Елена Уайт «Ұлы шайқас»

248 
 
басшыларына  да  арналады:  «Жұрттың 
иығына көтеріп жүруге қиын борыштарды 
іледі,  бірақ  оны  көтерісуге  қолдарының 
ұштарын да тигізбейді» (Матай 23:4). Ізетті 
адамдарды  Құдаймен  қорқытып  ұстап, 
өздері  солардың  арқасында  рахаттанып, 
шылқып өмір етеді. 
  Бейнелер  мен  қаңқаларға  бас  ию, 
әулиелерді  арашашы  қылу,  папаның 
даңқын  арттыру  —  мұның  бәрі  Құдайды 
және  Оның  Рухани  Ұлын  көлеңкелеп, 
көрсеткізбей  тұратын  албастының  ісі.  Ол 
«Барлық  қамыққандар  мен  шаршағандар 
Маған  келіңдер,  Мен  сендерге  тыныштық 
беремін»  деп  шақырып  тұрған  Раббым 
Алланы өзімен алмастырып тұр. 
Ібіліс  Адамдарға  Құдайдың  мінезін, 
күнәнің  табиғатын  және  де    ұлы 
шайқастың  шынайы  себептерін  бұрыс 
ұсынады.  Ол  адамдар  Құдай  заңын 
орындауға  жауапты  емес  сепсендіріп, 
оларды 
күнә 
жасауға 
итермелейді. 
Артынша  Құдай  оларды  жазалауға  дайын 
тұрғандай  көрсетіп,  Оны  жек  көргізеді. 
Сөйтіп  өзінің  қатыгез  мінезін  Құдайға 
таңады. 
Бұл 
көптеген 
шіркеулердің 
ілімдеріне  нығыз  енген  және  олардың 
қызметтерінің 
формасынан 
жақсы 
байқалады.  Сөйтіп  адамдар  ақиқаттың 
қайда  екенін,  өтіріктің  қайда  екенін 
білмей  дал  болады.  Құдай  жайлы  қате 
түсініктер 
пұтқа 
т абынушылар ға 
адамдарды 
құрбандыққа 
шалғызған, 
осылайша  олардың  арасында  қаншама 
жүрек 
айнитындай 
қатыгездіктер 
жасалған.  
Пұтқа табынушылық пен Мәсіхшылықты 
(христиандықты)  біріктіріп  тұрған  Рим 
католиктік  шіркеуі  сол  кәпірлер  секілді 
Құдайдың  мінезін  бұрмалап  көрсетіп,  дәл 
сол 
қатыгездіктерді 
қайталап 
тұр. 
Папаның  билік  құрып  тұрған  кезінде 
шіркеу  өзінің  ілімін  жұртқа  қарудың 
күшімен 
қабылдатты. 
Одан 
бас 
тартқандарды алау күтіп тұрды. Тек соңғы  
Құдайдың 
соты  болатын 
күні 
ғана 
қаншама 
адамдардың 
ақиқат 
үшін 
қырылғаны 
белгілі 
болады. 
Шіркеу 
қызметкерлері  албастының  басқаруымен 
не 
өлмейтін, 
не 
жітпейтін, 
тек 
адамдардың  жандары  ғана  шырылдап 
қиналатын 
қарулар 
ойлап 
тапқан. 
Олардың  жандары  ағзалары  шайқасудан 
бас тартқанға дейін қиналып, бұдан кейін 
өлімді олар қуана-қуана қарсы алған.  
М ұ н д а й  
т а ғ д ы р  
Р и м н і ң 
қарсыластарының  бәрінің  басына  түскен. 
Шіркеудің 
мүшелеріне 
қатаң 
тәртіп 
т ағайындалған. 
О ларды  
ағз ас ы н 
шаршататын 
шектеусіз 
оразалармен, 
өздерін 
жәбірлейтін 
неше 
түрлі 
тәсілдермен  айналысуға  мәжбүр  еткен. 
Осылайша 
олар 
«Аспанның 
батасын 
аламыз»  деп,  табиғаттың  заңын  аяқ  асты 
етіп  Құдай  заңын  бұзған.  Католиктер 
шіркеуі адамдарға Құдайдың қуаныш пен 
бақыт  үшін  берілген  жақсылықтарының 
барлығынан  бас  тартқызып  үйреткен. 
Құдайдың  қаһарына  ілігіп  қалмау  үшін 
табиғи талғамдарынан бас тартып, өздерін 
азапқа  әдейілеп  салған  миллиондаған 
адамдар  осы  шіркеудің  молаларында 
жерленген.  
Албастының  қатыгездігін  түсіну  үшін, 
католицизмнің тарихына бір ақ — рет көз 
жүгіртсе 
болғаны, 
ол 
тайға 
салған 
таңбадай  көрінеді.  Ғасырлар  бойы  бұл 
зұлымдықтардың  барлығы  Құдай  туралы 
ешқашан  естімегендердің  арасында  емес, 
христиандықтың  дәл  жүрегінде  болған 
оқиғалар.  Бар  әлемге  құбыжық  болып 
танылған  жүйені  пайдаланып,  адамзатты 
жан  түршігерлік  қасіретке  ұшыратып, 
Құдайдың абыройын түсіріп зұлымдықтың 
көкесі  көздеген  мақсатын  орындады.  Біз 
оның  Киелі  Жазбаны  жек  көретінін 
біреудің  қолымен  от  көсейтінінен,  дәлдеп 
айтқанда шіркеу басшыларын айызы қана 
отыра  пайдаланғанынан  —  ақ  көре 
аламыз.  Егер  жұрт  Киелі  Жазбаны  ашып 
оқыса,  Құдайдың  мінезін  бірден  таныған 
болар еді. 
Ей,  адамдар  Аллаға  сендерден  керегі 
мейірімді  момын  мінездерің  мен  тап  — 
таза жүректерің ғана. 
  Мәңгілік өмірге ие болу үшін, монастырға 
барып  дайындалыңдар  деп,  Мәсіхтың 
ерлер  мен  әйелдерге  кеңес  берген  жері 
жоқ. 
Ол 
бойларыңнан 
сүйіспеншілік 
сезімдерді  тепкілеп  шығарыңдар  деп 
үйреткен  жоқ.  Құтқарушының  жүрегі 
үнемі  сүйіспеншілікке  толы  болды.  Адам 
имандылыққа  (өнегеге)  неғұрлым  жақын 
болса,  күнәнің  не  екенін  тереңірек  түсіне 
алады, 
соғұрлым 
қамыққандардың 
жағдайларын да жақсы ұғады.  
Папа  өзін  «Құдайдың  жер  бетіндегі 
орынбасарымын»  дейді.  Бірақ  ол  жүрегі 
сүйіспеншілік 
пен 
мейірімге 
толы  
Құтқарушымен  «қатар  тұруға»  шыдамы 
жетер  ме  екен?  Мәсіх  «Маған  құрмет 
көрсетпедіңдер»  деп, 
кімді 
зынданға 
тастапты?  Кімнің  жанын  қинапты?  Өзін 
қабылдамағандарға  қашан  өлім  жазасын 
кесіпті? 
Бірде 
Самария 
жерінің 
тұрғындары Мәсіхты жаратпай, кемсіткені 
үшін, Оның оқушыларының бірі — Жоһан: 
«Тәңірім!  Аспаннан  от  түсіп,  мыналарды 

249 
 
жалмасын  деп  айтсақ  қайтеді?»  дегенде, 
Мәсіх 
оларға 
аяушылықпен 
қарап: 
«Адамзат  Ұлы  халықты  қыру  үшін  емес, 
құтқару  үшін  келді»  деген  болатын  (Лұқа 
жазған  Ізгі  хабар    9:54-56).  Байқап 
қарасаңыздар  өзін  өзі  сайлап  қойған 
жалған    «орынбасар»,  яғни  папа    Мәсіхқа 
тіпті де ұқсамайды. 
  Қазіргі кезде Рим шіркеуі әлемге 32 тісін 
к ө р с е т і п ,  
к ү л і м с і р е п  
т ұ р .  
О л 
христиандықтың 
киімін 
киіп, 
сырт 
пішінін түзеткені болмаса, ішкі дүниесі сол 
қалпында  борсып  жатыр.  Барлық  ілімдері 
мен  ұстанымдары,  сол  бір  халықтың 
басына  қара  бұлт  шүйілген  күңгірт 
замандағыдай  қалпында  тұр,  өзгерген 
дәнеңесі жоқ. Ешкім алданбай-ақ қойсын. 
Ендігі  жерде  протестанттар  қол  үшін 
беруге  дайын  тұрған  папалықтар,  ақиқат 
үшін  әділеттілер  жандарын  пида  қылған, 
реформация заманынан алыс кеткен жоқ. 
Керісінше , өзгеріссіз сол қалпында. Бұл — 
Раббым  Алланың  құқығын  өзіне  тартып 
алып  тұрған  —  үстемші  тап.  Адамзаттың 
бостандығына  шабуыл  жасап  тұрған, 
Жаратушының 
әділеттілерін 
қырған 
жауыз.  Оның  бойын  билеп  тұрған  рух  — 
сол 
баяғы 
зұлымдық 
рухы. 
Аянда 
а й т ы л ғ а н д а й :  
« с о ң ғ ы  
к ү н д е р д е 
шегінгендер»  деп  папалық  аталады.  Рим 
шіркеуі  хамелеон  секілді,  сырт  пішінін 
мың  құбылтқанымен,  ішкі  дүниесі  бәз 
баяғы 
қалпы. 
Тарихы 
адамдардың 
қанымен  жазылған  бұл  билікті  Мәсіхтың 
шіркеуінің бір бөлігі деп атауға бола ма? 
Протестанттық  мемлекеттер  «бұрынғы 
к е з д е гі д е й 
е м е с , 
қ а з і р гі  
к е з д е 
протестантизм 
мен 
католицизмнің 
айырмашылықтары 
көп 
емес» 
деген 
пікірде.  Шынымен  де  айырмашылық  жоқ 
деуге  болады.  Бірақ  католицизм  өзгерген 
жоқ, олардың ұстанымдары сол қалпында 
қалды,  ал  протестантизм  болса  тым 
өзгеріп  кетті.  Протестанттар  белдерін 
бекем 
буып, 
«бір 
кезде 
киелімен 
сатқындыққа 
ұшыраған 
 
сенімді» 
қорғағанның 
орнына, 
тым 
қатты 
кеткендері  үшін  Римнен  кешірім  сұрап 
әуре болып жүр. Римнің бұрынғы жасаған 
қ а т ы г е з д і к т е р і н  
қ а р а ң ғ ы л ы қ т ы ң 
салдарынан болған қателіктер деп есептеп, 
ендігі  жерде  білім,  мәдениет,  өркениет, 
б о с т а н д ы қ  
ш ы д а м с ы з д ы қ  
п е н 
қатыгездікке  жол  бермейді  деген  ойда. 
Осындай  дамыған  ғасырда  «қанаушылық» 
болады  деген  тіпті  күлкілі  екен  дейді 
біреулер. 
Қазір 
ғылымның, 
діннің, 
инабаттылықтың  өркендеп  тұрған  кезі 
екенін  ешкім  қате  деп  айта  алмайды. 
«Киелі Жазбаның беттерінен әлемге жарық 
түсіп  тұр»  деседі  олар.  Бірақ  жарық 
неғұрлым  жарқырай  түскен  сайын,  оның 
сәулесінен  тасаланып,  шеткері  тұрғандар 
үшін түнек қоюлана түседі.  
Егер  протестанттар  Киелі  Жазбаны  түзу 
тілек  тілей  отыра  зерттесе,  папалықтың 
нағыз мінезін көрген болар еді. Бірақ олар 
өздерінің 
даналықтарына 
сүйеніп 
алғандары  соншалықты,  Құдайды  және 
Оның ақиқатын керек деп санамайды да. 
О лар  
Құд айды  
ү немі  
ес т ері нд е 
сақтайтындай  сыңай  танытады,  бірақ 
өздері  Оны  тезірек  ұмытуға  асық.  Осы 
айтылған  мінездемеге  папалықтың  мінезі 
сайма-сай 
келеді. 
Ол 
екі 
топтың 
адамдарының  сауалдарына  да  жауап 
береді: 
біреулері 
өз 
еңбектерімен 
құтқарылам  деушілер,  екіншілері  күнәкар 
болған  күнде  де  құтқарыламыз  деп 
сенетіндер.  Папалықтың  барлық  жерлерге 
танымал болуының құпиясы да осында.  
Қараңғылық, 
надандық 
папалықтың 
билігінің  өркендеуіне  көп  себін  тигізді. 
Десе де сауаттылық та оның билігінің кең 
етек  жаюына  кедергі  болып  тұрған  жоқ. 
Өткен  ғасырларда  халық  Құдай  сөзін 
білмегендіктен 
жаурады, 
көкіректері 
соқыр  болып  құрулы  тордың  шырмауына 
оратылып  қалды  десек,  қазір  «жалған 
ғылым»  атты  теория  пайда  болып,  соған 
мастанып  адасып  жүргендер  аз  емес. 
Алланың жоспары бойынша адам ақылын, 
білімін Құдайдың берген сыйы деп тауып, 
о ны  
Ж ар ат қ анға 
қ ы з м е т  
е т у ге 
жұмсаулары  керек.  Ал  менменшілдік  пен 
өркөкіректік 
адамның 
теориясын 
Құдайдың  сөзінен  жоғары  қойғызатын 
болса,  онда  әрине  адамға  білімділік 
надандықтан  да  жаман  кесірін  тигізеді. 
Осылайша  орта  ғасырлық  түнек  кезінде 
надандақ  папалыққа  қалай  жол  ашса, 
қазіргі  кездегі  жалған  ғылым  жұрттың 
Киелі  Жазбаға  деген  сенімін  жойып, 
папалықтың  «тартымды» дәстүрлеріне жол 
ашып беріп тұр.  
АҚШ-тағы 
протестанттар 
шіркеу 
ұжымдарын 
мемлекеттің 
қолдауымен 
қамтамасыз  етеміз  деп,  католиктердің 
ізімен 
жүріп 
келеді. 
Олар 
тіпті 
протестанттық  Америкада  папалықтың 
ежелгі  уақытта  жоғалтқан  билігін  қайтып 
беруге 
мүмкіндік 
жасауда. 
Бұл 
қозғалыстың  ең  басты  және  құпия 
мақсаты  католиктік  шіркеудің  билігінің 
рәмізі  болып  саналатын  жексенбі  күнін 
бар әлемге ықтиярымен немесе ықтиярсыз 
сақтату.  Папалықпен  келісу  —  неше  түрлі 
мағынасыз салт-дәстүрлермен келісу, яғни 
адамның 
ойлап 
шығарған 
аңызын 
Құдайдың  парызынан  жоғары  қою  деген 

250 
 
сөз.  Егер  оқырман  қауым  болашақтағы 
ш а й қ а с қ а  
қ а н д а й  
к ү ш т е р д і ң 
жұмылдырылатынын  білгісі  келсе,  Римнің 
ежелгі  кезде  көздеген  мақсатына  жету 
үшін  қандай  қаруларды  пайдаланғанына 
көңіл 
аударса 
болғаны. 
Егер 
сен 
католиктер  мен  протестанттардың  бірігіп 
а л ы п ,  
о л а р д ы ң  
д о г м а л а р м е н 
келіспейтіндерге қалай қарсы шығатынын 
түсінгің  келсе,  Римнің  сенбіге  және  оның 
қорғаушыларына қалай қарайтынын көр. 
Патшалардың  жарлығы,  үлкен  —  үлкен 
ш і р к е у л е р ,  
ү к і м е т  
қ о л д а у ы м е н 
шығарылған  шіркеу  қаулылары    бұл  салт-
дәстүр  мерекелерін  христиан  әлеміне 
енгізген 
баспалдақтар 
(сатылар). 
Ең 
алғашқы 
міндетті 
түрде  жексенбінің 
сақталуы  бекітілген  және  ашық  түрде 
жарияланған  құжат  (акт)  321  жылы 
Константин  қабылдаған  заң  болатын. 
Күнге 
табынушылардың 
дәстүрінен 
христиандыққа 
енген 
бұл 
қаулы 
диқаншылардан 
басқа, 
барлық 
қала 
халықтарына жексенбі күні жұмыс істеуге 
тыйым салды. Бұл пұтқа табынушылардың 
(язычники)  дәстүрлерінен  алынған  мереке 
болғанымен  оны  христиандықты  бер 
жағымен қабылдаған император бекітті.  
  Құдайдың  парызын  доғарып  тастатуға 
бұл  аз  болғандай  Константиннің  жақын 
досы,  Рим  епископы  Евсевий,  Мәсіх  Өзі 
сенбіні  жексенбіге  алмастырған  деп, 
жұртты  соған  сендіргісі  келді,  бірақ  бұл 
айтқанына  Киелі  Кітаптан  бірде  дәлел 
табылмаған 
соң, 
өтірігін 
мойындап 
шығарылған  қаулының  шын  авторы  кім 
екенін  айтуға  мәжбүр  болды.    Осылайша 
Ұлы  Құдайдың  адамзатқа  өсиет  етіп 
қалдырған  сенбі  күні  туралы  заңы  аяқ 
асты  етілді.  Ал  бұл  әлемнің  билеп 
төстеушілерінің 
көңілінен 
шыққысы 
келгендердің  барлығы,  айтулы  қаулыны 
қабыл алды. 
Папалық  билік  беки  түскен  сайын, 
жексенбі  күні  де  мәндене  бастады. 
Егістікпен айналысатын адамдар шіркеуге 
келмейтін, бірақ жетінші күн сенбі ретінде 
құрметтелетін. Бара-бара жағдай түбегейлі 
өзгерді. 
Канцелярия 
қызметкерлеріне 
жексенбі  күні  қандай  да  бір  азаматтық 
істер  жөнінде  шешім  шығаруға  тыйым 
салынды. Көп ұзамай жексенбі күні жұмыс 
істегендерге  айып-пұл  салынатын  болды, 
ал  құлдар  соққыға  жығылды.  Кейіннен 
шыққан  жарғы  бойынша  бай  адамдар 
ж е к с е нб і ні  
с а қ т ам ас а  
м ү лі гі ні ң 
жартысынан  айрылатын  болған,  ал  алған 
беттерінен  қайтпағандарды  құлдық  күтіп 
тұрды. Қарапайымдар өмірлерінің соңына 
дейін  қамауда  отыруға  тиісті  болды.  
Папалық 
билік 
өзінің 
шығарған 
қаулыларын  бекіте  түсу  үшін,  неше  түрлі 
таңғажайып  әңгімелер  таратуды  әдетке 
айналдырды.  «Бір  егінші  жексенбі  күні 
жер  жыртып  жүрген  кезінде,  жерді 
тазалап  жүрген  темір  қаттамасы  қолына 
кіріп  кетіп,  оны  шығара  алмай  екі  жыл 
бойы  бейнет  көріп,  масқара  болған  екен». 
П а па лы қ т ар  
о йд ан 
шы ғар ы л ғ ан 
әңгімелерімен  жұртты  үрейлендіріп,  өз 
дегендерін істетпек болған.  
 Кейін папа дін қызметкерлеріне, жексенбі 
күнін  бұзушыларға    шіркеуге  келіп, 
мінәжат  етпесеңдер  өз  бастарыңа  және 
жақындарыңның  бастарына  пәле  тілеп 
аласыңдар деп қорқытып, уағыз айтыңдар 
деген  тапсырма  берді.  Шіркеу  жексенбі 
күнінің  пайдасына,  кейін  протестанттар 
арасында  да  кең  тараған  айғақтар 
ұсынды. Олар жексенбі күні жұмыс істеген 
а д а м д а р д ы  
н а й з а ғ а й  
с о ғ а т ы н 
болғандықтан, 
ол 
күн 
сенбі 
болып 
саналады  қортындылады.  Әрине  Құдай 
Оның 
күніне 
теріс 
қарағандарды 
жақтыртпайды деп жариялады прелаттар. 
Келе жатқан игілік үшін жексенбі  күнінің 
құрметтелуі  бәрінен  талап  етілді.  Осы  
шығарып 
жатқан 
жарлықтары 
аз 
болғандай  шіркеу  үкімет  билігіне  жүгініп, 
солардың көмегімен «жексенбі күні жұмыс 
істегендер  жазаланады» 
деген 
қаулы 
шығарған. Сонан соң Рим басшыларының 
отырысында  осы  шешімдердің  барлығы 
бекітіліп,  бүкіл  христиан  әлеміне  міндет 
ретінде  таңылды.  Бірақ:  «Жетінші  күн  — 
сенбіні Құдайыңа арна» деп Киелі Жазбада  
мазмұндалып  тұрған  Алланың  талабы 
римнің  жексенбі  жайлы  қаулысымен 
сәйкес  келмегендіктен,  оның  шындық 
екеніне  көпшілік  күмәнданды  және  сол 
жөнінде  көп  қиындықтар  пайда  болды. 
Жексенбі  күнінің  қасиетті  екеніне  Киелі 
Кітаптан  дәлелдеме  табылмағандықтан, 
католиктерге 
оның 
орнын 
лақап 
сөздермен  толтыру  қажеттігі  туындады. 
XII-ші  ғасырдың  соңында  жексенбіні 
мықты 
ұстайтын 
біреу 
ағылшын 
шіркеулерін 
аралап 
жүріп, 
жексенбі 
жайлы  уағыз  айта  бастады.  Бірақ  оның 
сөзіне 
Киелі 
Жазудан 
еш 
дәлел 
табылмағандықтан, 
уағыздаушының 
кетуіне  тура  келді.  Кейін  ол  Англияға 
қайра  оралды  және  өзімен  яки  Құдайдың 
Өз  қолымен  жазғаны  десті  «сенбінің 
орнына  жексенбіні  сақтаңдар»  деген 
бұйрығы  берілген  ораманы  алып  келді. 
Сонымен  қоса  ол  «бұл  Голгофа  дөңіндегі 
қасиетті  Шимионның  құрбан  шалатын 
жеріне  аспаннан  түскен  хат»  деген  лақап 
таратты.  Ал  шын  мәнінде  бұл  «қасиетті 
құжат» 
Римде, 
папаның 
сарайында 

251 
 
жазылған,  оның  пасықтығын  дәлелдейтін 
жалған хат болатын. 
Папаның  иерархиясы  барлық  ғасырларда 
да  дәл  осылай  өз  шіркеуінің  көркеюіне 
себін  тигізетін  кез  келген  айла  тәсілдерді 
пайдалана  берген  және  онысын  ешқашан 
ұят санамаған. Айтулы орамада «сенбі күні 
сағат  үштен  бастап  дүйсенбі  күн  ұясынан 
шыққанша 
барлық 
жұмыс 
атаулы 
тоқтатылсын» 
делінген. 
Олар 
осы 
талаптардың  орындалуының  қажеттігін 
көптеген ғажайып оқиғалармен негіздеген. 
Айтулы  уақытта  жұмысын  тоқтатпаған 
біреу сал ауруына ұшырапты. Ұн тартушы 
ұнның орнына қан пайда болғанын көрген 
және 
судың 
қысымына 
қарамастан 
құрылымының дөңгелектері тоқтап қалған 
екен.  Жексенбі  күнін  керек  қылмай  нан 
пісірген  әйел  пештен  нанын  шикі  күйінде 
алып  шығыпты.  Ал  керісінше  жексенбі 
болып  қалғанын  көріп,  жұмысын  дереу 
тоқтатқан  әйелдің  наны  дүйсенбі  күні 
өздігінен  пісіп  дайын  бола  қалыпты.  Енді 
бір  әйел  жексенбі  күні  нан  пісірген  екен, 
нанын  турап  қалғанда  ортасынан  қан 
шығыпты.  Осылайша  Рим  шіркеуінің 
билеушілері неше түрлі ақылға қонбайтын, 
мағынасыз  тәсілдермен  жексенбі  күнінің 
қасиеттілігін белгілемек болған.  
Шотландияда  да  Англиядағы  секілді 
жексенбі 
күнін 
құрметтететін 
қаулы 
шықты  және  оған  жартылай  сенбі  кіріп 
тұрғандықтан 
ол 
мүмкін 
болды. 
Шотландияның  патшасы:  «Қасиетті  күн 
сенбі  күнгі  12  басталып    дүйсенбі  таң 
атқанша  жалғасады,  оны  бұзуға  ешкімнің 
қақысы жоқ» — деген декрет шығарды.  
Папалықтар  жексенбіні  «қасиетті  күн» 
деп 
тағайындауға 
бар 
күштерін 
салғанымен,  сенбінің  әулиелік  мәртебесін 
мойындамауға дәттері жетпеді. 
XVI-шы  ғасырда  папалық  кеңес:  «Біз 
х р ис т ианд ар  
с е нб і ні  
же к с е нб і ге 
ауыстырғанымызбен, Құдай нұрландырған 
жетінші күн — сенбіні тек яхудейлер ғана 
емес, барлық Құдайға құлшылық ететіндер 
сақтаған  және  оны  барлық  Мәсіхшылар 

жүктеу/скачать 2,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: