Ерекшеліктері: фонетикасы бойынша – 8 дауысты (а, е, ы, и, о, ө, у, ү);
сөз басында қатаң дауыссыздың келуі (тау «тау», күн «күн»);
ч, ш дыбыстарының сақталуы (челек «шелек», аша‑ «асау, жеу»);
инициалды (сөз басында) дж (джыйырма «жиырма») қолданылуы;
ассимилятивті өзгерістер: дн>нн, нл>лл, нд>мн, нъд>нън, нб>мб, дл>лл (меннен<менден «менен», толла<тонлар «тондар, тұлыптар», кесимнен<кенсинден «өзіңнен», тенънен<тенъден «жолдастан», омбир<он бир «он бір», келелле<келедилер «олар келе жатыр)»);
морфологиясы бойынша – көпше түр жалғауы толық және ықшамдалған тұлғада жұмсалады: ‑ла/‑ле және ‑лар/‑лер;
салыстырмалы шырай аффиксі – ‑лай/‑лей;
инфинитив тұлғасы ‑рға/‑рге;
терминативті көсемше тұлғалары ‑ғанлы, ‑ғынчы, ‑ғанлай (джазғанлы «жазғалы (бері)», келгинчи «келгенше/ келгенге дейін», киргенлей «кіргені сол (еді), кіргендей-ақ»);
кесімді келер шақ (будущее обязательное время) ‑рық, ‑нық, ‑лық (қаллықма «мен қаламын»);
синтаксисі бойынша – әрекет субъектісі бар бейпредикативті оралымдар қатысатын есімшелі, көсемшелі және қимыл есімді жай сөйлемдер көбірек қолданылады;
лексикасы бойынша – осетин, адыгей, абхаз тілдерінен енген сөздер, осы халықтарға ортақ мифологиялық атаулар көптеп кездеседі (құдайлар мен батырлардың, қаһармандардың есімдері).
Диалектілері: қарашай-бақсан-чегем немесе ч дыбысты (чокающий) (әдеби тілдің негізі болып саналады), малқар немесе ц дыбысты (цекающий), холам-бизингей немесе аралас диалекті.
Жазуы: араб әліпбиіндегі дәстүрлі жазу, 1925 ж. бастап – латын, 1937-1938 жж. – орыс әліпбиі.
Достарыңызбен бөлісу: |