«Азған елдің молдасы. Үлкен болар салдесі. Аса бауыр кылмақыз, Онын рас емес алласы». Ыбырай Алтынсарин


Марғұланның мөлшерлеуінше, Асан Шыңғысханның замандасы



Pdf көрінісі
бет15/66
Дата11.12.2023
өлшемі4,18 Mb.
#137458
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   66
1 Марғұланның мөлшерлеуінше, Асан Шыңғысханның замандасы
Майқы бндің алтыншы ұрпағы. Бұл шамамен айтқанда XV ғасыр.
22


өміріндегі материалдық жағдайлардың адам санасында- 
ғы фантастиканың, қиялдың бейнесі екендігін де ол 
анық ашып бере алмады. Адамның табиғат туралы ен- 
жар түсініктері дінді тудырады деп есептеуі діннің шы- 
ғуын түсіндірудегі Шоқан пікірлерінің әлсіз жағы. Шын- 
дығында, идеялардыд негізі адамның табиғатқа белсен- 
ді эсер етуінен туатындығын Шоқан аңғара алмады. 
Діндердің шығуыныд негізгі әлеуметтік себебі — қоғам 
өмірінің материалдық жағдайына да тығыз байланысты 
болғандығын білмеді.
Діннің шығуы мен оның әлеуметтік және гносеоло- 
гиялык, танымдық мәндерін тек қана марксизм-лени­
низм классиктері терең де, жан-жақты, ғылыми тұр- 
ғыдан талдады. Маркстік-лениндік ілім бойынша дін — 
қоғамдық сананың бір түрі, адамды қоршап тұрған 
шындықтың, болмыстың фантастикалық бейнесі. Діннін 
қоғамдық сананың басқа түрлерінен айырмашылығы 
сол — ол қоршап тұрған болмысты, бұрмалап, қиялдап 
қате бейнелейді. «Дін атаулының бәрі,— дейді Ф. Эн­
гельс,— адамның күнделікті өмірінде оған үстемдік 
ететін сыртқы күштердің адамныд басындағы фантасти- 
калық бейнесінен — бұл дүниелік күштер, о дүниелік 
күштердід формасын алатын бейнесінен басқа ештеңе 
де емес»1
Шоқан өзінің «Сахарадағы мұсылмандық туралы» 
деген еңбегінде ислам дінінід қазақтарда қалай тараға- 
нын айта келіп: «мұсылмандық әзірше біздің сүйегіміз 
бен қанымызға сіңіп бола қойған жоқ... Қазақтардыд 
арасында әлі Мұхаммедтід атын білмейтіндер көп... Қа- 
сиетті Нестор заманында Русьте болғад сияқты, едді 
біздід сахарада қазір қос дін дәуірі болып тұр»2,— десе, 
«Сот реформасы жайындағы хатта»: «Орыстыд қол ас- 
тына көшкенге дейін қазақтар тек есімімен ғана мұсыл- 
ман саналып, Мухаммед үмбетінід суди тармағына 
сиынды. Мұсылман задын қазақтар ешқашад да қабыл- 
дағад емес, бұл қазақ даласыда үкіметтід қолдауымен, 
сырт бұйрықтыд, бюрократтықтыд ағымымен енгізіл- 
ген»3,— дейді.
Шоқад өмір сүрген кезде қазақ даласында ресми 
түрде, әрине, ислам діні үстемдік жүргізді, қазақтар өз-


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   66




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет