Филология ғылымдарының докторы, профессор Т. С
Тақырып бойынша дайындалуға арналған сұрақтар
жүктеу/скачать 1,06 Mb.
|
1240 lem 1241 debieti O 1179 uly 1179
- Бұл бет үшін навигация:
- Ежелгі үнді әдебиеті
| Тақырып бойынша дайындалуға арналған сұрақтар
Ежелгі кезеңдегі үлкен баяндамалау формасының пайда болуы ? Ежелгі лирикалық және эпикалық Қытай поэзиясы немен байланысты? Бань Гу шығармашылығын сипаттаңыз «Шуцзин» мен «Луньюй» туындыларына тоқталыңыз Лирикалық туындылар Қытайдың қай кезеңіне тән? «И» немесе «Ицзин» деген не? «Әдебиет» деген ұғымның Қытайдағы алғашқы мазмұны қандай? Конфуцийлік оқу кітабы - «Өлеңдер кітабы» Қытайдың Чжоу патшалығы тұсындағы әдебиет? Конфуций және оның ілімі? Ежелгі үнді әдебиеті Ежелгі үнді әдебиеті – кең әрі қиын түсінік. Таяу Шығыстың әдебиетімен бір мезгілде, типологиясы жағынан ежелгі үнді әдебиеті ежелгі әлем әдебиетінен тәуелсіз дамып отырған. Ежелгі үнді драма, лирикалық поэзия, прозаның гүлдену кезеңі және басқа ежелгі әдеби мұралармен байланысы шамамен б.з.д. І мыңж. сәйкестендіріледі. Дегенмен «ежелгі үнді әдебиеті» деген түсініктің күрделілігі белгісіздік пен хронологиялық шекарасының ұзақтығына ғана байланысты емес. Сонымен қатар оның құрамы мен шығу тегіне байланысты біркелкі еместігінде. Ұзақ уақыт бойы ежелгі үнді әдебиетін қалыптастырғандар шығыс тобына жататын үнді-еуропалық тайпа арийлер ғана деп саналды. Алайда, осындай пікір негізсіз болып шықты. Ежелгі үнді мәдениеті мен әдебиеті түрлі тайпалар мен халықтық мұралардың синтезі нәтижесінде пайда болғаны түсінікті. Оларға ІІІ ғ. Инда алқабын мекен еткен арий, дравид пен мунда халықтары жатады. Үнді-еуропа тіліндегі әдебиетпен қатар б.з. І мыңж. бас кезінде оңтүстік аймақта дравидтік (тамильдік) әдебиет қатар дамыды. Ежелгі және орта ғасырдағы үнді әдеби ескерткіштердің басым бөлігі санскрит тілінде жазылған. Санскрит тілінің классикалық, эпикалық және гибридтік деген түрлері болған. Әдеби ортада басқа да тілдер мен диалектілер кеңінен қолданылған. Б.з.д. ІІ-І мыңж. пайда болған ежелгі үнді әдеби ескерткіші «Ригведа», сонымен қатар, басқа да философиялық мәтіндер солтүстік үнді тілінде жазылған. Б.з.д. І мыңж. ортасында санскритпен орта үнді тілдері немесе пракриттер («ретсіз» мағынасында) және апабхрапша дамиды. Ең алдымен, ежелгі үнді әдебиеті негізінен әдеби дәстүрдің бірлігімен байланысты, ал оның дамуы оның анық жүйелілігімен, бірізділігімен ерекшеленеді. Осы тарихи бірлік қазіргі үнділерге, пакистандықтарға және Бангладеш тұрғындарына ежелгі үнді әдебиетін жалпы халықтық мұра деп, оның көп бейнелі этникалық бояуының болғанына мүмкіндік береді. Ежелгі үнді әдебиетінің ішкі біртұтастығына онда қолданған түрлі тілдер де әсер етпеді. Ол тек этникалық ғана емес, сонымен қатар, діни, әлеуметтік факторлармен байланысты болды. Ведалық тіл ежелгі үнді әдебиетінде ерекше ежелгі диалект ретінде, ғұрыптық әнұранмен алдыға шығады. Буддистер санскриттен бас тарта отырып, өздерінің орта үнділік пали, джайн тілдерін діни уағыздарында қолданды. Әлемдік әдеби үдерісте ежелгі үнді әдебиеті үлкен рөл атқарды. Үнділік эпос, лирика, драматургия және прозаның көпшілігі ежелгі дәуірде кең танымал болған және үнді елімен көршілес орталық Азиядан Қиыр Шығысқа, Индонезияға – ал ХІІ-ХІІІ ғ. олармен танысу Еуропаның әдеби дәстүрлерін кеңейтіп, байытты. «Үнді-еуропа тілдер» терминінің өзі Еуропада ертедегі үнді әдебиетімен танысқаннан соң ғана пайда болды. XYIII ғ. соңы мен ХІХ ғ. бас кезеңінде У. Джонс пен Ф. Бопп санскрит пен Еуропаның өлі және тірі (грек, латын, герман, славян) тілдерімен туыстығын анықтады. Ежелгі үнді әдебиетінде поэзия мен прозаның аражігі ажыратылмаған. Мәтіндер діни, ғылыми, ертегі, эпикалық, тарихи болсын өлең жолдары мен прозалық пішінде кездескен. Орнаметті поэзияның негізі болған осындай ежелгі үнді романдар ерекше жанрдың тууына себеп болды. Осыдан философиялық шығармалар, медицина, грамматика, астрономия, архитектура тақырыбында өлең жолдарымен жазылған. Бұның барлығы ежелгі үнді ескерткіштерді ретке келтіруде көп қиындықтар туғызады. Әдетте, алғашқы үнді әдебиетінің ескерткіші ретінде Ригведадан бастау қалыптасқан. Десе де Үндістанның солтүстік-батысында жүргізілген археологиялық қазба жұмыстары үнді әдебиетінің бастауы одан да жоғарыға кететінін көрсетті. 1921 ж. қазба жұмыстарының нәтижесінде Хараппада, одан кейін де қазіргі Синд, Пенджаб пен Белуджистан облыстарында б.з.д. ІІІ ғ. басы мен ІІ ғ. Инда бассейні мен Үндістанның басқа жерлерінде 800 000 шаршы км территориясында жоғары дамыған өркениеттің болғанын көрсетеді. Бұл өркениет Инда жеріндегі өркениет немесе Мохенджо-Дара мен Хараппа деп аталды. Археологтар Инда жерін мекендеушілердің ежелгі керемет мәдениетті жасаушылар болғанына көз жеткізді. Төрт мың жылдар бұрын салынған (осындай қалалар саны - 200) негізінен екі қабатты кірпіш үйлерден тұрды, нақты жоспар бойынша салынған, қоршауы бар, жақсы жабдықталған моншалары, құдықтары және базарлары болды. Жергілікті халық мал шаруашылығы, жер шаруашылығы және басқа да істермен айналысты. Өркениеті дамыған Элам, Шумер, Египет, Крит, Троя мен Кавказ секілді көптеген ошақтармен сауда-саттық байланыста болды. Табылған заттардың арасында құндылығы жоғары саздан жасалған геометриялық орнаменті бар ыдыстар, адам бейнесі, жануарлар мен өсімдіктердің суреті салынған көптеген тұмарлар, терракоттан және мыстан жасалған мүсіндер болды. Хараппадан табылған ер адам денесінің мүсіні, Мохенджо-Дародан табылған биші қыздың мүсіндері өте жоғары шеберлікпен жасалған. Инда алқабынан табылған мөр-тұмарлар ежелгі Месопотамиядан табылған мөрлер бетіндегі рельфтер мен көріністерге ұқсастығы, оған қоса Криттегі Кнос қаласының Минос сарайындағы табылған мөрлердегі жазуға ұқсастығы Инда халқында жазудың болғанын дәлелдейді. Өкінішке орай, бұл жазуларды әлі де оқу мүмкін болмады. Тек жазулардың дравидтік тілдер классификациясына жатады деген пікір анық. Бұл жерде діни заттардағы мәліметтер дәлелдірек келеді. Хараппаның мөрлерінің бірінде үш дидарлы тәңір бейнеленген, ол тағында йогалық кейіпте малдас құра отырған, ол піл, жолбарыс, енеке және мүйізтұмсық және бірнеше жануарлармен қоршалған. Зерттеушілер бұл тәңір (ол басқа мөрлерде де кездеседі) – ведалық құдай Рудрамен ақырында ұлы йога және жануарлар әміршісі деп есептелінген индуистік үш дидарлы құдай Шиваның жол салушысы деп болжайды. Табылған мүсіндердің ішінде құдай-ананың, табиғат пен егін шаруашылығы қорғаушысының да мүсіндері табылды. Сонымен б.з.д IY-III мыңж. Инда алқабының мәдениеті шумер қалаларының мәдениетінен кем түспейтіндей дәрежеде болған. Сондықтан үнді жерінде арийлік қоғамға дейін үнді халықтарында шумерліктердегідей ауыз әдебиеті мен жазба әдебиеті жеткілікті дәрежеге жетпей дамыды деп айтуға келмейді. Кейінгі зерттеулер бойынша үнді жазбалардың түп негізгі дравидік болғанына қарамастан, кезінде фантастикалы болып саналған екінші пікірге келіп тіреледі. Ол - тамыры б.з.д. II тіпті ІІІ мыңж. кететін тамильдік бастаулар мен одан кейінгі тұрған әдеби салттардың болуына нұсқау. Осы салттың нақты кейпін елестету қиын, осы әдебиет пен келесі әдебиеттердің байланысын зерттеу де болжамды түрде ғана, алайда ежелгі үнді әдебиетінің бөліктерін қайта құрастыру кезінде оның мағынасын елемеуге болмайды. жүктеу/скачать 1,06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|