Өтемісова гүлмира Жеткергенқызы КӨнерген аталымдар
жүктеу/скачать 2,71 Mb. Pdf көрінісі
|
жыр әдеби тил
| синтетикалық тәсілі
арқылы жасалады. Сөзжасамның синтетикалық тәсілі сөзжасамдық жұрнақтармен туынды түбір жасап, тілді байытып отырады. Синтетикалық тәсіл негізінде туынды сөз жасаудың тілде қалыптасқан өзіндік жолы бар. Бұл тәсіл арқылы туынды сөз жасау үшін, оған екі тілдік бірліктің қатысуы керек: 1) лексикалық мағыналы сөз, 2) сөзжасамдық жұрнақ. 78 Біз талдап отырған шығармаларда зат есім тудыратын афикстер есім түбірден де, етістік негізіненде заттық мағыналы сөздер жасайды. Көнерген аталым жасайтын актив жұрнақтың бірі - лық жұрнағы. Оның басты қызметі – дерексіз зат есім тудыру. Мысалы, ...Келген адамдарға: «Бұл менің төрелігім емес, Тоқтамыс ханның төрелігі. Халыққа солай деп айтып жүрерсіңдер!» деді [Н.К.ІIт]. Мұндағы төрелік бұрыннан төре (негіз сөз) сөзіне есім сөзден зат есім тудыратын -лік қосымшасы жалғану арқылы «бидің кесімі, шешімі табылмай тұрған нәрсенің шешімін табу» мағынасынан туған дерексіз ұғымды білдіретін болса, енді төрелік көнерген аталымының мағынасына жаңа мағына үстеп, белгілі пікір талас кезінде екі жақтың айтылған ой пікірлерін саралайтын төрелер сайланып, олар сол сайыстың төрелігін (дұрыс шешімін) беретін болды. Яғни көнерген аталым сапалық өзгерістің нәтижесінде жаңа мағынаға ауысты. Қазіргі қазақ басылымдарында -лық/-лік сөзжасамдық жұрнақ арқылы жасалған жаңа қолданыстарды да кездестіруге болады. Мысалы, «Үлескерлік тұрғын үй құрылысына қатысушылардың құқықтарын қорғау мәселесін күшейту керек. Былтыр әлем елдерінің жүктеу/скачать 2,71 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|