Емтихан сұрақтары Философия пәнінің бағыттары мен әдістері
Ренессанс дәуіріндегі адам мәселесі
жүктеу/скачать 246,66 Kb.
|
Философия сессия 2022-1
- Бұл бет үшін навигация:
- 32. Жаңа заманның механистикалық антропологиясы
- 33. Фейербахтың антропологиялық материализмі
- 34. Иррационализмдегі адам мәселесі.
- 35. Адам, индивид, тұлға, пенде, азамат, кісі ұғымдарына сипаттама.
- 36. Философиялық ойлар тарихындағы өмірдің мәні мәселесі: фатализм, гедонизм, волюнтаризм, функционализм
| 31. Ренессанс дәуіріндегі адам мәселесі.
Ренессанс философиясыXVI ғасырлардағы еуропалық философиядағы бағыт. Ол ресми католиктік діндарлықтың қабылданбауымен және жеке тұлғаға деген қызығушылығымен сипатталады. Гуманистер ағымының ішінде бұл қызығушылық классикалық гуманизм идеяларында көрініс тапты және қазіргі жаратылыстану ғылымдары әдіснамасының негізін құрайтын шындықтың практикалық өлшемін бекітуге ықпал етті. Қайта өрлеу философиясы (14-16 ғасырлар) буржуазиялық төңкерістердің жаралы философиясының дәуірі . Оған мыналар кіреді: Еуропа елінде капиталистік өндірістік қатынастардың қалыптасуы, жаңа таптардың пайда болуы (буржуазия және пролетарий). Буржуазиялық кәсіпкерліктің бостандығы тек экономикалық қана емес, сонымен бірге саяси, діни, ғылыми, техникалық, философиялық және әсіресе көркемдік жағынан да әсер етеді Мәдениетті діни идеологиялардан және шіркеу институттарынан босатудың рухани саласында. Орта ғасырлардағы корпоративті жүйенің ыдырауы адамның өзіне айналуына, өзінің күші мен талантын тануына әкелді. Жаңа дәуір-ежелгі мәдениеттің жандануы: өмір салты мен ойлау стилі. Ренессанс философиясы антропоцентристік. Құдай толығымен қабылданбаса да, Құдайға емес, адамға басымдық беріледі. Ойшылдар осы заманның қызықтырады адам табиғаты, оның дербестігі және шығармашылық. Адам Құдайдың шығармашылық функцияларын қабылдайтын рухтандырылған адам ретінде түсіндіріледі. Ол тек жаратушы ғана емес, сонымен бірге жаратушы және суретші. Қайта өрлеу дәуіріндегі кескіндеменің сүйікті сюжеті-сәбимен бірге бикеш. Қайта өрлеу дәуірінде философия тағы да табиғатты зерттеуге бет бұрады. Табиғи философияға деген қызығушылық XV ғасырдың аяғы-XVI ғасырдың басында күшейе түседі, өйткені табиғатқа ортағасырлық көзқарас тәуелсіз сала ретінде қайта қаралады.Табиғатты түсінуде, сондай- ақ адамды түсіндіруде Ренессанс философиясының өзіндік ерекшелігі бар-табиғат пантеистік түсіндіріледі.Бұл жерде христиан Құдайы табиғатпен үйлеседі, соңғысы Құдайға бағынады. Қайта өрлеу дәуірінің табиғи философтары, мысалы, әйгілі неміс дәрігері, алхимик және астролог Парацельс табиғаттың магико-алхимиялық түсінігін, XV-XVI ғасырларға тән құпия, оккультивті күштердің көмегімен табиғатты басқаруға деген ұмтылысты қолданды. 32. Жаңа заманның механистикалық антропологиясы Жаңа заман-бұл өркениеттің дамуы,қарыштап алға басуы,қоғамның барлық салаларындағы түбегейлі өзгерістер.Жаңа заманға сай жаңа ғылыми технологиялар, ғылыми жаңалықтар керек болды.Осыған байланысты ғалымдар өз жұмыстарын бастап кетті.Осылай адамның механикалық антропологиясы да қарастырылды. Қазіргі заманда антропологиялық мəселелерге қатысты екі қарама-қарсы бағыт қалыптасты деп айтуға болады, олар, біріншіден: орта ғасырлық теоцентристік принциптің жаңа дəуірден бастап антропоцентристік принциппен алмаусына жəне жан-жақты сипат алуына байланысты «Антропологиялық Ренессанс» кеңге қанат жая бастаған. Екіншіден, бұл позицияға қарама-қарсы көзқарастар пайда болған. Енді адам туралы түсініктерге назар аударатын болсақ. Мысалы, Ежелгі əлемде жекелеген адамның өзі зерттеудің дербес пəні болған жоқ. «Антропология» терминін ертедегі гректер қолданбаған. Христиандыққа дейін антикалық дəуір «тұлға» ұығымын білген жоқ. Адамның өз өзін тұтас бір тұлға ретінде қабылдау идеясын көтерген Тертуллиан болатын, ал тікелей бұл мəселені жеке өз алдына өңдеген Августин Аврелий болды. Христиандықта адам космологиялық сюжеттерден тəуелсіз өздігінен құндылыққа ие болды. Ақыл оймен жанданған, тəндік сезімнің субстанцияға ие қайталанбас жан ретіндегі адам туралы түсінік пайда болды. Христиандық адамды ғарыштық шексіздіктің билігінен құтқарды. Ежелгі əлемнің Құдайы көбінесе адамды өзінің пайдасына жаратқандай, яғни мұнда адамды табыну мен құрбандықтар шалу үшін ажартқандай. Адамдар бұл дəуірде түкке тұрғысыз күйде. Адамнан гөрі табиғаттың сипаты таза, саналы, асқақ жəне Құдайға жақындау болды. «Көне Өсиеттегі» мəтіндерге назар аударсақ, мұнда аспан шырақтары, жер мен өсімдіктер жансыз. Таң қаларлығы, адам мұнда құдайдың белгілі бір практикалық мақсаттары үшін құрал ретінде емес, құл да емес, мұнда ол Құдіреттің тудырған табиғатының бейнесі ретінде көрініс береді. Құдай өзінің ерекше туындысы ретіндегі адамға, оның рухани жəне физикалық күйіне қамқорлық танытады. «Жаңа Өсиеттегі» антропология православиелік діни ілімде, кейін католиктік мистика мен схоластикада, соңында протестантизмде дами түседі. Бір уақытта діни антропологиямен қатар, адам туралы философиялық ілім де дами түседі, бұл ілім антикалық дəуірдегі Сократ пен Аристотельдің көзқарастарынан негіз алды. Ренессанс пен Жаңа Дəуірдеге философияда жаңа өзгерістер дүниеге келді. Адам зерттеу пəні мен дербес «субъект» ретінде қоғам мен ойшылдардың назарын өзіне аудартты. Жаңа философия адамның қадір қасиеті мен шексіз мүмкіндіктерін көре бастайды. Адамның ролі мен қабілетінің дəріптелгендігі соншалықты, адамда да тəңірге тəн жаратушылық қабілеттер бар деген ойлар пайда болды. Адам өзінің ақылының күшіне, көркемдік талантына, саяси-реформаторлық мүмкіндіктеріне сенімді. Бірақ та уақыт өте келе жаңа антропологияның сырт жағы көріне бастайды. Жаңа дəуір болса адамның ақыл ойы мен адамның саналы жəне жеке адамгершілік құрылымына деген сенім білдіре бастайды. ХХ ғасыр лаңкестік жағдайлары мен қан төгісті дүние жүзілік соғыстармен толыққан дəуірде адам мəселелі жəне құпия мəнге ие болды. Теологтардың антропологияға деген қызығушылықтары мен діни жəне философиялық антропологияның ара қатынасы туралы пікірталастар ХХ ғасырдың 20-жж. ұлғая бастады. Бұл қызығушылықты М.Шелердің, Г. Плеснердің еңбектерінен байқауға болады. Осы философиялық антропологияның негізін салушы М.Шелердің айтуынша, адам ғарышта негізгі орталықтағы позицияны иеленеді, өйткені мұнда адам санасыз, бірақ та алпауыт əлемнен жоғары тұрады. Адамзат ақылының күшіне енді күдіктер туа бастады, бірақ та адам баласы ғарыштан өзінің рухымен, өзінің бостандығымен, айқынсыздығымен асқақтап көтеріледі. Шелердің ойынша, рух өмірге қарама-қарсы тұрады жəне одан энергия алғанымен де одан жоғары тұрады. Яғни адам өзінің өміріне аскетикалық тұрғыдан қатынас жасайды. Жануарлар шынайы болмысқа əрқашан «иə» деп бас иеді, қорықса тіпті қашып кетеді, ал адам — бұл «жоқ» деп айта алады, қарсы келе алады. Мұндағы басты мəселе, Шелердің пайымдауынша, адамның мəнін ашу керек, адам дегеніміз — кім соған жауап беру керек. Дін де, философема да осы уақытқа дейін адамның кім екендігін анықтаудың орнына, оның қайдан пайда болғандығына назар аударумен келеді. Негізінен, адамды түсінуде нақтылы-ғылыми, философиялық жəне діни ұғынуларды шоғырландырушы роль атқарып, адамның біртұтас тұжырымдамасы жасалуы керек деді. Негізгі мақсат — тіл, ұят, намыс, құрал мен аспаптар, қарулар, мемлекет, басшылық, миф, дін, ғылым сияқты ерекше монополияланған адам болмысының негізгі құрылымынан туындайтын, барлық жасалынған жəне іс-əрекеттерді дəл көрсету керек. Осы бағытты қолдаушылар адамды көп өлшемді жəне тұрақты түрде өзгерісте болатын жан иесі деп сипаттайды. Əрине, оның негізгі кейбір қасиеттері мың жылдар бойы өзгермегенімен де, адамның физикалық жəне рухани бастауларындағы жұмбақ түрде жасырылған барлық мəнін аша алмайды, тіпті осы бастамалардың табиғаттан жеке дара алып қарастырғанның өзінде айқын анықталғандығы есептеліне алмайды. Олар адамның өзі өз-өзіне ылғи да жаңа жұмбақтар беретін белсенді басталым ретінде көрінетін сыртқы əлемді ұғынуға тырысатын оны өзінің қалауымен өзгертетін микрокосмос екендігіне баса көңіл аударды. Сонымен қорытындыласам, адам бұл ерекше жаратылыс, әр ғалым әртүрлі ой айтады.