Әож 378. 04: 002 Қолжазба құқығында

91 
 
-
 
тіл  иеленушілердің  тіл  үйренушіге  таныс  немесе  қызықтыратын 
тақырыптарға  арналған  бейресми  әңгімелерін  тыңдауға;    Аудиотаспаларды 
тыңдау  мен  фильмдерді  кӛруге;  Тіл  үйренушілерге  тыңдаудан  бұрын  арнайы 
жаттығулардың үлгілері мен мысалдары берілу қажет. 
-
 
 жаһандық  түсінік  бойынша  (радиодан  алынған)  талқылаулар,  ән, 
әңгімелер және қойылымдарды тыңдауға; 
Тыңдалым жаттығулары: 
Тыңдалым  кезінде  білім  алушылар  шетел  тілінде  сӛйлемейді.  Тыңдалым 
сӛйлеуге ең тиімді дайындық ретінде қарастырылады. Тыңдалымға ұсынылған 
жаттығулар  үнтаспа,  ауызша  айтылып  жазылғандискі,  электрондық 
оқулықтарды  пайдалану  арқылы  орындатылады.  Бұл  жаттығулар    жүйесі  
ақпараттық    құралдар  арқылы  тыңдатылып,  сұрақтар  қойылады,  студенттер 
қойылған сұраққа түрлендіріп, жаңғыртып, ӛзгертіп жауап береді 
Еліктеуіш (жай) қайталау жаттығулар. Бұл жаттығу ең қарапайым 
және  ең  оңай  жаттығулардың  бірі  болып  табылады.  Тіл  үйренушінің 
тарапынан  ешқандай  шығармашылықты  талап  етпейтін  жаттығу  түрі. 
Осы  жаттығуды  орындау  барысында  оқытушы  бір  сӛзді  дауыстап  айтады, 
ал  тіл  үйренуші  бар  болғаны  естігеніндей  етіп  қайталайды.  Жаңа  сӛздерді 
бекітуде таптырмайтын жаттығу болып табылады. Оқытушы үлгі ретінде 
дауыстайды,  тіл  үйренушілер  оқытушының  айтқанын  дәлме  дәл  қайталауы 
қажет. Бұл жаттығу үлкен, шағын топта, сыныппен, жеке тіл үйренушімен 
орындай алатын жаттығу түрі. 
Жаңғырту  (алмастыру)  жаттығулар.  Жай  жаңғырту.  Бұл жаттығу 
түрінде, бір сӛйлемді оқытушы үлгі ретінде дауыстайды, ал тіл үйренушілер 
естігеніндей қайталауы қажет. Келесі айналымда бір сӛз айталады, сӛйлемге 
оны қою керек . Жаңа сӛзді оқытушы дауыстайды, ал тіл үйренушілер дұрыс 
орынға  қойып  қайталап  айтуы  қажет.  Бұл  жаттығуды  қанша  уақыт 
жасайтыныноқытушы ӛзі шешеді. Мысалы: 
-
 
Оқытушы: He always comes home late. 
-
 
Білім алушы: He always comes home late. 
-
 
Оқытушы: She 
-
 
Білім алушы:She always comes home late. 
-
 
Оқытушы: Tom 
-
 
Білім алушы: Тom always comes home late. 
-
 
Білім  алушылардың  қателеспеуі  үшін  оқытушы  қысқа  бәрі  қайталай 
алатындай сӛйлем таңдағаны дұрыс. 
Таңдамалы  жәй  жаңғыру.  Бұл  жаттығу  жоғарыда  аталған 
жаттығудан  қиынырақ,  алмастырылатын  сӛздерде,  орындары  да  әр  түрлі. 
Алуан  сӛздер  әр  қайталаған  сайын  орны  ауысып  тұрады.  Тіл  үйренушілер 
жылдам  сӛз  таптарын,  етістік пен  зат  есім,  сын  есімді ажыратып  орнына 
дұрыс қоя білуі күтіледі. Мысалы: 
-
 
Оқытушы: He didn’t bring the books to school yesterday. 
-
 
Білім алушы: He didn’t bring the books to school yesterday. 
-
 
Оқытушы: Pencils 

92 
 
-
 
Білім алушы: He didn’t bring the pencils to school yesterday. 
-
 
Оқытушы: to class 
-
 
Білім алушы: He didn’t bring the pencils to class yesterday. 
-
 
Оқытушы: the day before 
-
 
Білім алушы: He didn’t bring the pencils to class the day before. 
Әркелкі  жаңғырту.  Бұл  жаттығуда  бір  уақытта  бірнеше  сӛзді  ауыстырып 
айтуы  қажет.  Бір  сӛйлемде  бірнеше  сӛз  бір  уақытта  алмастырылады. 
Мысалы: 
-
 
Оқытушы: I haven’t seen him for a long time. 
-
 
Білім алушы: I haven’t seen him for a long time. 
-
 
Оқытушы: Read, book. 
-
 
Білім алушы: I haven’t read a book for a long time. 
Тіл үйренушілердің алмастыруын талап ететін жаңғырту жаттығу түрі.  
Ӛмірде тиімділігі ӛте жоғары жаттығу түрі болып табылады. Алуан түрлі 
алмастырулар  ұсынылған.  Мысалы:  сандардағы  алмастыру,  уақыттағы, 
шақтағы.  Үлгі  ретінде  берілген  сӛйлемнен  соң,  бір  сӛзді  алмастыру  үшін 
сӛйлем  құрылымын  да  ӛзгертуге  тура  келетінлей  етіп  берілген.  Мысалы: 
уақытты ӛзгертсе, шақты да ӛзгертуі керек. 
-
 
Оқытушы: She is speaking English very well now. 
-
 
Білім алушы: She is speaking English very well now. 
-
 
Оқытушы: yesterday 
-
 
Білім алушы: She spoke English very well yesterday. 
-
 
Оқытушы: all the time. 
-
 
Білім алушы: She speaks English very well all  the time. 
Ӛзгерту  жаңғырту  жаттығуы.  Бұл  жаттығуда  үлгі  ретінде  берілген 
сӛйлемді, сипатталған сӛйлемге алмастырылады.  Алуан түрлі ӛзгеріс жасауға 
болады. Мысалы: 
-
 
Жеке - кӛпше 
-
 
Осы шақ - ӛткен шақ 
-
 
Болымды - болымсыз 
-
 
Ырықты - ырықсыз 
-
 
Тӛл сӛз - тӛлеу сӛз 
-
 
Осы шақты ӛткен шаққа ӛзгертудің үлгісі: 
-
 
Оқытушы: Ali usually comes to school early. 
-
 
Білім алушы: Ali came to school early yesterday. 
Мысалы: әңгіме жаттығулар 
-
 
Әңгіме  оқытушы  тарапынан  кез  келген  уақытта  қолданыла  алады.  Бір 
сӛйлемді оқытушы айтады, тіл білім алушылар ол сӛйлемді сұраулы сӛйлемге 
айналдырады, ал келесі тіл үйренуші оған жауап береді. 
-
 
Мысалы: 
-
 
Оқытушы: They are reading a book. (Tom) 
-
 
Білім алушы: Is Tom reading a book? 
-
 
Білім алушы:Yes he is. 

93 
 
Мысалы:  Тыңда  және  сұрақтарға  жауап  бер.  Студенттеркомпьютер, 
үнтаспадан  немесе  т.б.  ақпараттық  құралдар,  электрондық  оқулықтар  арқылы 
берілетін тапсырамаларды тыңдалымнан бұрын сұрақтарды оқып алады, немесе 
тыңдалым  кезінде  толтырып  отырады.  Бұл  жаттығулар  кез  келген  деңгейдегі 
студенттерге  қолдануға  болады.  Тӛмендегі  мысал  жаңадан  бастағандарға 
берілген.  Алғашқыда  олар  толтырады  ал  келесі  кезеңде  сұрақтарға  ӛздері 
толтырған тапсырмаларды қолданып жауап береді.  
Тыңдалымнан  соң  орындалатын  тапсырмалар  студенттерді  не  жайлы 
тыңдағанын  еске  түсіруді  талап  етеді.  Ал  келесі  тапсырма  жоғарғы  аталған 
жаттығудағыдай  қадағаланбайды.  Білім  алушылар  тыңдалым  кезінде 
парақшаларын  толтырады,  соңынан  сұраққа  жауап  береді.  Оқытушы  білім 
алушылардың  неге  назар  аудару  керектігін  түсіндіріп  ӛтеді.  Білім  алушылар 
тыңдағалы  отырған  таспа  АҚШ  географиясы  жайлы,  оларға  тӛмендегідей 
сұрақтар  қойылады.  Соңында  оқытушы  білім  алушыларға  тұтас  сұрақ  қояды. 
Мысалы: естеріңде қалған сын есімдерді атаңдар.  Сұраққа жауап беруден басқа 
дұрыс  жауапты  таңдау  немесе  дұрыс  бұрыс  секілді  жаттығулар  қолдануға 
болады.  
Мысалы:  Тыңда  және  ән  айт.  Ақпараттыққұралдарды,  үнтаспаны, 
компьютерді пайдаланып тыңдатылады, мысалы, кейде ән тек демалудан да кӛп 
мағынаға  ие.  Танымал  ағылшын  әндерін  тыңдау  арқылы  білім  алушыларға 
маңызды  грамматиканы,  дыбысталуды  және  интонацияны  меңгере  алады.  Ән 
айту арқылы білім алушылар жаңа сӛздерді, дыбысталуын, сӛз тіркесін, сӛйлем 
құрлысын есте оңай сақтап қалады. 
 
Ағылшын  тілі  сабағының  кез  келген  деңгейінде  әнді  алуға  болады. 
Жоғарғы  деңгейдегі  тіл  үйренушілер  үшін  ән  арқылы  грамматиканы  ӛту  ӛте 
тиімді болады. Ал тілді жаңадан үйреніп жургендер үшін жақсы кӛңілді сабақ 
ӛткізу,  олар  үшін  кӛптеген  материал  бере  алмайды.  Әнді  сабақта  пайдалану 
ағылшын  тіліне  сүйіспеншілікті  орнату,  сый  құрмет  кӛрсету  ретінде  де 
қолданылады.  Әндер  білім  алушыларды  ынталандырады,  кӛңілдерін  кӛтерді. 
Ауызша,  тыңдалым  дағдысында,  практикада  ӛте  тиімді  құралдың  бірі  -  ән. 
Ағылшын тілін оқытуда таптырмас құрал ән екені белгілі. 
Әнді қолдануда нұсқаулар: 
 
Ән тыңдаудың алдында орындалатын тапсырмалар: 
-
 
әннің  аты  жайлы  сӛйлесу  немесе  әннің  тақырыбына  байланысты  суретті 
талқылау; 
-
 
әнде  кездесетін  жаңа  сӛздерді,  сӛз  тіркестерін  оқыту  (оқулытағы 
тақырыппен сәйкестендір); 
-
 
әндегі  сӛйлем  құрылымын  түсіндір  қажет  болған  жағдайда,  немесе  әнде 
кездесетін кез келген қиындықты түсіндір; 
 
Ән тыңдау кезінде орындалатын тапсырмалар: 
-
 
тіл үйренушілер тыңдап отырған кезде әнді толық ауызша дыбыстап оқу; 
-
 
сізден соң тіл үйренушілердің хормен қайталауын талап етіңіз; 
-
 
таспамен бірге айтуын қадағалаңыз; 
-
 
таспамен бірге дауыстап әнді орындауын сұраңыз. 

94 
 
 
Ән тыңдап болғаннан соң орындалатын тапсырмалар: 
Сыныпты  топтарға  бӛліңіз.  Әр  топқа  әнді  жеке  айтқызыңыз.  Әр  топтан  білім 
алушыларды тақтаға шақырып ән орындауын сұраңыз. Тыңдап болғаннан соң, 
ән жайлы сұрақ қойыңыз, топпен талқылаңыз. 
 
Мысалы:Тыңда  және  жазып  (түртіп)  отыр.Тапсырмалар  ақпараттық 
технологияларды  пайдаланып  ұсынылады.  Комьютер,  электрондық  оқулық, 
үнтаспа,  бейнетаспа  арқылы  жүзеге  асырылады.  Университетте  оқитын  білім 
алушылар  бастауыш  сыныптарда  ағылшын  тілінде    беретін  болса,  оларға 
тыңдалым  дағдысын  жетілдіріп  ұзақ  дәрістерді  түсініп,  керек  жерін  түртіп 
отыруы, қорытындысын жазып ала білуді меңгереді. 
 
Алғашқыда  тіл  үйренушілерге  белгілерден  тұратын  тізім  қысқартылған 
сӛздер  беріледі.  Мысалы  символдар  (&  =  and;  =  therefore;  =  becomes)  немесе 
қысқарған  сӛздер  (e.g.;  i.e.).  Негізгі  сӛздер.  Жазу  кезінде  білім  алушылар  ең 
маңызды не, не маңызды емес екенін ажырата білуі тиіс. Дәл бір сӛз немесе бір 
сӛз  тіркес  арнайы  тақырыптың  негізгі  ойы  не  екенін  түсінудің  белгісі  болуы 
мүмкін.  Алуан  түрлі  ойдың  белгісі  болатын  сӛздердің  тӛмендегідей  тізімін 
құруға  болады.    Кіріспе  сӛйлемдер,    риторикалық  сұрақтар,  ойдың  дамуы, 
алуан  түрлі  ойдың  қарама-қайшылығы,  ойдың  ауысуы,  ойдың  хронологиясы, 
ойдың негізі, ойдың қорытындысы. 
 
 Оқытушының  келесі  әрекеті  тақырыпты  таныстыру  және  қажетті  сӛздер 
тізімін беру, кейбіреуінің анықтамасымен беріледі. Білім алушыларға сондай-ақ 
дәрістің  жоспары  жазылған  парақша  немесе  интерактивті  тақтада  тұсау  кесер 
түрінде  жазылып  кӛрсетіледі.  Оқытушы  дәрісінен  соң  студенттер  кез  келген 
сұрақ бойынша талқылау жүргізеді.  
     Екінші бӛлім практикалық сабақта орындатылады, сол тақырыптағы дәрістің 
жалғасын тыңдайды. Студенттердің алдында сӛздің тізімі болады және дәрістен 
соң қойылатын сұрақтар беріледі. Олар сұрақтарды алдын ала оқуына оқытушы 
уақыт  береді,  назарын  неге  бӛлу  керектігін  білу  мақсатында  беріледі. 
Студенттер  дәріс  алдында  берілген  парақшаларды  толтырады  және  қойылған 
сұрақтарға жазып отырғандары бойынша жауап береді.  
  Үшінші  кезеңде  олардың  қолдарында  толтырылмаған  парақша  болса,  дәріс 
соңында тыңдалым кезінде толтырып, сұрақтарға жауап береді. 
Келесі  кезеңде  білім  алушыларда  тақырыпшалар  болады,  олар  ӛздері  әр 
тақырыпшаға жазып толтырулары және сұраққа жауап берулері қажет. 
Бесінші бӛлімде  студенттерде  тек  қана  сұрақтар  болады және  жазып  отырады 
және әрқайсысы қалауынша жауап бере алады. 
  Алтыншы кезеңде білім алушылар дәріс тыңдауға толық дайын болады. 
Сӛйлесім дағдысын дамыту әдістемесі.  Шетел тілін оқытудың ең негізгі және 
маңызды  мақсатының  бірі  тіл  үйренушілердің  сол  тілде  мүдірмей,  анық,  таза 
сӛйлеуі.  Сӛйлеу  дағдысы  танымдық  игерілумен  бірге  дамиды,  ал  ол 
психологиялық  игерілу.  Сӛйлеу  дағдысын  тілді  үйренудің  барлық  кезеңінде 
оқыту  керек.  Мектептерде  ағылшын  тілінде  сӛйлесім  дағдысын  дамытуға 
лайықты  мән  берілмей  келеді.  Тіл  үйренушілер  тілді  үйренуде  жәй  пассивті 
қабылдаушылар  ғана  емес  белсенді  қатысушылар  ретінде  болуы  керек. 

95 
 
Сӛйлесім дағдысы кӛбіне сұрақ жауап ретінде, жұптық жұмыс, топтық жұмыс 
ретінде ӛткізіледі. 
 Сӛйлесім  дағдысын  дамыту  жаңа  бастағандар  үшін  қайталау  жаттығуы  ӛте 
тиімді.  Кейіннен  түсіну  мен  байланысуға  байланысты  жаттығулармен 
жалғасады.  Сӛйлеу  дағдысын  дамыту  үшін  студенттердің  тілдің  ережелерін, 
грамматика  және  пунтуацияны  меңгерту  қажет.  Сӛйлесім  дағдысын  дамыту 
үшін байланысу (коммуникативтік) жаттығуларын орындату керек. 
  Тілдік  ережелер  мен  грамматика  оқытылып  болғаннан  соң  орындауға 
ұсынылатын жаттығулар.  Бұл жаттығуға тӛмендегідей тапсырмалар кіреді: 
1. Диалогтар:  оқулықтан ағылшын тіліндегі диалогты оқытып  болғаннан соң, 
тілді қолданып бір бірімен осы тақырыпта сӛйлесе алады. (алдымен осы диалог 
бейнетаспадан кӛрсетіледі). 
2. Тақылау (дискуссия): сыныпта немесе сыныптан тыс жерде оқытушы арнайы 
бір  тақырыпта  ағылшын  тілінде  дискуссия  ұйымдастыра  алады.  Сондай  ақ 
топтық,  форумдық  әдістерді,  студенттердің  барлығы  қатысатындай  түрін 
ұйымдастыру ӛте тиімді. (бейне таспа арқылы үлгі кӛрсетіледі). 
3. Рӛлдік ойыннемесе оқылу театры: тіл үйренушілер қойылымда актер ретінле 
мәтінді,  әңгімені  ойнауға  не  болмаса  рольдік  пантамимо  кӛрсете  алады.  Бұл 
тапсырма  тіл  үйренушілерге  алуан  түрлі  медия  қолдануға  мүмкіндік  береді. 
Толықтыра  кетсек  оқытушы  кімнің  шетел  тілін  қолдануда  басым  болғанын 
салыстыру  әдісі  қолданылады.  (бейне  таспа  мен  электрондық  оқулықтар 
кӛмегімен) 
4.  Сӛз:  әр  тіл  үйренушіге  сӛйлейтін  сӛз  дайындау  және  сынып  алдында 
сӛйлеуге дайындалып, соңынан сұраққа жауап бергені ӛте тиімді. 
5.Еш  дайындықсыз  сӛз  сӛйлеу(импровизация):  тіл  үйренушіге  бір  тақырып 
немесе  ситуация  жайында  дайыдықсыз  сӛйлеуге  бір  минут  қана  беріледі.  Бұл 
жаттығу жеке және интервью ретінде орындауға болады. 
6. Әңгіме айту: тіл үйренушілерге шетел тілінде ӛздері білетін әңгіме, қалжың, 
әзіл айтқызу. Жарыс ретінде ұйымдастырылып, жеңімпазға ұстаз сыйлық берсе 
болады. 
7. Ойындар: шетел тіліндегі ойындар қызық болады, сондықтан  қатысушылар 
ойынға  қызығып  белсенділік  танытуы  тиіс.  Кез  келген  тақырыпта  ойын 
ұйымдастыруға  болады.  Ойынның  тіл  үйренушілерге  қандайда  бір  пайдасы 
болуы үшін ойындардын тиімдісін тақырыпқа сай  таңдауы қажет. 
 
 Мысалы:    Мағыналық  жаттығулар(компьтерлік-бағдарламалық 
тапсырмалар арқылы орындалады) 
 
Тілдегі  ережелер  мен  грамматиканы  оқыту  үшін  мағыналық 
жаттығуларды қолдануға болады. Атап ӛтетін жайт бұл жерде тіл үйренушілер 
жаттығуларды  ойланып  орындайды.  Мағыналық  жаттығуларда  тапсырмалар 
берілген  тақырыпқа  пікір  білдіру  немесе  интерпретация  ретінде  беріледі. 
Шынжыр тәрізді бір бірімен байланысты бұл тапсырмалар топта орындауға ӛте 
ыңғайлы. 

96 
 
Оқылым  түрлері.Оқылым  –  графикалық  таңбалар  арқылы  қағаз  бетіне  түскен 
сӛздер мен тіркестердің мағынасы мен мазмұнын ой мен сананың нәтижесінде 
қабылдай отырып, одан қажетті деректі түсініп, сұрыптап алу.  
а)  Танымдық  оқылым  –  тіл  үйренушінің  кез  келген  қызықты,  танымдық  мәні 
бар  мақала,  кітап,  пікір,  газет-журнал  т.б.  материалдарды  оқып-түсінуі. 
(интенсивті) оқылым:  интенсивті оқылымды оқытушының тіл үйренушіге тілді 
түсініп, жазылған мәліметті толық игеріп, жазылған хабарламаның лексикалық 
және грамматикалық мағынасын түсіну деп атады. 
б)  Ізденімдік  оқылым  –  берілген  материалдың  (мәтін,  шығарма,  кітап  т.б.) 
ішінен  автор  ӛзіне  керекті  фактіні,  хабарды,  сілтемені,  кӛрсеткішті  т.б.  іздеп 
тауып, пайдалана білу.  
в) Экстенсивті оқылым– тіл үйренушілер ӛздерінің қызығушылығымен оқиды. 
ӛздерінің  білімін  қолдануға  мүмкіндік  беретін  оқылым  түрі.  Экстенсивті 
оқудың  басты  мақсаты  тіл  үйренушілердің  оқу  жылдамдығын  арттыру,  ӛздері 
оқу барысында ұзақ уақыттық тәжірибе алуы,- деп түсіндіреді. 
г)  Дауыстап  оқу–материалды  қатты,  мәнерлеп,  барлық  сӛйлеу  аппаратын  іске 
қосып, айналасындағы адамдарға естіртіп, үнмен оқу. Дауыстап оқу–  бастаушы 
кезеңде  айтылымды  және  интонацияны  жаттықтыру  үшін  ауызша  жаттығу 
болып табылады. Жоғарғы деңгейдегі мақсаты мағынасын айқындау, айтылуы 
қарастырылмайды.  
ж)  Іштей  оқу  –  берілген  материалды  не  мәтінді  үн  шығармай,  сӛйлеу 
мүшелерін қимылдатпай, не сәл ғана қозғалту арқылы кӛзбен оқу.   Үнсіз оқу: 
дауыстап  оқығанға  қарағанда  ӛте  тиімді  деп  қарастырылады,  бұл  жерде  тіл 
үйренуші түсіну үшін оқиды. 
 
Демирелзерттеу  нәтижесінде  іштей  оқуға  арналған  бірнеше  қадамын 
кӛрсетеді: 
-
 
бейтаныс сӛздерді алдын ала оқыту; 
-
 
сыныппен негізгі тақырыптарға талқылау жүргіз; 
-
 
тіл үйренушілірдің жылдам ойлануы үшін сұрақтар қой; 
-
 
оқылым  барысында  тіл  үйренушілер  сұрақтарға  жауап  табады,  оларды 
жазып отыру қажет. Уақыт берілуі керек; 
-
 
жауаптарды сыныппен бірге тексер; 
-
 
мәтін бойынша егжей тегжейлі сұрақ қой; 
-
 
таңдамалы: дауыстап оқу, қорытындылау немесе талқылау [134]. 
Сӛздік қорды дамыту 
   Тілді  оқыту  үдерісінің  ең  маңызды  бӛлімі  сӛздік  қорды  байыту  болып 
табылады. Шетел тілінді сӛзді оқытудың екі проблемалық жағы бар. Біріншісі, 
тіл  үйренушіге  әр  бір  жаңа  сӛз  таныстырылғанда  мағынасы  түсінікті  болуы 
қажет, екіншіден, әр бір сӛз тіл үйренушінің жадында сақталып, әр алуан тілдік 
жағдайда қолданысқа ие болуы тиіс. 
  Жазылым дағдысын дамыту 
Жазылым тӛртінші және соңғы коммуникативтік қабілеттердің бірі дейді. Ладо 
жазылымды тілді кәдімгі жазбаша жағдайда графикалық таңбаны қолдана білу 
қабілеті, - деп анықтама береді.  

97 
 
Жалпы  жазылым  бір  адамның  ойын  жеткізу  үшін  қажетті,  тиісті  сӛздерді, 
грамматикалық  құрылымдарды,  пунктуация,  бас  әріппен  жазылу  және  т.б. 
қарастырады.  
Жазылымды меңгерту тӛрт кезеңнен тұрады. Олар: 
 -  қадағаланатын жазылым (шығарма);   
 -  бағытталған жазылым;  
 -  нұсқа бойынша жазылатын жазылым; 
 - еркін жазылым (шығарма). 
Мысалы:  Тыңда  және  айтып  жатқа  жаз  (диктант)(аудиомәтін    арқылы 
беріледі). 
Екі түрлі жат жазу түрін ұсынды: бір сӛзді қою диктанты, толықтыру жат 
жазу.  Тіл  үйренушілер  ӛздеріне  берілген  мәтіндегі  қалдырып  кеткен  сӛздерді 
толықтырады. Тӛменде мысалы берілген. 
Why is he feeling terrible? 
Because he (eat) too much. 
Why… you… (go) to the police station? 
Because some…. (Steal).. all my money. 
Ақпараттық  технологиялар  арқылы  болашақ  мамандардың  коммуникативтік 
құзыреттілігін қалыптастыруда олардың біліктілігін, білім алушылардың ӛздері 
соңына дейін тілдік іскерліктерді жоғары деңгейге жеткізуіне болады.  
Ақпараттық 
технологиялар 
арқылы 
болашақ 
мамандардың 
коммуникативтік  құзыреттілігін  қалыптастырубазасы  бола  алады  және  ол  
тӛмендегілерден тұрады: 
-   тілдік (лингвистикалық) біліктілік, тілді менгеру; 
-  қызметтік  сапаны,  кәсіби  білім  мен  іскерлікті  қамтитын  кәсіби 
құзырлылық; 
-    сӛйлеу  мәдениетін  сақтау,  қоғамда  ӛзін  ұстау  ережесінен  және  ұлттық, 
әлемдік  мәдениет  ерекшеліктерінің  білімінен  тұратын  әлеуметтік  мәдени 
біліктілік. 
Білім  алушылар  жоспарлаған  жетістіктеріне  жету  үшін  ол  психологиялық 
білім  негізінде  экспрессивті-эмоциялық  және  логикалық  тәсілдерді  тиімді 
пайдаланғаны жӛн. 
Ақпараттық 
технологиялар 
арқылы 
болашақ 
мамандардың 
коммуникативтік  құзыреттілігін  қалыптастыруда  олардың  біліктілігінің 
ерекшелігі  тұлғааралық  таным,  тұлғааралық  қарым-қатынас  аймағындағы 
теориялық дайындығы; логика, кәсіби этикет; коммуникативтік мәдениет, білім 
алушылардың  коммуникативтік  біліктілігін  біз  толық  қалыптасқан  кәсіби 
құзыреттіліктің  негізі  болып  табылатын    коммуникативтік  құзыреттілікті 
қалыптастырудағы  ұйымдастыру  іскерлігінің,  ӛзін-ӛзі  басқару,  ӛзін-ӛзі  жүзеге 
асыра білу қабілетінің жиынтығы ретінде түсінеміз. 
«Бастауыш  сыныптарда  ағылшын  тілін  оқыту  әдістемесі»  курсы  негізінде 
тілдік  қарым-қатынас  практикум  ретінде  енгізілген.  Сабақтағы  жұмыстың 
негізгі әдісі іс-әрекеттік тәсіл болады: педагогикалық міндеттер педагогикалық 
қарым-қатынас  жағдайларына  байланысты  шешіледі.  Педагогикалық  жан-

98 
 
жалдық жағдайлар талдауды талап ететін және нақты коммуникативтік фактіні 
сипаттайтын ӛзара тығыз байланысты фактілермен құбылыстардың жиынтығы 
ретінде анықталды. 
Бұл  мәселені  шешудің  басты  шарты  вербальді  қарым-қатынас  болып 
табылатын  болашақ  маманның  коммуникативтік  құзыреттілігін  қалыптастыру 
болып  табылады.  Коммуникация  сӛйлеу  әрекетінде  жүзеге  асатын  қоғамдық 
және  тарихи,  әлеуметтік  мінез-құлық  болып  табылады.  Тілді  меңгеру  -  яғни 
вербальді  тәсілдермен  әлеуметтік  ақпаратты  қайта  құру  және  жіберу,  сақтау, 
қарым-қатынастық тілді меңгере сӛйлеу актілері үнемі «кӛмекші тәсіл» болып 
қала  береді.  Коммуникативтік  құзыреттілік  –  білім  алушылармен  жұмыс 
жасайтын  педагогикалық  жоғары  оқу  орындарының  түлектерінің  кәсіби 
құзыреттілігінің басты бӛлігі болып табылады.  
Ақпараттық  технологиялар  арқылы  білім  алушылар  коммуникативтік 
құзыреттіліктің нәтижесінде келесі іскерліктерді меңгеру керек:  
-      тілдік,  коммнуникативтік  мәселеге  байланысты  сұрақ  бойынша,  ӛз  ойын 
қысқа білдіруде ақпараттық технологияларды тиімді қолдана білу; 
-  коммуникативтік  құзыреттілік  тақырыбындағы  таңдалған  ғылыми 
хабарламаға  сыни  баға  беруде,  ақпараттық  технологиялардың  мүмкіндіктерін 
қолдана білу; 
     -    коммуникативтік  құзыреттілікті  қалыптастыру  тақырыбындағы  баяндама 
бойынша  пікір  таласқа  қатысу,  ӛзінің  пікірін  дәлелдеуде  ақпараттық 
технологияларды дәлелді қолдана білуі; 
Ақпараттық  технологиялар  арқылы  білім  алушылар  коммуникативтік 
құзыреттілікті қалыптастырудағы дағдылар: 
-  мақсатты  түрде  байланыс  орнату  дағдысы,  ұжымның  және  жеке  тұлғаның 
дамуының  алдағы  жүйесін  ашу  дағдысы  және  ӛзінің  табыстылығына  деген 
сенімділігін  ақпараттық технологиялар негізінде ұялату; 
-  ӛзінің  әңгімелесуші  серіктесінің  неғұрлым  күшті  жағын  кӛре  білу  және 
оның  ӛзіне  деген  сенімділігін  ұялату,  талап  қою  мӛлшерін  анықтау  және 
серіктесімен  тілдесудегі,  қарым-қатынастағы  әділеттілігін  ақпараттық 
технологиялар негізінде орнату; 
-  ӛзінің беделінің негізінде әңгімелесушіге әсер етуді ұялату, келіспеушілікті 
болдырмау және оны шешуде  (серіктестік тұрғыдан келу және т.б.) ақпараттық 
технологияларды пайдаланудың жолдарын білуі.  
Ақпараттық  технологиялар  негізінде  білім  алушылар  коммуникативтік 
құзыреттілікті  қалыптастыруда  олардың  қарым-қатынас  ортасын  кеңейту 
(немесе  тарылту)  іскерлігін,  оның  тереңдігін  ескеру;  түсіну,  жақсы  серіктес 
болуына  басымдық  беріледі.  Білім  алушылардың  құзыреттілігі    басқа 
адамдармен  қарым-қатынас  жасау  негізінде,  ӛзара  әрекет  ету  жағдайында 
қалыптасады. 
Ақпараттық  технологиялар    арқылы  болашақ  мамандардың  коммуникативтік 
құзыреттілігін 
қалыптастыруда 
қолданылатын 
 
педагогикалық 
технолгоиялардың бірі болып табылатындықтан тоқталуды жӛн кӛрдік. Қазіргі 

99 
 
білім  беру    оқу  үдерісінде  негізінде  қолданылатын  ақпараттық  технологиялар 
болып табылады. 
Оқытуда-
жаңанәтижегежетумақсатындаақпараттықтехнологияныңқұрамдасбӛлігіретінде
компьютерлерқолданылуда. 
 
Болашақ 
 
бастауыш 
сынып 
мамандарыныңкоммуникативтік 
құзыреттілігін 
қалыптастыруүшінақпараттықтехнологиялардықолданудыңжолдарыкӛп.  Олар: 
компьютерлікбағдарламалар 
 
құрастырудан, 
модельдеуденжәневиртуалдықэксперименттержасауданжаңатерминдермеңгеру
гедейінгі 
тілдік 
тапсырмалар. 
Педагогикалықтәжірибемұныжоғарымектептегіоқытудақолдануғаболатындығы
ндәлелдепотыр. 
Педагогикаӛзтәжірибесіндекомпьютерлікжәнеақпараттықтехнологиялардыоқыт
убарысындастуденттердің  ойлауын,  есін,  қиялын,  дамытуғаолардың  ӛзін-
ӛзібағалауын, 
ӛзәрекетінжоспарлауынбағыттауғақолдануғаболатындығандәлелдеді. 
Оқыту 
үдерісінде 
нәтижегежетумақсатындаақпараттықтехнологиялыққұралдар: 
интерактивтітақта,  компьютерлер,  электрондыоқулықтар,  оқулықтарменоқу-
әдістемеліккешендер,педагогикалықэнциклопедияларменғылыми-
педагогикалық  жұрналдардыпайдалануарқылыболашақ    бастауыш  сынып 
мамандарыныңкоммуникативтік  құзыреттілігін  қалыптастыруға  болады.  
Болашақ    бастауыш  сынып  мамандарыныңкоммуникативтік  құзыреттілігін 
қалыптастырудабелсендіәрекеттеріншығармашылықіс-
әрекеткеұластыруғамүмкіндіктуады. 
Болашақ  бастауыш сынып мамандарыныңкоммуникативтік құзыреттілігін 
қалыптастырудаақпараттықтехнологияныпайдаланукомпьютерліксауаттылықт
ыңалғашқынегізінқалауға, 
білім 
алушылардың 
логикалықойлауыншығармашылықойлауғажеткізугебағытталады. 
Ақпараттықтехнологиялароқытушы 
мен 
студентарасындағықарым-
қатынастыӛзгертугеықпалынтигізеді. 
Оқытушыныңбағытберушірӛлінатқаруыбілім 
алушының 
дербесжұмысістеуіндеақпараттықтехнологиялардыпайдалануынқамтамасызете
ді. 
Қазіргізамандағыақпараттықтехнологиялардыжоғары 
мектептеқолданумәселелерінталдайкелемынааспектілердібӛліпкӛрсетугеболад
ы. 
Біріншіаспект–компьютерзерттеунысанасы. 
Бұлеңалдымен“Информатиканегіздері”курсынатән.Дегенмен,  бүгінгі таңда тек 
информатика пәні  ғана  емес,  барлық пәнді  оқытуда  әсіресе  шет  тілін  оқытуда 
ақпарттық технологияларды қолдануға басымдық берілуде. 
Екіншіаспекткомпьютероқытуқұралы, 
яғни“оқытушы” 
рӛлінде.Бұлмағынадакомпьютер“Информатиканегіздері” 
курсындағанаемес,соныменқатарбасқапәндердіоқытубарысында  (тренажерлар, 

100 
 
тесттер, 
электрондықоқулықтар, 
мультимедиялықэнциклопедияжәнет.б.) 
дақолданылады. 
Үшіншіаспект-
компьютероқуміндеттерінмодельдеугемүмкіндікберетінқұралретіндеоқытуды, 
шығармашылықүдеріскеайналдыруғамүмкіндікбереді. 
    Біздіңзерттеутақырыбымызтұрғысынанталдайтынболсақ, 
екіншіжәнеүшіншіаспектілертиімдідепсанаймыз. Ӛйткені,   болашақ  бастауыш 
сынып 
мамандарыныңкоммуникативтік 
құзыреттілігін 
қалыптастыру 
үшіноқытуүдерісіндеақпараттықтехнологиялардықолдану,оқытудыинтенсифик
ациялауға, 
білім 
алушыларғаақпараттықкеңістікжағдайындаүйлесімдіӛмірсүругедаярлауғамүмкі
ндікбереді. 
    Ақпараттықтехнологияныболашақ 
 
бастауыш 
сынып 
мамандарыныңкоммуникативтік 
құзыреттілігін 
қалыптастыру 
үшінпайдаланудатӛмендегідейталаптардыорындауқажет: 
– 
қазiргi  бiлiмберужүйесiндегi  ақпараттықкеңiстiктуралыбiртұтастүсiнiктi 
қалыптастырумақсатындаақпараттықресурстарғабағдарлау, 
ақпараттардыіздеуалгоритмi; 
 
– 
ақпараттықсауаттылықтапсырмалардытүрлендiрументехнологиялардықолдануә
дiстерiнмеңгеру; 
– 
ақпараттықтехнологияныңмүмкiндiктерiнпайдалану: 
коммуникациялыққызметтердi 
пайдаланудағдысы; 
бiлiмберуүдерісiнiңерекшелiктерiнескереотырып, 
бағдарламалыққұралдардықолдану; 
Ақпараттық  технологиялар  арқылы  болашақ  мамандардың  коммуникативтік 
құзыреттілігін қалыптастыру үшін оқытушыға қойылатын талаптар:  
 - сабақтың мақсатын дәл қою;  
-білімді  меңгертуге арналған тірек схемалар, кестелер арқылы дамыту; 
-  мәселелерді  шешуде  топтық,  жұптық  жұмыстарды  ұйымдастыру 
(интербелсенді жұмыс);  
-  бағалау,  психологиялық  дағдыны  қоса  отырып  қалыптасқан  құзыреттілікті 
бағалауы керек;  
-  сабақта  жаттығу,  тапсырмалар,  тесттерді  қолдану  мақсаты  -  тілдік 
құбылыстарды, қатынастарды талдай білуі қажет. 
Мысалы, ӛз топтарында практикалық сабақтарда алған білімі бойынша болашақ 
мамандардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыру үшін топ алдында 
қысылмай  сӛйлеуге,ӛз  ойын  еркін  айтуға  үйренеді.  Сонымен  ағылшын  тілі 
арқылы  болашақ  маман  ретінде  оқу  материалын  игеруде  және  аудиториядан 
тыс  жұмыстарда  коммуникативтік  құзыреттіліктер  қалыптастыруға  мүмкіндік 
алады.  
Болашақ  мамандардың  коммуникативтік  құзыреттілігін  қалыптастыру 
ағылшын  тілі  бойынша  материалмен  ӛзіндік  жұмыс  жасауға,  оқу  мен  сӛз 

101 
 
тудырушы  құбылыстарды  жете  қарастыруға,  ӛздігінен  оқуды  жетілдіруге, 
материал не мәтінді сараптай алуға үйретіледі. 
Компьютерлік  технология  -  оқытудың  арнайы  жиынтығы  мен  әдістемесін, 
әдісін  және  тәрбие  құралдарын  анықтайтын  технологиялық-педагогикалық 
үдерісті ұйымдастырудың ең тиімді жолы болып табылады. 
Компьютерлік  технологияның  шетел  тілін  үйретуде  мүмкіндіктері  шексіз. 
Солардың негізгісін атап кететін болсақ, компьютер оқытушыға білімгерлердің 
жұмысын  ӛздігінен  ұйымдастыруына  жәрдем  береді.  Ол  үшін  мынадай 
жаттығулар мен әдістемелік тәсілдерді ұсынуға болады. 
1. Сұрақ-жауап диалогы. 
Білім  алушылар  сұрақ-жауап  негізінде  құрылған  лексика-грамматикалық 
тапсырмаларға жауап беруі керек. 
2. Таңдамалы жауаптармен жүргізілетін тапсырма. 
Жауап  беру  үшін  білімгер  компьютерде  ұсынылатын  нұсқалардың  бірін 
таңдауы қажет. 
3. Еркін құрылған сӛйлемдерді стильдік түзету. 
4. Толықтыруды керек ететін жаттығулар. 
Компьютер толықтыруды керек ететін сӛйлем жиынтықтары мен мәтіндерді 
ұсынады.  Сӛздерді  аудару  үшін  кӛмекші  құрал  ретінде  беріледі,  немесе 
компьютер  ұсынған  жауаптардың  нұсқалары  ішінен  қажетті  сӛздер  мен  сӛз 
тіркестермен толықтырылады. 
5. Сӛздік меңгерудегі ӛзін-ӛзі бағалауға арналған жаттығулар. 
Бұл жаттығуларды орындау кезінде тӛмендегі нұсқалар пайдаланылады: 
-  сӛздердің  синонимдік  пен  антонимдік  қатарын  тауып  алуға  кӛмегін 
туғызады. 
- грамматика мен орфографияны тексеруге жаттығулар беріледі. 
Соның  нәтижесінде  асықпай  компьютермен  еркін  жұмыс  істей  отырып,  ӛз 
бетімен  ойлануға  дағдылануы,  оқу  қабілеті  артып,  білім  нәтижесінде  кӛз 
жеткізеді. 
Ақпараттық технологиялар  арқылы болашақ мамандардың коммуникативтік 
құзыреттілігін  қалыптастыру    олардың  білім  алуда  кәсіби  ойлауы  мен  әрекет 
ету  іскерлігіне  толықтай  ауыстыру  үшін  ―оқытушы  тілдік  қатынастың 
міндеті↔болашақ  мамандар‖,  ―оқытушы↔кәсіби  оқытуда  тілдік  қатынасқа 
құрылған 
жаттығулар↔болашақ 
маман‖, 
―болашақ 
маман↔ 
тілдік 
тапсырма↔болашақ  маман‖,  коммуникативтік  құзыреттілігі  қалыптасқан 
болашақ маманның ӛзіндік жұмысы т.с.с. қатынастағы ықпалдастық жеткіліксіз 
болады.  
Сондай-ақ, 
болашақ 
мамандардың 
коммуникативтік 
құзыреттілігін 
қалыптастыру субъектілік тілдік қатынаста ықпалдасу үдерісі мен нәтижесінде 
ӛз білімін қолдану тәжірибесін қажет етеді. Бұл – коммуникативтік әрекеттерді 
орындауға  және  осының  негізінде  тиісті  тілдік  іскерліктердің  қалыптасуына 
кӛмектеседі.  Ақпараттық  технологиялар  арқылыболашақ  маманның  оқыту 
үдерісінде 
коммуникативтік 
құзыреттілігі 
қалыптасқанын 
кӛрсететін 
субъектінің  жұптық  тапсырманы  орындауында  кӛрінеді.  Сондықтан  болашақ 

102 
 
маманның  коммуникативтік  құзыреттілігінің  қалыптасуын  қамтамасыз  ететін 
әр кезеңінің ерекшеліктерін есепке алғанда ғана мүмкін болады.  
Ақпараттық технологиялар  арқылы болашақ мамандардың коммуникативтік 
құзыреттілігін  қалыптастыру  әдістемесін  іске  асыру  үшін  біз  студенттерді  үш 
типтік топқа бӛлдік.  
Бірінші  топқа  адамдармен    тез  қарым-қатынасқа  түсе  алатын,  серіктесін 
тыңдай білетін,  оның кӛңіл күйін түсінетін, оны қалыпқа келтірудің жолдары 
іздестіретін  және  күтетін,  әңгімелесуді  жүргізетін  және  әңгімелесуге  кірісіп 
кететін, сұрақ қоя алтын студенттер енді.  Кез келген жағдаятта  ӛзін қалыпты 
ұстайтын,  эмоциялы  ұстамды  болуда  қиналатын,    келіспеушілік  жағдаятынан  
шыға алатын, ӛзінің сӛзімен адамды сендіре алатын дағдысы, сендіру дағдысын 
білдірудегі  қиындықты  кӛрсету.  Тұтастай  алғанда  болашақ  мамандар  қарым- 
қатынасқа  түсе  алатын,  белгілі  коммуникативтік  дағдыларды  меңгерген, 
дегенмен,  қарым-қатынастағы  қиындық  олардың  темпераменті  мен  ӛзін-ӛзі 
бақылауы мен ӛзін-ӛзі жүзеге асыруына байланысты.  
Екінші топтысеріктестерін тыңдай білетін, оны түсінетін, әңгіме жүргізетін, 
әңгімеге кірісе алатын, сұрақ қоятын студенттер құрады. Дегенмен, студенттер 
сендіруде,  келіспеушілік  жағдаятынан  шығуға,  кез  келген  жағдайда 
эмоционалды  ұстамды  болуда  қиналады.  Бұл  топтың  студенттері  үшін 
эмоционалды  тұрақсыздық,  кӛңіл-күйлеріндегі  тұрақсыздық  айқын  кӛрінеді,  
келіспеушілік  жағжаятында  да  ӛздерін  ұстай  алмайды,  ӛзін-ӛзі  ұстай  білмейді 
және шыдамсыз болып келеді. 
  Үшінші 
топқанегізінен  серіктесін  тыңдауға  қабілетті  студенттер 
біріктіреледі.  Мұндағы  қиындық  серіктесін  түсінуі,  онымен  әңгімелесуі, 
әңгімеге  араласауы,  сұрақ  қоюында.  Бұл  топтағы  студенттер  келіспеушіліктен 
қорқады,  ӛйткені  олар  ұрыс  керісте  ӛзін  ұстай  алмайды.    Мұндай  студенттер 
ӛздеріне  сенімсіз,  қорқыныш  сезімі  басым,  коммуникатитвік  дағдылары 
дамымаған.  
Екінші  кезеңде  коммуникативтік  қарым-қатынасы  қиындығына  қарай  біз 
топты  дифференциялдап  топқа  бӛліп,  ақпараттық  технологиялар  негізінде 
коммуникативтік  құзыреттілігін  қалыпптастыру  үшін  соған  сәйкес  арнайы 
курстың  жұмыс  оқу  бағдарламасын    және  оқу-әдістемелік  кешенін  әзірледік.  
Оқу-әдістемелік  кешенін  коммуникативтік  құзыреттілікті  қалыптастыратын 
(жаттығулар,  іскерлік  ойындар,  рӛлдік  ойындар,  әдістер  кейсі,  педагогикалық 
жаяғдаяттар  және  т.б.).  Тәжірибелік  эксперимент  үшін  дайындалған  оқу-
әдістемелік  кешен  практикалық  сабақтарда  әрбір  топқа  арналып  дайындалды. 
Әдістемелік  кешен  студенттердің  ағылшын  тілін  меңгеру  деңгейіне  сәйкес 
коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастырға бағытталып дайындалды. 
Үшінші 
кезеңде 
практикалық 
сабақтарда 
жеке 
коммуникативтік 
қиындықтарын  жеңе  отырып,  студенттердің  ӛзіндік  коммуникативтік 
құзыреттіліктері  қалыптасады.  Әрине  бұл  практикалық  сабақтардағы 
орындауға  ұсынылған  арнайы  жаттығулар,  коммуникативтік  жаттығулар, 
тапсырмаларды  сәтті  орындауына  байланысты  берілетін  жаңа  тапсырмалар 
олардың жеке коммуникативтік дағдылары мен біліктіліктерін қалыптастыруға 

103 
 
бағытталады.  Студенттерді  жекелеп  оқыту  ағылшын  тілін  меңгеру  деңгейіне 
сәйкес  коммуникативтік  құзыреттілігін  қалыптастыруда  олардың  бастауыш 
сыныптан басталатын ағылшын тілін оқыту әдістемесімен таныстыра отырып, 
тілдік  жаттығуларды  орындату  жоғарыда  кӛрсетілген  түрлері  бойынша, 
электрондық оқулықтарды пайдалану әдістемесімен толық таныстыру мақсаты 
кӛзделеді.   
―Бастауыш  сыныптарда    ағылшын  тілін  оқыту  әдістемесі‖  бойынша 
дайындалған оқу-әдістемелік кешенін құрастыру бірнеше сатымен жүргізілді: 

жүктеу/скачать 1,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: