ҚЎлпыбаев с
Әлеумeттiк-мәдени шараларға
жүктеу/скачать 3 Mb.
|
каржы-кулпыбаев-2007-1
| 13.4. Әлеумeттiк-мәдени шараларға
жұмсалатын шығыстар Мемлекет бағдарламаларының басты мақсаты халықтың әл-қуатын нығайту болып табылады, сондықтан әлеуметтік жаңғырту – жаңа әлеуметтік саясат мәселелеріне ерекше назар аударып отырылады. Мемлекет шығыстарының маңызды бағыты әлеуметтiк-мәдени шараларға – оқу-ағарту, ақпараттық қызметтерге (баспасөз, радио хабарын тарату және теледидар), мәдениетке, шығармашылыққа, денсаулық сaқтayғa, дене шынықтыру мен спортқа, мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандырy мен әлеуметтiк қамсыздандыруғa жұмсалатын шығындарды қаржыландырy болып табылады. Бұл шығыстар iрiлендiрiлген түрде мынадай түрлерге бөлiнеді: 1) бiлiм беру және кадрларды кәсiби дaярлау; 2) мәдениет, өнер, спорт және бұқаралық ақпарат құралдары; 3) денсаулық caқтay; 4) мемлекеттiк әлеуметтiк қамсыздандыру (сақтандыру) және әлеуметтiк көмек. Аталған шығыстар қоғамдық тауарларға, игіліктерге, қызметтерге жұмсалатын шығыстардың (10.2 параграфты қараңыз) бiр бөлiгi болып табылады. Оларды мемлекет ақшалай трансферт түрiнде, сондай-ақ ақысыз (немесе жеңiлдетiлген) материалдық игiлiктер мен қызмeтrер көрсету түрiнде қоғам мүшелерiнiң ұжымдық және дара тұтынуына бағыттайды. Әлеуметтік-мәдени мақсаттарға жұмсалатын шығыстардың экономикалық функциясының негiздемесi әлеуметтiк мұқтаждарды қанағатrандырy үшiн барлық азаматтарға қолайлы мүмкiндiктер жасауға саяды. Мемлекет қоғамдық тұрғыдан маңызды қажеттiлiктердi қаржыландырa отырып, жеке рыноктық бөлудiң ұнамсыз салдарларын жоюға, қоғамның барлық мүшелерiне әр түрлi әлеуметтiк топтар, жiктер, таптар өкiлдерiнiң әлеуметтiк-экономикалық жағдайын бiршама теңестiру мақсатымен оларды қанағаттандырy үшiн қажеттi жағдайлар жасауға тырысады. Шығыстардың бұл тобын қалыптастырудың негiзгi көзi – мемлекеттiк бюджет пен арнаулы бюджеттен тыс қорлар. Қалған бөлiгiн орталықтандырылмаған тәртiппен шаруашылық жүргiзушi субъектiлер өздерiнiң табыстары есебiнен жасайды (Қазақстанда топтың барлық шығыстарының 15 пайызына жуығы). Рыноктық қатынастар жағдайында тұтынудың бұрын қалыптасқан қоғамдық қорлардан әлеуметтiк-мәдени шараларға жұмсалатын шығыстарды қаржыландырудан бас тарту болды. Рынок жағдайларында еңбек салымынa, қapaкеттің әртүріндегі адамның мүмкіндіктеріне қарай тұтыну мөлшерінің тура тәуелдігі қалыптасады. Сондықтан қазiргi жағдайларда дара шаруашылық органдарының қарамағында олардың жұмысының нәтижелерiне қарай табысының (пайдасының) бiр бөлiгi қалады. Соңғы кезде елiмiзде әлеуметтiк-мәдени шараларды қаржыландырудың жаңа қағидаттары енгiзiлдi: әлеуметтiк сфераның мекемелерi iшiнара қаржыландырудың шаруашылық есеп негiздерiне, сақтандырудың қағидаттарына көшуде. Бiлiм беру сферасында – бұл кепiлдендiрiлген бюджеттiк нормаларға қосымша бiлiм және кәсiби машық үшiн ақылы оқуды қолдану, денсаулық сақтауда – ақылы медициналық қызметті дамыту, әлеуметтiк қорғауда – жинақтаушы зейнетақы қорларына сақтық аударымдарын жасау. Біздің елімізде Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы қабылданған. Бағдарламаны жүзеге асыру жөнінде белгіленген барлық іс-шаралар қажетті қаржымен қамтамасыз етілетін болады.Мемлекеттік бағдарламаны жүзеге асырудың алғашқы 5 жылдық кезеңі үшін кәзіргі мөлшеріне қосымша 461.1 миллиард теңге бөлу көзделді.Білім беруді қаржыландыру шығындары іс жүзінде екі есеге ұлғайды.Егер 2007 жылы ол 480,7 миллиард тенге болса,2011 жылы 898 миллиард тенгеден асты. Барынша білімді халық экономикалық өсудің барынша жоғары қарқынымен және осы сферадағы басқарудың күшті жүйесімен байланысына құрылған білім беру сферасындағы шығыстар (бюджеттік саясат) Қазақстанда білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес іске асырылады. Бiлiм беруге жұмсалатын шығыстар экономиканы кәсібилігі жоғары техникалық бағыттағы мамандармен қамтамасыз етуге жұмсалатын болады. Бұдан басқа, жоғары білім беру саласында жоғары және жоғары оқу орныннан кейінгі кәсіптік білім беруді үш сатылық жүйеге: бакалавриат – магистратура – докторантура – өзгерту бойынша, жоғары оқу орнының мамандануы мен мәртебесіне байланысты мемлекеттік білім беру гранттарын саралауды міндетті енгізумен мемлекеттік білім беру тапсырмасын қалыптастырудың жаңа қағидаттарын енгізу жұмыстары жалғасады. Мектепке дейінгі білім беру жүйесінде мектепке дейінгі және мектеп қарсаңындағы оқумен қамтуды ұлғайту бойынша шаралар қабылданатын болады. Жалпы білім беру жүйесінде 2015 жылдан бастап 12 жылдық жалпы орта білім беруге кезең-кезеңімен көшу жүзеге асырылады, осыған байланысты педагогтарды қайта даярлау жұмысы жалғасады. Бiлiм беру мекемелерiн қаржыландырy бұл мекемелердiң түрлерi мен тұрпаты бойынша әр оқушыға анықталатын мемлекеттiк нормативтерге сәйкес жүзеге асырылады. Тек 2010 жылы елімізде мектепке дейінгі мекемелердің саны 41 пайызға көбейді, 93 мектеп, 28 техникалық және кәсіптік білім беру орындары салынды, «Назарбаев Университеті», Түркі әлемі Академиясы ашылды. Білім мен ғылымға бөлінген қаржы көлемі 797 миллиард теңгені немесе ІЖӨ-нің 4,1 пайызын құрады. Қазақстан ЮНЕСКО-ның білімді дамыту индексі бойныша 4-орынды иеленді. 2010 жылы наурызда еліміз Болон үдерісіне кірді. Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттігінің мәліметі бойынша қазіргі кезде Қазақстанда студенттердің 77,3%-ы ақылы негізде оқиды. Мемлекеттік гранттардың есебінен студенттердің жалпы саны 21,1%-ы білім алуда. Қазақстанда 149 жоо қызметін жүзеге асырады, оның 53-і мемлекеттік оқу орны болып таблады, оларда 50%-ға жуық студенттер оқиды. Еліміз білім беру ісін дамытуда 129 елдің арасында көшбасшылар қатарында келеді. Өткен он жылдықта білімге бөлінетін қаражат 10 есеге көбейіп, ол 2016 жылы ІЖӨ -нің 5%-ына дейін өсетін болады. Жұмыскерлер мен өндiрiстегi басқа кадрларды даярлау және олардың бiлiктiлiгiн apттыpyғa жұмсалатын шығыстар өнiмнiң (жұмыстардың, қызметтердің) өзiндiк құнына кiрiктiрiледi. Қазақстан Республикасының «Бiлiм туралы» заңына сәйкес гpaнттap және кредиттер негiзiнде жоғары бiлiм берудi қаржыландырудың жаңа механизмi қолданылды: бiрiншi жагдайда қаражаттар қажеттi бейін мамандарын даярлау үшiн мемлекеттiк бюджет есебiнен өтеусiз бөлiнедi, екiншiсiнде оқитындарға келiсiмшарт негiзiнде коммерциялық банк құрылымдары тарапынан ұзақ мерзiмдi кредит берiлдi (банк мекемeci – студент – жоғары оқу орындары – Бiлiм және ғылым министрлiгi). жүктеу/скачать 3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|