Кафедрасы
жүктеу/скачать 1,72 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Лекция 13. Дизартрияны түзету жұмысы
| Ұсынылған әдебиеттер
1.Логопедия негіздері. 2017. Дүйсенбаев А.Қ., Балтымова М.Р 2.Логопедия. 2014. Өмірбекова Қ.Қ. 3.Дамуында түрлі ауыткулары бар балалардың сөйлеу тілі дамуының ерекшеліктері. 2014. Ибатова Г.Б. 4.Қазақстан Республикасында балаларға білім беру мекемелерінің әр түрлерінде логопедиялық жұмыстың ұйымдастырылуы және мазмұны. 2014. ИбатоваГ.Б., Оразаева Г.С. 5.Дамуында түрлі ауыткулары бар балалардың сөйлеу тілі дамуының ерекшеліктері. 2014. Ибатова Г.Б., Коржова Г.М. 6.Логопедиялық практиканы жүргізудің әдістемелік нұсқауы. 2014. Қ.Қ. Өмірбекова Лекция 13. Дизартрияны түзету жұмысы 1.Дизартрияны түзету жұмысының негізгі принциптері мен бағыттары 2.Мектепке дейінгі дизартриясы бар балалардың сөйлеу тілін түзету-логопедиялық жұмысының негізгі бағыттары 3.Массаж жасайтын зондтар түрі. Дизартрияны түзету жұмысы төмендегі қағидаларға негізделіп жүргізіледі: Этиопатогенетикалық принцип мидың әр түрлі құрылымдарының зақымдалуын ескерумен байланысты. Алдымен сөйлеу тілінің және психофизиологиялық функцияларын анықтау, мидың қандай құрымы зақымдалғанын анықтауға мүмкіндік береді, Ерте ықпал ету принципі. Дизартрияға бейім «қатерлі топтағы» балаларға ерте ықпал жасап көмек көрсетсе, ол мидың компесаторлы мүмкіншіліктерін толық дамытып, түзету жұмысының тиіиділігін арттырады. Жүйеіл ықпал (жасау) ету принципі моторикасын; психикасын; сенсорлы функциясын; сөйлеу тілін; тұлғасын дамытуға бағытталған. Кешенді ықпал ету принципі: невропатолог, логопед, психолог мамандардың бірігіп жұмыс жүргізуі. Жүйелі түзету жұмыс барысында келесі аспектілерді ескеру қажет: моторлық, сенсорлық, психикалық, сөйлеу функцияларының даму заңдылықтары мен кезектілігін ескеру; сөйлеу тілінің бұзылу құрылымын ескеру; сөйлеу іс-әрекетінің құрылымдық – функциональді ұйымдастырудың негізгі ақаулығын анықтау; екіншілік бұзылыстарды ескеру; баланың жасы мен жеке басының ерекшеліктерін ескеру; бала мен ата-ананың арасындағы өзара қатынасын ескеру, оны барынша пайдалану. Арнайы педагогикалық жұмыста дизартриясы бар баланың тұлғасын тәрбиелеуге аса зор көңіл бөлінеді. Өйткені, ондай баланың оқу және әлеуметтік дағдылары төмен болады, тұлғасының дамуында көптеген ауытқушылықтар байқалады. Түзету жұмысының негізгі міндеттері. Бұлшық еттердің тонусын қалыпқа келтіру, сөйлеу аппаратының патологиялық рефлекстерін өшіру, артикуляциялық аппараттың ерікті қимылдарын дамыту, фонематикалық қабылдауын дамыту, сөйлеу тілінің дыбыстық, лексикалық-грамматикалық жағын дамыту, түзету, сенсорлық және психикалық функцияларды дамыту. Түзету жұмысы бірнеше бағытта жүргізіледі. Бірінші бағыт. Бұлшық еттердің тонусын қалыпқа келтіру және артикуляциялық аппараттың, жалпы, қолдың ұсақ моторикасын дамыту. Ол үшін артикуляциялық аппарат пен қолдың бұлшық етерін сылау (массаж), еңжар, белсенді жаттығулар жасау қолданады. Логопедиялық жұмыс мүмкіндігінше гиперкинездерді тексеру мен сілекейді ерікті өзбетімен жұтуын қалыптастырудан басталады. Екінші бағыт. Тыныс алу функциясын дамыту, сонымен қатар дауыстың күшін, әуезділігін, мәнерлігін дамыту. Бұл кезеңде жұтатын ауаның мөлшерін көбейтуге, дауыс шығару кезінде дем шығаруға бағытталған гимнастикалар, жаттығулар қолданады. Үшінші бағыт. Сөйлеу тілінің фонетикалық жағын түзету. Фонематикалық қабылдауын дамыту жаттығулары және дыбысты қою, машықтандыру тәсілдерін қолданады. Төртінші бағыт. Сөйлеудің негізінде сенсорлық және жоғарғы психикалық функцияларды дамыту. Бесінші бағыт. Сөз қорын молайту, сөйлеу тілінің грамматикалық жағын дамыту. Ауызша сөйлеу тілін, тыныс алуын, просодикасын дамыту. Бұл бағыттар кезектілік болып саналады, кейде тіркесіп, кейде бір уақытта жүргізілуі мүмкін. Жазбаша тапсырмалардың күрделенуіне, жазудың жылдамдығына, каллиграфияға талаптардың ұлғаюына байланысты дизартриясы бар балалардың жазуында қателер көбейеді. Оқушылардың дизартиясын түзетуге бағытталған екі бағдарлама бар (Н.Н. Волоскова, 2002). Айта кету керек, бұл бағдарламаны іске асыру барысында жазу мен оқудың бұзылуын түзетуде қолданатын дәстүрлі әдстемелерді пайдалануға болады. Бірінші бағдарлама 4 қимыл жаттығулар кешенінен тұрады: біріншісі – қол мен аяқтың үйлестігін (координациясын) дамыту жаттығулары; екіншісі- қолдың ұсақ моторикасын дамыту; үшіншісі- қимылдардың үйлестігі мен ырғақты сезіну; төртіншісі- артикуляциялық моторикасының ырғақтылығын дамыту. Екінші бағдарлама үш кезеңнен тұрады: біріншісі – буын мен сөздерді ырғақты жазу; екіншісі- сөз бен сөз тіркестерін ырғақты жазу; үшіншісі- сөйлемді, өлеңді, кіші мәтіндерді ырғақты жазу. Әдістеме Д.Б. Элькониннің (1980) төменгі сынып оқушыларын жазуға үйрету кезінде қолданған ырғақты жазуға негізделген. Дизартрияның қалдық көріністері бар жоғарғы сынып оқушыларында оқуда қиыншылықтар кездеседі, соған байланысты бірқатар патопсихологиялық комплекстер дамиды. Оларда тұлғаның дамуында ерекшеліктер байқалады. Ондай балалар педагогикалық түзету жұмысымен қоса, арнайы психологиялық көмекке, психотерапияға, басқа да арнайы ықпал етуге мұқтаж болады. Арнайы психикалық ықпал етуге жататындар: эмоциональді- стресстік психотерапия, арттерапия, музыкатерапия. Дизартриясы бар балалардың және сөйлеу тілі бұзылысының кешенді сипаты неврологиялық сиптоматиканың, эмоционалдық ерік-жігер сферпасының бұзылысымен толуғуы бұл категогриядағы балалардың мектепте оқуына дайындығын төмендетеді. Көбінесе дыбыс қоюдың әдеттегідей тәсілдері керекті нәтижені көрсетпейді: артикуляциялық қатары ұзақ қалыптаспайды, бақылау жүргізілмесе тез жайылып кетеді, қойылған дыбыстар баланың өзіндік сөйлеу тілінде ұзақ уақыт машықтанбайды. Логопедиялық әсер етудің тиімділігі түзетушілік-педагогокалық әрекетті жүзеге асыратын мамандардың біліктілігіне байланысты болып келеді. Е. Н. Новикованың ұсынған массаж жасау дизартриядағы кешенді медициналық-педагогикалық жұмыстағы ең тиімді әдістердің бірі болып табылады. Оның мәні артикуляциялык мүшелердің жарақаттанған бөліктеріне ( тіл, жақ, бет, жұмсақ таңдайдың) зондпен мақсатты турде ықпал етуде негізделеді. Массаж булшық еттердің қалпын өзгертеді: тамаққа тәбетін белсендіреді, оньң біркелкілігін және қысқаруын жаксартады, қалыпты сөйлеу тілі әрекетіне қажетті кинестетикалық сезімдеріне үлесін тигізеді. Зондпен массаждың түрлі тәсілдерін қолдану арқылы бұлшық еттінің тонусын жоғарылатуға немесе төмендетуге, қанайналымын жылдамдатуға, ұлпадағы айналым процесін жоғарылатуға болады. Классикалық массажға қарағанда зондтың көмегімен артикуляциялық аппараттың терең орналасқан бұлшық ет ұлпаларына әсер етуге болады, құсу рефлексінің, сілекей ағудың алдын-алуға болады. Логопедиялық және педагогикалық әсер етудің әдеттегі тәсілдерімен бірге зондпен массажды қолдану логопедке дыбыстың қойылуын 2-3 есе жылдамдатып, ең алдымен дизартриясы бар балада дыбысты машықтандыруға көмектеседі. Мектепке дейінгі мекемелерде зондпен массаж жасаудың жүйелі түзетушілік жұмысына мынадай жағдайлар қажет: мұғалім -логопедтің әдістемелік және техникалық дайындығы, соған сәйкес логопедиялық кабинеті жабдықтау, мұғалім-логопедтің невропотлогпен бірлескен әрекеті, мұғалім-логопедтің тәрбиешілермен байланысы, ата-аналарды түзету процесіне кіргізу. Мұғалім-логопед зондпен массаждың техникасын ғана біліп қоймай, сонымен бірге массаж тәсілдерінің физиологиялық әрекеті жайлы түсініктері болуы керек. Сөйлеу тілі аппаратының анатомиясын, булшық еттерінің, қан тамырларының, жүйке жуйесінің топографиясын, артикуляциялық мүшелерінің тексеру әдісін білу массаж тәсілдерін дұрыс қолдануға көмегін тигізеді. Зонд массажын қолданып жургізетін сабақты жарық 14-16 шаршы метрлік кабинетте, температурасы +22° төмен емес болатындай жургізу керек. Массаж жасағанда бала жартылай жатуы керек, соның себебінен кабинетті қалың төсек және биік жастығы бар кушеткамен жабдықтау керек. Міндетті түрде әр балаға зондтың жеке комплекстерін, салфетканы, дизенфекцияланган ерітіндіні қолдану керек. Мұғалім-логопед зондпен массаж жасаудан бұрын баланың денсаулығы және неврологиялық симптоматикасы, бұлшық еттерінің инервациясының парез және паралич түрендегі бұзылысы жазылған педиатрдың невропотологтың, отоларингологтың қорытындысын мұқият зерттеп шығуы керек. Егер балада туберкулездың асқынған формасы, коньюктивит, еріндегі ұшық немесе ауыз қуысындағы басқа инфекциялар, фурункулез, стоматит болса массажды жасамау керек. Дизартрясы бар баладағы гипертензионды-гидроцефалды, церебрастеникалык синдром, кимыл-козғалыс бұзылыстарының синдромы мұғалім-логопед пен невропотологтың көмегінің кажеттілігін сипаттайды. Массаж жасау үшін баланы ынғайлы орынға жатқызып, өзін еркін ұстауына мүмкіндік туғызу керек. Бет бұлшық еттеріне біртіндеп, сатылай массаж жасау жұмысын жүргізу керек. Ондағы мақсат- дыбыс шығаруда тіл қимылының әлсіз қалпын ширату, дыбыс шығару әрекетін жақсарту, жаратылысында табиғи кемістігі бар жақтарын мүмкіндігінше түзету. Зонд арқылы массаж бастамас бұрын маман қолына 7-8 рет әзірлеу массажын жасап, біраз икемге келтіргені жөн. Массаж жасау әдіс-тәсілдеріне қысу, сырғанату, үйкелеу, бұрау, тілдің бұлшық еті үшін жасалынатын созу түрі жатады. Баланың менгеру қабілетіне байланысты әр сылау жасау уақыты 20-25 минут көлемінде орындалады. Логопедтік массаж жасау кезінде бір-біріне себін тигізіп, сабақтасатын басқа да жаттығулар жасауды енгізген дұрыс: жақтың массажынан 2-3 жаттығу; бет ұшы массажынан 2-3 жаттығу; ауыз қуыс айналасының бұлшық еттеріне зонд, қол арқылы жасалатын 2-3 жаттығу; тілдің бұлшық еттеріне зонд, қол арқылы жасалатын 2-3 жаттығу; Келесі жаттығуларда «Жұмсақ таңдай массажы» жаттығуын қосуға болады. жүктеу/скачать 1,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|