Еуразия гуманитарлық институтының хабаршысы тоқсандық журнал 2001 ж шыға бастаған 2020

 
113 
қандай  да  бір  құбылысты  немесе  үрдісті  тікелей  туындатса,  онда  шарт  соңғы  пайда 
болатын  және  дамитын  ортаны  құрайды.  Орта  нақты  өмір  тіршілігінің  сипатталуы  және 
оның  мақсатты  түрде  құрастырылуына  байланысты  болуы  мүмкін.Осылайша, 
педагогикалық  шарттар  қызметті  ұйымдастыруға  қойылатын  негізгі  талаптарды 
көрсететін білім беру ортасының негізгі факторларының, үдерістері мен құбылыстарының 
сапалық  сипаттамасын,  объективті  мүмкіндіктер  жиынтығын,  педагогикалық  үдерістің 
мән-жайларын,  білім  беру  ортасында  мақсатты  түрде  құрылатын  және  іске  асырылатын 
педагогикалық  міндетті  шешуді  қамтамасыз  ететін,  осы  үдерістің  тиімділігін  арттыруға 
ықпал  ететін  шаралар  кешенін  білдіреді.  Педагогикалық  шарттар  мақсат,  жоспарланған 
нәтиженің  мәні  және  мақсатқа  жету  процесі  жүзеге  асырылатын  ортаның  ерекшеліктері, 
өз  кезегінде,  психологиялық-педагогикалық  жағдайларды  таңдауды  анықтайды.  М.Н. 
Скаткиннің  «педагогикалық  шарттар»  дегеніміз-зерттеу  обьектісі  болып  отырған 
феноменнің  қалыптасуына  маңызды  әсер  ететін  педагогикалық  үдерістің  сыртқы 
факторларының  жиынтығы»,  –  деп  атап  көрсетеуі  де  біздің  тұжырымның  дәлдігін 
көрсетеді [4, 12]. 
Білім  беруде  «психологиялық-педагогикалық  шарттар»  ұғымы  «педагогикалық 
үдеріс» ұғымымен тығыз байланысты, өйткені шарттар педагогикалық үдерісте және оны 
оңтайландыру  мақсатында  құрылады.  Педагогикалық  үдерістің  өзі  –  педагогикалық 
жүйенің  функционалдық  сипаттамасы,  оның  тұлғалық-дамыту  әлеуетінің  жетекші 
факторы болып табылады. 
Педагогикалық  шарттардың  элементтері:  мақсаттары  мен  міндеттері;  субъект 
(оқытушы) және объект (білім алушы), олардың өзара іс-қимылы; бірлескен қызметті құру 
принциптері;  мазмұны  мен  ұйымдастыру  формалары;  құралдар,  әдістер  мен  әдістер; 
бақылау  және  түзету;  нәтижелер  мен  оларды  бағалау.  Педагогикалық  үдерістің  оң  әсері 
«өткізілетін  сабақтардың,  олардың  мазмұнының,  әдістемесінің,  оқыту  стилінің, 
оқытушылардың жеке басының ықпалының» жиынтығымен анықталады [5, 45-52]. 
«Психологиялық құзыреттілік» ұғымының мәнін зерттеуші ғалымдар А.Д. Алферов, 
Н.В.  Кузьмина,  Г.И.  Метельский,  Л.А.  Колмогорова  өз  зерттеулерінде  болашақ 
мамандардың  тұлғалық  кәсіби  дамуының  мәнін  түрліше  түсіндіреді.  Мәселен,  А.Д. 
Алферов  психологиялық  құзіреттілікті  білім  алушыларды  кәсіби  даярлаудың  құрамдас 
бөлігі  деп  қарастырса  [6,  116-118],  Н.В.  Кузьмина,  Г.И.  Метельский  –  педагогтің  кәсіби 
сана-сезімінің  жоғары  деңгейін,  өзінің  психикалық  жағдайын  басқара  білуін,  жалпы 
психологиялық дайындығын қамтамасыз ететін білім, білік, дағды жүйесі психологиялық 
құзыреттілікті құрайды деп тұжырымдайды [7, 44].  
Л.А.  Колмогорова  психологиялық  құзыреттілікті  жалпы  және  кәсіби  мәдениеттің 
құрамдас  бөлігі  ретінде  қарастырады  [8,  20].  Біздің  көзқарасымыз  бойынша 
психологиялық  құзыреттілік  –  психологиялық  білімнің,  психологиялық  ойлаудың,  жеке 
тұлға  аралық  қарым-қатынас  дағдысы  мен  практикалық  іскерлігінің  болуын  болжайтын 
кәсіби  қызметтің  табыстылығын  анықтайтын  үрдіс.  Психологиялық  білім  оқу  іс-әрекеті 
субъектілерінің  жас  ерекшелік  психологиялық  ерекшеліктері,  оқытудың  ықпалымен 
құзыреттілікті  қалыптастырудың  шарттары  мен  факторлары:  педагогикалық  өзара 
әрекеттестікте,  қарым-қатынаста  және  оқу–педагогикалық  іс-әрекеттегі  "кедергілер", 
тұлғалық  дамытудың  педагогикалық  шарттары,  білім  алушылардың  субъектілік 
функциялары,  өз  мақсаттарын,  жоспарларын,  жобаларын  таңдау  бойынша  ұжымдық 
қызмет және т.б. бірнеше міндеттерді қамтиды.  
Практикалық  іскерліктер  мен  дағдылар  оқу  қызметін  ұйымдастырудың 
педагогикалық  шарттарын  жасау,  оқу  ынтымақтастығы,  білім  алушылардың  субъектілік 
функцияларын  кеңейту  бойынша  іскерлікті,  сондай-ақ  оқу-тәрбие  процесіне 
қатысушылардың тиімді өзара іс-қимыл жасау дағдыларын болжайды.  
Тәжірибе  көрсетіп  отырғандай,  психологиялық  құзыреттілікті  дамыту  үшін 
теориялық  психологиялық  дайындықты  да,  кәсіби  оқытудың  практикалық  әдістерін  де 

 
114 
пайдалану  қажет.  Бұл  аспектіде  болашақ  мамандардың  психологиялық  құзыреттілігін 
қалыптастырудың  жетекші  міндеті  –  психологиялық  білімді,  олардың  болашақ  кәсіби 
қызметі туралы түсініктерді, коммуникативтік дағдылар мен іскерліктерді, психологиялық 
ойлауды  кеңейту  болып  табылады.  Қандай  да  бір  білім  беру  міндеттерін  шешуге  ықпал 
ететін  педагогикалық  шарттарды  анықтауға  арналған  зерттеулерді  талдау  оларда  үш 
негізгі топты бөлуге мүмкіндік береді: 
−  ақпараттық (білім беру мазмұны; педагогикалық үдерістің танымдық негізі); 
−  технологиялық  (білім  беру  үдерісін  ұйымдастырудың  тәсілдері,  кезеңдері, 
әдістері, құралдары және формалары; педагогикалық үдерістің процессуалды әдістемелік 
негізі); 
−  жеке тұлғалық (мінез, іс әрекет, қарым-қатынас, білім беру үдерісі субъектілерінің 
тұлғалық сапалары; білім беру үдерісінің психологиялық негізі) [9, 140-142]. 
Осылайша,  педагогикалық  шарттар  деп  педагогикалық  құралдар,  әдістер  мен 
формалар  жиынтығында  білім  беру  үдерісін  ұйымдастыру  және  педагогикалық  қарым-
қатынастың  нақты  тәсілдерін,  білім  берудің  ақпараттық  мазмұнын,  психологиялық 
микроклиматтың  ерекшеліктерін,  студенттерге  мақсатты  педагогикалық  ықпал  ету 
мүмкіндігін қамтамасыз ету деп түсінуге болады.  
Құзыреттілік  тәсілдің  мәні  білім  берудің  білім  беру,  өзін-өзі  анықтау,  өзін-өзі 
белсендендіру,  әлеуметтендіру  және  даралылықты  дамыту  сияқты  мақсаттарына  басым 
бағдарлаудан тұрады. 
В.А.  Исаев  құзыреттілік  көзқарас  тұрғысынан  құзыреттілікті  қалыптастыру 
мақсатты  болып  табылатынын  және  пәндік-мазмұндық  деңгейде  "оқыту"  есебінен  емес, 
әдістемелік  педагогикалық  тәсілдер  есебінен  ғана  жүзеге  асырылатынын  атап  өтті.  Ол 
үшін  білім  беру  процесін  тиісті  ұйымдастыру  қажеттілігі  көзделеді,  атап  айтқанда: 
оқытушының  рөлін  өзгерту:  білімді  трансляциялаудан  және  қызмет  тәсілдерінен  әр 
студенттің  жеке  тұлғалық  дамуын  жобалауға;  іс-әрекет,  тәжірибе  алмасу,  тәжірибені 
зерделеу,  мәселелерді  қою  және  шығармашылық  шешу  арқылы  оқу  қызметін 
ынталандырудың  инновациялық  әдістерін  енгізу;  білім  алушылардың  жеке  бейімділігіне 
байланысты  олардың  кәсіби  құзыреттілігін  қалыптастыруға  жәрдемдесетін  оқыту 
әдістерін  қолдану;  студенттерді  кәсіптік  және  өмірлік  жағдайлардың  шексіз  сан 
алуандығына бағдарлау, еңбек нарығында және жеке даму ерекшеліктері [10, 91]. 
Э.Ф.  Зеер  құзыреттілік  тәсілді  іске  асырудағы  орталық  орын  дамытушы 
технологиялардың қатарына:  
−  когнитивті–бағытталған  (оқытудың  диалогтық  әдістері,  семинар-пікірталастар, 
проблемалық оқыту, когнитивті оқыту және нұсқаулық, когнитивтік карталар, аспаптық-
логикалық тренинг, рефлексия тренингі және т.б.);  
−  іс-әрекетке  бағытталған  (жобалар  әдісі,  имитациялық-ойын  үлгілеу,  оқытудың 
контекстілігі және т.б.);  
−  жеке  тұлғаға  бағытталған  (интерактивті  және  имитациялық  ойындар,  даму 
тренингтері,  психодиагностика  дамытатын  және  т.б.)технологияларды  жатқызды  [11, 

жүктеу/скачать 2,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: