Ұ дыбысы жақтың қысаң ашылып, тілдің жоғары көтерілуі арқылы  жасалады. Тілдің тік қалпына қарай қысаң дауысты дыбыс болып  табылады  //Ү

64
Жаңғыртқы белгілері: 
Ұ – қысаң өткелді, доғал ерін шығысты, 
кішілі-үлкенді 
//Ү – қысаң өткелді, доғал ерін шығысты, үлкенді-кішілі.
Екінші кезекте кешенді акустикалық көрінісі берілді.
Қазақ тілі қысаң еріндік дауысты дыбыстарының акустикалық 
көрінісі олардың форманттарының (жолақ таңбаларының) орналасым 
ретінен көрінеді. Дауыстылардың қысаң еріндік белгісі формант-
тарының төменгі жиілікте орналасқанынан байқалады. Үндесім естілім 
үшін форманттар құрамы маңызды болғандықтан, басқа акустикалық 
(әуен, созылыңқылық, қарқын) белгілеріне мән бермей қоя тұрамыз.
Дауысты 
Ұ дыбысының ҒІ (300-500 Гц) және ҒІІ (900-1100 Гц) 
форманттары (ү дауысты дыбысына қарағанда) бір-біріне жақын және 
төмен жиілікте орналасады (4.19-сурет). Форманттарының бір-бірімен 
ұласып, бірігіп кететін кезі болмайды. Форманттарының бір-біріне 
жақын орналасуына қарай жинақы дауысты болып табылады. Бедер 
таңбаға қатысты акустикалық белгісі – жинақы.
5.19-сурет. Дауысты ұ дыбысының акустикалық көрінісі
4.19-сурет. Дауысты ұ дыбысының акустикалық көрінісі
Дауысты 
Ү дыбысының ҒІ (300-400 Гц) және ҒІІ (1300-1500 Гц) 
форманттары бір-бірінен алшақ және әртүрлі жиілікте орналасады 
(4.20-сурет). Дауыстының форманттары барлық уақытта бір-бірінен 
алшақ жатады. Форманттарының бір-бірінен алшақ орналасуына 

65
қарай шашыраңқы дауысты болып табылады. Бедер таңбаға қатысты 
акустикалық белгісі – шашыраңқы.
5.20-сурет. Дауысты ү дыбысының акустикалық көрінісі
4.20-сурет. Дауысты ү дыбысының акустикалық көрінісі
Естілім зерттелім үшін форманттардың нақты (абсолют) жиілігінің 
мәні жоқ, сондықтан форманттардың салыстырма (относительный) 
жиілік деңгейін модельдеп шығамыз. Модель дауыстылар арасындағы 
естілімге қатысты акустикалық айырмашылықты көрнекі бейнелейді.
Дауысты ұ/ү дыбыстарының салыстырма көрнекілігі олардың 
арасындағы акустикалық айырмашылықты бейнелейді (4.21-сурет).
5.21-сурет.
Дауысты
ұ/ү
дыбыстарының
форманттарының
салыстырма орналасымы.
4.21-сурет. Дауысты ұ/ү дыбыстарының форманттарының 
салыстырма орналасымы.

66
Дауыстылардың өзара жинақы/шашыраңқы белгілері көрнекі өр-
нектелген. Өрнек қысаң еріндік дауыстылардың дәстүрлі жуан/жіңіш-
ке жіктелімін көрнекі пысықтап тұр.
Дауыстылардың жуан/жіңішке белгілері естілім деңгейінде нашар 
аңғарылатын болып шықты. Естілім талданымға қатысқан аудиторлар-
дың 45 %-ке жуығы дұрыс белгілеп шықты. 
Мұның өзі езулік қысаң дауысты дыбыстар үшін акустикалық көр-
сеткіштер мен естілім нәтижелерінің орнықсыз екенін көрсетеді.
Үшінші кезекте ы/ұ жұбын аламыз, дауыстылардың жұбы қою сы-
зықпен көмкеріліп, қою жебемен қосылған.
Ы 
І 
Ұ 
Ү 
Өрнектен көрініп тұрғандай, қысаң дауыстылар өзара алты рет 
жұптасады. Ендеше, акустикалық және перцепциялық талданым алты 
рет қайталанады.
Ы/Ұ дауысты дыбыстарының акустикалық жұбы. 
Бірінші кезекте артикуляциялық белгілерінің жаңғыртқылар 
(резонаторлар) моделі жасалды (4.22-сурет).
5.22-сурет. Дауысты ы/ұ дыбысының жаңғыртқылар жүйесі
4.22-сурет. Дауысты ы/ұ дыбысының жаңғыртқылар жүйесі

67

жүктеу/скачать 10,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: