2
3
АЛҒЫ СӨЗ
Еліміз өз тəуелсіздігінің 20 жылдығын атап өтіп, дамуының жаңа кезеңіне аяқ бас-
қан кезде жұртшылық назарына көлемді Ағылшынша-қазақша сөздіктің алғашқы
томы ұсынылуда.
Баршаға аян, Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев ел азаматтарының ағылшын тілін
меңгеруіне жіті көңіл бөліп келеді. Мемлекет басшысының өзі көрсеткен осындай
бағдар елімізде шет тілдерін үйренуге арналған көптеген оқулықтар мен ғылыми
еңбектердің дүниеге келуіне игі ықпалын тигізуде. Алдарыңыздағы сөздік те осын-
дай ғылыми жобалардың бірі.
Қазіргі дəуірде ағылшын тілі халықаралық қатынастар мен бизнес сөйлейтін же-
текші тілдердің бірі екені белгілі. Сонымен қатар əлемдегі ғылыми дүниелер мен
жаңалықтар, басқа да маңызды ақпараттың қомақты бөлігі дүние жүзіне осы тіл
арқылы тарайды. Қай салаға болсын қажет мəлімет пен деректі те осы тілде табуға
болады. Сондықтан да өздеріңізге ұсынылып отырған сөздіктің басты мақсаты –
ағылшын тіліндегі дүниелерді қазақ тілді ақпарат кеңістігімен тікелей жалғайтын
арна салу.
Осы Ағылшынша-қазақша сөздік мемлекеттік тілдің еңсесін көтеріп қана қой-
май, қазақ тілді кеңістіктегі ақпараттың молайып, түрленуіне серпіліс тудырады
деп сенемін.
Қайрат МƏМИ
ҚР Парламенті Сенатының Төрағасы
FOREWORD
I am pleased to offer to the public the fi rst volume of comprehensive English-Kazakh
Dictionary at the time when our country, having celebrated its twentieth anniversary, has
embarked on a new phase of its development.
As it is well known, our President Nursultan Nazarbayev has always stressed the need
for learning English language by the citizens of the country. The vision of the Leader
of the Nation in this fi eld has served as inspiration for many educational materials and
scientifi c projects, which are aimed at helping acquire knowledge of foreign languages.
This dictionary is one of those research projects.
At the contemporary age, English is one of the languages of international relations and
business. Besides that, substantial part of scientifi c discoveries and news as well as other
important information are disseminated worldwide in this language. Valuable materials
and data can also be found in English. Therefore, the main aim of the dictionary is to cre-
ate a channel that allows free fl ow of information in English into the Kazakh-speaking
information space.
I believe that this English-Kazakh dictionary will help the state language expand its
scope as well as increase and diversify the volume of information in the Kazakh-speak-
ing space.
Kairat MAMI
Chairman, Senate of the Parliament of the Republic of Kazakhstan
5
УДК 811.111=512.122 (038)
ББК 81.2 (Англ-каз) я 2
А 87
«Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігі
Тіл комитетінің тапсырысы бойынша «Қазақстан Республикасында
тілдерді дамыту мен қолданудың 2011 – 2020 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы» аясында шығарылды
Редакциялық алқа:
Қ.Ə.Мəми (төрағасы), И.Адырбеков, Ə.Қ.Ахметов, А.А.Тоқсаба, К.М.Демеш
Editorial council:
K.Mami (Chairman), I.Adyrbekov, A.Akhmetov, A.Toqsaba, K.Demesh
Құрастырғандар: Асанов Ж.Ə., Асанова Г.Н. (engkaz2013@gmail.com)
Compiled by: Jandos Asanov and Guljan Asanova (engkaz2013@gmail.com)
А 87 Ағылшынша-қазақша сөздік – English-Kazakh Dictionary. / Ж. Асанов, Г. Асанова, –
Алматы: «Қазығұрт» баспасы», 2013.
1-бөлім. – 480 бет.
ISBN
978-9965-22-462-1
УДК 811.111=512.122 (038)
ББК 81.2 (Англ-каз) я 2
ISBN 978-9965-22-462-1
КІРІСПЕ
Жобаның мақсаты – қазақ тілді ақпарат кеңістігін ұшы-қиыры жоқ мұхитқа
ұқсаған ағылшын тіліндегі информация əлемімен тікелей байланыстыратын ағыл-
шын-қазақ тілдік арнасын түзу.
Бұл еңбекке «Oxford Advanced Learner’s Dictionary of Current English» ағылшын
тілінің түсіндірме сөздігі негіз болды; сөздікке ендірілген сөздерді қолдануға
қатысты мысалдардың, идиомалар мен фразалық тіркестердің басым көпшілігі
жоғарыда аталған сөздіктен алынды. Бұл жердегі негізгі мақсат сөздердің қазақ
тіліндегі эквиваленттерін тауып қана қоймай, қазақ тілінің табиғаты мен сөз саптау
дəстүрі, сондай-ақ стилистикалық ерекшеліктерін сақтай отырып аударуға жете
мəн берілді. Айта кету керек, сөздікті құрастырғанда қолданылған осындай тəсіл
ағылшын сөздерінің қазақша баламаларын кеңінен қамтып, олардың стилистикалық
реңктерін де нақтылай түсуге үлкен септігін тигізді.
Сөздіктің қорын кеңейту, сондай-ақ таныстырма сөздердің мəн-мағыналарын
анағұрлым толық қамту мақсатымен «Webster’s Encyclopedic Unabridged Dictionary
of the English Language» жəне «Longman Dictionary of Contemporary English» сөздік-
тері де қолданылды.
В.К. Мюллердің «Большой англо-русский словарь» сөздігі жəне орысша-
қазақша-орысша сөздіктердің (Русско-казахский словарь. I – II тома под редакци-
ей Г.Г. Мусабаева, Н.Т. Сауранбаева (1978-1981); Казахско-русский сельскохозяй-
ственный словарь, Тлемисов Х., Рамазанов Е., Алматы, Кайнар, 1994; www.sozdik.
kz (орысша-қазақша-орысша интернет сөздігі); Қазақша-орысша сөздік, русско-
казахский словарь под редакцией Р.Г. Сыздыковой и К.Ш. Хусаина, Алматы 2008;
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі, жалпы ред-н басқарған Т. Жанұзақов, Алматы
2008) көмегімен жан-жануарлар мен өсімдіктер, минералдар мен басқа да ғылыми
немесе қалыптасқан, жалпы мойындалған терминдер мен түсініктердің аттары мен
атауларының қазақша баламаларын табуға да талпыныстар жасалды.
«English-Urdu, Urdu-English Dictionary» сөздігі қазақ тіліне араб, парсы жəне
басқа да шығыс тілдерінен енген сөздердің (мыс: зирə, бадам, дəліз, һақ, хұқық,
пенде, перзент жəне т.б.) табиғатын тануға септігін тигізді.
© Ж. Асанов, Г. Асанова, 2013
© «Қазығұрт» баспасы», 2013.
6
7
Қорытынды. Бұл еңбектің көзделген үлкен жобаның бестен бірі ғана екенді-
гіне қарамастан, оны ағылшынша-қазақша сөздіктер құрау саласындағы тың əрі ірі
қадам деп нық айтуға болады. Тек əртүрлі тілдік жəне көптеген салалық сөздіктер-
ді құрастыру, сондай-ақ оларды кеңінен қолдану арқылы ғана қазақ тілінің деңгейін
көтеріп, оған қазіргі заман ағымымен бірге жылжуға мүмкіндік тудыруға болады.
Бұл еңбекті жалпы лингвистикалық сөздік əрі аударма ісіне қажет көмекші құ-
рал ретінде қарастырған жөн. Сөздік ғылыми тұрғыда, көптеген мысалдар арқылы
ағылшын тілінен қазақшаға толыққанды аудармалар жасау мүмкіндігін кеңейтеді.
Осылайша бұл еңбек қазақтілді ақпарат кеңістігінің қазіргі орыс тілінде бар əрі ор-
ныққан ақпарат көздерімен қатар, ағылшын тіліндегі информация қайнарларына
да жол ашуына септігін тигізбек.
Үлкен сөздікті құрастыру ірі энциклопедияны құрастырумен тең: үлкен ғы-
лыми еңбекті түрлі ғылыми көздер мен көптеген салалық сөздіктерсіз жасау мүм-
кін емес. Сондықтан да, ойластырылған жобаның бестен бірін тындыру үшін
он бес жылдай уақыт кетті. Бұл – көптеген эксперт-филологтардың, ғылыми
институттардың жəне де қоғам өкілдерінің қауырт та қоян-қолтық жұмысын
қажет ететін үлкен еңбек. Сондықтан да, бұл сөздік қазақстандық жəне шетел-
дік лингвистердің, филологтардың, сондай-ақ ғылымның басқа да салалары өкіл-
дерінің назарын өзіне аударады деген ойдамыз. Бұл өз кезегінде тың ғылыми идея-
лар мен бастамалардың пайда болуына да септігін тигізері сөзсіз.
ВВЕДЕНИЕ
Данный словарь следует рассматривать как научный проект, осуществленный в
целях создания англо-казахского языкового канала, который позволил бы напря-
мую связать казахоязычное информационное пространство с океаном информа-
ции на английском языке.
За основу был взят «Oxford Advanced Learner’s Dictionary of Current English»;
примеры с использованием словарной статьи, идиомы и фразовые глаголы, а так-
же другие примеры, в основном, были заимствованы из вышеназванного словаря.
Основной задачей здесь было не только нахождение эквивалентов слов в казах-
ском языке, но и рассмотрение вопросов перевода с сохранением стилистики и
природы казахского языка. Следует отметить, что такое продвижение работы по
параллельным дорожкам способствовало более широкому и точному раскрытию
казахских эквивалентов английских слов.
В целях некоторого расширения словарного запаса словаря, а также расшире-
ния круга значений вводных слов были использованы «Webster’s Encyclopedic
Unabridged Dictionary of the English Language» и «Longman Dictionary of Contemporary
English».
С помощью словарей: «Большой англо-русский словарь» В.К. Мюллера; русско-
казахско-русские словари (Русско-казахский словарь. I – II тома под редакцией
Г.Г. Мусабаева, Н.Т. Сауранбаева (1978-1981); Казахско-русский сельскохозяй-
ственный словарь, Тлемисов Х., Рамазанов Е., Алматы, Кайнар, 1994; www.sozdik.
kz (Internet resource – Russian-Kazakh-Russian dictionary); Қазақша-орысша сөздік,
русско-казахский словарь под редакцией Р.Г. Сыздыковой и К.Ш. Хусаина, Ал-
маты 2008; Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі (жалпы ред-н басқарған Т. Жанұзақов,
Алматы 2008) предпринимались попытки найти казахские эквиваленты различных
названий флоры и фауны, минералов и других научных или устоявшихся, обще-
принятых терминов и понятий.
«English-Urdu, Urdu-English Dictionary» помог лучше понимать природу слов,
заимствованных казахским языком из арабского, персидского и других восточных
языков (напр: зирə, бадам, дəліз, һақ, хұқық, пенде, перзент и множество др.).
8
9
Выводы. Несмотря на то, что данный труд является лишь пятой частью проекта,
он является свежим и в то же время крупным шагом в области создания разнопла-
новых англо-казахских словарей. Только через создание различных языковых и
множества отраслевых словарей и их широкое применение можно поднять уро-
вень казахского языка и предоставить ему возможность идти в ногу со временем.
Данный труд научным способом и через многочисленные примеры доказывает
возможность осуществления полноценных переводов с английского языка на ка-
захский язык. Поэтому его надо рассматривать также в качестве вспомогательного
пособия в деле осуществления переводов. Таким образом, словарь способствует
открытию широкого доступа для казахоязычного информационного пространства
к источникам на английском языке наряду с имеющимися и давно устоявшимися
источниками на русском языке. Составление большого словаря похоже на состав-
ление большой энциклопедии: большой научный труд невозможен без использо-
вания различных научных источников и множества отраслевых словарей. Поэтому
ушло пятнадцать лет на то, чтобы осуществить одну пятую часть задуманного. Это
огромный труд, требующий тесного взаимодействия многих экспертов-филологов,
научных институтов, а также общественности. Поэтому надеемся, что словарь
привлечет внимание казахстанских и зарубежных лингвистов, филологов, а также
представителей других отраслей науки, что, в свою очередь, должно вести к воз-
никновению свежих идей и научных начинаний.
INTRODUCTION
This dictionary needs to be viewed as a scientifi c project that has been carried out
with the aim of creating an English-Kazakh channel, which opens access for the Kazakh-
speaking information space to the ocean of information in the English language.
The Oxford Advanced Learner’s Dictionary of Current English served as a model for
this project; examples of how to use the entries, idioms and phrasal verbs as well as other
examples, in general, were borrowed from this dictionary. The main purpose of the proj-
ect was not only fi nding corresponding words in Kazakh, but also to look deeper into the
issues of translation, while preserving the stylistic peculiarities and nature of the Kazakh
language. It may be mentioned that such a movement on parallel tracks has enabled more
precise location of Kazakh equivalents of English words.
Webster’s Encyclopedic Unabridged Dictionary of the English Language and Long-
man Dictionary of Contemporary English helped widen the scope and vocabulary of the
dictionary as well as the list of entries’ meanings.
With the help of Большой англо-русский словарь В.К. Мюллера (Big English-
Russian dictionary of V.K. Müller) and Russian-Kazakh-Russian dictionaries (Русско-
казахский словарь. I – II тома под редакцией Г.Г. Мусабаева, Н.Т. Сауранбаева
(1978 – 1981); Казахско-русский сельскохозяйственный словарь, Тлемисов Х.,
Рамазанов Е., Алматы, Кайнар, 1994; www.sozdik.kz (Internet resource – Russian-
Kazakh-Russian dictionary); Қазақша-орысша сөздік, русско-казахский словарь под
редакцией Р.Г. Сыздыковой и К.Ш. Хусаина, Алматы 2008; Қазақ тілінің түсіндірме
сөздігі, жалпы ред-н басқарған Т. Жанұзақов, Алматы 2008) attempts were made to
fi nd the Kazakh equivalents (corresponding words) of names of fl ora and fauna, minerals
and other scientifi c or generally recognised terms and notions.
English-Urdu, Urdu-English Dictionary helped better understanding of the nature of
the loan words that came to the Kazakh language from the Arabic, Persian and other
oriental languages (for example: зирə, бадам, дəліз, һақ, хұқық, пенде, перзент and
others).
10
11
Conclusions. Despite the fact that this is only the fi rst part of the fi ve-volume project,
it can be viewed as a fresh and substantial step in compiling other English-Kazakh dic-
tionaries in various fi elds. Only through compilation of linguistic and sectoral dictionar-
ies and their wide application it is possible to raise the level of the Kazakh language and
enable it to keep abreast with the pace of the modern world.
The work, which is at your disposal, needs to be viewed as a basic linguistic diction-
ary as well as an aid in carrying out translations. This project, scientifi cally and through
various examples, proves the feasibility of full-fl edged translations from English into
Kazakh. Therefore dictionary can help the Kazakh-speaking information space have a
wide access to the sources in English along with existing and already established sources
in Russian.
Compilation of a dictionary is like compilation of a large encyclopaedia: a sizeable
scientifi c work is impossible without referring to various scientifi c sources and many
sectoral dictionaries. That is why it has taken more than fi fteen years in order to carry
out one-fi fth of what had been initially planned. This is a painstaking job that requires
close interaction with many expert-philologists, scientifi c-research institutions as well as
the representatives of the society. Therefore, we hope that the dictionary will attract the
attention of Kazakh and foreign linguists, philologists as well as the representatives of
other fi elds of science, which in turn should lead to fresh ideas and scientifi c undertak-
ings.
English:
abbr
abbreviation
adj
adjective
adv
adverb
attr
attributive
(Austral) Australian
English
(Brit)
British (spelling,
pronunciation,
etc)
comb form combining
form
conj
conjunction
(euph)
euphemistic
(Fr)
French (word, etc.)
(German)
German (word, etc.)
(Greek)
Greek (word, etc.)
(Hindi)
Hindi (word, etc.)
(idm)
idiom(s)
interj
interjection
(Irl)
Irish
English
(Latin)
Latin (word, etc.)
n noun
(phr v)
phrasal verb
pl
plural
[pred]
predicative
pref
prefi x
pp past
participle
prep
preposition
pres p
present participle
pres t
present tense
pron
pronoun
pt past
tense
(Scot)
Scottish English
(slang) slang
smb
somebody
smth
something
suff
suffi x
(sexist)
sexist use, phrase
(taboo) taboo
(US)
American
English
v verb
List of abbreviations
Қысқартылған сөздер тізімі
Қазақша:
(авиация)
авиация (салалық термині)
(анат)
анатомия
(архаизм)
архаизм
(архит)
архитектура
(астрон)
астрономия
(ауызекі)
ауызекі қолданыс
(ауысп. мағ.) ауыспалы мағынада
(əскери)
əскери
(биол)
биология
(бот)
ботаника
(геогр)
география
(геол)
геология
(геом)
геометрия
(грам)
грамматика
(діни)
діни
(жақтырм) жақтырмай айту
(жерг)
жергілікті (аймақтық)
қолданыс
(заң)
заң саласының термині
(зоол)
зоология
(коммерц)
коммерция
(комп)
компьютер
(көне қолд) көне қолданыс
(кітаби)
кітаби не ресми қолданыс
(қалж)
қалжыңдай айту
(қаржы)
қаржы саласы
(қысқ)
қысқартылған
[қ-з:]
қараңыз
(лингв)
лингвистика
(матем)
математика
(мəтел)
мақал-мəтел
(медиц)
медицина
(метео)
метеорология
(мин)
минерал
(миф)
мифология
(муз)
музыка
(оң мағ.)
оң мағынада
(психол)
психология
(спорт)
спорт
(сыпайы)
сыпайы айтқанда
(тарих)
тарих
(театр)
театр саласы
12
13
(теңіз)
теңіз саласына қатысты
сөз, термин
(техн)
техника, технология
(тұрп)
тұрпайы я анайы қолданыс
(физ)
физика
(хим)
химия
(эл)
электр саласы
English alphabet
Ағылшын əліпбиі
АҒЫЛШЫН ТІЛІНІҢ ФОНЕТИКАСЫНА ҚЫСҚАША ШОЛУ
Дауысты дыбыстар
Vowels
Ескерту: авторлар өздерінің субъективті пікірін білдіреді
Ағылшын тілінің дауысты фонемаларында (дыбыстарында) қазақ тілінің дауысты фонемала-
рындағы сияқты нақты шек жоқ. Мысалы: қазақ тілінде дауысты дыбыстардың өзі жуан жəне
жіңішіке болып екіге бөлінеді əрі олардың нақты шегі бар: [а] мен [ə], [о] мен [ө], [ы] мен [і], [ұ]
мен [ү]. Бұл дыбыстардың өзгеруі сөздің мағынасын да өзгертеді (м: «ал» - «əл», «он» - «өн»,
«ыс» - «іс»). Сондай-ақ, қазақ тілінде жуан да, жіңішеке де бола алатын [и] жəне [у] дыбыстары
бар (м: «қи» - «ки», «су» - «əу»).
Ал ағылшын тілінің дауысты дыбыстарында қазақ тіліндегі сияқты нақты шек жоқтығын
мына мысалдардан көруге болады. Мысалы, «apple» [‘æpl], «path» [pαθ], «man» [mæn], «as» [æz]
сөздері ағылшын тілінде сөйлейтін адамдардың акценттеріне орай (мысалы, Лондон, Мидлəндз,
Ирландия, АҚШ, т.с.с.) біресе қазақ тіліндегі [ə], біресе [а]-ға ұқсап дыбысталады, яғни осы екі
дыбыстың арасындағы диапазонда сырғып отырады.
Ағылшын тілінің дауыссыз дыбыстары қазақ тіліндегі сияқты дауысты дыбыстардың əсері-
нен жуан немесе жіңішеке болып өзгермейді; əрқашанда қатаң қалпында қалып отырады (м:
ағылшын тілінде «little», «till», «all», «blue» сөздеріндегі [l] фонемасы, «calm», «curl», «kick»
сөздеріндегі [k] фонемасы, «pale», «purse», «people» сөздеріндегі [p] фонемасы əрқашан қатаң
қалпында дыбысталады. Ал қазақ тілінде «ал» - «əл», «он» - «өн», «ыс» - «іс» сөздерінде дауыссыз
фонемалар дауысты фонемалардың «ығына жығылады».
Түйіндеп айтқанда, ағылшын жəне қазақ тілдерінің фонетикасын салыстырмалы түрде жүйелі
зерттеу қажет. Бұл біріншіден, қазақ тілділердің ағылшын тілін үйренуін жеңілдетеді, екіншіден
қазақ тілінің дыбысталу жүйесінің өзін жете тануға көмектесетін ғылыми ізденістерге жол
ашады.
№
əріп
дыбыстау
1
A a
[eɪ]
2
B b
[bi:]
3
C c
[si:]
4
D d
[di:]
5
E e
[i:]
6
F f
[ɛf]
7
G g
[dʒi:]
8
H h
[eɪtʃ]
9
I i
[aɪ]
10
J j
[dʒeɪ]
11
K k
[keɪ]
12
L l
[ɛl]
13
M m
[ɛm]
14
N n
[ɛn]
15
O o
[əʊ]
16
P p
[pi:]
17
Q q
[kju:]
18
R r
[ɑ:] немесе [ɑɹ]
19
S s
[ɛs]
20
T t
[ti:]
21
U u
[ju:]
22
V v
[vi:]
23
W w
[ˈdʌb(ə)l ju:]
24
X x
[ɛks]
25
Y y
[waɪ]
26
Z z
[zɛd] немесе [zi:]
14
15
Дыбыстардың белгіленуі
Phonetic symbols
Дауысты дыбыстар
Vowels
[i:]
feet [fi:t], see [si:]
[ ]
[i] alien
['eili n], happy ['hæpi]
[ ]
[i]
fit [fit], sit [sit], skin [skin]
[ ]-
(
: [ ]
[ ]-
)
[e]
bed [bed], ten [ten]
[ ]
[æ]
bad [bæd], hat [hæt]
[ ]-
,
,
[ ] arm
[ :m], fast [f :st]
«
»
[ ]-
[ ] got
[g t], shot [ t]
,
[ ]
[ :] saw
[s :], short [ :t]
,
[ ]
[u]
put [put], foot [fut], actual ['æk u l]
[ ]
[u:]
food [fu:d], too [tu:]
[ ]
[ ] cup
[k p], drum [dr m]
[ ]
[ :] curl
[k :l], nurse [n :s]
[ ],
,
[ ] ago
[ 'g u], never ['nev (r)]
[ ]
[ei] page
[pei ], say [sei]
[ ] (
:
,
,
)
[ u] home
[h um], low [l u] [ ]
[ ] (
:
,
,
)
[ai]
five [faiv], sky [skai]
[ ] (
:
,
,
)
[au] flower
['flau (r)], now [nau]
[ ] (
:
,
,
)
[ i] boy
[b i], join [
in] [ ] (
:
,
,
)
[i ] here
[hi (r)], near [ni (r)] [ ] (
:
,
,
)
[e ] care
[ke (r)], hair [he (r)] [ ] (
:
,
,
)
[u ] pure
[pju (r)], tour [tu (r)] [ ] (
:
,
,
)
Достарыңызбен бөлісу: |