МУЗЫКАЛЫҚ ШЫҒАРМАМЕН ӨЗ БЕТІНШЕ ЖҰМЫС ІСТЕУ ДАҒДЫЛАРЫН

243 
Бірінші жағдайда олар шығарманы "нақты қарқынмен", немесе, кем дегенде, оған 
жақындайды ойнауға тырысады. Екінші жағдайда, міндетті шарт- баяу қарқын, онда бәрін 
үлкейткіш әйнек арқылы көргендей байқауға, анықтауға, болады" [1, c. 80-81]. 
"Шығарманы парақтан оқу - бұл музыканың эмоционалды- бейнелі мағынасын тез түсіну 
және эскиздік түрде жеткізу, ноталық жазбаны ойнатудың біршама шамасымен", - деп 
жазады К. А. Цатурян [3, c. 130]. 
Парақтан оқудың негізгі критерий ретінде шығарманың эмоционалды- мәндік 
бейнесін түсіну алға қойылады. Парақтан орындау күрделі құрылымға ие және іс-әрекеттің 
өзара байланысты екі кезеңін қамтиды: музыкалық мәтінді көзбен оқу (дайындық кезеңі) 
және ойынның өзі. К. А. Цатурян бұл кезеңдерді "құралсыз оқу (іштен-есту оқу)" және 
"аспаппен оқу (оқу-ойын)" деп атайды [3]. Музыканы білікті оқу дағдыларын кез-келген 
жаста және жеке тұлғаның музыкалық дамуының кез-келген "кезеңінде" дамытуға болады 
және қажет. 
Алайда, музыканттар мен педагогтер үшін , жоғарыда айтылғандай, аса қажетті 
саласындағы осы парақтан оқу процессінің дағдыларын неғұрлым тиімді нәтижеге жеткізу 
үшін музыкалық білім беру барлық сатыларында сапалы түрде ұйымдастыру керек. 
Ең алдымен, музыканы оқудың жеке сабақтарын ұтымды ұйымдастыру қажет: 
арнайы бөлінген уақытта үнемі жаттығу. Парақтан ноталарды оқу тұтастай алғанда оқу 
процесінің тиімділігіне тікелей әсер етеді: өту мерзімін қысқарту есебінен оқытылатын 
материалдың көлемі ұлғаяды, пәнаралық байланыстар нығаяды, білім алушылардың 
музыкалық ой-өрісі кеңейеді, олардың зияткерлік қабілеттері дамиды, орындаушылыққа 
тұрақты қызығушылықты қалыптастыру ынталандырылады. 
Жұмыстың эскиздік формасы шығарманы парақтан оқу мен оны мұқият кезең-
кезеңмен игеру арасында шартты түрде аралық орын алады. Шығарманы эскиздік дамуы 
жұмыс әдісі ретінде кәсіби музыканттар өзіндік музыкалық іс-әрекеттерінде қолданылады. 
Тиісінше, эскиздік музыканың мазмұны мен функцияларын қарастырған кезде оның жеке 
тұлғаның дербестігін дамытудағы рөліне және эскиздік жұмысты өз бетімен кәсіби 
орындаушылық немесе оқу-музыкалық іс-әрекетте қолдану мүмкіндігіне баса назар аудару 
қажет. 
Музыкалық материалды эскиздік игеру әдістерін меңгеру, сондай-ақ музыканы 
парақтан сапалы оқи білу, біріншіден, музыкантқа практикада музыкалық материалды 
едәуір көлемде қолдануға мүмкіндік береді, ноталық мәтінді тез қамту қабілетін дамыту 
процесін күшейтеді; екінші жағынан, музыкалық тәжірибенің жинақталу қарқынын 
тездетеді. Л.В. Осипова репертуарды эскиздік зерттеуге арналған жұмысында: "Аспаппен 
ойнап материалды тез эскизді игеру балаларды жаппай музыкалық және эстетикалық 
тәрбиелеу бойынша маманның іс-әрекетінде басты орындардың бірін алады, бұл іс жүзінде 
орындаушылықтан кем түспейді", - деп атап өтті. 
Эскиздік сипаттағы туындыны игеру процесінің шекаралары өте кең: шамалдаған 
эскизден бастап эскизді орындау толықтығы талап етілмейді негізгі сипаттамаларда 
өңдеуге дейін. Шығармамен жұмыс жасаудың осы формасындағы басты мақсат- 
орындаушылық эскизді жасау. Бұл жағдайда материалды игеру жоғары деңгейге 
жеткізілмейді. 
Эскиздік жұмыстың соңғы кезеңі- музыкант шығарманың бейнелі - поэтикалық 
жоспарын қамтитын, ол туралы көркем сенімді, бұрмаланбаған көрінісін алатын және осы 
ойды аспапта сенімді түрде жүзеге асыра алатын кезең. Эскиздік зерттеудің негізгі талабы- 
бөлшектерді өңдеуге емес, шығарманың дыбыстық бейнесін толық қамтуға және іске 
асыруға барынша назар аудару. Жоғарыда айтылғандай, бірқатар белгілерге сәйкес эскизді 
үйрену парақтан музыканы оқуға айтарлықтай жақындайды. Екі қызметтің шеңбер аясында 
музыкант әртүрлі музыкалық құбылыстардың едәуір көп санын игереді және оны уақытыл 
және тез жасайды, музыкалық тәжірибені қарқынды жинақтайды. 
Сонымен қатар репертуарды эскиздік игеру мен парақтан оқудың арасында белгілі 
бір айырмашылық бар. Парақтан ойнаған кезде жаңа музыкамен бір рет ғана, эпизодтық 

244 
танысудан қарағанда, эскиздік жұмыс шығарманы едәуір байыпты зерттеуге мүмкіндік 
береді. Бұл жағдайда музыкант шығарманың көркемдік келбетімен дара, еркін танысумен 
шектелмейді; оны бірнеше рет, белгілі бір уақыт аралығында ойнап қайталап отырып, ол 
шығарманың интонациялық-композициялық ерекшеліктерін, эмоционалды-бейнелі 
мағынасын тереңірек түсінеді. Эскиздік жұмыс әдістемесі көркемдік ойды ашуға да, оны 
орындауға да бағытталған. 
Оның негізгі міндеттерінің бірі - есту орындаушылық гипотезасын қалыптастыру. 
Орындау эскизін жасау әдістері әртүрлі. Оларға теориялық талдаудың әртүрлі түрлері, 
сынақ нұсқалары, баяу ойнау, аспапсыз жұмыс істеу әдістері (ақыл-ойды оқу) және т.б. 
жатады. Фортепианолық шығарманың эскиздік зерттеудің жалпы алгоритмі негізінен 
парақтан оқу әдісімен сәйкес келеді. Қалай болғанда да, бұл процестің құрамдары (көрнекі 
қабылдау-мәтінді қарау, оның теориялық талдауы; ойында ойнату және музыканы тікелей 
ойнату) эскиздік жұмыстың қажетті компоненттері болып табылады. 
Сонымен қатар, шығарманы эскиздік зерттеу көркемдік және шығармашылық 
процестің жалпы заңдылықтарына бағынады: музыкант орындаушылық жоспардың 
қалыптасуынан оны тереңдететін және нақтылайтын аналитикалық кезеңге өтуі керек. 
Репертуарды эскиздік зерттеуде оның мазмұнын түсіну әдісі ретінде жұмысты талдаудың 
рөлі артады. Шығармаларды эскизді үйрену көптеген музыкалық әдебиетпен танысуға 
үлкен мүмкіндіктер ашады. 
Репертуарды эскиздік игерудің жақтаушылары ұзақ уақыт бойы жұмыстың бұл түрін 
үйренушілермен күнделікті сабақтардың маңызды бөлімі деп санайтын көптеген танымал 
музыкант-орындаушылар мен мұғалімдер болды.
Өткеннің фортепиано педагогикасы шеберлерінің тәжірибесін талдай отырып, Г.М.. 
Цыпин былай деп жазады: "Дәл осы жерде, "көп" және "әр түрлі" тілдесу мүмкіндігінде 
музыкалық оқытудың көрнекті шеберлерінің сабақтарының эскиздік формасына назар 
аударудың себебі жатыр, оқушы игерілген шығармалар тізімін мүмкіндігінше кеңейтуге 
тырысуы керек, мүмкіндігінше көп музыкалық үлгілерді танып, байқап көруі керек, өйткені 
оның басты міндеті - кең музыкалық өріске ие болу " [5, c.350]. 
Жоғарыда айтылғандай, эскиздік жұмыс кезінде оқушы белгілі бір музыкалық 
ақпаратты қысқа мерзімде игеру қажеттілігіне тап болады. Шығармамен жұмыс уақытының 
шектеулі болғандығына байланысты музыкалық материалдың игеріп өту қарқыны 
жеделдетіледі. Осылайша сабақтың эскиздік формасы оқу- көркемдік іс-әрекет барысында 
белгілі және игерілетін нәрсенің айтарлықтай "сандық өсуіне" әкеледі. Репертуармен 
жұмыс жасаудың эскиздік нысаны тұлғаның жалпы музыкалық дамуына қатысты үлкен 
әлеуетті мүмкіндіктерге ие. Оның барысында оқушылардың музыкалық ойлауын 
қалыптастыру, олардың есту қабілетін, қиялын, музыкаға эмоционалды жауаптылығын 
дамыту мәселелері сәтті шешілуі мүмкін. Ерекше эмоционалды көтерілістің арқасында 
жаңа шығармалармен танысу кезіндегі жұмыста оң көзқарас сақталады және жеке тұлғаның 
музыкалық дамуының маңызды сипаттамалары болып табылатын іс-әрекеттерге 
ынталандыру күшейеді. 
Сонымен бірге, эскизді зерттеу оқушының пианисттік техникасымен қимылдау-
моторикасын жетілдіруге ықпал етеді: көп бағытты репертуармен жұмыс жасай отырып, 
оқушы әр түрлі көркемдік міндеттерге сәйкес үйренген ойын әдістерін қолдану, пианистік 
дағдыларды тез бейімдеу және өзгерту қажеттілігіне тап болады. 
Сонымен, парақтан ноталық мәтінді оқу және шығармаларды игерудің эскиздік 
әдістемесі музыканттың күнделікті іс-әрекетінің әмбебап түрлері болып табылады. Қысқа 
мерзімде әр түрлі материалдардың едәуір мөлшерін зерттеу мүмкіндігінің арқасында олар 
музыканттың музыкалық қызметін тиімделенуіне және қарқындатуға қатысты өзіндік 
жұмысының ажырамас нысандары болып табылады. Сонымен қатар эскиздік жұмыс және 
музыканы парақтан оқу оқушылардың орындау тәуелсіздігін дамытудың тиімді құралы 
болып табылады. "Эскиздегі" шығармаларды орындау музыкалық тәжірибеде пианистің 
ойнаудағы ерекше ойлау ниеттері сыналған өзіндік "эксперименттік полигон" бола алады. 

245 
Қорыта келгенде, қарастырылып отырған жұмыс формаларының әлеуетті 
ресурстары тұлғаның жалпы музыкалық қалыптасуына - оның музыкалық-есту, көркемдік-
интеллектуалдық, эмоционалды және моторикалық-техникалық жетілуіне қатысты үлкен. 
Пайдаланған әдебиет:
1. Цыпин Г.М. Музыкалық-орындаушылық өнер: Теория және практика. - СПб., 
2001. – 150 с.
2. Осипова Л.В. Фортепиано сыныбындағы оқу жұмысының нысаны ретінде 
репертуарды эскиздік зерттеу: Оқу құралы. - Екатеринбург, 2002. – 185 с.
3. Цатурян К.А. Парақтан оқу / Фортепианода ойнауды оқытудың теориясы мен 
әдістемесі: оқу құралы / Жалпы. ред. А.Г .Каузовой, А.И. Николаевой. - М., 2001. – 320 с.
4. Кременштейн Б.Л. Арнайы фортепиано сыныбында оқушының дербестігін 
тәрбиелеу. - Изд. 2-е. - М, 2003. – 210 с.
5. Цыпин Г.М. Музыкалық шығармаларды парақтан және эскиздік оқудан музыканы 
оқу әлеуетін дамыту / Музыкалық қызмет психологиясы: Оқу құралы / Д.К.Кирнарская, 
Н.Й.Киященко, К.В.Тарасова и др. / Ред:. Г.М. Цыпина. - М., 2003. – 336 с. УДК 781.378

жүктеу/скачать 2,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: