Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ғылым комитеті м. О.ӘУезов атындағЫ Әдебиет және өнер институты
жүктеу/скачать 1,97 Mb.
|
| Н.О.Жуанышбековтың «Казахстан и Россия в контексте литературного диалога»10 атты монографиясында (2007) қазақ әдебиетінің әдеби-теориялық, салыстырмалы әдебиеттану, түркілік тамырлар, типологиялық байланыстары зерттелген. Зерттеудің «Пушкин и казахская литература» атты тарауында Пушкин аудармалары, Абаймен қарым-қатынасы қазақ жазушылары шығармаларындағы табиғат мотиві сараланған. Кітапта келесі теориялық мәселелер қарастырылған: «Литература и литературоведение. Литература – диалог культур. Теория литературы и теория сравнительного литературоведения. Направления сравнительного литературоведения в Казахстане. Контактно-типологические и лингвистические связи прототюркской и протославянской мифологии и фольклора. Результаты бифуркации. Сказание о Гильгамеше. Арии, веды и Авеста. Исторические аналогии скифских мифов и фольклора. Скифский мудрец – Анархасис. Контакты культур и мифологий древних тюрков и праславян. Формы рецепции тюркской и русской средневековых литератур. Сравнительно-исторические параллели «Слова о полку Игореве» и «Большой надписи в честь Кюль-тегина. Типологические аналогии «СПИ» и древних тюркских памятников. Образы тюрков в древнерусской литературе. Русско-тюркские мотивы в русско-тюркской литературе. Генезис и сравнительная типология жанров в русской и казахской литературе. Книги, которые мы читаем. Генезис родов и жанров. Типология жанров средних веков и жанр «СПИ». Этологические содержательные группы жанров и жанр билиг. Онтологическая группа жанров и жанр билиг. Жанровая типология литературы Золотой Орды. Жанровое своеобразие литературы восточного ренессанса и типология жанра сафарнаме. Пушкин и казахская литература. Пушкин – казахский народный поэт. Пушкин – поэт национальный и всеобщий. Коранические мотивы в поэзии Пушкина. Восточные мотивы в поэзии Пушкина. Пушкин и Махамбет. Пушкин и Абай. Песенное слово поэтов. Мотивы природы в творчестве Пушкина и казахских писателей» [3-4].
Кітаптың «Теория литературы и теория сравнительного литературоведения» атты тарауында бүгінгі әдебиет теориясы сараланған. Зерттеудің кейбір тұжырымдары бүгін жаңаша болып табылады. «В современном сравнительном литературоведении принципиально преодолена и отброшена реликтовая европоцентристская схема мирового литературного развития. Развенчана «теория влияния», установлена творческая избирательность принимающего литературного явления, внесены идеи плюрализма, разграничивающие компетенцию методов социально – исторического и сравнительно- типологического изучения литератур, доказана ущербность теории социалистического реализма как нормативной эстетики официально-охранительной литературы. В современную компаративистику внесены идеи историзма и гуманизма как типологических особенностей художественной литературы, четкие представления о единстве общечеловеческого историко-культурного процесса» [17]. Әдеби байланыстың генетикалық және типологиялық түрлері анықталған: «Таким образом, все литературные взаимодействия можно разделить на две группы: контактные (генетические) и типологические связи, проявляющиеся в интегральных и дифференциальных формах рецепции. Формы рецепции – необходимые и побочные, интегральные и дифференциальные формы чувственного восприятия литературного явления, трансформируемые в другие литературные явления. Интегральные формы рецепции – это формы восприятия, сближающие принимаемое и принимающее явления и, наоборот, дифференциальные – это различающие, разделяющие формы восприятия. Теория сравнительного изучения литератур под контактными или генетическими связями имеет в виду группу специфических закономерностей литературного процесса, в которых находят отражение литературные отношения как конкретные связи писателей и литературных деятелей разных стран. Литературно-критические и историко-литературные работы об инонациональных литературных явлениях и тому подобное являются проявлением внешних контактов. Непосредственные межлитературные контакты, которые отражаются и проявляются в самой структуре литературного явления являются внутренними контактами». Аталған байланыстардың сыртқы келбеті анықталған: «На внешние контакты форма рецепции только одна – это отклик. Внутренние контакты опосредуются переводом, который представляет собой интегральную форму рецепции, близкую к стилизованному подражанию, различными родами искусства и художественным произведением. Типологические связи (схождения) выявляют более общие закономерности межлитературных отношений. Но необходимо отметить взаимопроникновение и взаимообусловленность контактно-генетических связей и типологических схождений». Типологиялық байланыстар деген не? Оның түрлері нақты анықталған: «Типологические связи (схождения) являются аналогиями, параллелями или отличиями, обусловленными общественно-историческими, литературными и психологическими предпосылками в литературных стилях и направлениях, литературных жанрах и видах, идейно-художественных особенностях произведений. Интегральные формы рецепции говорят о сближающих факторах литературных явления, – это иллюзия, заимствование, стилизованное подражание, перевод, стилизация, плагиат и другие, а к дифференциальным, то есть различающим формам рецепции, надо отнести литературную полемику, пародии, травести и тому подобное» [18]. Салыстырмалы әдебиеттану ғылымы туралы да мағлұмат берілген. Оның жалпы әдебиет теориясымен байланысы нақтыланған: «Общая теория литература может быть выстроена только на базе сравнительного литературоведения, имея объектом мировую литературу как общепланетарный процесс. Теория сравнительного литературоведения выделяет эту дисциплину из сравнительной филологии, которая включает сравнительное языкознание и литературоведение. Компаративистика также метод в литературоведении, рассматривающий мировую литературу как исторический процесс. Цель литературной компаративистики – сравнительное изучение общих и специфических закономерностей мирового литературного процесса, создание исторической поэтики; Теория сравнительного литературоведения – часть теории литературы, ставшая в настоящий период самостоятельной литературоведческой дисциплиной, имеющей собственную методологию, предмет изучения, цели и задачи. Теория сравнительного литературоведения представляет собой часть курса теории литературы, а именно, историческую поэтику. Предметом сравнительных исследований, является литературный процесс, который осуществляется через совокупность взаимообусловленных национально-литературных межлитературных связей и схождений и в котором находит выражение поступательное движение мировой литературы» [19-20]. Әдебиеттің комплексті зерттеуі қалай іске асырылады? Ол туралы былай делінген: «Комплексное изучение литературы – это сравнительные исследования на стыке нескольких дисциплин. Философско-эстетическая и социокультурная компаративистика включает в себя исследования авторской и общественной идеологии, культурологических и философско-эстетических позиций. В этом направлении создавали свои работы М.Бахтин, Э.Кассирер, X.Ортега и Гассет, У.Эко, С.Аверинцев, С.Артановский, Ю.Лотман, А.Лосев, В.Топоров, Д.Лихачев, В.Руднев. Однако Артановский отрицал созидательную роль кочевников в мировой культуре, в чем согласиться мы с ним не можем» [24]. Қазақ әдебиеттануы компоративистиканы арнайы зерттеді. «Салыстырмалы әдебиеттануға кіріспе»11 (2003) атты оқу құралында аталған пәннің теориялық-әдістемелік негізі, осы ғылымның негізгі категориялары мен түсініктері, компаративистиканың шетелдер мен Қазақстанда дамуының қысқаша тарихы берілген. Салыстырмалы әдебиеттану – тоталитарлық жүйені өткерген кейбір елдердің жоғары оқу орындарына енді ғана енгізіліп отырған жаңа оқу пәні. Әдебиеттану ғылымындағы салыстырмалы әдебиеттану саласының кешенді және жүйелілік сипаты – оның халықаралық негізгі ерекшеліктерінің бірі. Қазақстанда салыстырмалы әдебиеттану бұрынғы жылдарда тек көркем аударма мәселелері, әдебиетаралық байланыстар мен түркі фольклорын салыстыра зерттеумен ғана шектелгені белгілі. С.В.Ананьеваның «Время – Пространство – Автор. Прием автобиографизма и пространственно-временная организация художественного текста»12 монографиясы қойылған мәселенің әдеби-теориялық негізін анықтауға арналған. Хронотоп жүйесі нақты теориялық талдаулар арқылы анықталған. Осы тұрғыда Ф.М.Достоевский. А.С.Пушкин шығармалары сараланған. Монографияда көркем мәтіндегі уақыт пен кеңістік және автобиографизм тәсілі сөз болады. Бұл ғылыми монографияда қазіргі қаламгерлер М.Симашко, Г.Бельгер, Ә.Нұрпейісов, Ш.Айтматов, А.Дебольского, Л.Вайдман және т.б. шығармашылығы қарастырылады. Жаһандастыру дәуірінің көркем әдебиетінде әлем сипаты түрлі мәдениеттердің уақыт пен кеңістіктегі өзара күрделі байланыстары негізінде көрініс береді. Монографияда қазіргі авторлардың стильдік ерекшеліктері айқындалып, Ш.Айтматов, М.Симашко, Г.Бельгер шығармашылығының негізінде «мәңгүрт» тақырыбы мәдени концепция ретінде қарастырылады. «Қазақ әдебиетінің халықаралық байланысы» сериясының «Абай әлемі» (Құрастырушы Маданова М.Х., Машакова А.К. – Алматы: Халықаралық Абай клубы, 2004. – 167-бет) атты ұжымдық жинақ қазақ халқының ұлы ойшылы, ақын Абай Құнанбайұлының шығармалары жайында 1950-2000 жыл аралығында жазылған шетел деректерін, мақалалар мен конференция материалдарын жинақтайды. Жинақта Абай Құнанбайұлының шығармагерлері туралы Шығыс және Батыс жазушылары мен сыншыларының хинди, парсы, түрік, грек, қытай, араб, ағылшын, француз, тағы басқа тілдерде жарық көрген көзқарастары мен пікірлері тұңғыш рет жүйеленіп берілді. «Қазақ әдебиетінің халықаралық байланысы» сериясының «Әуезов әлемі» (Құрастырушы: Маданова М.Х., Машакова А.К. және алғы сөз авторларының бірі Маданова М.Х. – Алматы: Халықаралық Абай клубы, 2004. – 210-бет) атты ұжымдық жинақта М.О.Әуезов шығармалары жайлы шет тілдерде жарияланған Европа, Азия мен АҚШ елдері, және өзге де шетел сыншылары мен жазушыларының 1950-2002 жылдар аралығында жарық көрген мақалалары және 1997-98 жылдары жазушының 100 жылдық мерейтойына орай ЮНЕСКО көлемінде өткізілген түрлі халықаралық конференциялар материалдары қамтылған. Соның ішінде ағылшын, француз, түрік, парсы және венгер тілдерінде жарияланған мәліметтердің орны ерекше. жүктеу/скачать 1,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|