I деңгей «Артпедагогика» ұғымының сипаттамасы
Халық ойыншықтарының сипатты белгілері және оның тәрбиелік мәні
жүктеу/скачать 125,41 Kb.
|
| 28. Халық ойыншықтарының сипатты белгілері және оның тәрбиелік мәні.
Қазақ ойыншықтарының балаларға беретін тәрбиелік мәні өте тереңде жатыр. Ерте жаугершілік заманда баларды кішкентайынан қару жарақпен жылқыға баулыған.Сондықтан ер балалардың ойнайтын ойыншықтары- қамшы, садақ, ойыншық ат болған. Алайда қазақ халқында тек мұндай ойыншықтар болды десек, қателесеміз.Қазақтың ұлдары сонымен қатар-ләңгі,мүсіндер, асық, ортеке ойнаған. Енді осы ойыншықтардың сипаты мен тәрбиелік мәніне тоқталаййық. Қамшы-қазақ шаңырағындағы киіз үйде әрқашан құрметті жерде асылып, үйді пәле-жаладан, жамандықтан сақтайтын қастерлі бұйымдардың бірі. Қазақтар ұл бала тәрбиесінде атқа мінуге, қамша, қылыш, найза ұстай білуге мән берген. Қамша былғарыдан 4, 6 немесе 8 жолақ тоқылады, 12 жолақ та бар. Жолақтар неғұрлым көп болса, қамшы соғұрлым күшті болады. Әдетте 7-12 жас аралығындағы балалар, әсіресе ұл балалар жылқы, өгіз, қой көшкенде үлкендерге еліктеп, қамшы ойнайды. Жас ағаш пен кендірдің терісінен балалардың өздері жасайды. Қамшыны қаттырақ соғатын ойыншылар арасында жарыс түрі жиі орын алады. Мұндай ойындар еңбекке деген сүйіспеншілікке, төзімділікке, шыдамдылыққа тәрбиелейді. Ойыншық ат- әдетте халық шеберлері жасайды және балалардың кең ауқымына арналған. Бұл ертеден келе жатқан атқа міну дәстүріне құрмет, балаларды ер-тоқымға отырғызуға үйретеді. Ләңгі-шығу тарихына үңілсек, Орталық Азия елдеріндегі көшпенді тайпалар арасында пайда болған көрінеді. Үнемі ат үстінде жүретін жауынгерлер мұны денешынықтыру ретінде ойнаса керек. Тақым мен аяқтың мықтылығын шынықтыруда таптырмайтын тәсіл де осы болған. Жауынгерлердің бұл жаттығуы кейіннен ережесі бар ойынға айналған. Ата-бабаларымыз балаларының қиялын дамыту, өнерге баулу мақсатында ортеке ойыншығын ойлап тапқан. Ортеке – жануар мүсіні, көбінесе ешкі, қыл үстіндегі ағаш ойыншық – домбырашының қолымен қозғалысқа келтірілді: ол домбыра шертті де, ішекті саусақтарымен қағып, бір мезетте ішекті тартқан. Ал ортеке неше түрлі күрделі қадамдарды жасап, шаба бастады. Асық – төрт түлік малдың ішінде қой-ешкінің тілерсегінде, асықты жілік басында орналасатын шымыр сүйек. Аңдардың да тілерсек тұсында болады. Қазақта асық қасиетті саналады. Баласы ұл болса, бесігінің басына бөрінің асығын іледі. Бәле-жаладан аулақ, шымыр-қайратты болсын дегені. Қыз болса, бесігіне еліктің асығын (жабайт) тағады. Сұлу, көрікті болып бойжетсін деп ырымдағаны. Келіні құрсақ салғанда, атасы мен әжесі ырымдап асық жинайды. Онысы – ұл тілегені. Келінге көз тимесін, аман-есен босансын дегенге саяды. Асық ойнау – балалардың дүниетанымын кеңейтетін ойын. Әркім өз асығын қателеспей тауып үшін түрлі түске бояған. Балалардың есепке жүйріктігі бала кезден қалыптаса бастайды. Асық – кәдімгі санағыштың рөлін қоса атқарады. Асықтарды қаз-қатар тізу кезінде олардың санын алу, кейін ұтысты есептеп, ұпай бөліскенде жапырлап асық санау кез келген баланың математикаға бейімін арттырады» . Сондай-ақ асық ойыны көз мергендігіне, қол буындарының икемді болуына баулиды. Асықты шебер ойнайтындар бір кенейді көздеп атқанда, сақасын түпте немесе одан кейін ататын кенейіне таман жібереді. Бұл – геометриялық есеп әрі ұқыптылық. Ал енді қазақтың қыз балалары қандай ойыншық ойнады десе, әрине қуыршақ дейміз. Иа қазақ қыздары ертеде қуыршақ ойнады, оған ұлттық нақышта киімдер тікті. 3-10 жас аралығындағы қыздардың сүйікті ойыны қуыршақ (қуаршақ) ойыны болған және солай болып қала береді. Қуыршақ әдетте балшықтан және шүберектен, сондай-ақ шүберекке оралған сабаннан (құмды қамыс) жасалады.Қуыршақтың бет-әлпеті әрқашан дерлік «бос» болып қала берді, бірақ сонымен бірге оның костюмі көбінесе нағыз дәстүрлі әдетті дәл қайталады. адамның костюмі. Қуыршақ кімді бейнелегеніне қарай баланың, қыздың, қалыңдықтың, тұрмысқа шыққан әйелдің, ер адамның т.б костюмдері болуы мүмкін.Қыздар мен қыздар бейнеленген қуыршақтардың шаш үлгісі – жылқының қылынан тоқылған шоқшалар болады. Кейде қуыршақтардың костюмі қарапайым, әсіресе ол адамның күнделікті киімін қайталаса, бірақ көбінесе қуыршақтардың киімін безендіру айтарлықтай күрделі болды: қалыңдықтың қуыршақ, жас күйеуге шыққан әйелдің мерекелік бас киімі түрлі-түсті әйнекпен безендірілген. , маржанның кішкене бөліктері, түймелер, металл тақталар, жүн жолақтары, үкі қауырсындары; көйлектің өзі кестемен, басқа түсті матамен және шілтердің үзінділерімен өшірілді. Қуыршақтарға киім тігу қыздардың болашақ ересек өмірінде пайдасын тигізетін тамаша дағдыға айналды.Қазақ өмірінде «Безгелдек», «Зарылдауық» ойыншықтары немесе желді ойыншықтар кеңінен таралған. Олардың көмегімен балалар желдің бағытын анықтады, табиғат заңдылықтарын білді.Музыкалық аспаптар балалардың ойын-сауықтарының бірі болды. жүктеу/скачать 125,41 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|