Конференциясының ЕҢбектері

170

 

ҼОЖ 37.018.262 

 

МЕКТЕП ПЕН АТА-АНАЛАР АРАСЫНДАҒЫ БАЙЛАНЫСТАРДЫ НЫҒАЙТУ 

АРҚЫЛЫ БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНДА САЛАУАТТЫ 

ӚМІР САЛТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ 

 

Пернебекова С.А., Ақбердиева П.А.

 

Ш.Уҽлиханов атындағы №18 жалпы орта мектеп, Шымкент, Қазақстан 

 

Резюме 

В  настоящее  время  актуальной  проблемой  современного  общества  становится  формирование 

здорового  образа  жизни  людей,  который,  в  свою  очередь,  является  не  только  основой  хорошего 

самочувствия, но и путем к оздоровлению нации. При этом необходимо учесть, что здоровый образ жизни 

человека не складывается сам по себе в зависимости от обстоятельств, а формируется в течение жизни 

целенаправленно и постоянно. 

 

Summary 

Now formation of a healthy way of life of people which, in turn, is not only a basis of good state of health, 

but  also  a  way  to  nation  improvement  becomes  an  actual  problem  of  a  modern  society.  Thus  it  is  necessary  to 

consider  that  the  healthy  way  of  life  of  the  person  doesn't  develop  in  itself  depending  on  circumstances,  and  is 

formed during life purposefully and constantly

. 

 

Салауатты  ҿмір  салты  –  бҧл  адам  мен  табиғаттың  арасындағы  байланыстары,  зиянды 

ҽрекеттерден  арылу,  физикалық  жҽне  рухани  шынығу,  жеке  тҧлғаның  кҽсіби  жҽне  мҽдени 

тҧрғыдан ҿздігінен дамуы арқылы нығайту болып табылады жҽне ол жеке азаматтардың ҿздерінің 

ҽлеуметтік  жҽне  кҽсіби  ҽрекеттерін,  саяси,  экономикалық  жҽне  ҽлеуметтік-психологиялық 

жағдайларға  байланыссыз  жҥзеге  асырылуын  қамтамасыз  етеді.  Бҧл  ретте  қойылған  мҽселені 

отбасы  мен  мектептің  арасындағы  ҿзара  ҥйлестірілген  ҽрекеттер  негізінде  шешу  қажеттілігі 

туындайды, ал осыдан таңдап алынған тақырыптың ҿзектілігі келіп шығады. 

Қазіргі кезде заманауи қоғамның ҿзекті мҽселелерінің бірі ретінде адамдардың салауатты 

ҿмір  салтын  қалыптастыруын  атауға  болады.  Бҧл  мҽселенің  ҿз  кезегінде  тек  қана  жақсы  кҿңіл 

кҥйдің  негізі  ғана  болып  қоймай,  сонымен  қатар  ҧлтты  сауықтандырудың  жолы  да  болып 

табылатындығы  даусыз.  Бҧл  ретте  адамның  салауатты  ҿмір  сҥру  салтының  қалыптасқан 

жағдайларға  байланысты,  ҿздігінен  қҧралмайтындығын,  адамның  бҥкіл  ҿмірі  бойында  мақсатты 

жҽне тҧрақты тҥрде қалыптастырылатындығын ескеру керек. 

Мектеп  жасындағы  балалардың  денсаулығының  нашарлауы  тек  медициналық  қана  емес, 

сонымен  бірге  кҥрделі  педагогикалық  проблема  болып  табылады.  Егер  біз  алға  қойған 

мақсатымызға  –  балалардың  таңдауын  салауатты  ҿмір  салтын  қабылдауға  бағыттауға  қол 

жеткіземіз десек, онда олардың ҿздерінің бойындағы пайдалы ой-пікірлер мен кҿзқарастарға деген 

қҧқықтарының  да  бар  екендігін  мойындауымыз  керек.  Біз  оларды  денсаулыққа  жҽне  оған  деген 

жауапкершілікке  қҧқықтары  бар  азаматтар  ретінде  қҧрметтеуіміз  жҽне  олар  қоршаған  ҽлемге 

қандай кҿзқараспен қарайтындығын тҥсінуге кҿмектесетін жолдарды іздеуіміз қажет. Ал мҧндай 

міндетті  кім  жҽне  қалай  ҿз  мойнына  ала  алады?    Ҽрине,  ең  алдымен  отбасы,  ата-ана,  сосын  – 

мектеп пен мҧғалімдер. Ал мҧғалімдер арасынан бірінші кезекте, балалармен ең кҿп араласатын, 

атап  айтқанда,  бҧл  мҽселеге  немқҧрайды  қарайтын  емес,  керісінше  кҿптеген  жылдар  бойында 

олармен жақын араласқан, олармен бірге мектеп ҿмірінің, қызығы мен қиындықтары бар, кҥрделі 

соқпақтарымен бірге жҥріп келе жатқан мҧғалімдерді ерекше атап кеткен дҧрыс. Ҽрине, бҧл жерде 

сынып  жетекшісіне  кҿп  кҿңіл  бҿлінуі  тиіс.  Салауатты  ҿмір  салтын  қалыптастыру  бойынша 

атқарылатын  жҧмыстардың  басым  бҿлігі  балаларды  отбасында  тҽрбиелеу  мен  мектеп 

қабырғасында  оқыту  барысында  жҥргізілгені  дҧрыс.  Мектеп  пен  отбасында,  қоғамда  салауатты 

ҿмір салтын қалыптастыру бойынша атқарылатын жҧмыстар міндетті тҥрде сабақтас болуы керек. 

Сондықтан да салауатты ҿмір салтын қалыптастыру бойынша атқарылатын мақсатты жҧмыстарды 

мектеп пен ата-аналардың ҿзара бірлескен іс-қимылдары арқылы жҥргізудің маңызы зор. 

Шымкент қаласындағы  Ш.Уҽлиханов атындағы №18 жалпы орта мектеп те Дҥниежҥзілік 

денсаулық  сақтау  ҧйымының  «Денсаулықты  нығайтуға  ықпал  ететін  мектептер»  жобасына 

қатысып  келеді  жҽне  сол  жоба  негізінде  салауатты  ҿмір  салты  дағдыларын  дамыту  бойынша  іс-

шаралар ҽртҥрлі деңгейлерде, жҥйелі тҥрде атқарылып келеді. Бҧл ретте балалардың кҿңіліне жол 

табуға  ықпал  жасай  алатын  барлық  мҥмкін  болатын  амалдар  мен  тҽсілдер  қолданылып  отыр: 

171

 

радио,  теледидар,  баспасҿз,  ҥгіт-насихат  жҧмыстары,  балалар  мен  ата-аналарға  арналған 

жадынамалар,  отбасы  мен  балалармен  тікелей  жҥргізілетін  жҧмыстар  жҽне  т.с.с.  Мҧндай  

жҧмыстардың  пҽрменділігі  саналы  белсенділік  пен  ҿз  денсаулығы  мен  ҿміріне  деген 

жауапкершілік  сезімін  тҽрбиелеуге  тікелей  байланысты  болады.  Бҥгінгі  таңда  бҥкіл  білім  беру 

жҥйесі,  зияткерлік  деңгейін  айқындайтын,  ҧтымды  ақыл-ойды  дамытуға  бағытталған  деуге 

болады.  Егер  де  біздің  тҽрбиеленушілерімізде  кҥшті  ерік  пен  жігер,  сезімдердің  нҽзіктігі  мен 

кеңдігі болмаса, онда олардың алған білімдері олардың бойына ақыл қоспасы анық. Себебі адам 

нақты  ҿмірге  дайындалу,  тиісті  дҽрежедегі  білім деңгейін  игеру  мақсатында  оқитындығы  мҽлім.  

Сондықтан да ол мектепке барады жҽне нағыз ҿмірден кҿп нҽрсені ҥйренеді. 

Ҿмірдің  мағынасы  ҿзіне,  «рухтандырушылық»  деп  аталатын  жҥйелік  байланыстар 

жиынтығын  қҧрайтын,  қҧндылықтардың  ҥш  деңгейлі  жинағын  қамтиды.  Қоғамның  кҿптеген 

ҽлеуметтік  мҽселелері,  мысалы  қылмыскерлік,  нашақорлық,  маскҥнемдік,  кҿбінесе  балаларды 

педагогикалық  мҽдениеті  тҿмен  дҽрежедегі  ата-аналар  тарапынан  тҽрбиелеу  нҽтижесінде  орын 

алады.  Сондықтан  жас  жеткіншектер  бойында  салауатты  ҿмір  салтын  қалыптастыру  мектеп  пен 

ата-аналардың  алдында  тҧрған  ҥлкен  міндеттердің  бірі  болып  табылады.  Осылардың  арасында 

ҿзара  бірлескен,  бір-бірімен  ҥйлестірілген  іс-қимылдарды  ҧйымдастыру,  ҽсіресе  бірлескен  қоғам 

немесе  орта  жағдайларында  тиімді  нҽтиже  береді.  Бҧл  ретте  мектеп  осындай  ҽрекеттердің 

ҧйымдастырушысы  мен  бастамашысы  болып  табылуы  керек.  Мҧндай  жҧмыстардың  негізгі 

бағыттары  ретінде  мыналарды  атауға  болады:  пікірталастар,  дҿңгелек  ҥстелдер,  спорттық 

ҥйірмелер,  бос  уақытты  бірге  ҿткізу  жҽне  т.с.с.  Ата-аналармен  жҥргізілетін  жҧмыстар  келесі 

қағидаларға негізделеді: баланың жасы кіші болған сайын, оның ҿмір салтының белгілі бір тҥрін 

таңдау  барысына  қатыса  алмау  дҽрежесі  жоғары  болады.  Ата-аналар  белгілі  бір  тҥрдегі  ҿмір 

салтын таңдай отырып, тек қана ҿздерінің жҽне ҿздерінің балаларының ғана емес, сонымен қатар 

ҿздерінің болашақ немерелерінің  де денсаулығына деген жауапкершілікті ҿз мойындарына алады. 

Балалардың  денсаулығы  –  отбасы  мен  мектептің,  жалпы  қоғамның  мҥдделері,  сҿзсіз  тҥйісетін 

мақсат.  Сонымен  бірге,  олардың  мҥдделерінің  ортақтығы  ҿзіне,  ҿз  отбасына  дені  сау  ҧрпақты 

ҿсіру, салауатты қоғамда ҿмір сҥру ҥшін кҿмектесумен де тҥсіндіріледі. 

Енді  осы қауымдастық  сол  қоғамның  ҽрбір  мҥшесіне  не  бере  алатындығына  тоқталайық. 

Балалардың ата-аналары, отбасы денсаулық туралы жаңа білімдерге ие болу, басқа отбасылардың 

ҿмірлік  тҽжірибесінен  хабардар  болу  жҽне  оны  ҿз  отбасыларының  денсаулығы  мҥдделері 

тҧрғысынан пайдалану, денсаулық ҥшін қолайлырақ болатын ҿмір салты тҥріне ҿту, ҿз отбасының 

ҿмір  сҥру  салтын  ҿзгерту  ҥшін  қолдау  табу,  ҿз  балаларының  жҽне  отбасының  басқа  да 

мҥшелерінің  денсаулықтарын  жақсарту,  отбасын  нығайтуға  ықпал  жасау  мҥмкіндіктеріне  ие 

болады.  Сынып  жетекшісі  мектеп  ҧжымының,  отбасымен  кҿп  жылдар  бойына  қарым-қатынас 

жасап  келе  жатқан,  аз  ғана  мҿлшердегі  мҥшелерінің  қатарына  кіреді.  Бҧл  ретте,  бҥгінгі  таңда 

отбасын денсаулық сақтау саласы бойынша хабардар етудің басқа мҥмкіндіктерінің жоқ екендігін 

немесе  кҿпшілік  ата-аналар  ҥшін  олардың  қолжетімсіздігін  ескеретін  болсақ,  онда  мҧғалімнен 

басқа ешкім де ата-аналарды денсаулық туралы хабардар ету мҥмкіндігіне ие емес екендігі айдан 

анық. 

Отбасына  осы  саладағы  қажетті  мҽселелерді  жеткізу  –  осы  жҧмыстардың  аса  маңызды 

бҿліктерінің  бірі  болып  табылады.  Ал  мектеп  сынып  жетекшісінен  не  ала  алады  деген  мҽселеге 

келер болсақ, онда мыналарды атауға болады: ата-аналармен байланыста бола отырып денсаулық 

туралы  жаңа  ілімдерге  ие  болу,  басқа  адамдардың  ҿмірлік  тҽжірибелері  негізінде  ҿз 

проблемаларын  шешуге  қолдау  табу,  сыныптарды  бҧрынғыдан  да  жақынырақ  танып  білу  жҽне 

балалардың  жҽне  олардың  отбасыларының  денсаулықтарына  нақты  кҿмек  беру,  балалар  мен 

олардың ата-аналары тарапынан ҿзіне деген қҧрметті арттыру. Бҧл ретте мектеп те, ата-аналар да 

болашақ ҥшін, балалар мен олардың отбасыларының денсаулығы ҥшін бҽрі бірге бірлесе жҧмыс 

істеп  жатқандарын  тҥсінуі  керек.  Ата-аналардың  ҽрбір  нақты  бір  топтарымен  жҥргізілетін 

жҧмыстардың  бағыттарын  анықтау  мен  ол  жҧмыстардың  оңтайлы  тҥрлерін  таңдау  ҥшін, 

мҥмкіндігінше  олардың ҿмір  сҥру  ерекшеліктері туралы  ақпараттар  алған тиімді.  Ата-аналармен 

қарым-қатынас,  байланыс  жасау  тҥрлері  еш  уақытта  да  уағызшыл  сипатта  болмастан,  барлық 

тарап ҥшін ҿзекті болып табылатын мҽселені барлық тҧрғыдан да бірге қарастыру ҽрекеті тҥрінде 

болғаны  абзал.  Бҧл  ретте  мҧндай  қатынастардың дҽріс  немесе  баяндама  тҥрінде  ҿрбуінен  алшақ 

болған  дҧрыс.  Ҽңгіме,  ҽрбір  ата-ана  талқыланып  отырған  тақырып  бойынша  ҽңгіме  барысына 

белсене  араласа  алатындай  дҽрежеде  ҿткені  дҧрыс  нҽтиже  бере  алады.  Педагогикалық  қызмет 

барысында  кездесіп  отырған  ең  басты  қиындықтардың  бірі  ретінде  ата-аналармен  байланыста 

болу,  оларды  ҿз  ҽріптесі  ретінде  сезіну  мҥмкіндігін  таба  білуді  атауға  болады.  Нҽтижесінде 

172

 

балалардың  денсаулығына  қол  жеткізілетін  педагогикалық  шығармашылықтың  табысы 

жағымдырақ,  қуанышы  елеулірек  болатындығы  сҿзсіз.  Ата-аналармен  жҥргізілетін  жҧмыстар 

белгілі  бір  жҥйе  бойынша  жҥргізіледі,  бҧл  ретте  жҧмыстардың  бірнеше  нысандары  қолданылуы 

мҥмкін:  медициналық  жҽне  қҧқықтық  тҧрғыдағы  дҽрістер,  ҽңгімелер,  дҿңгелек  ҥстелдер, 

конференциялар,  жеке  ҽңгімелесулер,  психологтардың,  ҽлеуметтік  педагогтардың  кеңестері. 

Оқушылардың отбасыларымен жҥргізілетін жҧмыстар біздің мектепте де, басымдылық бағытқа ие 

болып  табылады.  Мектепте  ата-аналар  қауымдастығы  ҥшін  педагогикалық  сабақтар  жиі 

ҧйымдастырылып тҧрады, бірінші жҽне бесінші сынып оқушыларының бейімделуіне басты назар 

аударылады,  мектеп  пен  отбасы  арасындағы  қарым-қатынастар  барысында  кездесіп  отыратын 

кҥрделі  мҽселелер  зерттеледі.  Барлық  педагогтар  мен  мектеп  ҽкімшілігі  оқушылардың  ата-

аналарына  балаларының  сабақ  ҥлгерімі  мен  тҽртібі  туралы  жекелей  кеңестер  беріп  отыруды 

дағдыға  айналдырған.  Сонымен  қатар  мектепте  ата-аналар  ҥшін,  қҧқық  қорғау  органдары  мен 

денсаулық  сақтау  ҧйымдарының  қызметкерлерімен  кездесулер  де  ҧдайы  ҧйымдастырылып 

тҧрады. Балалар, ата-аналар, педагогтар – бір мектеп ҧжымының мҥшелері. Оларды, шешуі мектеп 

пен  ата-аналар  арасындағы  ҿзара  ҽрекеттердің  сипатына  байланысты  болатын,  ортақ  мҽселелер 

толғандырады.  Балаларды  тҽрбиелеу  мҽселелерінің  табыстылығын  қамтамасыз  ету  ҥшін 

педагогтардың,  балалардың  жҽне  олардың  ата-аналарының  ҿзара  ынтымақтастығын  қамтамасыз 

ету  керек.  Ҿзара  тиімді жҧмыс  жасау  ҥшін  ата-аналардың  оларға  деген  сенімді  кҿзқарасы қажет 

болады.  Оқушылар  ҿз  уақыттарының  басым  бҿлігін  мектеп  қабырғасында  ҿткізетіндіктен,  ата-

аналар  ҥшін,  олардың  балаларының  немен  айналысып  жатқандығы,  ең  бастысы  олардың  ҿздері 

сеніп тапсырған адамның қасында болғандығы аса маңызды мҽселе. 

Заманауи  мектепте  кҿптеген  нҽрселер  ҿзгеріске  ҧшыраған:  қҧрылымы  мен  мазмҧны, 

педагогтар  мен  оқушылардың  кҿзқарастары,  олардың  арасындағы  қарым-қатынастар  сипаты, 

сабақ  ҿту  ҽдістемесі  мен  тҽсілі  жҽне  т.с.с.  Сондықтан  мҧғалім-оқушы-ата-ана  педагогикалық 

ҥшбҧрышындағы  қарым-қатынастар  да,  бҧрынғымен  салыстырғанда,  демократиялығырақ  болып 

табылады.  Сонда  не  ҿзгермейді  деген  сҧрақ  туындауы  мҥмкін.  Ҽрине,  ҿз  қуаныштарымен, 

қайғыларымен,  шешілетін    жҽне  кейбір  жағдайларда  мҥлдем  шешілмейтін  мҽселелерімен  бірге, 

ата-аналар  мен  оқушылар,  бала  психологиясын  жетік  меңгерген,  дана  мҧғалімнің  кеңесіне деген 

сҧраныстар  ҿзгеріссіз  қалады.  Сонымен  қатар,  ата-аналармен  арадағы  ынтымақтастыққа  деген 

қажеттілігі,  сол  ынтымақтастықтың  мазмҧны  мен  қҧрылымын  қайта  қарау  проблемасы  бар 

мҧғалім  де  ҿзгеріссіз.  Ҽр  жылы  біз  ата-аналарға  мына  бір  сҧрақты  қайта-қайта  қоямыз:  сіз 

мектептен  не  кҥтесіз?  Жауаптар,  ҽрине,  қайталанып  отырады.  Бірінші  орында  балалардың 

психологиялық  жҽне  физикалық  денсаулығын  сақтау  –  70  %,  мҽдениеттілікті  арттыру  –  50  %, 

білім берудің жоғары деңгейі - 40%. Біз бала тҽрбиесіндегі мектеп пен отбасы арасындағы бірлік 

туралы кҿп айтамыз. Ал осы бірлікке қол жеткізу қаншалықты қиын екендігі белгілі. Себебі ата-

аналармен  жҥргізілетін  жҧмыстар  –  бҧл  мҥлдем  жеке  жҽне  ҿзіндік  жҧмыс.  Біз  мектеп  пен  ата-

аналар  арасындағы  қарым-қатынастардың  достық  пен  ҿзара  сыйластық  негізінде  ҿрбігенін 

қалаймыз. Себебі, бала оқытушыға сену ҥшін, оны қажетті арнаға бағыттау ҥшін, біз ең алдымен 

оның ата-анасын тҥсінуіміз жҽне қҧрметтеуіміз қажет. 

Ҽрине,  мектеп  пен  оқушылардың  ата-аналарының  арасындағы  ҿзара  қарым-қатынастар 

ҿзара сенім мен қҧрметтеу, қолдау мен кҿмектесу, тҿзу мен шыдау қағидаларына сҥйенуі керек. 

Тҽрбие  –  кҿптеген  адамдар  тарапынан  бір  мезгілде  іске  асырылатын,  нҽтижесі  кейіннен  белгілі 

болатын,  кҥрделі,  кҿп  қырлы  ҥрдіс.  Менің  ойымша,  жекелей  тҥрде  немесе  жеке  дара  іске 

асырылатын тҽрбие жҧмысы еш уақытта да оңтайлы, тиімді жҽне тҧрақты нҽтиже бере алмайды. 

Осыншама  адамдар  тарапынан,  ҥйлестірілген  тҥрде,  жҥйелі  сипатта  іске  асырылатын  іс-

ҽрекеттер жиынтығы мектеп оқушыларына мектепті бітіргеннен соң заманауи қоғамның бір бҿлігі 

болып  қана  қоймай,  сонымен  бірге  сол  қоғамда  ҿз  орнын  таба  алатын  жҽне  ҥлкейіп,  отбасын 

қҧрып, ҿз балаларын, тҽрбиелеу ҥрдісінің барлық мҥшелеріне қҧрметпен қарайтындай етіп, дҧрыс 

тҽрбиелей алатын азаматтар болып ҿсетініне сеніміміз мол. 

 

Әдебиеттер 

1.

 

Қазақстан  Республикасының  денсаулық  сақтау  саласын  дамытудың  2011  –  2015  жылдарға 

арналған «Салауатты Қазақстан»  мемлекеттік бағдарламасы. 

2.

 

Горцев Г.Л. Основы здорового образа жизни. – М.: Вече, 2001. – 61с.  

3.

 

Хан  Н.М.  Теоретические  основы  сотрудничества  в  педагогическом  процессе 

общеобразовательной школы. – Алматы; Мектеп, 1997. – 280 с. 

 

173

 

ҦЛТТЫҚ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ ӚРКЕНИЕТ, ОЛАРДЫҢ ОҚЫТУ МАЗМҦНЫН 

ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ МАҢЫЗЫ 

 

Пошаев Д.Қ., Айнаходжаева Л.М. 

