Емтихан сұрақтары Философия пәнінің бағыттары мен әдістері
) Еркіндік және абсурд (А.Камю)
жүктеу/скачать 246,66 Kb.
|
Философия сессия 2022-1
| 50) Еркіндік және абсурд (А.Камю)
Камю жұмысы – 20 ғасырдағы уақыт пен тарихтың қасіретті үзілістерінің құрбаны, куәгері және сыбайласы болып шыққан. Адам үшін құмарлық тәжірибесі мақсатты түрде бағытталған үздіксіз философиялық ізденіс. Камю өзінің «Сизиф туралы миф» атты тамаша шығармасында сұраққа жауап іздейді: діни үміт жойылған әлемде позитивті өмір сүруге үмітті қалай, қайдан табуға болады? Адамның бастапқы қатынасын абсурдтық деп есептей отырып, ол оны адамның «әлемдегі болмыстың» бөтен және негізсіз қасиеті ретінде зерттейді. Сонымен бірге ол абсурдты болмысты танудың және түсінудің шегі ретінде сипаттайды. Абсурдтық сезім, автордың ойынша, ең алдымен адам мен оны қоршаған дүние арасындағы немесе Камюдің сөзімен айтқанда, «актер мен декорация арасындағы» қайшылық негізінде туындайды. Егер әлем түсініктеме берсе, тіпті тым сенімді болмаса да, бұл адамға түсінікті және қолайлы. Бірақ адам бұл түсіндірудің иллюзорлық сипатын түсінген бойда өзін ғаламда бейтаныс адамдай сезіне бастайды. Адамның алдында сұрақ туындайды: өмір оны сүруге тұрарлық па? Абсурдтық адамның санасына күтпеген жерден еніп кетеді, ол бір сәтте кенеттен күнделікті өмірден шаршап, бос сезінеді. Кенет ол күнделікті өмірдің мәні мен мақсатын түсінуді тоқтатады. Әдеттегі әрекеттер тізбегі үзіліп, дәл осы сәтте, автордың айтуынша, бұрын механикалық өмірде қатып қалған адамның санасы қозғала бастайды. Абсурдтың тағы бір факторы - уақыт. Болашақта өмір сүретін адам уақыттың оның жауы екенін бірден түсінеді. Камю айтқандай, тәннің бір түрі уақыт ықпалына қарсы көтеріледі, жоғары әлемге сын болатын шындықты айғақтайды. Камю бойынша абсурдты түсіну болмыстың тәжірибесінің сапасын оның санымен ауыстыруды қамтиды. Басқаша айтқанда, маңыздысы мүмкіндігінше жақсы өмір сүру емес, мүмкіндігінше көп тәжірибе алу. Ал бұл өз кезегінде өз өміріңді, өз бүлігіңді, еркіндігіңді барынша сезіну. Бүлікшіл импульсте сана түсініксіз болса да туады: адамда ол өзін аз уақыт болса да тани алатын бірдеңе бар деген кенет жарқын сезім. Осы уақытқа дейін құл бұл болмысты шынымен сезінбеген. Көтеріліске дейін ол әр түрлі қысымға ұшырады. Көбінесе ол тәртіпсіздікті тудырған соңғы бұйрықтан әлдеқайда шектен шыққан бұйрықтарды момындықпен орындайтын. Құл бұл бұйрықтарды шыдамдылықпен қабылдады; жан-тәнінің түкпір-түкпірінде олардан бас тартқан болуы мүмкін, бірақ ол үндемегендіктен, оның өз құқықтарын әлі түсінбей, күнделікті күйбең тіршілігімен өмір сүргенін білдіреді. Шыдамы таусылған ол енді бұрын шыдағанның бәрін шыдамсыз қабылдай бастайды. Сана бүлікпен бірге пайда болады. Құлдың өз қожайынына қарсы шығуын мысалға келтіре отырып, Камю құл барлық езілген адамдардың қауымдастығына тән нәрсені жоққа шығаратын ескі тәртіпке қарсы шығады деп қорытындылайды. Жеке адам өзі қорғағысы келетін құндылық емес. Бұл құндылық жалпы барлық адамдардан тұрады. Қорытындылай келе: Абсурд – адамның өз болмысының шегінен шығуының, күнделікті өмірден абсолюттілікке өмірлік ауысуының нәтижесі, философиялық күмәннің экзистенциалды баламасы. Демек, абсурд - өз шегін білетін анық ақыл, абсурд - абсурдтық еркіндік 51) Эстетиканың негізгі мәселелері және катергориялары Эстетика: негізгі зерттеу пәні оның шындығы, оның заңдылықтары мен нормалары, формалары мен түрлері, оның табиғат пен өнерге қатынасы, оның шығу тегі мен рөлі болып табылатын ғылым. Көркем шығармашылықтағы, табиғаттағы және өмірдегі сұлулықтың мәні мен формалары туралы, әлеуметтік идеологияның ерекше түрі ретіндегі өнер туралы философиялық ілім. 19 ғасыр өнерде және дәстүрлі эстетиканы заманауи эстетикамен алмастыруға әкелді; • өнер ұғымын анықтау, өнерді дүниені концептуалды және бейнелі бейнелеудің басқа тәсілдерінен (идеология, философия, дін, ғылым және т.б.) шектеу; • өнердің міндеттерін немесе функцияларын және оның адам (жеке және әлеуметтік) өмірі мен қызметі үшін маңызын зерттеу; • өнер тарихын кезеңге бөлуді негіздеу, оны негізгі кезеңдерге бөлу, осы кезеңдердің әрқайсысының ішінде ішкі бірлігімен ерекшеленетін ерекше стильдерді бөліп көрсету және т.б.; • эстетиканың ғылым ретіндегі өзіндік ерекшелігін, оның қосарлы, сипаттамалық-бағалаушы немесе сипаттамалық-реквизитивті сипатын зерттеу. Эстетика пәні салыстырмалы түрде нақты анықталған және бұл, ең алдымен, эстетиканың философия мен өнер тарихына қатысты дербес білім саласына бөлінуімен байланысты, ол дәстүрлі түрде дамып келеді. Эстетика ғылым ретінде, әрине, философиялық сипатқа ие, бірақ оның өзіндік ерекшеліктері бар. Эстетикалық құндылықтар ең алдымен өнер аясында жасалатындықтан, эстетиканы ең алдымен өнер мен көркем шығармашылықтың өзіндік ерекшелігі туралы ғылым ретінде қарастыруға болады. Өнер эстетиканың дамуына шешуші әсер етеді. Өз тарапынан эстетика барлық жеке өнер ғылымдарына (әдебиеттану, бейнелеу өнерінің теориясы, театртану, музыкатану, кинотану және т.б.) қатысты жалпы теориялық негіздің құндылығына ие. Өнердің жалпы мәселелерін зерттеумен айналыса отырып, эстетика осы нақты теорияларға оларды құруға қажетті әдіснамалық принциптерді береді, жеке өнертану пәндерінің арасындағы байланыстар мен қатынастарды зерттейді, оларда қолданылатын нақты зерттеу әдістерін талдайды. Эстетика зерттейтін негізгі мәселелер шеңберіне эстетикалық сезімдер мен идеялар, көркемдік талғам, идеал және эстетикалық сананың басқа компоненттері кіреді. Эстетиканың ең маңызды міндеті - категориялық аппаратты дамыту. Эстетиканың негізгі категорияларына: эстетикалық, әдемі, ұсқынсыз, асқақ, базистік, трагедиялық, комикстік, ирониялық, мимесис, катарсис, көркем образ, символ, симулякрум, канон, көркемдік стиль, көркемдік, ойын, шектен шыққан, т.б. Эстетикалық категориялардың толық тізімі жоқ, эстетика саласының өзгеруімен оны талдауға қажетті жалпы түсініктер де өзгереді. Эстетиканың табиғаты мен оның шындықтағы және өнердегі алуан түрлілігі, адамның дүниеге деген эстетикалық қатынасының принциптері, өнердің мәні мен заңдылықтары – осы ғылымның негізгі мәселелері. Ол адамдардың материалдық және рухани іс-әрекетінің бүкіл бет-бейнесіне өз ізін қалдыратын қоғамның эстетикалық көзқарастарының жүйесін білдіреді. Эстетикалық тәрбие ешбір жағдайда моральдық-этикалық аспектіге дейін төмендемейді. Кейбір бұқаралық өнер туындыларының моральдық жағы бар екенін жоққа шығаруға болмайды; бірақ шынайы (кейде элиталық деп те аталады) өнер туындылары көруге, естуге, сезінуге үйретуге арналған, яғни адамның нәзіктігін тәрбиелеуге арналған. Қорытындылай келе: эстетикалық құндылықтар – адамның кез келген әрекеті процесінде (ең алдымен өнерде) сұлулық пен кемелдік заңдылықтарына негізделген дүниені бейнелі түсіну құндылықтары. 52) Әлеуметтік философияның негізгі мәселелері Әлеуметтік философия – кең мағынада: қоғамның сапалық ерекшелігін, оның мақсаттарын, генезисі мен дамуын, тағдыры мен болашағын қарастыратын философияның бөлімі; тар мағынада – теориялық әлеуметтану категорияларын және онымен шектесетін ғылыми пәндерді – антропология, психология, мәдениеттану және т.б. пайдалана отырып, осы мәселелерді зерттейтін жалпы әлеуметтанудың бөлімі. Қоғам туралы философиялық білім – ең жалпы тәртіпті білу. Әлеуметтік философияның болуының мәні: 1) тек ерекшеліктер туралы ғана емес, жалпы қоғам туралы түсінік алу; 2) қоғамдық өмірдің өмір сүруінің және оның тұтастай сақталуының негізгі шарттарын анықтау. Әлеуметтік философияның пәні – адамзат қоғамының өмірі мен дамуының ең жалпы, ең алдымен идеялық-әдіснамалық принциптері. Әлеуметтік философияның мәселесі мынаны түсіну: қоғам дегеніміз не, оның адам өмірінде қандай маңызы бар, оның шын мәні неде, ол адамды не істеуге міндеттейді. Әлеуметтік философияның ерекшеліктері. 1. Әлеуметтік философия жалпы әлеуметтік өмірді зерттеп қана қоймай, сонымен бірге әлеуметтік институттар мен қоғамның өмір сүруінің мәнін ашуға ұмтылады. 2. Ең маңыздыларының бірі – жеке адам мен қоғам арасындағы қарым-қатынас мәселесі, ең алдымен жалпылама түрде, яғни. қоғамдық ұйымның нақты түрлеріне қарамастан. 3. Әлеуметтік философия әлеуметтік өмірдің онтологиялық негіздері туралы ойлайды, яғни. қоғамның біртұтастығын сақтайтын, оқшауланған бөліктерге немесе ешқандай ортақтықпен байланыспаған индивидтер жиынтығына ыдырап кетпейтін жағдайларды зерттейді. 4. Әлеуметтік философия шеңберінде қоғамдық өмірді ғылыми танудың әдіснамасы ұғынылады, қоғамдық ғылымдардың тәжірибесі қорытылады (оның ішінде ақыл-ойды жеңілдету әдісі, идеалды модельді құру). Әлеуметтік философия әлеуметтік өмірдегі нақты оқиғаларды талдап, оларды жалпылау үшін әр түрлі спецификалық әдістер мен нақты әдістерді қолданып, әлеуметтік өмірді әртүрлі аспектілерде зерттейтін эмпирикалық ғылым болып табылатын әлеуметтанумен бірдей емес. Әлеуметтік философия социологиялық зерттеулерге негізделген және өзіндік философиялық жалпылауларды жүзеге асырады. Әлеуметтік философия гуманитарлық ғылымдардың барлық массивіне, ең алдымен тарихқа, әлеуметтануға, мемлекет және құқық теориясына, саяси экономикаға және т.б. сүйене отырып, қоғам өмірі мен дамуының жалпы принциптерін, адамзаттың дүниежүзілік тарихының заңдылықтарын зерттейді. Философияның ойдың бүкіл даму тарихында қалыптасқан жалпы әдіснамалық негізі принциптері, категориялары мен заңдылықтары бар. Рефлексиялық әлеуметтік философияның міндеті – интегралдық дүниенің ішкі жүйесі ретіндегі әлеуметтік шындықтың мәні мен болмысын талдау. Қорытындылай келе: Әлеуметтік философияның ең маңызды мәселесі – оның әртүрлі субъективтік, объективтік, ұйымдық көріністеріне әлеуметтік қасиеттерді беретін, олардың сапалық өзіндік ерекшелігін және ішкі жүйелік тұтастығын анықтайтын әлеуметтік өмірдің мазмұндық негізі. 53) Қоғам философиялық ұғым ретінде. «Қоғам» термині мағынасы жағынан ұқсас, бірақ бәрібір әртүрлі ұғымдарды білдіру үшін қызмет етеді. Мысалы, Ресейде ХІХ ғ. қоғам кез келген шарттармен жолдастық байланысқан адамдардың кез келген жиналысы деп түсінілді. «Азаматтық қоғам» - бұл бір мемлекеттің, бір елді мекеннің азаматтары, сондай-ақ бүкіл әскери емес халық. «Азаматтық қоғамның» түрлері «асыл» және «саудагерлер қоғамы» болды. «Шаруа қоғамы» кезінде олар «бейбітшілік» дегенді білдіреді, «бейбітшілікке» дауыс беру құқығы берілген барлық үй иелерінің жиналысы. Олар дәрігерлер, ғалымдар, тігіншілер қоғамы және т.б. Сондай-ақ «жоғары қоғам», «жарық» – дворяндардың қаймағы немесе қазіргі тілмен айтқанда, мемлекеттің басқарушы элитасы болды. «Асылмен» қатар «төмен», «жаман» қоғам да болды. Содан кейін буржуазиялық қатынастардың дамуын көрсететін концепциялар пайда болды: акционерлік, қаржылық және экономикалық мүдделердің ұқсастығына негізделген басқа да компаниялар. Тарихи даму барысында қоғамның ең кең, шын мәнінде философиялық концепциясы адамдардың өз өмірін өндіруге, ұстауға және ұдайы өндіруге бағытталған жиынтық қызметі ретінде дамыды. Бұл әдіс ежелгі философияда бұрыннан көрсетілген. Мысалы, Демокрит адамдар бастапқыда бұл жағынан жануарлардан ерекшеленбей, табиғат сыйларын жай ғана пайдаланды деп есептеді. Қажеттілік пен табиғи қажеттіліктердің әсерінен олардың қолдары, ақыл-ойы, ұшқыр ойлары дамып, еңбек құралдарын жасау мен пайдалануды, тұрғын үй салуды, киім тігуді үйренді. Аристотель адамды әлеуметтік тіршілік иесі, саяси жануар деп атады. Ол мемлекетті дамыған қауым, қауымдар бірлестігі, ал қауымды дамыған отбасы деп есептеді. Жаңа заман философиясында, атап айтқанда Гоббста адам қоғамының екі күйі ерекшеленді: табиғи және азаматтық. Табиғат жағдайында «адам адамға қасқыр» формуласы бойынша барлығының барлығына қарсы үздіксіз күресі болды және күш құқықпен сәйкес келді. Мұндай мемлекет адамдардың өзін-өзі сақтауға деген табиғи ұмтылысына қайшы болғандықтан, олар келісім жасады, оған сәйкес әркім өз құқықтарының бір бөлігін мемлекетке берді, соның нәтижесінде азаматтық қоғам пайда болды. Гегель шарттық теориядан айырмашылығы «азаматтық қоғамды» құқық ұғымынан алған экономикалық қатынастар саласы ретінде қарастырды. Маркс қоғам жеке адамдардан тұрмайды, бірақ индивидтердің бір-бірімен байланыстары мен қатынастарының жиынтығын білдіреді деп есептеді: қоғам, яғни. оның әлеуметтік қатынастарындағы адамның өзі. Қазіргі батыстық әлеуметтік философия да қоғамды жекелеген индивидтердің жиынтығы ретінде емес, әлеуметтік топтар мен жүйелерге біріктірілген адамдардың бірлескен әрекеті ретінде қарастырады. Қоғамның философиялық концепциясы екі негізгі белгіні қамтиды: 1) қоғам табиғаттың оқшау бөлігі; 2) бүтінмен байланысты бола отырып, бұл бөлік жаратылыстану зерттейтін заңдылықтарға редукцияланбай, өзінің нақты заңдылықтары бойынша дамиды. Қорытындылай келе: Қоғам оны құрайтын (оның құрамына кіретін, құрайтын) индивидтерсіз өмір сүрмейді, тіпті елестету де мүмкін емес. 54) Қоғамдық сана және оның формалары Қоғамдық сана – жеке саналардың қызметімен қамтамасыз етілетін көп қырлы динамикалық процесс. Қоғамдық санада белгілі бір нормалар мен қағидалар жүйесімен байланысты тұрақты идеялар, қоғамдық өмірдің әртүрлі жақтарының ерекшеліктерін жалпылауға тырысатын теориялар болады. Адамдар қоғамдық сана туралы сөздің дұрыс мағынасында айтқанда, олар, ең алдымен, белгілі бір топтарға біріккен адамдар санасының адамның таза жеке санасынан, айталық, оның жеке мәселелерін шешуге бағытталған, қалай ерекшеленетінін білдіреді. жеке өмірді ұйымдастыруда. Бұл мағынада қоғамдық сана – әрқашанда жалпы қоғамдық өмірді ұйымдастырудың жалпы мәселелерін шешуге және қоршаған дүниенің жалпы маңызы бар осындай қасиеттерін зерттеуге бағытталған сана. Адамдар арасында ортақ сананың болуына және санада практикалық тұрғыдан келешегі зор болып шығатын идеялардың ғана тұрақты бейнелерінің сақталуына байланысты қоғам тұтас организм ретінде қызмет етеді, яғни ол жай ғана қатынастарды стихиялы түрде білдірмейді. өндіріс процесінде қалыптасады, бірақ адамдар саналы түрде тапсырыс берген байланыстарды қамтиды. Қоғамдық санада орныққан идеялар шындықтың жай ғана көрінісі емес, сонымен бірге шындықты қайта құру, адамның дүниеге іс жүзінде бейімделуі болып табылады. Мұндай бейімделу әлеуметтік байланыстың жаңа формаларының дамып, жаңа әлеуметтік нормалар мен олардың ұдайы өндірісіне қажетті идеялардың бекітілуіне байланысты жүзеге асады. Қоғамдық сана шындықты бейнелеудің спецификалық бағытын білдіретін әртүрлі формаларда беріледі. Бұл рефлексия объектісіне және оның мақсаттарына байланысты. Қоғамдық сананың формаларының арасында мыналарды бөліп көрсетуге болады: - саяси сана - әлеуметтік топтар мен этникалық формалардың экономикалық мүдделерін негіздей отырып, қоғамдық-саяси қатынастардың көрінісі. - құқықтық сана - адамдардың құқық және оны қоғамдық қатынастарда жүзеге асыру туралы идеялары мен сезімдері. Құқықтағы экономикалық қатынастар ерікті сипат алады. Құқық – үстем таптың немесе халықтың басым көпшілігінің заңға көтерілген еркі (мазмұны жағынан құқық – мәжбүрлеуші, міндетті нормалар мен заңдардың жиынтығы). - адамгершілік сана - қоғамдық сананың алғашқы нысаны, табиғи жолмен дамыған (қоғамдық борышты, жақсылық пен жамандықты, ар-намыс пен ар-намысты, ар-ождан мен бақытты сезіну мен түсінуі) адамның қоғамдағы, өндірістегі, күнделікті өмірдегі мінез-құлқының жалпы танылған нормалары мен ережелерінің жиынтығы , т.б.). Мораль өмірдің әртүрлі салаларын (экономикалық, діни, т.б.) бейнелеу болып табылады. - эстетикалық сана - әсемдік, сұлулық пен ұсқынсыздық, асқақ пен негізділік, трагедиялық және күлкілі және т.б ұғымдарға әсер ететін жалпы мәнді сезімдердің, талғамдардың, қызығушылықтардың, идеялардың, идеалдардың жиынтығы. - діни сана адамдардың басқа дүниеге, табиғаттан тыс құбылыстарға сенумен байланысты әлеуметтік сезімдері, көзқарастары, идеалдары. Дін адамгершілікке негізделген (адамгершілік діннен гөрі), өнерден тыс елестету мүмкін емес. Ол қоғамдық сананың кәдімгі деңгейін білдіреді, идеологиялық және компенсаторлық функцияны орындайды (психологиялық қолдау) - ол сенушілерге жердегі өмірде жоқ нәрсені ақыретте уәде етеді. - ғылыми сана - бұл қоғамдық сананың бір саласы, оның объектісі ғылым, шындық туралы ғылыми және қоғамдық білім, сондай-ақ ғылыми дүниетаным болып табылады. - философиялық сана - философиялық пән, оның пәні сананың табиғаты, сондай-ақ сана мен физикалық шындық арасындағы байланыс. Қоырытындылай келе: Қоғамдық сананың барлық түрлерінде әрбір жеке адам белгілі бір адамдар қауымдастығымен немесе тұтастай алғанда бүкіл қоғаммен бірігеді және мұндай бірлестік өмірді ұйымдастырудың, әлеуметтік институттарды ұйымдастырудың нақты мәселелерін ортақ шешу негізінде құрылады. таным процесін ұйымдастыру және т.б.Қоғамдық сананың формалары Сондықтан олар әрқашанда қоғамдық қатынастардың белгілі бір түрімен тығыз байланысты: экономикалық, саяси, моральдық, эстетикалық, ғылыми қоғамдастық мүшелері арасындағы қарым-қатынастар және т.б. 55. Антикалық философиясындағы әлеуметтік ой. 100 Ежелгі әлеуметтік ой негізінен Платон мен оның шәкірті Аристотельдің еңбектерімен ұсынылған.Платон алғашқылардың бірі болып жеке әлеуметтік институттардың даму заңдылықтарын мемлекет, отбасы, құқық, логикалық-сәйкестендіру әдісін қолдана отырып тұжырымдауға тырысты. Платонның қоғам туралы көзқарастарының негізі "идеалды мемлекет"құрылымы болып табылады. Ол "мемлекет" және "қоғам" ұғымдарын анықтады. Идеал мемлекет - әділеттілік, жалпыға ортақ игілік идеяларының көрінісі ретінде түсініледі. Әділеттілік: әр азаматқа оның табиғатына сәйкес келетін кәсіп берілуі үшін адамдар арасындағы белгілі бір әлеуметтік айырмашылықтар иерархия сипатына ие. Бүкіл халық адам жанының үш принципіне сәйкес үш сыныпқа бөлінеді: ақылды, ашулы, құмар: философтар-билеушілер, жауынгерлер-қамқоршылар және қолөнершілер-фермерлер; идеалды мемлекеттің дамуы мен жұмыс істеуі азаматтар арасында төрт ізгіліктің болуына байланысты: даналық; батылдық; парасаттылық пен әділеттілік, мемлекеттің мақсаты - азаматтардың ең көп санының жақсы өмір сүруіне жағдай жасау. Идеал мемлекетте жеке меншік, мүліктік теңсіздік жоқ. Аристотель эмпирикалық-салыстырмалы әдісті қолдана отырып, қоғамды саясат қалалары мысалында талдады, ол өз жұмысында сипаттаған "саясат" адам туралы тезисті әлеуметтік болмыс ретінде ұсынды; мемлекет көріністерді шектейтін адами қарым-қатынастың ең жетілген түрі деп санады. Азаматтар-басқару, әскери және сот істерімен айналысатын еркін адамдар. Ол құлдарды оларға қарсы қойды, олардың тағдыры физикалық еңбек; адамдар арасындағы әлеуметтік айырмашылықтармен мемлекет формаларының шарттылығын, еңбек бөлінісін анықтады; ол саясаттың тұрақтылығымен ерекшеленетін мемлекеттің формасын анықтады), оның негізінде ақсүйектердің ізгілігі, олигархияның байлығы мен демократия бостандығы жатыр. Саясаттың әлеуметтік негізі-орта тап болды (кедейлер мен байлардың мүдделерін біріктіреді және қоғамды әлеуметтік қақтығыстардан қорғайды). Итальяндық ойшыл Никколо Макиавеллидің "Егемен" жұмысында қоғам саяси көшбасшының мінез-құлқының призмасын талдайды. Әлеуметтік құбылыстарды түсіндіретін заңдар тұжырымдалған: адамдардың мінез-құлқы билікке деген ұмтылысқа байланысты, өйткені ол байлыққа, мәртебеге, беделге ие болуға мүмкіндік береді;субъектілерді қолдауға ұмтылған билеуші олардың ұмтылыстарын білуі керек, саяси көшбасшының тиімділігі махаббат пен қорқыныш сияқты билік құралдарының шебер үйлесіміне негізделеді. Егер міндеттемелерді орындау билеушіге пайдалы болса, онда олар орындалуы керек. Саясатта мораль емес, мақсаттылық басқарылады, яғни "мақсат құралдарды ақтайды". Француз философы Шарль-Луи Монтескье "Заңдар рухы туралы" еңбегінде адамдардың табиғи жағдайдағы мінез-құлқын және басқару формаларын анықтайтын табиғи және саяси заңдарды тұжырымдады. Қоғамды тиімді басқару үшін Ш.Л. Монтескье биліктің бір-бірін теңестіретін заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөліну теориясын алға тартты және сол арқылы биліктің бір қолға шоғырлануына, диктатура мен заңсыздыққа жол бермеді. 56. Қайта өрлеу дәуіріндегі утопиялық теория: Т.Мор және Т.Кампанелла 100 Қайта өрлеу дәуірінде, әсіресе кеш кезеңде, әлеуметтік утопия жанры ең танымал болды. Әлеуметтік ойдың жанры-утопия, грек тілінен аударғанда ол жоқ жерді білдіреді. "Утопия" ұғымы үй атауына айналды, сондықтан көптеген нақты емес әлеуметтік қайта құрулар осылай аталды. Осы жанрда жазылған мәтіндер үлкен әлеуметтік рөл атқарды. Мұндай еңбектерде қазіргі әлеуметтік-саяси жүйе сынға алынды, әлеуметтік идеал қалыптасты, сонымен қатар уақыт өте келе адамның өмірі қандай болатынын болжауға талпыныс жасалды. Философияға келетін болсақ, бірде-бір утопиялық шығарманы осы ғылым тұрғысынан қарастыруға болмайды. Себебі утопиялар философиялық деңгейге көтерілмейді. Утопиялар синкретикалық әдеби жанрға жатады, оның ерекшелігі философия, эстетика және журналистика синтезі болып табылады, олардың барлығы бір-бірін үйлесімді түрде толықтырады. Мораның әлеуметтік Утопиясы "утопия" атауы Томас Мордың шығармасы пайда болғаннан кейін ғылымда орнықты. Ол ағылшын гуманисті, жазушысы және Католик шіркеуінің әулиесі болды. "Алтын кітап, мемлекеттің ең жақсы құрылымы мен жаңа Утопия аралы туралы күлкілі сияқты пайдалы" өз оқырмандарына зерттелмеген аралға саяхат атмосферасын ұсынады. Мұндай сюжет үлкен географиялық ашылулар мен экспедициялардың әсерінен болды, бұл кезде әлем картасында жаңа және жаңа жерлер пайда болды. Кітаптың бірінші бөлімі XVI ғасырдағы Англия өмірінің өте егжей-тегжейлі және сенімді сипаттамасына арналған. Ол қазіргі Англия басқаша өмір сүре алады деп сенді. Ол бұл пікірді өз жұмысының келесі бөлігінде көрсетуге тырысты. Бірінші бөліктің шынайы суреттері екіншісіндегі фантастикалық көріністерді өзгертті. Батырлар Утопия аралында кездеседі, онда жеке меншік жоқ, ал жергілікті тұрғындар заң бұзушылар мен атеистерді есептемегенде, өндірістік қызметпен айналысады және бірдей құқықтарға ие. Утопия аралында жеке меншіктің жоқтығынан басқа жеке өмір де жоқ. Отбасылар өз балаларын тәрбиелемейді, мемлекет мұны жасайды. Ешкім өз экономикасын жүргізбейді, сонымен қатар басқа да тұрмыстық мәселелер сияқты арнайы қызметтер де айналысады. Ақыр соңында, бәрі бірдей киінген және киінген. Жалпы, Утопия аралындағы адам өмірінің барлық салалары мемлекеттің "бақылауында" болды. Бірақ бұл морды көрсеткісі келген ең маңызды нәрсе емес. Ол аралдың 54 қаласынан басқалардың қалай көрінетінін түсіну үшін тек біреуіне қарау жеткілікті екенін жеткізуге тырысты, өйткені олар мүлдем бірдей: сәулет, өмір салты барлық жерде бірдей. Томас Мор салған әлем замандастарына өте жақсы көрінді. Мұнда барлық адамдар заң алдында тең болды, теңсіздіктің белгісі болған жоқ. Бұл тек капиталды бастапқы жинақтау дәуірі басталған кезде қоғамның агрессивті мүліктік стратификациясын өмір сүріп, өз көзімен көргендерге ғана арналған. Осының бәрімен, он алты жылдан кейін, Франсуа Рабеланың "Гаргантуа және Пантагрюэль" шығармасында автор жеке меншіктен бас тартумен теңдік идеясын жүзеге асырғаннан кейін туындаған салдарларды жарқын түстермен сипаттады. Көмек керек оқытушының? Тапсырманы сипаттаңыз - біздің сарапшылар сізге көмектеседі! Тапсырманы сипаттау үшін батыл монах ағасы жан монастырьді ұйымдастырады және оған басқаша айтқанда Телемская атауын береді. Бұл ғибадатхананың Заңы қарапайым және тек бір сөйлемнен тұрады: "қалаған нәрсені жаса". Монастырь ең қызықты, білімді адамдарда тұрады, олардың көпшілігі бірнеше тілде сөйлейді және бірнеше формацияға ие. Бұл адамдар ақылды, батыл, көптеген таланттарға ие, проза мен өлең жазды. Бірақ, өкінішке орай, уақыт өте келе олардың даралығы жоғалады, мұндай идеалды қоғамда олар жарқын және ерекше болуды тоқтатады, керісінше қоғамның кішкентай элементтеріне айналады. Кампанелланың әлеуметтік Утопиясы дәл осындай тұжырымдарды "күн қаласының" авторы Томазцо Кампанелла (Джованни Доминико) жасады. Бір ғасырдан кейін ол идеалды мемлекет туралы шығарма жазады. Итальяндық доминикандық монах, теолог, ақын және саясаткер осындай идеалды өмірдің утопиясында қорытынды жасайды. Күн қаласы - бұл жалпы Бақыт қаласы. Оның тұрғындары Ережеге сәйкес бәрін жасайды, ешқандай ауытқулар жоқ. Барлық сипатталған дәріске толығырақ ақпарат алу үшін. Олар бірге тамақтанады, жұмысқа барады, үйге оралады, демалады, ән айтады, өлең айтады. Кампанелла барлық зұлымдықтардың қайнар көзі тек жеке меншікте ғана емес, сонымен бірге адамның өзімшілдікке әкелетінін айтты. Мен оның жалғыз жолын көрдім-мүліктен, оның ішінде әйелдерден, балалардан толық бас тарту. Толық және әмбебап теңдік эгоизмді жоюға әкеледі. Егер ешкімде ештеңе болмаса, белгілі бір ережелерге сәйкес қоғамдастықта өмір сүруге және осы қауымдастықтың игілігі үшін жұмыс істеуге құқығы бар. Кампанелла осындай қоғамды қалай құруға болатындығы туралы ойлады, өйткені адамның тарихы мен табиғаты басқаша ойластырылған. Сіз идеалды қаланы осылай жасай аласыз:" алдымен бәрі жойылып, жойылады, содан кейін ол отырғызылып, жасалады " – "Біз зорлық-зомбылықтың бүкіл әлемін негізге аламыз, содан кейін біз, біз жаңа әлем құрамыз". Кампанелла өз идеяларына адал болды және бір күні Испания патшалары мен Рим Папасы басқаратын осындай қоғам, "Дүниежүзілік мемлекет" құруға болатынына сенді. Утопияларға сәйкес, идеалды мемлекеттерде адам енді жеке тұлға емес, мемлекеттік машинаның бұрандасы болған. Ол ештеңе ұсынған жоқ, ол тек ережеге сәйкес әрекет ете алады және бұл тұрғыда ешқандай жеке тұлға туралы әңгіме болған жоқ. Антропоцентризм мемлекеттік центризмді алмастырды. Қазір әлемнің орталығы-күн қаласы және оның жоғарғы билеушісі, екінші орында тұрған адам. Мұның бәрі гуманизм дағдарысын даралықтың дағдарысы ретінде айқын көрсетеді, өйткені адам қоғамда толығымен ериді, ал мемлекеттегі даралық. Утопиялық социалистер Қайта өрлеу дәуірінде өз идеяларын алға тартты, бұл сол кездегі қоғамдағы әділетсіздікке жауап болды. Таңқаларлық, бірақ бұл әлемді қайта өрлеу дәуірінде де, болашақта да өзгертуге болады деп сенетін өз жақтастарын тапқан утопиялық идеялар. 57. Н.Макиавеллидің әлеуметтік-саяси теориясы. 85 Никколо Макиавелли құқық, этика және философия қағидаттарына негізделген сыйлы билік. Макиавелли күшті біртұтас орталықтандырылған мемлекеттің кешірімі болып табылады, онда билік сауда-өнеркәсіптік буржуазияның қолында шоғырлануы керек. Ойшылдың пікірінше, мемлекеттік құрылымның бұл түрі итальяндық қалалардың одан әрі азаматтық күресін болдырмауға және елдің күйреуін тоқтатуға мүмкіндік береді. Зайырлы мемлекеттің кешірімі ретінде Макиавелли мемлекеттік билік құрылымының теократиялық тұжырымдамасын қабылдамайды. Шіркеу мемлекет басшысы болып табылатын мемлекеттік биліктің теологиялық түсінігіне сәйкес, ол құқықтық сана мен заң нормаларын дін мен шіркеудің ережелерінен бөлетін заңды дүниетанымға қайшы келеді. Зайырлы мемлекеттің мақсаты - әрбір азаматқа мүлікті еркін пайдалануды және қауіпсіздікті қамтамасыз ету. Жеке меншік-адамның басты мүдделерінің бірі. Қызығушылық-бұл оқиғаның қозғаушы күші. Оның көріністері әртүрлі, бірақ адамдардың өз мүлкі мен мүлкін сақтауға деген ұмтылысы адамның іс-әрекетіне ең күшті ынталандыру болып табылады. Макиавеллидің айтуынша, адамдар мүлікті жоғалтудан гөрі әкесінің өлімін кешіреді... Адамдар байлықты құрметтен гөрі бағалайды. Римдік ақсүйектер әрқашан ерекше қарсылықсыз халыққа құрмет көрсетті; бірақ іс мүлікке қатысты болған кезде, ол оларды қатты қорғай бастады (адамдар өз тілектерін қанағаттандыру үшін төтенше шараларға жүгінуге мәжбүр болды). Адамның қызығушылығы тек "Ар-намыс пен құрметке "байланысты. Осылайша, Флоренция ойшылы адам табиғатының табиғи қасиеттерін буржуазиялық индивидуализмнің негізгі белгілерімен анықтады. Тиісінше, ол әлеуметтік өмірді жеке адамның таза эгоистік мәні туралы ережені айтуға негізделген адамның индивидуалистік тұжырымдамасы аясында қарастырды. Макиавелли өзінің еңбектерінде адамдардың эгоизм мен материалдық қызығушылық сияқты мотивтері мемлекеттік ұйымның құрылуын қажет ететінін табанды түрде дәлелдеді. Оны құру-адамдарға өзімшілдікті тежеу және әлеуметтік тәртіпті орнату үшін зорлық-зомбылық жасау қажеттілігі. Сондықтан зорлық-зомбылық мемлекеттің функциясы. Макиавеллидің әлеуметтік-философиялық доктринасы-бұл мемлекеттік игілік үшін кез-келген зорлық-зомбылықтың ақталуы. "Егеменнің" авторы мемлекеттің дана билеушісі "мүмкіндігінше жақсылықтан алыстамауға, бірақ қажет болған жағдайда жамандық пен жамандық жасамауға"міндетті деп санайды, өйткені мұндай егемендік, сайып келгенде, әрқашан адалдыққа қойған адамнан әлдеқайда көп жетістікке жетеді. Мұндай мемлекет билеушісі жаумен екі жолмен күресуге болатындығын біледі: біріншіден, заңдармен, екіншіден, күшпен. Бірінші әдіс адамға, екіншісі — аңға тән; бірақ біріншісі көбінесе жеткіліксіз болғандықтан, екіншісіне жүгіну керек. Демек, егемендік табиғатта және адам мен аңда не бар екенін білуі керек... Барлық жануарлардың ішінен егемендік екіге — Арыстан мен түлкіге Ұқсасын. Арыстан тұзақтардан қорқады, ал қасқыр түлкі, сондықтан қасқырларды қорқыту үшін қасқыр мен арыстанды айналып өту үшін түлкі сияқты болу керек... Ақылды билеуші, егер бұл оның мүдделеріне зиян келтірсе, уәдесіне адал бола алмайды және сақталмауы керек. Макиавелли Рим Папасы Александр VI-нің ұлы Сезаре Боргиа, өзінің қылмыстарымен танымал ромагна герцогы осындай егемендіктің үлгісі болып саналды. Макиавелли барлық құралдар саяси мүдделерге қол жеткізуге рұқсат етілген деп санайды, өйткені "мақсат құралдарды ақтайды". Билеуші жалпы қабылданған мінез-құлық нормаларын басшылыққа алуы керек, бірақ егер оның іс-әрекеттері мемлекетті нығайтуға және нығайтуға бағытталған болса, ол мораль принциптерімен санаспауы мүмкін. Мемлекеттің әл — ауқаты, өркендеуі және күші саясаттың ең жоғарғы заңы болып табылады және барлық құралдар, соның ішінде азғындық пен күш осы мақсатқа қол жеткізуге жарамды. Макиавелли үшін мемлекеттің негізі дәстүрлермен де, моральдық нормалармен де, заңдармен де байланысты емес күш болып табылады. Мұндай саясаттың негіздері макиавеллизм деп аталды. Саясатты моральдан бөліп, "егемендіктің" авторы феодалдық-діни идеологияға ғана емес, сонымен бірге католик шіркеуіне де қарсы. Сол кездегі Мораль-католицизмнің ортағасырлық діни идеологиясы. Сондықтан діннің саясат мүдделеріне бағынуы Ватикан үшін қолайсыз болды. Папалық курия 1559 жылы Макиавеллидің шығармаларын тыйым салынған кітаптар индексіне енгізді, оны 1564 жылы Трент кеңесі рұқсат етті. 58. Гоббстың әлеуметтік философиясы 100 Гобстың әлеуметтік философиясының бастапқы негіздері индивидуалистік, бірақ оның тұжырымдары, керісінше, жеке тұлғаны Егемен билеушінің еркіне және мемлекетке "жасанды дене"ретінде бағындырады. Деспотикалық үкіметтің көптеген қорғаушыларынан айырмашылығы, Гоббс барлық адамдар табиғатпен тең деп санайды. Бірақ табиғи жағдайда, кез-келген билік пайда болғанға дейін, әр адам өз бостандығын сақтап қана қоймай, басқаларға үстемдік алғысы келеді. Табиғи жағдайда меншік жоқ, әділеттілік немесе әділетсіздік жоқ, тек соғыс бар, ал"күш пен опасыздық-соғыста екі негізгі қасиет". Өздерін сақтау үшін адамдар өздерін орталық билікке бағындыруды шешеді, осылайша қоғам мен мемлекет барлығына қарсы соғыста үнемі қауіп төндіретін бірқатар адамдардың өмірін сақтап қалудың ең ыңғайлы және сенімді мүмкіндігі ретінде қалыптасады. Гоббс мұндай білімді әлеуметтік келісімнің нәтижесі деп санайды. Адамдар жиналып, оларға билік құқығын пайдаланатын және жалпы соғысты тоқтататын билеушіні таңдауға келіскен деп болжанады. Адамдар өзін-өзі сақтау үшін өзін-өзі қорлады, бірақ мұндай тежеу өзі үшін бостандыққа деген сүйіспеншілікке және басқаларға үстемдік етуге қайшы келеді. Гоббс сонымен қатар құмырсқалар мен аралардағы ынтымақтастық неге мүмкін емес деген мәселені қарастырады. Аралар бір ульяда бола отырып, бір-бірімен бәсекелеспейді, олар құрметке қол жеткізгісі келмейді және билеушіні сынау үшін ақыл-ойды пайдаланбайды. Олардың келісімі табиғи, ал адамдардың келісімдері тек жасанды, келісілген болуы мүмкін. Келісім бір адамға немесе адамдар жиналысына билік беруі керек, әйтпесе ол мойынсұнуға мәжбүрлей алмайды. "Келісімнің жәрдемдесу, қылыш мәні ғана сөздер."Келісім азаматтар мен билеуші билік арасында болмайды (Локк, Руссо) - бұл көпшілік сайлайтын билеуші билікке бағыну туралы адамдар арасында жасалған келісім. Осы билікті сайлау арқылы олардың өкілеттіктері аяқталады. Азшылық, сонымен қатар, көпшілік сияқты, мемлекеттік билікке мойынсұнумен байланысты. Үкімет сайланған кезде азаматтар барлық құқықтарын жоғалтады, тек оларға билік ететін адамды беру орынды деп санайтындарды қоспағанда. Гоббс көтеріліс құқығын жоққа шығарады, өйткені билеуші ешқандай келісіммен байланысты емес, ал субъектілер байланысты. Осылайша біріктірілген көптеген адамдар мемлекет деп аталады. Бұл Левиафан, өлім құдайы. Осылайша, мемлекет жасанды денеден басқа ештеңе емес. Гоббс монархияны басқарудың басқа формаларында артық көреді. Маңызды билік егемендік деп аталады. Оның күші шексіз. Алайда, Гоббс бір жағынан егемендікке бағыну міндетін шектейді: адамның өзін - өзі сақтау құқығы абсолютті. Осылайша, Гоббстың пікірінше, билеушіге қарсылық өзін - өзі қорғау жағдайында ғана ақталады, ал екіншісіне көмектесу үшін ол қылмыстық болып табылады. 59. К. Маркс: таптық қоғам 100 Әлеуметтік таптың ұғымы Маркстің ашқан ұғымы емес. Оның алдында әлеуметтанушы Август Комте адамдарды сыныптарға бөлуді, ал өндіріс құралдарына меншіктің болуына байланысты экономистер Ф Гизо, А.Смит, Д. Рикардо және т. б. жүргізді, сондықтан Маркс тек өз теорияларын жасады. Марксистік көзқарасқа сәйкес, экономикалық дамудың әр кезеңі меншік иелері мен олар пайдаланатын таптардың өзгеруімен байланысты. Сонымен қатар, экономика қоғамның әлеуметтік ерекшеліктерін де анықтайды, сондықтан Маркс мұндай кезеңдерді әлеуметтік-экономикалық формациялар деп атады. Ол бес формацияны анықтады, ал бесінші болжам болжам ретінде гипотетикалық түрде болды. Бірінші және осы фантастикалық бесінші формация тапсыз қоғамды, қалғандары сыныптарды ұсынды. Бірінші форма-қарабайыр қоғам. Маркс сол кезде жеке меншіктің болмауына байланысты сыныптар болмады деп сенді. Олар кейінірек қоғам өркениет сатысына өтіп, жеке меншік пайда болған кезде пайда болады. Екінші әлеуметтік-экономикалық форма - құл иеленушілік. Мұнда екі негізгі класс бар: Құл иелері және олардың меншігі - құлдар, олар мүлдем жоқ және еңбек құралы ретінде иесіне толығымен тиесілі. Қоғамның даму процесінде құлдық еңбек өзінің пайдасыздығын көрсетеді, ал келесі форма пайда болады - феодалдық. Мұнда Жер басты меншікке айналады, оның иесі феодал басқа тапты - шаруаларды пайдаланады, олар өздерін тамақтандыру үшін феодалдарға жұмыс істеуге мәжбүр болады. Машина өндірісінің дамуымен және қалалардың өсуіне байланысты жаңа форма пайда болады - капиталистік, онда капиталист өндіріс құралдарының негізгі иесі болады, ал жұмыс істейтін тап - тек жұмыс қолдары бар жұмысшылар, жұмыс істеуге мүмкіндігі бар және оны капиталистке ақшаға сатады. Қандай формация болмасын, ондағы негізгі сыныптар, эксплуататорлар мен эксплуатациялар класы арасында антагонизм бар. Бұл сыныптар арасындағы қарама - қайшылықты-таптық күресті тудырады. Бұл күрес барысында қысым көрген сынып үлкен құқықтарға қол жеткізуге тырысады, ал қысым көрушілер одан да аз ақша алғысы келеді. Сонымен бірге әлеуметтік даму жүріп жатыр, өндіргіш күштердің сипаты өзгеруде. Таптық күрес бұған ықпал етеді. Өндірістік қатынастар өндіргіш күштердің жаңа деңгейіне қанағаттануды тоқтатқан кезде, әлеуметтік-экономикалық формацияның өзгеруі орын алады. Маркс жұмысшы табы барлық пайдаланылатын кластардың ішіндегі ең дамығанына сенді, капиталистермен күрес нәтижесінде қоғамды түбегейлі өзгерте алады, атап айтқанда таптарды түбегейлі жоя алады. Яғни, пролетариаттың Жеңісінің нәтижесі тапсыз қоғам - коммунизм (бесінші форма) болуы керек. Бұл өндіріс құралдарына жеке меншік жойылған кезде пайда болады, мүлік қоғамдық болады. Яғни, адамды адам қанауының себебі жоғалады. Маркстің таптық теориясы тек экономикалық қана емес, сонымен бірге философиялық мағынаға ие, өйткені ол Гегельдің диалектикалық тұжырымдамасына негізделген және оны әлеуметтік-экономикалық даму мысалында суреттейді. Бұл теорияның практикалық қолданылуына келетін болсақ, ХХ ғасырда Ресейде және басқа елдерде капиталистік топты жойып, коммунистік қоғам құру әрекеттері жасалды, бірақ барлық жерде бұл эксперимент сәтсіз аяқталды деп қарастырылады. 60. К Поппер –«ашық қоғам» 100 Поппер Карл (1902-1994) австро-еврей тектес Британдық философ және әлеуметтанушы. Поппер "ашық қоғам және оның жаулары" кітабында тоталитаризм құндылықтарын барабар теориялық негіздеу ретінде "тарихизмнің" әдіснамалық көзқарастарын жеңу үшін белсенді қолданған ұғым. Поппер " тарихизмді "" жабық " қоғамды қорғаудың тағы бір құралы ретінде қарастырды. Поппердің пікірінше, "жабық" - авторитарлық белгіленген өзгермейтін нормалар негізінде ұйымдастырылған қоғам. Оған қарама-қарсы, ашық адам ақыл-ойының жоғары және жетілген сыни әлеуетіне негізделген, жеке тұлғалардың да, әлеуметтік топтардың да зияткерлік еркіндігі мен зияткерлік еркіндігін ынталандырады, оның мәселелерін шешу үшін қоғамды үздіксіз реформалауға бағытталған. Поппер жоғарыда аталған шығарманың екінші томында былай деп жазды: "Мен бәрінде емеспін және әрқашан зорлық - зомбылық төңкерісіне қарсы емеспін", - орта ғасырлар мен қайта өрлеу дәуіріндегі христиан ойшылдарымен бірге зорлық-зомбылық төңкерісінің баламасы болмаған кезде тиранияны ақтауға дайынмын. Алайда, менің ойымша, кез-келген революция демократияны қалпына келтіруді мақсат етсе, бірақ жалпы мағынада емес ("халықтың билігі" немесе "көпшіліктің билігі"), ал әлеуметтік институттар (әсіресе жалпы сайлау, халықтың үкіметті ығыстыру құқығы) басқару құрылымдарының қызметіне қоғамдық бақылауды жүзеге асырған кезде мағынасы бар деп ойлаймын.және зорлық-зомбылықсыз реформалар". Ашық қоғамның негізін құрайтын демократия ұғымы мен принципін түсіндіре отырып, Поппер мыналарды атап өтті: Демократия, әдетте, жалпы сайлау институтының маңыздылығы тұрғысынан да көпшіліктің билігі ретінде сипатталуы мүмкін емес. Биліктің іс-әрекеті халықтың оларды қантөгіссіз жою құқығымен шектелуі керек. Демек, егер билік етушілер азшылыққа тиісті реформаларды бастау құқығына кепілдік беретін әлеуметтік институттардың тиімділігін қамтамасыз етпесе, онда мұндай режим тирания мен диктатура ретінде анықталуы мүмкін. Демек, демократиялық конституция бастапқыда қолданыстағы заңдар жиынтығындағы өзгерістердің жалғыз түрін ғана жояды-демократияның өзіне қауіп төндіретін өзгерістер. Поппердің пікірінше, жалпы азшылықты қолдауға арналған Демократия, ең алдымен, заңды бұзған, басқаларды демократияны күшпен құлатуға итермелейтін адамдарға қолданылмайды. Демократияны қорғайтын қоғамдық институттардың жан-жақты дамуының саяси бағыты билік құрылымдары мен жеке адамдар массасында жасырын антидемократиялық ниеттердің болуының нақты және әмбебап тенденциясын ескермеуге тиіс. Демократияның құлдырауында салыстырмалы әлеуметтік баға жоқ-бұл барлық құқықтардың жоғалуы. Экономикалық өсу сақталған жағдайда да, биліктің озбырлығына әлеуметтік мойынсұну императивке айналады. Әрбір өркениет үшін күшті өзгерістердің стресстік әсері әрдайым антидемократиялық үрдістерді жандандырады. Поппер кейіннен ашық қоғамның екі негізгі сипаттамасын анықтады: кез-келген әлеуметтік мәселелерді еркін талқылаудың заңдылығы, қоғамдық талқылаулардың нәтижелері саясатқа әсер ету дәстүрімен бірге; "пайда іздемейтіндердің" бостандығына ықпал ететін институттардың болуы. Ашық қоғам, Поппердің пікірінше, шындық та, идеал да. Поппердің пікірінше, Демократия нақты ашық қоғамға апаратын жолды көрсетеді. Поппердің пікірінше, демократия мен ашық қоғам жағдайында ғана көптеген қиыншылықтардан аулақ болудың нақты мүмкіндігі бар. Поппердің көзқарасы бойынша: "егер біз әлеуметтік тәртіпті күшпен бұзатын болсақ, онда біз сансыз құрбандықтар үшін ғана емес, әділетсіздік пен репрессия қалыпты жағдайға айналатын жағдай жасаймыз... Өкінішке орай, Мемлекет жойылмайтын зұлымдық болып табылады... Адамзатты жоюдан оңай ештеңе жоқ-зорлық-зомбылықты жою жеткілікті. Жанжалдары неғұрлым ақылға қонымды жолмен шешілетін ұтымды қоғам құру әлдеқайда қиын". Әлеуметтік жауапкершілік сезімі және бостандыққа деген сүйіспеншілік - бұл Поппердің пікірінше, біз "тірі қалуға міндеттіміз". 61. Қоғамның түрлері 100 Қоғам немесе қоғам - бұл адамзат қоғамы, оның ерекшелігі адамдардың өзара қарым-қатынасы, олардың өзара әрекеттесу және бірігу формалары. Қоғамды көптеген жолдармен сипаттауға болады: мысалы, ұлттық: француз, орыс, неміс; мемлекеттік және мәдени; аумақтық және уақытша; өндіріс тәсілі бойынша және т.б. Қоғам көбінесе әлеуметтілікпен анықталады және адамдардың қарым-қатынасы мен бірлескен іс-әрекетінің формаларына дейін азаяды; басқа тұрғыдан алғанда, қарым-қатынаста болатын және бірлескен қызметпен айналысатын адамдар, соның ішінде бірлескен өнімді бөлу қоғамның әлеуметтанулық түсінігінде әлі қалыптаспайды. Қоғамның негізгі түрлері: дәстүрлі, индустриалды және постиндустриалды қоғам. Дәстүрлі қоғам Қоғамның бұл түрі аграрлық бағыттағы адамдардың өмірін қамтиды. Мұндай қоғам күнкөріс шаруашылығын, монархияны билеуші буын ретінде дамытуға және діннің ғылымнан көтерілуіне негіз болады. Тән белгілердің қатарына келесі белгілерді жатқызуға болады: Қызметі Ауыл шаруашылығын дамытуға бағытталған. Қоғамның өсу және даму қарқыны өте төмен. Көбінесе прогресс болмайды, өйткені инновациялар қабылданбайды. Жеке тұлғаны ұжымдық пікірге бағындыру. Индустриалды қоғам Бұл жағдайда технология және олардың даму деңгейі негізге алынады. Бірінші нұсқадан айырмашылығы, бұл жүйе жылдам прогреске бағытталған және бірқатар ерекше белгілерге ие. Сипаттамасы: Еңбектің негізгі формасы техниканы пайдалану мен фабрикалардың жұмысына негізделген. Адамдар өмірінің экономикалық құрамдас бөлігі негізге алынады. Мұндай жүйенің басты міндеті-адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыру және қазіргі өмір жағдайларына бейімделуге қол жеткізу. Постиндустриалды қоғам Постиндустриалды типке материалдық тауарлар өндірісі саласынан біртіндеп шығып, қызмет көрсету саласын дамытуға көшетін қоғамдар жатады. Қызмет көрсету саласының даму қарқынына байланысты қоғамның прогресін бағалауға болады. Келесі принциптер тән белгілер болып табылады: Ақыл-ой жұмысына көшу. Қызмет көрсету саласын белсенді дамыту. Адамдар арасындағы қарым-қатынас, сонымен бірге "адам-адам"жүйесінде байланыс бар. Ақпараттық қоғам Дамудың қазіргі кезеңі әлеуметтік жүйені дамытудың жаңа жүйесін құру үшін жаңа жағдайларды талап етеді. Бұл жағдайда ақпарат пен онымен жұмыс маңызды рөл атқарады. Адамдар біртіндеп ауыл шаруашылығы мен зауыттардағы еңбек қызметінен компьютерлік технологиялармен жұмыс істеуге көшеді. Айырықша ерекшеліктері келесідей: Дамудың негізгі факторы Ақпарат және оны өңдеу әдістері болып табылады.Халықтың жартысынан астамы қызмет көрсету саласына жылдам көшуде.Қызметтің бағыты болашақ жетістіктерге бағытталған, сондықтан негізгі рөлді талдау және болжау мүмкіндігі атқарады. жүктеу/скачать 246,66 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|