Соған қарамастан бұл ұғым әлі күнге дейін дамып,адамның антропологиясы анықталды.Бірақ адамның сезімі, ақыл-ойы туралы пікірлер әлі күнге дейін таусылар емес 33. Фейербахтың антропологиялық материализмі Юдвиг Андреас Фейербах 1804 жылы 28 шілдеде Баварияда танымал криминолог Пол Фейербахтың отбасында дүниеге келді. Жас кезінде теологияны зерттей отырып, ол көп ұзамай материалистік дүниетаным мен атеизмге көшті. Гегельдің философиясынан шабыт алған Фейербах әлемді және ондағы адамды көру туралы өзінің тұжырымдамасын жасай бастады. 1828 жылдан бастап Эрлаген университетінде оқығаннан кейін ойшылдың өзі бірқатар дәрістер оқиды, өз туындыларын шығарады, олардың негізгілері "Гегель философиясын сынға алу" (1839), "христиандықтың мәні" (1841), "болашақ философиясының негіздері" (1843), "діннің мәні" (1845). Адам Фейербахтың мүдделерінің орталығында және, әрине, оның бүкіл философиясының орталығында болды. Оның халқы мен Қоғамы туралы ілімі таза антропоцентрлік болды. Горькийдің кейіпкерлерінің бірінің сөздері: адам - мақтанышпен естіледі. Бәрі адамда, бәрі адам үшін. "Болашақ философиясының негіздері" атты еңбегінде ғалым антрополо аясында адамды зерттейтін "жаңа" философияны ұсынады Табиғатты түсінуде Фейербах дәйекті материалист болды, оны тұтас организм ретінде қарастырды. «... Табиғат физикалық, материалдық, сезімтал ..."- деп жазды Фейербах Л. Фейербах. Философиялық ой ескерткіштері, 1995. - 502 Б. Материя болмайды, ол мәңгілік; шексіз. Табиғаттың себебін табиғаттың өзінен іздеу керек. Табиғат, материя бастапқы, сана оларға екінші реттік. Табиғат идеалистер ойлағандай рухқа емес, керісінше табиғаттағы рухқа негізделген. Табиғат рухтан бұрын болған. Бұл табиғат әр түрлі; ол барлық сезімдері бар адамға қол жетімді. «... Мен табиғат бойынша адам өзінен адам емес деп ерекшелейтін барлық сезімтал күштердің, заттар мен тіршілік иелерінің жиынтығын түсінемін ... "Табиғат "сөзінің астында мен басқа ештеңе түсінбеймін, мистикалық ештеңе, тұман, теологиялық ештеңе жоқ. Сәйкес Фейербаху, мәселенің мәнін бейнелейді, қарапайымдылығы мен анықтық тиіс айрықшалықты белгілері антропологиялық философия. Адам-бұл дене, физикалық, кеңістік уақытша тіршілік иесі, сондықтан ол ойлана және ойлана алады. Фейербах адам табиғатының бірлігі мен тұтастығын үнемі атап өтті. Ол денеден оқшауланған ойлауды идеалистер материяны тудыратын Құдайдың күшіне айналдыратынына терең сенімді болды. Сондықтан ойшыл адам мен қоғамның теологиялық тұжырымдамаларын қатты сынға алды. 34. Иррационализмдегі адам мәселесі. ИРРАЦИОНАЛИЗМ (gazirrationalis irrational) – сөздің кең мағынасында ақыл-ойдың танымдағы шешуші рөлін шектейтін, қабылдайтын немесе жоққа шығаратын, осы іске асуды, іске асыруды ерекшелейтін философиялық ілімдер. Әдетте, бұл ілімдер идеалистік сипатқа ие және адам психикасының негізгі идеялық немесе абсолютті қабілеттерінің бірін мойындайды («Вилл >> Шопенгауэр»); немесе белгісіз ештеңе (Кант, Спенсер, С. Фрэнк), адам санасына түбегейлі қол жетімсіз, оның негізінде жатқанымен және өзін қандай да бір жолмен көрсетуге қабілетті. Егер иррационализм рационалды таным рөлін алатын болса, онда агностицизм дүниенің түбегейлі надандығын растайды. Тарихи тұрғыдан иррационализмнің бірінші түрі – скептицизм. негізін қалаушы скептицизм DURRRH «заттар бірдей ажыратылмайтын, белгісіз және белгісіз» деген пікір, «біздің сезімдеріміз де, пікірлеріміз де шындық немесе жалған емес» деген байқау. Эмпирикустың пікірінше, скептицизмнің мақсаты «біздің пікірімізге қатысты нәрсеге немқұрайлылық және біз бастан кешіруге мәжбүр болған модерация». Скептицизм мұндай концепциялармен барынша тікелей байланысты, өйткені нигилизм қарапайымның барлығын – релятивизмді – адам білімінің зерттелуі мен салыстырмалылығын, шарттылығы мен субъективтілігін толық жоққа шығарады. Иррационализмнің негізгі парадоксы – шынайы білімнің рационалды сәйкессіздігін немесе мүмкін еместігін рационалды түрде дәлелдеу немесе бекіту әрекеті. Мұны басқа скептиктер де байқады. Атап айтқанда, эмпирикалық секст қандай да бір дәлелдеудің мүмкін еместігін дәлелдейтін скептикалық дәлелдемені осы уақытқа дейін ғана бар отпен салыстырды, ал барлары оларға бағынады. Скептикалық аргумент өзі бағытталған субъектімен бірге «өзін жүктейді». Бұл парадоксты шешудің екінші жолы – ақыл тек қисынсыз мистикалық тәжірибе нәтижесінде алынған білімге жетелейді. Философияның зерттелуі мен міндеті, Н.А.Бердяев түсінгендей: «интуицияда көрінетін ақиқаттың ең тамаша тұжырымын табу», оған дәлелденбеген және қорытынды тұжырымдарды жоққа шығаратын формулаларды синтездеу. Николай Кузанскийдің ақыл-ойының «елеусіз позициясы» түріндегі үш жолы логикалық түрде оның шекараларының бар екенін мойындауға келеді, оны жеңуге күші жетпейді. Сонымен бірге құдай ұғымының «шексіз», «шексіз», «сөзбен айтып жеткізуге болмайтын» және «тауарсыз» ұғымында бар екенін дәлелдей отырып, ол өзі үшін асқақ, абсолютті теңдіктің адекватты концепциясын табуға тырысады. 35. Адам, индивид, тұлға, пенде, азамат, кісі ұғымдарына сипаттама. Адам – ғарыштың тудырған ғажап пендесі, ол текті ұғым болып табылады, сондықтан адамзат тегіне қатысты барлық белгілер бейнеленеді. Бірақ мұндай көз-қарас адам мәнін анықтау үшін жеткіліксіз. Адам-қайшылықты пенде. Оның, бір жағынан –денесі, екінші жағынан, сана, рухы бар екенін әркім біледі. Жеке тұлға (лат. individuum-бөлінбейтін, бөлінбейтін) - бұл адамзат баласының жалғыз өкілі, адамзаттың барлық әлеуметтік және психологиялық белгілерінің нақты тасымалдаушысы: ақыл, ерік, қажеттіліктер, мүдделер және т. б. "Жеке тұлға" ұғымы адамды басқа адамдар арасында жеке тұлға ретінде белгілеу үшін қолданылады. Адам тек бір ғана емес, әрқашан "біреуі". Даралық-бұл адамның көріністерінің ерекше ерекшелігі, оның эксклюзивтілігін, жан-жақтылығы мен үйлесімділігін, табиғилығы мен қарапайымдылығын баса көрсетеді."Даралық" ұғымы адамды көптеген адамдардың бірі ретінде белгілеу үшін қолданылады, бірақ оның жеке ерекшеліктерін ескере отырып: сыртқы келбеті, мінез-құлқы, мінезі, темпераменті, ақыл-ойы, қабілеті және т. Б Тұлға (лат. persona-актерлік маска) - бұл қоғамдық өмірде жүзеге асыратын әлеуметтік маңызды белгілердің, қасиеттер мен қасиеттердің жиынтығына ие, саналы қызметтің субъектісі болып табылатын адам. "Тұлға" ұғымы әлеуметтік маңызды қасиеттері бар адамды білдіру үшін қолданылады. Әр адам жеке тұлға емес. Жеке тұлға туады, даралыққа ие болады және әлеуметтену процесінде тұлға болады. Әлеуметтену-бұл қоғамдағы өмірге қажетті білімді, мәдени нормаларды, дәстүрлер мен әлеуметтік тәжірибені жеке адамның игеруі және одан әрі дамыту процесі. Әлеуметтенудің келесі кезеңдері бар: бастауыш-отбасы, мектепке дейінгі балалар мекемелері; орта-мектеп; соңғы-жаңа рөлдерді игеру: жұбайы, ата-анасы, әжесі және т. б.. Неғұрлым кең таралған-бастапқы (жетілген тұлға қалыптасқанға дейін) және қайталама әлеуметтенуге бөліну. 36. Философиялық ойлар тарихындағы өмірдің мәні мәселесі: фатализм, гедонизм, волюнтаризм, функционализм. Өмірдің мәні мәселесі адамның мәні мәселесімен тығыз байланысты; олар бір-бірімен тығыз байланысты және жиі сәйкес келеді. Екеуі де адаммен – материалдық әлемнің ең жоғары құбылысымен айналысады. Өмірдің мәні мәселесі өте күрделі, оны өткеннің көптеген ойшылдары шешуге тырысты. Ол Қазіргі философияның да назарында. Бірақ өмірдің мәні туралы сұраққа нақты жауап жоқ.Өмірдің мәні туралы сұрақ-бұл әлемдегі адамның тағдыры туралы сұрақ-адам не үшін өмір сүреді? Француз философы және жазушысы А. Камус "Сисифус мифі" эссесінде философияның бір ғана негізгі мәселесі бар деп жазды. Бұл өмір сүру үшін өмір сүру керек пе, жоқ па деген сұрақ. Қалғандары – әлемнің үш өлшемі бар ма, ақыл тоғыз немесе он екі санатты басшылыққа ала ма-екінші дәрежелі. Өмірдің мағынасын түсіндірудің әртүрлілігі өмірдің мағынасының негізгі ұғымдарында болудың әртүрлі мақсаттарымен анықталады: фатализс,гедонизм, эвдемонизм, утилитаризм, прагматизм. ФАТАЛИЗМ-бұл тек логика заңдарынан (принциптерінен) (логикалық заңды қараңыз), әлемдегі барлық нәрсе алдын-ала анықталған, сондықтан адамның ерік-жігері жоқ деген философиялық ілім. Гедонизм - өмірдің мәні-барынша ләззат алу. Гедонизмнің негізін қалаушы-Сократтың замандасы ежелгі грек философы Аристипп (б.з. д. 435-355 жж.). Аристипп адамның жан дүниесінің екі күйін ажыратады: ләззат жұмсақ, нәзік және ауырсыну жанның өрескел, серпінді қозғалысы ретінде. Бұл жағдайда ләззат түрлері арасында айырмашылықтар жасалмайды, олардың әрқайсысы өз мәні бойынша басқасына сапалы түрде ұқсас. Аристипптің пікірінше, бақытқа апаратын жол-бұл ауырсынудан аулақ болу кезінде максималды рахатқа жету. Эвдемонизм - өмірдің мәні-бақытты болу. Эвдемонизмді ұстанушылардың пікірінше, адам үшін ең үлкен пайда-бақыт. Ілімі эвдемонизмге жататын Аристотельдің айтуынша, бақыт "біз әрқашан өзіміз үшін және ешқашан басқа нәрсе үшін сайлаймыз". Ортағасырлық ойшылдардың арасында эвдемонизм Томас Аквинаның іліміне тән болды және ең жоғары бақыт Құдайды білу және оны алдағы өмірде көру мүмкіндігі деген пікірге келді. Утилитаризм- жеке пайда мен пайдаға ұмтылуда өмірдің мәні. Экономикалық утилитаризмді ұстанушылар Бақыт туралы емес, жеке тұлғалардың өздері қалаған нәрсені алуы туралы және осылайша нақты және гипотетикалық таңдау туралы мәліметтерге негізделген нақты және күрделі теорияны құруға және нәтижені ақшалай түрде ұсынуға мүмкіндігі бар. Прагматизм- өмірдің мәні байлықпен, заттарға, жайлылыққа, беделге деген ұмтылыспен байланысты. Оның пайда болуы XIX ғасырдағы американдық философ Чарльз Пирстің есімімен байланысты, ол прагматизмнің "максимін" бірінші болып тұжырымдады. Әрі қарай, прагматизм Уильям Джемс, Джон Дьюи және Джордж Сантаяна жазбаларында дамыды. 37.С.Кьеркегордың философиясы.(уник-100%) Серен Кьеркегор дат философы және экзистенциализмнің бастаушысы. Кьеркегор философиясының негізгі ұстанымы – жеке адамның абсолютті бостандығы. Ол индивидті кез келген тәуелділіктен: табиғи байланыстардан, әлеуметтік әсерлерден және адамды басқа адамдармен байланыстыратын басқа да қатынастардан босатты. Адам өзін сырттан бар барлық нәрселерден босату арқылы ғана өзін тұлға ретінде айқындайтын даралыққа ие болады. Кьеркегор өзінің сапалы, диалектикасын алға тартады, ол тек сапалы, есептелмейтін және айтылмайтын алғышарттарды ескеруі керек, өйткені олар жеке тәжірибе болып табылады. Ең алдымен, олар қорқынышты болмыстың бастапқы сипаты ретінде еркіндікке қарсы қамтиды. Қорқыныш тұлғаның мәнін, оның өлім алдындағы еркіндігін білдіреді. Бұл ең жақын тәжірибе және жеке адамның шынайы болмысы. Шынайы болмысты ешкімге беру мүмкін емес, бірақ шындыққа жатпайтын болмысты басқалармен бөлісуге болады. Сапалық диалектика иррационалдық мазмұнды тұлғаның Құдайға қатынасы арқылы анықталатын тұлғаның негізі ретінде қарастырады. Кьеркегордың пікірінше, адам Құдайға барар жолда болмыстың үш кезеңінен өтеді: эстетикалық, адам бір минуттық тәжірибемен ғана өмір сүрсе, этикалық, болашаққа алаңдаушылықпен өмір сүрсе, діни, бірге өмір сүрсе. Мәңгілік сезімі. Эстетикалық кезеңде адам үмітсіздік пен қанағаттанбау салдарынан әрі қарай білім алудан және өзінің болмысының ақиқатын алудан бас тартады, сол арқылы эмоционалдық ләззаттың тұтастығы мен өткірлігіне қол жеткізеді. Дегенмен, бұл кезеңде әлі де шынайы үмітсіздік жоқ. Нағыз үмітсіздік этикалық кезеңде ғана келеді. Бұл үмітсіздік адамды діни кезеңге әкеледі, ол өз болмысының діни маңыздылығын сезінеді. 38 Экзистенциализм философиясы.(уник-80%) Экзистенциализм – философияның бағыты, оның негізгі зерттеу пәні адам, оның мәселелері, қиындықтары, қоршаған дүниедегі болмыс. Экзистенциализм 19 ғасырдың ортасында пайда бола бастады, ал 20 ғасырдың 20-70 жылдарында өзектілігі артып, Батыс Еуропадағы танымал философиялық бағыттардың біріне айналды. 20-70 жылдардағы экзистенциализмнің өзектіленуі және өркендеуі. 20 ғасыр келесі себептерге ықпал етті: Бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін, бірінші және екінші дүниежүзілік соғыстар кезіндегі және олардың арасындағы адамзатты шарпыған моральдық, экономикалық және саяси дағдарыстар; Ғылым мен техниканың қарқынды өсуі және техника жетістіктерін адамға зиян келтіру. Адамзаттың өлім қаупі (ядролық қаруды ойлап табу және қолдану, жақындап келе жатқан экологиялық апат); Фашистік және басқа да тоталитарлық режимдердің адам тұлғасын толығымен басыпжаншуы; С.Кьеркегордың экзистенциализмі Дат философы С. Кьеркегор экзистенциализмнің негізін салушы болып саналады. Ол: философия неге сонша сан алуан сұрақтарды – болмыстың мәнін, материяны, Құдайды, рухты, танымның шектері мен механизмдерін қарастырады және адамға дерлік мән бермейді, оның үстіне нақты адамды оның ішкі дүниесімен ерітеді деген сұрақ қойды. Кьеркегор философия адамға, оның кішкентай мәселелеріне жүгініп, оған өзі түсінетін, ол үшін өмір сүре алатын шындықты табуға көмектесуі керек, адамға ішкі таңдау жасауға және өзінің «Менін» жүзеге асыруға көмектесуі керек деп есептеді. Философ келесі ұғымдарды анықтады: Шынайы емес болмыс – адамның қоғамға толық бағынуы, «бәрімен бірге өмір сүру», «басқалар сияқты өмір», «ағыммен жүру», өзінің «менін» сезінбей, өз болмысының бірегейлігін, шынайы кәсіп таппай; Кьеркегордың көзқарасы бойынша адам – шекті мен шексізнің, уақытша мен мәңгіліктің, еркіндік пен қажеттіліктің синтезі. Ал бұл синтез өздігінен болмайды және адамға табиғаттан берілмейді – ол өз өмірін белгілі бір жолмен құрып, саналы түрде жасалуы керек. Демек, адамның өмірде алдына қоятын басты міндеті – өзін-өзі меңгеру. Мартин Хайдеггердің экзистенциализмі Мартин Хайдеггер (1889 – 1976) философияның пәні мен міндеттерін экзистенциалистік түсінудің негізін жасаумен айналысты. Болмыс, Хайдеггер бойынша, адам өзін жатқызатын болмыс, адамның болмысының ерекшеліктермен толықтығы; оның өмірі өзіне тиесілі және ол үшін бар нәрседе. Жан-Поль Сартрдың экзистенциализмі Жан-Поль Сартрдың (1905-1980) экзистенциалдық философиясының негізгі мәселесі – таңдау мәселесі. Сартрдың ойынша, адам өмірінің ең маңызды шарты, оның «өзегі» және әрекетінің негізі – еркіндік. Адам өз еркіндігін табады және оны таңдауда көрсетеді, бірақ қарапайым, екіншілік емес (мысалы, бүгін қандай киім кию керек), бірақ шешім қабылдаудан аулақ болу мүмкін болмаған кезде Сартр мұндай шешімді экзистенциалды таңдау деп атайды. С.Кьеркегор достықсыз және мұңды әлемде адам болмысының мәселелерін шеше отырып, адамның өмірге дайындықсыз енуінен және оны бастапқыда мерекелік орын ретінде қабылдауынан, оның жетілу сатысынан өтіп, қозғала алатындығынан шығады. Өмірдің эстетикалық көзқарасынан ләззат алудың мақсаты алға шығады, өмірлік мақсат парызға парасатты қызметке айналатын этикаға және Құдайға қызмет етуге айналатын өмірге діни көзқарасқа жақындайды. М.Хайдеггер адам болмысының мәселесін басқаша шешеді. Ол үшін дүниедегі адам болмысының мәселелерін шешу жолындағы басты міндет – дүниені танудың негізін қалау. Бұл рөлді онтология ойнайды, ол болмысты тыңдауға және әлемде жайлы тұруға ұмтылған кезде бізге беретін сигналдарға сәйкес оған деген көзқарасты дамытуға негізделген. Ойшыл дүниенің үйлесімділігі туралы біліммен байытылған адам ақыл-ойы негізінде әлем мен адам арасындағы келісімді табуға ұмтылады. Ж.-П. Сартр мен А.Камю дүниенің қиыншылықтарына тоқталып, оның сандырақтығын көрсете отырып, адамның көңілін қалдырмай, адамдық борышын батыл өтеуді, шығыннан қорықпай, тағдырдың соққысына иілмей, күнделікті шаруасын сабырмен атқаруды ұсынады. Ақиқаттың езгісіне шыдауға болмайтындай күйге жеткенде, бұл езгіні жойып, әлсіретіп, бүлік шығаруға батылы бару. 39.Махаббат философиясы.Махабаттың түрлері. (уник-87%) Махаббат – бұл адам болмысының ең жоғары құндылығы, ол ерекше болмыс, онсыз ештеңе болмайды (философияның ұғымы махаббат ұғымымен байланысты). Сүйіспеншілік – бұл адамның басты шарты. Махаббат – бұл ерекше эмоционалды әлем, адамдар арасындағы белгілі бір идеалды қауымдастықтың сезімі, бұл кез-келген эмоцияны жанама түрде оята алатын, түрлі бейнелер тудыратын, кез-келген ойлар мен қиялдарды кездестіретін сезім; махаббат сонымен бірге жеке және әлеуметтік, бұл адам табиғаты үшін негізгі сезім. Махаббат – бұл максималды құндылық. Махаббатты өз бетінше шақыруға, тоқтатуға немесе басқа затқа бағыттауға болмайды. Махаббат – бұл ерекше жағымды эмоционалды көтеріліс. Махаббат – бұл күрделі құбылыс, өйткені ол жеке және әлеуметтік, рухани және физикалық, интимдік және жалпыға ортақ кеңістікте пайда болады. Ежелгі махаббат ескерткішін Киелі кітап деп атауға болады. Мұнда махаббаттың барлық түрлері суреттелген: Құдайға деген махаббат, ата-анаға, бауырмалдық махаббат, Отанға деген сүйіспеншілік және т.б. «Ежелгі үнді трактатында» Шабдалы бұтақтары «сүйіспеншілікті күрделі сезім ретінде айтады:» Адамның назарын өзіне тартудың үш көзі бар: жан, ақыл және дене. . Жанның тартымдылығы достықты тудырады. Ақылды тарту құрмет сезімін тудырады. Денелердің тартылуы қалауды тудырады. Осы үш дискінің үйлесімі сүйіспеншілікті арттырады. Ежелгі уақытта олар мыналарды бөлді: АГАПЕ – белсенді, шексіз махаббат, бірақ адамға немқұрайлы қарау, бәрін жақсы көру; эрозия – махаббат, физикалық құмарлық, секс; «Филия» - махаббат – достық; сақтау – отбасына деген сүйіспеншілік, махаббат, ол еркін және саналы таңдаудың (аналық махаббат, қыз, бауырлар мен әпке-қарындастарға деген махаббат) тыс қалыптасқан әлеуметтік-коммуникативті қатынастар жағдайында бар. Платон махаббат теориясын дамытады. Оның идеясы (Эйдс), шексіз бейнелер патшалығына көтерілуді тек Эрос тарта алады. Махаббат адамның шындыққа, жақсылыққа, сұлулыққа көзін ашады. Әлем туралы білімінде адам махаббатқа үйленеді және осы некеден жер бетіндегі ең әдемі ұрпақ пайда болады, ол руханият деп аталады («Платондық махаббат»), сондықтан адам Ер болады. Платонға деген махаббат тұлғаның семантикалық кеңістігін кеңейтеді. Платондық махаббат – бұл абсолютті, түпнұсқа үшін сезімталдық. Платонның махаббаты әдемі мен жақсы КАЛОКАГАТИ бірлігі, физикалық және рухани үйлесімділік деп түсінілді. Ортағасырлық схоластикалық Томас Аквиналар дене махаббаты мен ізгілікпен бөліседі. Сонымен қатар, жердегі махаббат күнәкар, ең жоғарғы махаббат – Құдайға деген сүйіспеншілік. Христиандық сүйіспеншілікке, Құдайға деген сүйіспеншілікке, яғни «Құдай – сүйіспеншілікке» табынушылық жасады. И.Канттың пікірі бойынша, махаббат адамның тағдырында маңызды рөл атқарады, «махаббат басқалардың ерік-жігерін өзінің максималды құрамына қосады, адам болмысының жетілмегендігін толықтырады және ақыл-ойды заң ретінде қабылдауға мәжбүр етеді». Гегель махаббатты адамзат баласы үшін ең үлкен құндылық деп түсінді: «Махаббаттың шын мәні – бұл өзін-өзі сезінуден бас тарту, басқа өзін-өзі ұмытып кету, алайда сол жоғалу мен ессіздікке алғаш рет тап болу өзіне ие болу » Гегельдің пікірі бойынша, махаббат – бұл бірбірінен бірлік табудың бір түрі, жанның бірігуі. Л.Фейербахтың философиясы – бұл «махаббат философиясы», махаббатта адам жан тыныштығын табады, сенім мен құрметке үйренеді. Фейербахтың махаббат формуласы: «Егер мен саған жақсы нәрсені жақсы сезінсем, онда мен сені жақсы көремін». А.Шопенгауэр өзінің «Сексуалдық сүйіспеншілік метафизикасы» атты еңбегінде сүйіспеншілікті күшті инстинкт деп атайды – бұл гендерлік, жыныстық сүйіспеншілік, өмірдің инстинкті, бірақ іс жүзінде бұл жаңа ұрпақтарды азап шегу мен еріксіз өлімге қайта құру. «Романтикалық махаббат» деп аталатындар жоқ, бұл жазушылардың өнертабысы. «Махаббат – бұл шайтан, үлкен кедергі. Оның көмегімен түрмелер мен үйлері толтырылды. Махаббаттың биологиялық компоненті туралы З.Фрейд жазады. Ол үшін Эрос – бұл өмірдің инстинкті ғана емес, ол адам психикасының ең күшті күші, ол жыныстық қатынасқа да, көркемдік туындыға да бағынышты. Егер адам сексуалдық қанағаттануды алса, махаббат қажеттіліктерінің мәні төмендейді. Э.Фромм үшін «махаббат адамға әсер ететін күш, адамдар мен оның ағалары арасындағы кедергілерді жоятын күш, оны басқалармен біріктіретін күш, махаббат адамға жалғыздық пен иеліктен арылуға көмектеседі және сонымен бірге оған өзін сақтап, сақтауға мүмкіндік береді. Оның тұтастығы ». Фромм махаббатты «Адамның жаны» және «Сүйіспеншілік өнері» шығармаларына арнады, мұнда ол махаббат сезімін жіктеуге тырысады: Махаббаттың жоғарғы формасы – Құдайға деген сүйіспеншілік. Ерекше орын «ана махаббатына» (сөзсіз махаббат) тиесілі – ана өз баласын ол болғандықтан ғана жақсы көреді. Басқа полюсте – әкенің махаббаты, әке – бұл ой әлемі, заңдар әлемі, оның махаббаты шартты түрде: «Мен сені жақсы көремін, өйткені сен маған ұқсайтындықтан, сен менің үміттерімді ақтайсың». Ананың функциясы – қауіпсіздік, әкенің міндеті – өмірлік міндеттерді шешуге бағыттау. Махаббаттың көптеген түрлері бар: - Махаббат адамның таным объектісіне және практикалық іс-әрекетке оң көзқарасы ретінде: өнерге, шығармашылыққа, тамаққа деген сүйіспеншілік. - Биофилия – өмірдің барлық көріністеріндегі махаббат. Бұл өсімдіктер мен жануарлар болсын, барлық тірі табиғаттың өсуіне, дамуына, гүлденуіне ықпал ететін барлық нәрсеге табыну түрі. - Көршісіне, жалпы адамдарға деген сүйіспеншілік (ГУМАНИЗМ). Бұл құрметпен, жақсылық жасауға деген ұмтылыс, жанашырлық, мейірімділік сезімдері арқылы көрінеді (дәрігер – адамгершілік мамандық). - Бауырластық махаббат (ДОСТЫҚ). Бұл қызығушылықтардың ортақтығы мен өзара сүйіспеншілікке негізделген тұлғааралық қатынастардың бір түрі. - Еркек пен әйел арасындағы махаббат. Бұл махаббат – құмарлық, махаббат – достық, махаббат – құрмет, махаббат – бірлік болуы мүмкін. - Құдайға деген махаббат. Киелі кітап, Жоханның алғашқы хаты: «Бір-біріңді сүйіңдер, өйткені сүйіспеншілік – Құдайдан. Сүймеген адам Құдайды білмейді, өйткені Құдай – сүйіспеншілік. Құдайды сүю – ол жасаған әлемді сүю ». - Патриотизм – бұл Отанға деген сүйіспеншілік. - өзіне деген махаббат. Егер адам өзін-өзі қарсыласса және жек көрсе, басқаларды жақсы көре ала ма? Әрине жоқ! Сондықтан Киелі кітапта: “Өзіңді қалай сүйсең, маңайыңдағы адамды да солай сүй!” – делінген. Гуманистік философия әрдайым адамның махаббаттағы мәнін көрді, адамның идеалы – гомо аморалар, махаббаттағы адам. Адам өміріндегі ең бастысы – бұл бақытты сезіну, сүйіспеншілік пен сүйіспеншілікке бөлену. 40.Фәлсафа дәстүріндегі Қожа Ахмет Яссауидің мистикалық дүниетанымы. (уник-91%) Фәлсафа мен философияның негізгі бұлақ көзі бір, сенім мен таным проблемелары туралы тұжырымы ортақ болғанымен мазмұндық жағынан өзгерістері аспан мен жердей, бірімен-бірі үйлесімге келмейтін ілім. Қожа Ахмет Ясауи — ақын, ойшыл, ұстаз, бүкіл түркі жұртына имандылық нұрын шашқан діни қайраткер, ағартушы, жаңа сопылық ағымның ғұламасы, пірі. Орта Азиядағы аса ірі қайраткері, ислам дінінің гүлденіп, өркен жаюына өлшеусіз үлес қосқан Қожа Ахмет Яссауиді біз, жалпы түркі жұртының, соның ішінде қазақ халқының әдеби-мәдени өміріне бар қажыр-қайратын арнаған шығармашыл тұлға ретінде танимыз. Қожа Ахмет Яссауи – ислам дінін ұстанатын барша түркі халықтарының ортақ ұстазы, біздің халықтарымыздың материалдық құндылықтарға шексіз табынудан, пенделік пиғылдан биік тұратын асқақ рухының символы екендігі сөзсіз. Қожа Ахмет Ясауи дүниетанымында өмір мен өлім мәселесінің мәні өзгеше. Ғазали «өлімнің ақиқатын түсіну үшін, өмірдің мәніне жету керек, ал рухты білмей тұрып, өмірді тани алмайсың»,- дейді. Оның ілімінде нәпсі – жамандықтың, рух – жақсылықтың қайнар көзі болып табылады. Жақсылық пен жамандық секілді нәпсі мен рухтың да қатар өмір сүруі мүмкін емес. Рухтың өмір сүруі үшін нәпсінің өлуі шарт. Өйткені өмірдің мәні рухтың тазалығында, яғни көңіл айнасының сафтығында жатыр. Оның көзқарасы бойынша, «шынайы өмір» деп, рухтың нәпсіден арылып, илаhи нұрлармен шайылуын айтады. Бұл ілім негізінде адамдарды «өлілер» және «тірілер» деп қарауға болады. Бұл жердегі «өлі» және «тірі» ұғымы рухқа байланысты. «Өлілер» – дүниеде нәпсінің құлы болып өткендер, олар тірі болса да өлікпен тең. «Тірілер» – нәпсілерін жою арқылы рухтарына «өмір» сыйлағандар, олар өлсе де мәңгілік өмірмен қауышқандар, бақи мәртебесіне жеткендер. Қожа Ахмет Ясауи дүниетанымында физикалық өлім жоқ. Ол жай ғана рухтың тәннен айырылып, басқа бір халге ауысуы. Аллаға құлшылықтың ең жоғарғы халі – еркіндік. Рухани өмір ішкі рухқа қатысты болғандықтан,Қожа Ахмет Ясауи іліміндегі еркіндік мәселесі де адамның «ішкі еркіндігі» шеңберінде қарастырылады. Ішкі еркіндікті ислам ахлағында «моральдық еркіндік» дейді. 41.Этикалық ілімдердің тарихи типтері. (уник-84%) Этиканың өзіндік мәртебесі бар философиялық ілім ретінде қалыптасуы ежелгі грек философиясының тереңінде болғандығын жоғарыда айттық. Этика Аристотельге аты жағынан да, негізгі концептуалды категорияларымен де, проблемалық аймақтарымен де қарыздар. «Никоманизм этикасы», «Эдем этикасы» және «Ұлы этика» деп жазған ұлы ойшыл этика дамытқан елді таныстырды. Көптеген философиялық және теориялық пәндермен салыстырғанда этикалық категориялар күнделікті тілде кеңінен қолданылатын сөздерден тұрады. Барлық этикалық категориялардың табиғат құбылыстарына ешқандай қатысы жоқ, тек адам әлемімен тікелей байланысты ұғымдар. Себебі, аты айтып тұрғандай, мораль адамға, яғни жақсылық пен жамандықты ажырата білуге жаны бар адамға ғана тән. Достық бір-біріне, құрметке, шынайы мейірімділік пен сенімге мұқтаж адамдардан тұрады. Махаббат – достықтың, бейбітшіліктің, адам өмірінің керемет үйлесімі. Онсыз өмір мағынасыз, қызықты және пайдасыз. Жомарттық – жақсылық жасау және басқаларға көмектесу қабілеті. Жақсылық пен қатыгездік – орталық этикалық категориялар. Бедел – адамның іс-әрекеті тиісті моральдық идеалдарға сәйкес келетіндігімен негізделген жетістік. Міндеті – адамның адамгершілік мұраттарының талаптарын орындау. Бақыт – бұл әдептің негізгі категориясы. Мәдениет тарихында «Бақыт» деп аталатын нысан болды, ол бақыт мәселесімен айналысады. Әділеттілік – жақсылықтың ерекше формасы. Бұл қоғамдық мойындау және адамның сыйақысы түрінде көрінеді. Кездесу – бұл адам табиғатының міндетті шарты. Өйткені, адам ақылының өзі адамның бірбірімен әрекеттесуі нәтижесінде қалыптасады. 42. Этиканың категориялары (уник-81%) Көптеген философиялық және теориялық пәндермен салыстырғанда этикалық категориялар күнделікті тілде кеңінен қолданылатын сөздерден тұрады. Барлық этикалық категориялардың табиғат құбылыстарына ешқандай қатысы жоқ, тек адам әлемімен тікелей байланысты ұғымдар. Себебі, аты айтып тұрғандай, мораль адамға, яғни жақсылық пен жамандықты ажырата білуге жаны бар адамға ғана тән. Достық бір-біріне, құрметке, шынайы мейірімділік пен сенімге мұқтаж адамдардан тұрады. Достық дегеніміз – бұл өте жақын қарым-қатынас, адамдардың өзара сүйіспеншілігі мен сүйіспеншілігіне, мақсат бірлігіне, ұзақ мерзімді және жан-жақты үйлесімділікке негізделген керемет сезім. Махаббат – достықтың, бейбітшіліктің, адам өмірінің керемет үйлесімі. , Онсыз өмір мағынасыз, қызықты және мағынасыз. Ақын Абай «махаббатсыз дүние бос» деп бекер айтпаған. Адамның бүкіл өмірі махаббатпен байланысты. Егер адам ата-ана махаббатының жылулығымен дүниеге келсе, онда ол достар мен таныстардың сүйіспеншілігін біледі және біртіндеп жақын адамның, жұбайының махаббатына жауап береді. Махаббат – барлық ұлы нәрселердің қозғаушы күші. Адам біреуді жақсы көретінін, біреуді жақсы көретінін немесе болашақта біреуді сүюін үміт еткендіктен, ол биік мақсаттарға ұмтылады. Сезімдердің атасы – махаббат – бұл күшті күш. Бұл адам жанының басқаларға, адамдар қауымдастығына немесе белгілі бір идеяға деген сүйіспеншілік пен құмарлықтың өте нәзік түрі. Махаббат туралы түсінік өте кең. Адам жанына, белгілі бір идеяға, Отанға, ата-анаға, жалпы адамзатқа деген махаббаттың көптеген түрлері бар. Махаббат – бұл жануарлар әлемінің биологиялық инстинкттеріне негізделген әлдеқайда күрделі сезім. Ол адамзат мәдениеті дамуының белгілі бір кезеңінде ғана пайда болатындықтан, оны нағыз адами сезім деп қарау керек. Махаббатта сезім мен ақыл біріктіріліп, адам ұтымды табиғи күш ретінде қарастырылады. Мпхаббат – бұл жан-дүниені толтыратын, жанды көкке көтеретін, нәзіктік пен құмарлықты, қорқыныш пен қуанышты, азап пен қызғанышты түсінуге болмайтын керемет сезім. Жомарттық – жақсылық жасауға және басқаларға көмектесуге деген ұмтылыс. Мейірімділік пен қатыгездік – бұл әдептің орталық категориялары. Ең абстрактілі деңгейде жақсылық пен жамандық мораль мен азғындықтың баламасы деп айта аламыз. Мейірімділік арқылы адамдар өздерінің ортақ мүдделерін, ұмтылыстары мен болашаққа деген үміттерін білдіреді. Осылайша, ізгіліктің рақымымен өмір гүлі өсіп, тамыр алады, ал жамандық өмірдің түбірін жояды. Барлық он акт ізгілік категориясына кіреді: ар-намыс, абырой және ұят ұғымдары бірбірімен тығыз байланысты, сондықтан оларды ажырату қиын. Неміс философы Канттың осындай жүрегі ауыр: «Бұл дүниеде адамды шексіздігі мен ұлылығы тұрғысынан таңғалдыратын екі нәрсе бар: менің алдымдағы шексіз аспан мен ішкі жан дүниемнің моральдық заңы». Ар-ождан және ұят – бұл жерде моральдық заңның сақтаушылары. Ұят – моральдың жемісі, бірақ ол да қос стандарт. Ұят болмаған жерде әдеп жоқ. Ұят не ұят емес деген ұғымдар барлық жерде әр түрлі болып келетінін атап өткен жөн: ұят дегеніміз – адамның қоршаған ортаның жалпы нормаларына сәйкес келмеуі немесе қоғам одан күтетін биіктіктерден туындайтын ыңғайсыз жағдай. . Ар-намыс пен абыроймен салыстырғанда ұят дегеніміз – бұл ішкі, жабық мемлекет емес, басқа адамдардың көзқарасы мен қоршаған ортаның жағдайымен анықталған мемлекет. Адам өзінің теріс әрекеттері мен әрекеттері үшін басқалардан естіген сөздер туралы ойлайтындықтан және өзіне деген көзқарасы бұрмаланады деп қорқатындықтан, оның беделі оның іс-әрекеттері тиісті моральдық идеалдарға сәйкес келетіндігінен туындайтын жетістік болып табылады. . Адам өзінің іс-әрекетін өзінің міндеттері мен міндеттеріне сәйкес бағалай алатыны ар-ұждан мен ар-намыс мәселесі. Адамның парызы сияқты, ар-намыс да ерекше және тәуелсіз. Міндеттеме – бұл адамгершілік талаптарының орындалуы. Адамның міндеті – жақсылыққа еру, басқаларға мүмкіндігінше көмектесу және жамандықтың алдын алу. Әділеттілік – жақсылықтың ерекше формасы. Бұл қоғамды тану және марапаттау түрінде көрінеді. Сот төрелігі – бұл тарихи қалыптасқан тұжырымдама. Шіркеудің ерте құрылысында әділеттілікті іздеуді талион қағидалары тұрғысынан көруге болады. Ол кезде әділеттілік өтеусіз, тиісті жаза түрінде қарастырылатын. Бақыт – бұл әдептің негізгі категориясы. Мәдениет тарихында бақыт мәселесіне арналған «Фелицитология» тақырыбы болды. Фелицианға арналған жұмыстардың қатарына Аристотельдің никомедианизм этикасы, Сенеканың «Бақытты өмір туралы», Томас Аквинаның «Бақыт туралы трактаты» және «Сент-Августиннің әл-Фараби бақытты өмір туралы» еңбектері жатады. «Бақыт жолымен байланыстыру» және басқалар. Ол бақыт үшін неғұрлым көп жұмыс істесе, бақыт туралы түсінік одан да көп 43. Адамгершілік ережелері және құқық ережелері. Адамгершіліктің бастауларын түсінудің негізгі тәсілдері. Адам қызметінің барлық аспектілерінде жақсылық пен жамандық, шындық пен өтірік, әділеттілік пен әділетсіздік деп бағаланатын табиғи құндылық бар. Бағалау процесіне әкелетін критерийлер қоғамдық санада бекітілген, ол "субъективті құндылыққа" айналады және адам қызметінің жетекшісі болады. Қоғамның дамуы барысында моральдық және құқықтық нормалар қалыптасты. Моральдық ережелер мен құқықтардың арасындағы маңызды айырмашылық - мораль жазылмаған принциптердің жиынтығы, сондықтан оны қоғамдық пікір реттейді. Ал құқықтық нормалар-бұл мемлекетте белгіленген және қабылданған заңдар жүйесі, сондықтан ол мемлекеттің ықпалымен, биліктің араласуымен жүзеге асырылады. Құқық қоғамдық қатынастардың реттеушісі ретінде мемлекет белгілеген жалпыға бірдей танылған нормалар (мінез-құлық ережелері) мен қағидаттар жүйесін білдіреді, олар барлық құқықтық ықпал ету шараларымен, тіпті мәжбүрлеу шараларымен қамтамасыз етіледі. Адамгершілік нормалары қоғамдағы адамдардың мінез-құлқын реттеуге ықпал етеді. Олар осы қоғамда қабылданған әділ және әділетсіз, лайықты және лайықсыз және т.б. ұғымдарға сәйкес адамдар арасындағы қатынастардың сипатын анықтайтын принциптер мен нормалар жүйесі. Моральдың ерекшелігі-бұл адамның мінез-құлқына әсер етеді және адамдардың санасын басқарады. Моральдық принциптер қоғамның барлық салаларына қолданылады және тарихи дамудың ұзақ процесінде мәдениеттің негізі болып табылады. Адами қарым-қатынастың ерекше формасы ретінде адамгершілік ежелден қалыптасқан. Бұл қоғамның оған деген қызығушылығын және моральға қоғамдық сананың нысаны ретінде мән беруді сипаттайды. Әрине, моральдық нормалар дәуірден дәуірге дейін өзгерді және оларға деген көзқарас әрқашан екі түрлі болды. Адамгершілік іс-әрекет адамның өзіне, оған тән қабілеттерді, әсіресе оның рухани-адамгершілік күштерін дамытуға, өмірін жақсартуға, өмірінің мәні мен мақсатын жүзеге асыруға бағытталған. Осы арқылы Аристотель Этика деп аталатын ғылым тақырыбын анықтады. Христиандық сөзсіз адамгершілік нормалар аспектісінде қарастыратын адамзат тарихындағы ең керемет құбылыстардың бірі. Діни мораль-бұл діни дүниетанымның тікелей әсерінен қалыптасатын моральдық ұғымдардың, принциптердің, этикалық нормалардың жиынтығы. Моральдың табиғаттан тыс, құдайлық шығу тегі бар деп мәлімдей отырып, барлық діндердің уағыздаушылары өздерінің моральдық ережелерінің мәңгілігі мен өзгермейтіндігін, олардың мәңгілік сипатын жариялайды. Христиандықтың моральдық кодексі ғасырлар бойы, әртүрлі әлеуметтік-тарихи жағдайларда жасалды. Нәтижесінде онда әртүрлі әлеуметтік және сенушілер топтарының моральдық идеяларын бейнелейтін әртүрлі идеологиялық қабаттарды табуға болады. Кант адамгершілік ұғымын анықтауға байланысты бірқатар маңызды мәселелерді қойды. Канттың бір еңбегі-ол Құдайдың, жанның, бостандықтың бар екендігі туралы сұрақтарды - теориялық себеп сұрақтарынан практикалық себеп сұратарын бөлді. Канттың практикалық философиясы кейінгі философтардың ұрпақтарына үлкен әсер етті (А.және В. Гумбольдты, А. Шопенгауэр, Ф. Шеллинг, Ф. Гельдерлин және т. б.). 44. Адамгершіліктің алтын қағидасы (Конфуций) 90.76% Конфуций (б.з. д. 551-479 ж. ж.) - Қытай, Корея және Жапонияның ілімдері мен философиясына, ойлау тәсіліне, өміріне терең әсер еткен белгілі қытай философы. Конфуций моральдық сұрақтарды бірінші орынға қойды. Конфуций ілімі адам өмірінің барлық салаларын, соның ішінде дінді қамтитын этика философиясын білдіреді. Конфуций отбасы, қоғам, мемлекет және адам мәселелерін қозғайды. Философ адамның жаман жақтарына қарамастан оның табиғатын жақсы жағынан бағалаған. Алайда, ол тәрбие мен жақсы жағынан үлгі беру арқылы адам өміріндегі зұлымдықты жоюға болатынына сенімді болды. Үлгі беретін адамның адамгершілік, үлкенді сыйлау, салт-дәстүрді құрметтеу атты қасиеттері жоғары деңгейде жетілуі тиіс. Адам туғаннан жаман болып туылмайды, оның жаман да, жақсы да қасиеттерін жетілдіретін қоршаған орта болып табылады. Конфуций мемлекетті үлкен отбасы деп түсіндірді. Оның ілімі, тұтастай алғанда, билеуші мен үстем топтың мүдделерін қорғады, құлдықты айыптамады, сондықтан оның ілімі көптеген жылдар бойы мемлекеттің ресми идеологиясына айналды және Қытайдың қоғамдық өмірінің барлық салаларына әсер етті. Конфуцийшілдік пен даосизмнің айырмашылығына келетін болсақ, идеалға жету үшін даосизм увейдің идеясына негізделген ілімді ұсынды, бұл енжарлық, әрекетсіздік идеясы. Ал Конфуцийцизм- адам тек өзімен жұмыс жасау арқылы адамгершілік жетілуге қол жеткізе алады деп сендірді. Даосистер Конфуций ілімінің бұл ұстанымын құдіретті Дао қызметіне қылмыстық араласу деп санады. Конфуций этикасының негізгі қағидасында жень (адамгершілік) ұғымы жатыр, ол қоғамдағы және отбасындағы адамдар арасындағы қарым-қатынастың жоғарғы заңды білдіреді. Конфуций этиканың алтын ережесін былай тұжырымдайды: “Өзіңе тілемейтініңді басқаға жасама”. Конфуцийдің бұл ілімін адамгершіліктің алтын ережесі ретінде дәріптейді, кейінгі ойшылдардың пайымдауында бұл ілім адамның мінез-құлқы мен тәртібінің негізі ретінде қолданады. Конфуцийдің пікірінше, адамның түпкі мақсаты: адамгершілікті нығайту және құрылған үйлесімді қоғамдағы қиындықтарды жеңу. Мұны істеу үшін өмірдің әмбебап заңдарын ұстану керек - адамгершілік пен этикет (Жень және Ли). Олар қарапайым. Адамгершілік-бұл басқаларға өзіңе қаламайтын нәрсені жасамау. Этикет дәстүрлерді сақтауда, отбасындағы үлкендердің ата-аналарын құрметтеуде, билеушіге бағынуда орнын табады. Адамгершілік пен этикеттің ортақ міндеті - жоғалған "алтын ғасырды" қайта тірілту, оның үлгісі ежелгі жазбаларда берілген. Бұл адамдардың қажырлы еңбегі мен өзін-өзі жетілдіруінің нәтижесінде пайда болады. Осыдан тәрбиенің негізгі мақсаты- "асыл күйеу", "мінсіз адам" шығады. Білім берудегі ең бастысы - тарихи мұраны білу, ал мінез-құлықта- ежелгі әдет-ғұрыптарға адал болу. Конфуцийдің ілімінде Платонның болашақ идеяларымен ортақ нәрселер бар. Бірақ көп жалпыадамзаттық мәселелері көп қозғалады, оның айтуынша: бақытты болу үшін өмірді мейірімділікпен, еңбекқорлықпен, әдептілікпен, үлкендерді, дәстүрлерді құрметтеумен, отбасын, халықты, елді сүюмен өткізу керек. Міне сондықтан, Конфуцийдың ілімі Қытай шеңберінен шығып, әлемдік танымалдыққа ие болды. 45. Бұлжымас императив (И.Кант). 100% Алғаш рет Конфуций бастаған «алтын ереже» ілімін ары қарай неміс философы Иммануил Кант зерттеді және бұлжымас императивте моральдың негізгі мәселелерін қысқаша және нақты көрсетеді. Ол бірінші болып моральға теориялық талдау жасады. Философ қоғам өмірінің этикалық саласына және діннің маңыздылығына белсенді қызығушылық танытты. Ол қоғамдағы үйлесімді қатынастардың дамуына қандай моральдық ереже ықпал ететінін түсінгісі келді. Сөйтіп Кант моральдық мінез-құлықтың жалғыз көзі практикалық ақыл болуы мүмкін деген қорытындыға келді. Әр адамның іс-әрекеті императивтерге, яғни белгілі бір заңдарға бағынады. И. Кант барлық императивтерді 2 түрге бөлді: гипотетикалық және категориялық. Философ гипотетикалық императивтердің әсерінен жасалған әрекеттерді заңды деп атады. Олар нақты мақсатқа жетуге бағытталады. Бұлжымас немесе категориялық императивтер-бұл адам өзі анықтайтын моральдың әмбебап заңдар. Категориялық императивтер адамның санасы мен қазметіне тек бағыт береді. Кант ілімдеріне сәйкес, білім беру процесінде әр адам өзіндік құндылықтар мен мінез-құлық принциптерін қалыптастырады. Философияда моральдық ережелердің бұл жиынтығы максима деп аталады. Кез келген қоғамда тәртіпті сақтау үшін ортақ құндылықтар қажет. Канттың іліміне сәйкес моральдың негізі-парыз сезімі. Бұл параметр рұқсат етілген шектерді анықтайды. Ол шекарадан аттаған адам өзін-өзі бағалауды, өзінің абыройын жоғалтады. Канттың теориясы әрекет етуді жолын таңдағанда, адам өзінің қалауын ғана емес, сонымен бірге ол үшін сөзсіз өсиет (категориялық императив) болып табылатын жалпыадамзаттық ережелерді де ескеруі керек дейді. Жалпы, категориялық императив негіздерінің өзара байланысы қоғам мен адам арасындағы, мемлекет пен оның азаматы арасындағы қатынастардың негізі болып табылады. Бірінші негіз-бұл адамның өзіне және басқа адамдарға деген парызын еркін және ақылға қонымды ерік-жігерге негізделген түсінуден тұратын абсолютті моральдық талап. Өйткені, әлемдегі кез-келген нәрсе, философ айтқандай, салыстырмалы құндылыққа ие; тек ақылға қонымды және еркін адам ғана құнды болады. Философтың қағидасында әр адам "Максима әмбебап заңға айналуы үшін әрекет етуі керек" делінген. Яғни, белгілі бір адамның құндылықтарын барлық адамдар мақұлдауы керек. Екіжүзділік, өтірік, қылмыс және басқа да жағымсыз құбылыстар қоғамның дамуына негіз бола алмайды. Бірақ мейірімділік, шынайлық, адалдық, философтың пікірінше, дұрыс нұсқаулық болып табылады. Канттың этикасының алтын ережесі Конфуцийдің ілімінен біршама өзгерістерді тапты. Неміс философының жұмысындағы басты рөл іс-әрекетке емес, адамға беріледі. 46. Философия тарихындағы еркіндік ұғымы. 86% Маңызды философиялық мәселелердің бірі-еркіндік мәселесі. Өйткені, онсыз адам өзінің мақсаттарын, қабілеттерін іс жүзінде жүзеге асыра алмайды. Ежелгі философияда еркіндік мәселесі тұжырымдамалық жағынан да, тақырыптық жағынан да толық анықталған жоқ, өйткені ежелгі грек философтарының басты назары тағдыр, жағдай және қажеттілік ұғымдарын талдауға арналды. Философиялық мағынада, бастапқыда "еркіндік" ұғымын софистер қолдана бастады, бұл нақты адамның ішкі бостандығын білдірді. Олар сол кездегі нормалар мен дәстүрлерге қарсы рух бостандығын жариялай отырып, санаға шексіз сенім көрсетті. Осы сәттен бастап саясатқа немесе заңға қарамастан еркіндік жағдайына қол жеткізуге болады. Софистердің пікірінше, бостандық-бұл логостың табиғатпен үйлесімділігіне қол жеткізу. Ежелгі грек философы, Сократтың шәкірті Платон еркіндік ұғымын кемелді, абсолютті және идеалды нәрсе деп анықтаған. Ол егер адамның іс-әрекеті оң болса, яғни жақсылыққа бағытталған болса, онда мұндай адам еркін болады деп сенді. Платонның кейінгі пайымдауларында ол еркіндік пен достық ұғымдарын біріктіреді. Достық-бұл жақсылықтың керемет көрінісі, сонымен қатар өзіне деген сүйіспеншілік. Адамның білім мен жақсылыққа деген ұмтылысы еркіндік ұғымын білдіреді деген. Аристотель Платонның еркіндік туралы тұжырымдамасын жоққа шығарып, адамның барлық тіршілік иелерінен еркін таңдау қабілеті бар екендігі туралы айтады. Жалпы, ежелгі гректер үшін еркіндік адамға ғана емес, кез- келген психофизикалық элементке тән жоғарғы құндылық. Еркіндік ғарыш заңдылығына қайшы келмейді, керісінше оның бір көрінісі ретінде қызмет етеді. Сонымен қатар, олар үшін еркіндіктің нағыз үлгісі – әлеуметтік еркіндік. Ол саясат саласында орын алады. Еркіндік пен жауапкершіліктің өзара байланысын Эпикурдың түсіндіруінде әділеттілік адамдардың бір - біріне зиян келтірмеуі үшін жасайтын келісім деп түсіндіріледі. Эпикур еркін және жауапкершілікпен өмір сүру мүмкіндігін жасау үшін құдайларды теріске шығарып, еркіндік пен жауапкершіліктің, әділеттіліктің себебін адам табиғатымен байланыстырады. Орта ғасырлардағы еркіндіктің философиялық тұжырымдамасын Филон Александрскийдің жұмысынан табуға болады, ол тек, жалғыз Құдай өзін-өзі қамтамасыз ететін жоғары болмыс еркін болады деп тұжырымдайды. Құдай соншалықты еркін, ол Ғаламның жалғыз жаратушысы бола алады, өйткені ол пайда болған жақсылықты және оған бүкіл әлемді басқаруға көмектесетін күшті біріктіреді. Филон айтуынша, Құдай еркіндікті берген адам ғана еркін екенін түсіндірді. Адамдарды Құдай жаратқан бұзылмайтын рухани заттар, және оларға тек құдай ғана еркіндік бере алады деген. Орта ғасырлардағы еркіндік мәселесін түсіну көбінесе Аврелий Августиннің "ерік бостандығы" туралы ойларына негізделген. Августиндегі еркіндік туралы барлық ойлардың бастапқы нүктесі де, мақсаты да Құдайдың рақымы мен адамның еркіне қатынасы болып табылады. "Еркін шешім туралы" трактатында Августин Құдайдың әлемдегі зұлымдық үшін жауап бермейтінін баса айтады, өйткені ол зұлымдықтың жалғыз көзі ретінде адамның еркін көреді. Егер адам сыртқы себептілік жағдайынан босатылса, онда тек моральдың болуы мүмкін болады, сонымен қатар адам жақсылық пен жамандықтың арасында таңдау жасауға құқылы. Бұл жағдайда моральды субъектінің моральдық борышын орындау ретінде анықталады. Аврелий Адам азғыруларға, тілектерге бой алдырмауды және күнә жасамауды таңдауда еркін болады, өйткені күнәні қабылдау немесе одан бас тарту тек адамның өз таңдауына байланысты. Адам Құдайдың рақымының арқасында ғана құтқарыла алады. Италияда басталған қайта өрлеу дәуірінде еркіндік адамның жеке басын шығармашылық тұрғыдан жан-жақты жүзеге асыру мүмкіндігі ретінде түсіндіріледі. Италияда адам алғаш рет феодалдық қоғамнан шығып, оған сенімділік сезімін беретін және оны шектейтін байланыстарды үзді деп мойындау керек. Қазіргі уақытта еркіндік пен ерік ұғымы енді Құдайдың күші ұғымымен емес, адам ұғымымен байланысты. Осы уақыттың үш негізгі ерекшелігі бар: еркіндік тұжырымдамасы адамдардың өздеріне және олардың іс-әрекеттеріне деген туа біткен немесе өмір сұру барысында алынған қарым-қатынасымен анықталды. Жаңа дәуір философиясының тағы бір ерекшелігі –еркіндік ұғымы белгілі бір адамның қоршаған ортамен қарым-қатынасымен байланысты, ол екі жағынан ашылады: теріс және оң. Пико делла Мирандола адамның ерік-жігерге ие болуының маңыздылығын атап өтеді, бұл оған айналасындағы әлемді өзгертуге, яғни шығармашылықпен айналысуға мүмкіндік береді 47. Ф.Ницщенің «Асқақ адам» тұжырымдамасы 100 Ф. Ницшенің философиясы, бір жағынан, батыс еуропалық рационалистік классиканың бағытын ұстанса, екінші жағынан, өз заманының рухының XIX ғасырдың екінші жартысындағы иррационалистік бағыттарына ұмтылады. Неміс философы Фридрих Ницше христиан діні мен дәстүрлі моральдан бас тартып, Құдай өлді деп мәлімдеді және өзін грек шарап пен өркендеудің құдайы Диониспен ұқсаттады. Құдайдың орнына ол ХХ ғасырда Адольф Гитлердің жеке басына енген қиялшыл, құдіретті азғын адамды қойды. Ницше адамды натуралистік жағынан сипаттағанына қарамастан Дарвиннің эволюциялық механизімін сынға алып, оның орнына ол "билікке деген ерік" ұғымын ұсынды. Оның көптеген кітаптарының ішінде "Заратустра осылай айтқан" еңбегі үлкен атаққа ие болды, онда ол әлемге өзінің анти-христиан идеяларын білдіру үшін Библияға жақын стильді қолданады. Ф. Ницшенің "өмір философиясы" - иррационализм философиясының адам табиғатын, оның даралығы мен еркіндігін зерттейтін ең қызықты бағыттарының бірі. Бұл дәстүрлі құндылықтарды бұзу жолында еркін адам үшін жаңа мораль іздеу болып табылады. Оның философиялық көзқарастарында "өмір" ұғымы "болмыс" ұғымын алмастыруға арналған. Болу-бұл статикалық жағдай, ал өмір – бұл қозғалыс, қалыптасу, және ол әлемнің негізгі қағидасы болады. Сондықтан адамның иррационалды табиғатын зерттеу, адамды түсінуге ұмтылу, "мәдениеттердің құлдырауы" дәуірінен және қос мораль дәуірінен шығудың жолын табу – Ф. Ницше философиясының басты мақсаты болып табылады. Ницшенің асқақ адамы-бұл адамның мәдени және рухани жетілуінің нәтижесі, оның интеллектуалды және моральдық қасиеттері бойынша қазіргі адамнан жоғары тұрады, ол жаңа және ерекше биологиялық түрді құрайды. Асқақ адам- адам өмірінің бұрынғы деңгейінен жоғары көтеріледі, бірақ озбырлық пен басқаларға үстемдік ету үшін емес, ол жоғары болмыс үшін болып табылады. Ницше асқақ адамы -бұл нақты адам емес, билікте тұрған кқшбасшы емес, бұл адамгершілік бейнесі, адамзаттың рухани гүлденуінің ең жоғары дәрежесі, Ницше адамзаттың басты адамгершілік ұмтылысын жасауға тырысқан жаңа моральдық мұраттардың бейнесі. Ницше асқақ адамды сипаттауы, оның әмбебаптығындағы билікке деген ұмтылыс, өмірдің абсолюттілігін, адамның абсолюттілігін білдіреді, адамның шексіз потенциалдық толықтығында түсіндіріледі. Ницшеанизмнің негізгі идеяларына басқаша көзқараспен қарауға болады. Оның "өмір философиясының" арқасында өзінің жетілмегендігін, "шығармашылық әлсіздігін" жеңу арқылы ғана адам болу идеясын жариялайтынын атап өткен жөн. Ницше жаңа өмірдің қалыптасуын анықтайды деген үмітпен адамға тән шексіз шығармашылық күшке жүгінеді. 48. С.Кьеркегор философиясы.73% С.Кьеркегор- даниялық идеалист философ, экзистенциализмнің бастаушысы және жазушы. Ол өзінің негізгі еңбектерін 19 ғасырдың 40-жылдарында жариялады. Бұл рацоналистік философияның Батыс Еуропада өз ұстанымын түпкілікті бекіткен уақыт болды. Дәл осы уақытта Гегельдің негізгі еңбектері ең танымал болды. Рационализм ғылымда, мәдениетте, этикада, өмірде және тіпті дінде өз орнын ала отырып, христиан дінінің догмаларын өзгертті. Сондықтан, Кьеркегортің иррационализмі сол кездегі философияда резонанс тудырса да, "талап етілмеген" болып қала берді. Бірақ 20 ғасырларда оның философиясы жаңа жолмен түсініле бастады. Оның идеялары М. Хайдеггер, К. Ясперс, Ж.П. Сартр, А. Камю және басқа да көптеген философтардың жұмысына әсер етті. Экзистенциализмнің негізгі категориялары: қорқыныш, үмітсіздік, кінә, абсурд және т. б. болды. Өз еңбектерінде Декарт, Кант, Гегельдің тұжырымдарын сынға алған. Оның шығармаларын оқығанда ежелгі философияға және Сократқа таңдану сезімі сезіледі. Бірақ оған қарамастан оның басты шабыт көзі-Құдай және протестанттық догматика болды. С.Кьеркегор рационалистік дәстүрге қарама-қайшы сенім идеясын алға тартты, бірақ ақыл-ойдың мүмкіндіктерін жоққа шығармайды, адамның танымдық бейімділігі мен қабілеттерін төмендетпейді. Ол тек Кант сияқты, адамның бақытты, шынайы өміріндегі ақыл-ой мүмкіндіктерін шектейді. Ақыл өмірде орын алғанымен адамның шынайы меншігі емес деп түсінеді. Адам-бұл шексіз және шексіз, уақытша және мәңгілік, еркіндік пен қажеттіліктің синтезі. Синтез-бұл екі терминнің қатынасы. Мұндай көзқарас рухпен қабылданады. Кез-келген адамның эго-ның қарама-қайшылықтарын синтездеу нәтижесінде әрқашан қорқыныш пен үмітсіздік болады. Индивидтің санасы неғұрлым жоғары болса, соғұрлым қорқыныш пен үмітсіздік тереңірек сезілінеді. Тек Құдайға, атап айтқанда христиан дініне деген сенім арқылы адамды құтқаруға болады дейді. С.Кьеркегор "категориялық императивті" алып тастауға тырысты, өйткені дамыған моральдық кодекстер жалпыға ортақ болды. Субъективті ойшыл С.Кьеркегор адамды бостандықпен, еркіндікпен байланыстырды, сондықтан ол өз тағдырын өзі жүргізеді және анықтайды деп түсінді. Сондықтан, Кьеркегаард өз еңбектерінде Гегельдің объективті идеализмін және Батыстың бүкіл рационалистік дәстүрін сынға алады. Ол Гегельдің қарама-қайшылықтарды татуластыру принципін сынға алады. С.Кьеркегордың этикасына тән белгі- волюнтаризм және антропоцентризм болып табылады. С.Кьеркегор философиясындағы негізгі этикалық "максимасы" өмір жолын таңдау болып табылады. Адам таңдауды жүзеге асырған кезде, осы сәтте оның шынайы өмірі көрінеді. Бұл таңдау адамның еркіндігіне негізделген, өйткені таңдауды әрқашан адамның өзі жүзеге асырады. Мұндай таңдау адамды әртүрлі өмірлік сценарийлерге жетелейді. С.Кьеркегортың философиясы діни христиандық сипатқа ие. Діни христиан философиясы адамға екі жолды ұсынады - өлімнен кейінгі құтқару немесе тозақтан кейінгі қарғыс. С.Кьеркегор адамның құтқарылуы оның еркін таңдауының құзыретінде деп санайды. Егер таңдау болмаса, онда еркіндік болмайды және құтқару мүмкін емес еді. Осылайша, С.Кьеркегортың философиясы діни иррационалистті бағытты ұстанды. Оның философиялық ілімінің мәні адам болып табылады. С.Кьеркегор субъективті шындықты тану принципінен бастады, оны ұтымды түрде, яғни рационалистік түрде жүзеге асыру мүмкін емес. Оның философиясының негізгі этикалық сипаттамасы- волюнтаризм және субъективті диалектика болды. жүктеу/скачать 246,66 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|