М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 

 

Резюме 

В  статье  рассматривается  вопросы  культуры  и  цивилизации  и  их  роли  в  формирования 

содержание образования 

 

Summary 

The article deals with questions of culture and civilization and their role in forming the content of education 

 

Бҽрімізге  белгілі,  бҧрынғы  кезде  мектеп  маңдайшасында  «Оқу  жҽне  тҽрбие  –  егіз»  деген 

лозунг  ілулі  тҧратын.  Бҧл,  бізге  ҽрдайым  Бабамыз  ҽл-Фарабидің  –«Тҽрбиесіз  берілген  білім 

адамзаттың қас жауы» -екенін ескертіп тҧратын. 

Ҿкінішке орай осы лозунгінің жойылумен бірге оқыту мен тҽрбие ҥдерісінің тҧтастығының 

арасына да су кеткендей болды деуге болады. 

Біз оқыту ҥдерісінде білімділікке аса кҿңіл бҿле отырып, қазіргі кезде ҿркениетті меңгердік.   

Жалпы, қазіргі білім жҥйесін жетілдіруде, дамудың ортақ деңгейіндегі ҧғымдар мен ғылымдардың 

жиынтығы  «ҿркениет»  деген  нҽрсені  дҥниеге  алып  келгенін  ескеру  керек.  Десекте,    ҿркениеттік 

бізді  білімді  еткенімен  мҽдениет,  дҽстҥрден  ,  ҽдет  –ғҧрыптан  қашықтауымызға  алып  келгенін 

жасыруға болмайды. 

«Адам ҽсіре даму мҥмкіндігіне жетсе мінез-қҧлық бҧзылады» - деген сҿз бар. 

Сондықтан,  ақыл  -  ҿркениет,  ал  мінез-қҧлық  –мҽдениет  негізінде  қалыптасатынына  назар 

аударсақ, ҧлттық пішін арқылы қауымға ортақ адамбасылық мазмҧн берілері хақ. 

Бҧл мҽселе  орта білім беру мектептерінде біраз шешуін тапса да, жоғары білім мен ғылымда 

ҽлі  басталмаған  дҥние.  Десекте,  ҧлттық  оқу  жҥйесін  қалыптастырамыз  деп  ҽлемдік  деңгейде 

орыны бар оқулықтар  орнына   жаңа  оқулықтарды  ҧсындықта жҽне оның кейбірінің  ақыры  бізге 

мҽлім  де  .  Ҿкініштісі  сол  ,  жаңа  оқулықтар  шығару    ҥдерісінде  бірізділік  болмады,  ҽр  тҥрлі 

мамандар  тобы дайындап, ҽр тҥрлі баспадан шыққан оқулықтардың мазмҧны бір-бірімен сҽйкес 

келмей  жатты.  Екіншіден,  олардың  мазмҧндары,  гуманитарлық  пҽндер  бойынша,  ҧлттың  тҿл 

оқулығы ретінде кҿріне алмады. Керісінше,- жаратылыс тану пҽндері бойынша, мҧндай қажеттілік 

қайдан туындап отыр,  жаратылыстану  қҧбылыстарын қазақы ҧғыммен зерттегенде, есептегенде 

не ҿзгереді?  Бҽрібір сол Пифагор, Ньютон, Мендельев заңдары емеспе? Бҧл ретте оларға ҧлттық 

сипат  беру  қажеттігі  байқалып  отырған  жоқ  -  деген  пікірлерле  орын  алып  жатқаны  бар.  Бҧл 

пікірлердің негізі , біздің ойымызша , - осы кҥнгі ҧлттық идея немесе ҧлттық идеология , ҧлттық 

білім мазмҧны кҿбінесе ҧлттық тҽрбие беруге бағытталған - деген тҥсініктің орын алуында болса 

керек..  Ал  білім  дегеніміз  не?    Білім  -  ҧғымдардың  жиынтығы.  Ҧғымдар  басқадан  алынса,  онда, 

ҧғымдарды  алған  ҧлттың  ҿркениетін  қабылдаймыз,  ҿз  ҧлтымыз  мҽдениеті  жайына  қалады.  Ал 

ҧлттың,  Ҧлт  болып  қалыптасуы  тек  ҿз  мҽдениетіне  негізделеді.  Білім  беруді  мҽдениет 

контекстінде қарау деген осы. 

Бір    таңданарлық  жҽйт,    «Қасқырдың    -  қойды    жеуіне  қҧқығы  бар,  ал  қой  болса    қасқыр 

тарапынан желінуге толық қҧқылы  екені» - сияқты, білім беруде «россиецентристік»,  батыстық 

мазмҧндағы бағыт басым болып тҧр. Білім біздің отандық мазмҧнда болып отырған жоқ, ҿйткені 

біздің отандық білім фольклорымызға, ҧлттық мҽдениетімізге  негізделінгенін ескермей келеміз. 

Осы  жерде  М.Жҧмабаевтің    «Кең  қазақ  мектебіне  негіз  іздегенде,  таза  пҽн  кҿзінен,  яғни 

мектеп  қҧрылысының  қазақ  жанына  қабысуы  жағынан  келу  дҧрыс  болар  еді    »  -  деген  сҿзі  1   

бҥгінгі кҥнге тағыда сҧраныс тауып отыр демеске лажымыз жоқ. 

Ҧлттың  ҧлт  болып  қалыптасуында  ҧлттық  білім  мен  ғылымның  рҿлі  аса  маңызды  дейтін 

болсақ,  ондағы  жасалынып  жатқан  реформалар  мен  ҿзгерістердің  бағыт-бағдары,  ҧлттық  мҥдде 

тҧрғысынан  туындауы керек.  Осы  тҧрғыдан қарағанда, біз кҿбінесе,  «Не  себепті  ана  тіліміз ҿріс 

ала  алмай  отыр?    Не  себепті  ана  тіліміз  ғылыми  тілге  айнала  алмай  отыр?  Неге  біздің  ата  –

аналарымыз балаларымызды мейірімділік пен қасқҥнемдікті ажыратуға, ҥйретуге мҧршасы жоқ?- 

деген  сҧрақтарға  назар  аудара  келіп,  оның    тҽрбиелік    мҽніне  ғана  кҿңіл  бҿлетін    жҽне  осы 

ҽрекетімізбен оқу-тҽрбие ҥрдісіне біржақты қарайтын сияқтымыз. 

Біздің  ең  негізгі  мақсатымыз,  ҧлттың  болашағы  болғандықтан,  іске  асыратын 

ҽрекеттерімізде  білімнің  ҧлттық  сипатын,  рухани  мазмҧнын  қамтамасыз  ету.  Сҿз  жҥзінде  мҧны 

174

 

мойындағанмен, оны іске асыратын нақтылы тетіктерді таба алмай отырған жайымыз бар екенін 

мойындауымыз  керек.  Ол  ҥшін,  білімнің  ҧлттық  жҥйесін  қалыптастыру  мҽселесіне  кҿңіл 

аударылуы керек.  

Мҧнда,  білім  берудің  мҽдениет  қалыптастырушы  функциясын  анықтау  қажет  екеніне 

барлығымыздыңда кҿзіміз жеткендей болып отыр  . 

Білім  мен  тҽрбиенің  тҥпкі  мақсаты  –  ҧлтымыздың  рухани  ҿмірін  сақтап  қана  қоймай,  оны 

байытып, салт-дҽстҥрін, ҽдет-ғҧрпын, тарихи қҧндылықтарын, ҽсіресе сана-сезімін қазіргі адамзат 

ҿркениеті биігіне кҿтеру деп тҥсіну керек. Ҿйткені, ҿзінің тҿл мҽдени байлықтарын меңгермеген 

жан ҽлемдік ҿркениетті де жарылқамасынада назар аударған жҿн. Осы жерде тағы бір айта кететін 

жайт,  осы  кҥнгі  алған  білімдеріміз  тез  естен  шығып  қалады,  ал  ҧлтымыздың  салт-дҽстҥрі, 

фолклоры осы кҥнге дейін ҧмытылмай келеді. Мҧның тҥп-тҿркіні неде ?- деген сҧрақ туындайды.  

Ҿйткені, олар- ҧлтымыздың ҿмір сҥру қалпын тҥзеді. 

Дҽстҥр –  ҧрпақтан-ҧрпаққа, атадан балаға кҿшетін тарихи қалыптасқан ҽлеуметтік нормалар 

мен ҧстанымдар жиынтығы .   Сондықтанда, дҽстҥр – білім алудың ҽдіснамалық негізі деуге орын 

бар.Ҧлттық білім мазмҧнын зерттеудің ҽдіснамалық негіздерін жҥйелеу, оқыту ҥдерісінде ҧлттық 

дҥниетанымдық ҧстанымдарды, олардың қайнар бҧлақтарын ғылыми айналысқа енгізу жолдарын 

іздестіру болып саналады. 

Қазіргі  кезде,  бірінші  мҽселе  оқыту,  білім  беру  болып  отырғаны  мҽлім.  Десекте  білім 

адамды не ақылға, не жан дҥнесін тҽрбиелеуге ҥйрете алмайтынын жасыруға болмайды. 

Ақыл  деген  не?  Ол  білімдер  жинағы,  не  кҿп  білу,  емес.  Ол  қажетті  мҽселені  қалай  шешу 

керектігін , ол ҥшін не істеу керек екенін білу. Олай болса ақыл білім мазмҧнының ҽдіснамалық негізі. 

Сондықтан  біз  бірінші  кезекте,  адамдардың  санасын  қалыптастыруды  қолға  алуымыз  керек-ақ.  Сана 

дегеніміз не ? Ол адам баласының кҿрген білгені ақылына тоқылып , миына суреттеліп, тізілуі. 

Осы жерде,  біздің қарастырып отырған мҽселемізде, маңызды орын алып отырған, қазіргі 

ғылымның  -  адамның  ішкі  рухани  дҥниесін  тануға  емес,  керісінше  сыртқы  дҥниеге  нысалануы, 

айналып келгенде,  батыс менталитетінің бағытын рациональдық арнаға салып, қоғам мен табиғат, 

адам мен қоғам арасындағы байланыстар жҥйесін технократтық тҧрғыдан шешуге бағытталғанын 

айтуға болады. 

Мҧндай  ҧстаным  дҥниені  ҧғынудың  тҧтастығын  сыртта  қалдырады..  Дҥниені  танып  білуді  

тҧтастық идеясы тҧрғысынан қарағанда оны танып - білуге білім мен қатар тҥсінік негізіндегі бақылау 

принципін  естен  шығарып  алдық.  Ҿйткені,  тҥсінік  -  ҿткен  кезеңдегі  тҽжірибеміз  негізінде  заттың  

немесе қҧбылыстың біздің санамызда қайта жаңғырған бейнесі.  Мҧнда, адам ҿзін дҥниенің бір бҿлшегі 

ретінде  сезіне  отырып,  адам  ҿзінің  ішкі  жан  дҥниесін  тану  мен  тҥсіну  арқалы  ойлау  жҥйесін 

қалыптастыру керек. Ойлау жҥйесін тҧтастыққа негіздеу жҽне оны синкретті деген принциппен қарау, 

ойлау  жҥйесіндегі  пайымдағыштықты,  бейнелегіштікті,  сезімталдықты,  дҥниені  образдық  тҧрғыдан 

бейнелеу,  тҧспалдау,  уақытты  хронологиялық  сипаттан  бҧрын  циклдық  тҧрғыдан  т.т.,  тҥсінуге  алып 

келеді. Осы философиялық тҧжырымды негізге ала отырып, ҧлттық ойлау жҥйесін жасау мҥмкіндігінің 

болатындығын  алға  тартқымыз  келеді.  Екінші  кезекте,  бҧл  қазіргі  «этнопедагогикалық  »  білімдердің 

«ҧлттық»,  «халықтық»  білім  негіздерін  қҧрайтынын  ескертеміз.    Қазіргі  кезде  тҽрбие  беру 

этнопедагогикалық    жҽне  біржақтылы,  эпизоттық  сипатта  жҥріп  жатыр.  Бҧлай  дейтініміз,  бҧл 

мҽселелер  білім беру мазмҧнында кҿрініс таба алмай отыр. Дегенмен, этнопедагогикалық білімдерді 

оқыту ҥдерісінде ҽдістемелік тҧрғыдан шешуге ҽбден болады, бҧған бізде негіз барда. 

Осындайда    біздің  кейбір  ғалымдарымыз,  «ҧлттық»,  «ҧлттық  білім»  деген  ҧғымды  орысша 

аудармасы  тҧрғысынан  тҥсіне  келе  «шошып»  кететіні  бар.  Осы  жерде,  «  ...  бҧрын  ҧлтшылдықпен 

кҥрессек,  енді  ҧлтсыздықпен  кҥресетін..»  сыңайымыз  бар  сияқты  -  деген  ҥрейдің  де  жоқ  еместігін 

жасыруға болмайтынын айта кеткенді жҿн. 

Бір ескеретін жайт, жаңа нҽрсенің қҧны қаншалықты жоғары болса, ескініңде қҧны одан артық 

болмаса, кем тҥспейтінін-ҿмір дҽлелдеп отырғанын ҧмытпауымыз керек.. 

Олай  болса,  ҧлттық  қҧндылықтарымызды  жаңғырту,  жақсы  қасиеттерді  ҥйрену  оны  тҥгелдей 

қайталау боп табылмайды, керісінше, оны қоғам мен уақыт сипатына қарай анықтау болып табылады. 

Сайып  келгенде,  мҧндай  кҿзқарастың  қалыптасуы,  ҿркениетке  табан  тірейтін  ҧлттық  мҽдениет  бҥкіл 

білім мазмҧнын қҧруға алып келеді деуге ҽбден болады. 

 

жүктеу/скачать 5,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: