Әлиакбарова айгерім тілесбекқызы



Pdf көрінісі
бет54/175
Дата20.01.2022
өлшемі4,95 Mb.
#24127
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   175
Байланысты:
Диссертация Әлиакбарова АТ

Күнжарық,  Айжарық,  Таңжарық  –  не  могут  быть  синтаксически 
расшифрованы в пределах современных норм, т.е. как сочетание определения с 
определяемым, 
предшествование 
первого 
второму, 
потому 
что 
существительные  теперь  употребляются  в  качестве  определений,  когда 
определяемым  должно  быть  прилагательное»  [144,  c.  38].  Мұнда  қазіргі  қазақ 
тіліндегі  сөз  тіркестерінің  орын  тәртібі  тұрғысында  зат  есімнің  алдында 
анықтаушы  сөз  келу  заңдылығы  жайлы  айтылады.  Алайда  осы  заңдылықтың 
сақталмай,  анықтаушы  мен  анықталушы  сөздердің  орын  алмасып  келуі  кісі 
есімдеріне ғана тән тіркесу болуы мүмкін деп тұжырым жасалады.  
Қазақ  және  татар  тілдеріндегі  антропонимдерді  зерттеген  ғалым 
Г.К. Чаукерова  антропонимдерге  құрылымдық-сөзжасамдық  тұрғыда  талдау 
жасай  отырып,  олардың  көпшілігі  зат  есімдерден  және  сын  есімдерден 
жасалатындығын айтады: Ишмурат (тат.) / Есмұрат (қаз.) (иш/ес «ақыл, сана» 
+ мұрат «тілек, мақсат»),  Гүлжихан (қаз.) (гүл «сұлулық, әсемдік, тазалықтың 
символы»  +  жихан  «әлем,  жер  жүзі,  жарық  дүние,  ғалам,  ғарыш»).  Сонымен 
қатар ғалым етістік формаларынан жасалатын антропонимдердің бар екендігін 
атап көрсетеді: Алмас (тат., қаз.), Қайыргелді (қаз.) [149, c. 12]. 
Қазақ  және  түрік  тілдеріндегі  бір  компонентті  етістік  тұлғалы 
антропонимдердің құрамында кездесетін бертутұрболкелдіалсүйжаса
бақ  сынды  етістіктерді  З.К. Жанғабылова  есім  жасау  жиілігіне  қарай 
топтастырады [76, 66-67 бб.].  
Морфологиялық  құрылымы  жағынан  кісі  аттарындағы  аффикстер  сөз 
таптарына  қатысты  болады.  Олардың  ішінде  етістік,  үстеу,  көсемше,  есімше, 
етіс  сөздердің  жұрнақтары  бар.  Олар  екінші  сөз  табына  жалғанып  кісі  атына 
айналғанда сустантивтенеді [13, 163-164 бб.].  
 
2.2.1 Қазақ кісі есімдерінің құрылымдық-сөзжасамдық түрлері  
Т. Жанұзақовтың еңбегіне сүйене отырып, қазіргі ер және әйел есімдерінің 
құрылымы мен сөзжасамдық ерекшеліктеріне тоқталып өтейік. 
Ер антропонимиясыАффикстік тәсілмен жасалған ер есімдері: 
-ым, -ім – ДосымНұрым 
-ар – ТұрарҰлар 
-ан, -ен – АқанБекенДосанЕсенКөкенНұранТұранҰлан, т.б.  
-тай, -тей – ЕлтайЕртайАлтайНартайӘміртай,  
-дар – АйдарӘлидарҚалдар;  
-лық, -лік, -дық, -тік – ЕрлікЕртөстікЖақсылықЗарлықҚуандық
-жан – БайжанБауыржанБіржанҒалымжанЕржанЕлжанНұржан
Өміржан
-ған,  -ген,  -кен  –  Аңсаған,  Байкен,  Болған,  Ерген,  Нұркен,  Нұркен,  Өркен
ӨскенТөлегенТілеген;  


61
 
 
-қын, -ғын, -кін, -гін – АйқынЖарқын, ЕркінТасқынТарғын;  
-лан,  -лен,  -дан,  -ден  –  Арлан,  Бағлан,  Батырлан,  Бүрлен,
 
Ерлан,  Ерден
МейірланНұрланТемірланТұрланГүлденҚорлан
-ман – АрманЕрманМейірманНұрман, Шорман;  
-ыш, іш – ЖұбанышҚуанышСағынышСүйенішҰлыш
-ыс, -іс, -с – Жеңіс;  
-бек – АйбекАсылбекӘлибекБатырбекМұратбекНарбек;  
-бай – ӘділбайРинатбай


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   175




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет