Сукцессия. Сукцессия -

Сукцессия лат. succesio - сабактастык, біртінден ауысу)- Жер бетінің белгілі бір аймағындағы бір биогеоценоздың екіншісіне ауысуы. Сукцессия нәтижесінде биогеоценоздардың озгеруі занды құбылыс, ол ағзалардың бір-бірімен және оларды қоршаған ортаның абиотикалық факторларының арқылы жүзеге асады, Сукцессия белгілі бір уақыт аралығын камтиды. Сукцессиянын 2 түрі бар. Бірінші сукцессия бұрын ешқандай ағзалар тіршілік етпеген бос кеңістікте (корым тастарда, жанартау атқылағаннан кейінгі лавалық жыныстарда, шағыл кұмдарда, жасанды су коймаларында, т.б.) пайда болады. Мысалы, кейбір көлдегі экожүйенің энтрофикациясың (тозуын) атауға болад. Бұл кезде көлдің жағалауынан ортасына карай өсімдік жамылғысы біртіндеп өсе бастайды да, көл шымтезекті батпақты биогеоценозға ауысады. Бірақ бұл да тұрақты болмайды, біртіндеп шалғынды не орманды биогеоценозға айналуы мүмкін. Екінші реттік сукцессия негізінен адамның іс-әрекеттерімен тікелей байланысты (мысалы, өрт, орман ағаштарын кесу, т.б.), Әсер стетін факторларға байланысты сукцессияны орыс ғалымы B. Н. Сукачев 2 түрге бөледі. Эндогендік сукцессия бастапқы биогеоценоздың оз ішінде пайда болады. Бұл кезде биогеоценоздың құрамындағы ағзалардың тіршілік әрекеті тікелей сол биогеоценоздағы өсімдік жамылғысының өзгеруіне байланысты, Экзогендік сукцессия коршаған ортада болып жататын сырткы себептер мен адамнын іс-әрекстінен туындайды. Сукцессия кезінде бір фитоценоздын екіншісімен ауысуын сукцессиялық катар деп атайды. Сукцессиялық қатардың соңы - сукцессиялык катарлардың толықтай аякталған кезеңі климакспен шектеледі.

Сукцессияның нәтижесінде: 1) ағзалардың түр құрамы арта түседі; 2) коректік тізбектер күрделіленеді; 3) ағзалардың биомассасы артады.

Кез келген экожүйе сырткы орта өзгерістеріне бейімделу арқылы динамикалық жағдайда болады. Бұл жағдай экожүйенің жекелеген түйіндерін немесе түгел жүйені қамтуы мүмкін. Динамиканың ең карапайымы - тәуліктік. Ол фотосинтез, транспирация, экожүйені мекендеген жануарлар мінез күлқындағы озгерістермен көрінеді. Осындай, бірақ күрлелі өзгерістер маусым ауысканда байкалады. Өзгеріс кезендері көбею жылдамдығына катысты да байкалуы мүмкін, Кезеңдік кайталанбас динамиканы циклдік өзгерістер немесе флуктуация деп атайды. Ал бағытталған динамиканы біртіндеп өзгеру немесе экожүйенін дамуы деп атайды. Оған жана түрлердін пайда болуы немесе бір жана түрлің екіншісімен алмасуы тән. Нәтижесінде бионеноздың және экожүненін алмасуы жүреді. Аталған күбылыс сукцессия деп атайды.

Сукцессия туралы толық зерттеулер америка ботанигі Ф. Клементс еңбектерінде кездеседі. Ол экологиялық бірлестіктердің уақыт озған сайын өзгеріп отыруын табиғи қасиеті, заңдылық деп есептейді. Мысалы, биоценоздын алмасуының негізгі себебін Ф. Клементе, климаттық факторлар өзгерісімен байланыстырады, ол сукцессия - осы өзгеріске экожүйелік денгейде бейімделу. Сукцессия климаттык жағдайлар жиынтығына бейімделген бірлестіктердің қалыптасуымен анықталады, Мұндай бірлестіктер - климакстық формация немесе климакс деп аталады.

Биоценозға антропогендік әсерлер (су жүйелер ластануы, химиялық, радиоактинті ластану, т.б.), экожүйенің пзаюына (кыскаруына), жайдактануына әкеледі. Мұндай кұбылыс дегрессин деп аталады. Дегрессияның жайылымдық рекреациялық, т.б. түрлерін ажыратады.

Сукцессия дамуында бірнеше фаза ажыратылады.

1. Шешіну - жаланаштану арқылы жана мекен пайда болады (орт, су тасу, кебу, батпак, т.б. натижесінде);

2. Миграция - бірінші (пионер) тіршілік формасы пайда болады;

3. Эцезиса - олардын колонизациясы бейімделу жүреді;

4. Жарысу біріншілік формаларды ысырып шығарунәтижесінде бәсеке басталады;

5. Реакция - бірлестіктің биотоп және тіршілік жағдайының кері әсері:

6. Тұрақтану - климакстык биоценоздын қалыптасуы.

15. 
    
    
    
    жүктеу/скачать 5,83 Mb.
    
    Достарыңызбен бөлісу: