Еуразия гуманитарлық институтының хабаршысы тоқсандық журнал 2001 ж шыға бастаған 2016

 
12 
 
 
ТҮЙІН 
 
Мақалада  мемлекеттік  мұрағат  деректері  негізінде  Қазақстанның  солтүстік  облыстарында 
тың және тыңайған жерлерді игеру жылдарында миграциялық процестер мәселесін зерттеу әрекеті 
жасалған, сондай-ақ олардың қазақ қоғамының этникалық құрамына әсері негізделген. Авторлар 
өлкедегі  демографиялық  жағдайға  тың  игерудің  теріс  әсері  болғандығы  туралы  шешімге  келеді. 
Мақалада тыңды өлкедегі урбанизациялық процестердің ерекшеліктері көрсетілген. 
 
RESUME 
 
In  this  given  article  on  the  basis  of  the  archives  materials  the  authors  make  an  attempt  to  study 
problems  of  migration  process  in  the  Northern  regions  of  Kazakhstan  in  the  year  of  virgin  soil.  The 
authors of the article are sharing the opinion about the negative influence of fallow on the demographic 
situation in the region.  
  

 
13 
ӘОЖ 943.42/+8-394/093.6 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
З.Е. Колумбаева  
«Тұран-Астана» университеті,  
тар. ғыл. канд., доцент  
 
А.Г. Ибраева 
М.Қозыбаев атындағы Солтүстік 
Қазақстан Мемлекеттік 
университеті,
 
тар. ғыл. д-ры, профессор  
 
XVІІ ғ. ортасындағы 
тарихи оқиғалар және 
Жәнібек бейнесі  
(тарихи фольклор 
деректері негізінде) 
Аннотация 
Мақалада  XV  ғ.  орта  тұсындағы  тұлға 
Орманбет  ханға  қатысты  тарихи  оқиғалар 
қарастырылған.  Алтын  Ордалық  Әз  Жәнібек  пен 
Қазақ 
хандығын 
құрушы 
Жәнібектің 
айырмашылығы қарастырылады. 
Түйін  сөздер:  Әзіз  Жәнібек,  «он  сан 
ноғайдың бүлінуі». 
 
 
Шәкәрім  өз  шежіресінде  «Орманбет  хан 
өлгенде,  он  сан  ноғай  бүлінгенде,  ноғай-қазақ 
айырылған»  деп  келетін  «ел  айырылған»  күйінің 
тарихына қатысты: «Әз Жәнібек хан қазақты алып 
ауарда 
Ноғай 
атанған 
туысқанымыздың 
жақсылары  қазақтың  жақсыларымен  көрісіп 
амандасып  жыласыпты,  соны  біздің  қазақ 
домбырашылары  «Орманбет  хан  өлгенде,  он  сан 
ноғай бүлінгенде, ноғай-қазақ айрылған күй» деп 
бір  зарлы  күй  тартады»  –  деп  жазады  [1]. 
Мұндағы  Орманбет  Жошы  нәсілінен  тарайтын 
атақты Ұлұғ Мұхамед хан болуы да мүмкін. Ұлұғ 
Мұхамед  хан  өз  інісі  Кіші  Мұхамед  ханмен 
жауласып,  сол  себепті  ноғайлы  елінің  көп 
қиыншылық  көргені,  шығынға  қалғаны  тарихи 
шындық  деп  жорамалдайды  шежіреші.  Сонымен 
қатар  XVІ  ғ.  ортасында  ноғай  ішінде  Ормамбет 
мырза деген ел билеушісі де болған. 
Ш. Уәлиханов жазбаларына үңілетін болсақ, 
ноғай-қазақ  айырылуына  байланысты:  «Жүз  мың 
ноғай  бүлінген  кез,  Орманбет  хан  өлген  кез» 
деген  жылау  күйді  күйшілер  қобызда  тартқанда 
ақсақалдардың  көзінен  жас  шығатын  еді»  –  деп 
жазады [2].  
Бұл  оқиға  жөнінде  Қ.  Халид  шежіресінде 
барынша  түсінікті  берілген.  Алдымен  «ноғай-
қазақ айырылған күй» деп аталатын күйдің шығу 
тарихын  былай  түсіндіреді:  «Сарайдағы  татар 
хандарынан  Қазанның  негізін  қалаған,  қаланы 
салдырған Ұлұғ Мұхамед хан інісі Кіші Мұхамед 
ханмен  әке  орнына  таласып,  уәзірлер  інісін 
жақтап  кеткенін  біліп,  Ұлұғ  Мұхамед  мыңдаған 
татар-моңғол 
әскерімен 
бұлғарларға 
кетіп, 
жергілікті  халыққа  хан  болып  Қазанды  сайлады. 
Кіші  Мұхамед  Ұлұғ  Мұхамед  ханнан  Сарайды 
тартып  алып,  өз  жеңісін  тойлап  жатқанда  бір 
зарлы күй тартады. Бұл қандай күй деп сұрағанға 
«екі  ханзада  айырылғаны  деген  күй»  деп  жауап 
берген» [3, 75-76].  
 

 
14 
Халид  дерегі  күйдің  шығу  тарихын  екі  ханзаданың  Алтын  Орда  тағына  таласып 
айырылысқан  себебімен  түсіндіреді.  Ал  ноғай-қазаққа  келетін  болсақ,  «Ноғай-қазақ 
қауымы екеуі де Шыңғыстың қауымы, татар-моңғол болғанымен, тегі бір, тек екі ханзада 
себебімен Қазанға барғаны «ноғай», Сарай маңындағы көшпенді татар-моңғолдар «қазақ» 
атын  алған»  –  деп  жазады  шежіреші  Қ.  Халид.  Осы  тұжырымды  шежіреші  одан  әрі 
дамыта  келіп:  «Сарай  халқының  сахаралықтары  –  Жәнібек  хан  заманында  қазақ  атын 
алады.  «Яғни,  екі  ханзада  айырылған  күй»  деп  Ұлұғ  Мұхамед  пен  Кіші  Мұхамедке 
байланысты айтылса, кейін соларға қараған «ноғай», «қазақ» елдері атымен «ноғай-қазақ 
айырылған күй» деп аталса керек» – дейді [3, 76].  
Енді  «Орманбет хан өлгенде, он сан ноғай бүлінгенде» деген мәтелдің мағынасына 
көңіл  аударайық.  Қ.  Халидтің  Ұлұғ  Мұхамед  Орманбеттің  билік  етуі  он  шақты  жыл 
шамада ғана болғандығын, оның жаңа қауымынан тұрақты әскери қол ұстап хан көтеруге 
жарайтын  адамдар  шыға  қоюы  мүмкін  емес  еді  деген  пікірі  көңілге  қонымды,  «Он  сан 
ноғайдың бүлінуі», Орманбет хан өлген соң болған жергілікті бұлғар халқы мен Орманбет 
ханмен еріп барған татар (ноғай) елімен арасындағы қақтығыс, өзара алауыздық оқиғасы 
деп  шамалауға  болады.  Орманбет  хан  жөнінде  келесі  бір  дерек  көзі-толғаулар.  Ел 
айырылған  заман  Асан  қайғының  мұраларында  әр  қырынан  танылған.  Шежіре  дерегі 
Асанның Орманбет ханның замандасы екенін былай мәлімдейді: 
Асанның асыл түбі ноғай деймін, 
Үлкендердің айтуы солай деймін. 
Бұл сөзге анық-қанық емес едім, 
Естігенім тақсыр-ау былай деймін. 
Тегінде ноғай-қазақ түбіміз бір, 
Алтай, Ертіс, Оралды еткен дүбір, 
Орманбет хан ордадан шыққан күнде 
Асан ата қайғырып айтыпты жыр [3, 11].  
Толғау  Асан  атаның  Орманбет  хан  тұсында  өмір  сүріп,  Алтын  Орда  ұлыстарының 
бейбіт өмір сүруіне мүдделі болғанын сипаттайды. Қ.Халид ел аузынан жазып алған Асан 
қайғының толғауы деп мына жырды мәлімдейді: 
Мұнан соң қилы-қилы заман болар, 
Заман азып, заң түзеп жаман болар, 
Қарағайдың басына шортан шығып 
Балалардың дәурені тамам болар. 
О күнде қарындастан қайыр кетер, 
Ханнан күш, қарағайдан шәйір кетер, 
Ұлың-қызың орысқа бодан болып, 
Қайран ел, есіл жұртым сонда не етер [3, 12].  
Қ.  Халид  бұл  толғауға  түсініктемесінде:  «Асан  атаның  сөздерінде  өзгеше  бір 
мағыналар көп. Монғол-татар мен сарай хандарының, орыс князьдарының аяқ алыстарын 
пікірге  алып,  өз  хандарының  орынсыз  лайықсыз  кісі  бола  тұра  ел  басқарып,  елдің 
берекесін  алып,  ақыры  мұның  соңы  Ресей  сияқты  бір  алыптың  аузында  ыңғай  жасарын 
байқап, соған ишара жасаған»  – деп, кейінгі тарихи мәліметтермен ұштастырады [3, 12]. 
Орманбет,  Асан  заманын  қазақ  шежіресі  Астрахан,  Қазан  хандықтарын  орыстардың 
жаулап алғанымен (1556 ж.) байланыстырады. 
Жоғарыда  келтіріп  отырған  толғау  «Әй,  хан  мен  айтпасам  білмейсің»  деген  атпен 
ОҒК  қорындағы  қолжазба  негізінде  жазып,  жарияланып  жүр.  Тапсырушы  Есентаев 
Забанның нұсқасы бойынша толғау мәтіні: 
«Әй, хан мен айтпасам білмейсің, 
Айтқаныма көнбейсің. 
Жайылып жатқан халқың бар, 
Аймағын көздеп жүрмейсің. 

 
15 
Қымыз ішіп қызарып, 
Мастанып, қызып терлейсің. 
Өзіңнен басқа хан жоқтай. 
Елеуреп неге сөйлейсің? 
Қорған салдың бейнет қып, 
Қызметшің жатыр ішіп-жеп,… 
Мұны неге білмейсің? 
Қатын алдың қарадан, 
Айырылдың хандық жорадан. 
Ел ұстайтын ұл таппас, 
Айырылар ата мұрадан, 
Мұны неге білмейсің 
Құладын құстың құлы еді 
Тышқан жеп жүнің түледі. 
Аққу құстың төресі 
Ен жайлап көлді жүреді 
Аңдып жүрген көп дұшпан 
Елге жау боп келеді. 
Құладын қуды өлтірер 
Осыны Асан біледі, 
Мұны неге білмейсің? 
Тіл алсаң іздеп қоныс көр, 
Желмая мініп жер шалсам, 
Тапқан жерге ел көшір, 
Мұны неге білмейсің?… 
Әй, Жәнібек, ойласаң, 
Қилы-қилы заман болмай ма? 
Суда жүрген ақ шортан 
Қарағай басын шалмай ма? 
Мұны неге білмейсің? 
Қош, аман бол, Жәнібек, 
Енді мені көрмейсің!!!» [4, 66].  
Екі  деректегі  толғау  мазмұндас  бір  ойды  меңзейді.  Бұл  жерде  басын  ашып  алатын 
бір мәселе толғаудың қай ханға арналғаны жөнінде. 
Қазақ  шежіресінің  деректеріне  қарап  толғаудың  Қазан  ханы  Ұлұғ  Мұхамед  ханға 
арналуы  мүмкін  деп  жорамалдауға  болады.  Ал  кейбір  зерттеулерде  осы  толғауды  бірде 
Алтын  Орданың  ханы  Әз  Жәнібекке  телісе,  бірде  Қазақ  ханы  Кіші  Жәнібекке  арналған 
дейді. Бірінші пікірді  қолдаушылар  «Орманбет» Ұлұғ Мұхамед ханның лақаб аты дейді. 
Әрі  соның  тұсындағы  Қазан  хандығындағы  бүліншілікті  Асан  қайғы  меңзеп  отыр  деп 
дәлелдейді. «Орманбет хан ордадан шыққан күнде, Асан ата қайғырып айтып жыр» – деп 
келетін Құдабай ақынның сөзі Асанның Орманбет ханның замандасы, әрі жанашыр жақын 
адамы  болғанын  аңғартады.  Болашағын  болжай  айтқан  толғауларымен  көреген  кеңесші 
бола білген. 
Екіншіден,  Асан  Ата  толғауының:  «Құладын  құсқа  байланысты,  я  болмаса,  төрені 
тектіден  қою,  әйелді  ақ  сүйектен  алу  керек  деген  жолдардың  жауабын  да  Қ.Халид 
Жәнібекке емес, Орманбетке (Ұлұғ Мұхамед) арналған дейді. Біз мысалға  алып отырған 
толғаудың  мазмұнын  аша  түсетін  әңгіменің  баяны  мынадай:  Хан  бір  күні  аңға  шығып 
келіп: «Ата, құладынды қайырып аққу алғыздым, - деген сөзіне Асанның берген жауабы: - 
Құладын құстың құлы еді, аққу құстың асылы, қара билеп халқыңды, қор болар ханның 
нәсілі» – деп реніш білдірді. Тағы бірде хан басшылыққа лайық емес адамды бәлен жерге 
бек қойсам деген сауалына Асан ата былай деп сын айтады: – Тырнадан жасауыл қойсаң, 

 
16 
басыңнан қиқу кетпес, тексізден төре қойсаң, жұртың мұратқа жетпес. Бұл сындары ханға 
ұнамай  қойған  соң,  хан  Асан  Атамен  тіл  табыса  қоймайды  [88,  75-76].  Осы  мазмұнда 
жырланған  «Алты  атанға  қос  артып»,  «Қырында  киік  жайлаған»,  «Еділ  бол  да,  Жайық 
бол» деген Асан қайғы Сәбитұлының толғаулары Ұлұғ Мұхамед [Орманбет] хан мен інісі 
Кішік  Мұхамедтің  кезінде  болған  тарихи  оқиғаларға  арналған.  Тіпті  толғаулары  бір-
бірінің  жалғасы  болып  көрінеді.  Мәселен,  жоғарыда  айтылған  «Әй,  хан  мен  айтпасам 
білмейсің»  толғауындағы  негізгі  ой  «Алты  атанға  қос  артып»  толғауында  жалғасын 
табады [4, 65].  
Асан  қайғының  атынан  айтылатын  тарихи  фольклор  үлгілері  бірнеше  ханның 
тұсында  өмір  сүрген  дала  философ-жырауларының  мұраларының  жиынтығы.  Олардың 
тарихи нұсқасы Алтын Орданың аты белгілі атақты ханы Жәнібектің тұсында шығарылса 
керек. Кейінгі қосымша толғаулар Алтын Орда ыдырай бастаған  уақытқа, оның ішіндегі 
ішкі  тартыс,  ағайынды  Үлкен,  Кіші  Мұхамедтер  арасындағы  келіспеушіліктерге 
байланысты. Ш. Құдайбердиев, Қ. Халид шежірелері Асанды осы құлдырау дәуірінде өмір 
сүрді  деуіне  себеп  айқын.  Асанның  «қайғы»  атануы  да  қоғам  дағдарысын  бейнелеуінен 
өріс алған. Асан ата атынан айтылатын жырлардың біразы қазақ ханы Жәнібек тұсында да 
шығарылуы мүмкін. Осы орайда М.Ж. Көпеевтің Асан атаның атынан айтылатын сөздерге 
түсінік  беретін  мына  сөзін  келтірген  жөн.  «Асан  қайғы  желмаямен  жалғыз  өзі  жүрді. 
Аузынан естіп қалған ешкім жоқ, бетеге мен көдеге жазып кеткен жоқ. Сонда мұның бәрін 
естіген  Асан  қайғының  қасында  жүрген  жолдасы  емес,  сол  айтылған  жерлерді  аяғымен 
жүріп,  көзімен  көріп  айтып  тұрған….»  [5,  78-84]  Көшпелілердің  соңғы  империясының 
дағдарысы,  Еуразиялық  кеңістіктегі  жаңа  геосаяси  ахуал  Асан  қайғы  атынан  айтылатын 
XІV-XV ғасырлардың толғауларында өз бейнесін тапқан. 
Кейінгі  тарихи  зерттеулерде  қазақ  ханы  Жәнібекті  (1453-1474)  «Әз  Жәнібек»  деп 
атау  көрініс  тапқан.  Шын  мәнінде,  «әз»  атауы  Алтын  Орда  ханы  Өзбек  ханның  ұлы  Әз 
Жәнібекке  (1341-1357)  жж.  қатысты.  Бұл  туралы  орта  ғасырлық  жазба  дерек:  «..Ханом 
стал Узбек. Затем ханом стал его сын Джанибек. Его называли святым Джанибеком» –деп 
Жәнібектің  әзіз  аталғаны  жөнінде  атап  өтеді  [6,  33].  Бұл  дерек  шежіре  тарапынан  да 
қолдау табады. XVІІғ. жазылған Әбілғазы шежіресінен мынадай мәлімет аламыз:  «Өзбек 
хан өлген соң, оның ұлы Жәнібекті хан көтереді. Жәнібек хан ғажайып мұсылман патша 
болды,  өзі  ғұлама,  ибалы,  ақылды  кісі  еді,  Сарайшық  шаһарында  таққа  отырды, 
шариғатты қатаң сақтар еді» [7, 116].  
Келтіріп  отырған  екі  деректе  Алтын  Орданың  ханы  Жәнібектің  «Әз»  аталуының 
бірнеше себептерін ашып көрсеткен. Қ. Халид Әз Жәнібектің өте әділ, шарғи мәселелерге 
жетік болуымен қатар «Әз Жәнібек» лақабын алғанын айта келе, «Әзіз Жәнібек деген сөз, 
бұл  халыққа  аса  әділдігімен  беделді  болып  көріне  білген»  –  деп  бұл  жазғанын  «Әзіз»  – 
арабша «ғазиз» -қымбат, қадірлі деген мағынаны білдіретінін дәлел етіп бекітеді [3, 234]. 
Шынында  да,  араб  тілінде  «Әз»  –  мықты,  қымбатты,  құрметті,  ғазиз  деген  мағынада 
түсіндіріледі [8, 513].  
Қазақ  арасында  кең  тараған  тарихи  аңыздардың  көпшілігінде  Әз  Жәнібек  атының 
кездесуі кездейсоқ емес. Бұл әңгімелер Әзіз Жәнібектің даналығы арқылы көшпелілердің 
арман-тілегін  тануға  мүмкіндік  береді.  Аңыздардың  бірінде  Әз  Жәнібекке  дүниеде  не 
өлмейтіні жөнінде данышпандық сұрақ қойғызды. Мұны хан өзінің алпыс биіне қойғанда 
олар былай депті:  
«Ағын су өлмейді, 
Асқар тау өлмейді, 
Аспанда ай мен күн өлмейді, 
Әлемде қара жер өлмейді». 
Сонда Жиренше шешен бәріне былай деп қарсы шығыпты: 
Ағын судың өлгені,  
Алты ай қыста қатқаны. 

 
17 
Асқар таудың өлгені, 
Басын бұлттың жапқаны. 
Ай мен күннің өлгені,  
Еңкейіп барып батқаны. 
Қара жердің өлгені, 
Қар астында қалғаны.  
Ажал атқан оқ бір алланың қақпаны. 
Дүниеде не өлмейді? 
Жақсының аты өлмейді,  
Ғалымның хаты өлмейді [9, 16].  
Жоғарыдағы Әбілғазының шежіресінде келтірілгендей, Әз Жәнібектің ғұламалығын 
елге мәшһүр етуде, тарихи тұлғаның ел жадында сақталуына шешендік сөздердің қатысы 
зор. Түркі-моңғол көшпелілерінің арасындағы тарихи ақпаратты есте сақтау және кейінгі 
ұрпаққа жеткізу механизмі ауыз әдебиеті арқылы іске асады. Қашанда табиғаттың тылсым 
күштерімен  тілдесіп,  тіршіліктері  табиғатпен  байланысты  деп  түсінген  қауым  өздерін 
табиғаттың бір бөлшегі ретінде санаған. Көшпелілердің барлық болмысы табиғи ортамен 
үйлесімділік қарым-қатынастар түзу ретінде пайда болған тұтас дүние. 
Ендеше шешендік өнерде сипат алған: «дүниеде не өлмейді?», «дүниеде не жетім?» 
немесе «үш арсыз, үш ғажайып, үш жетім» деген терең мазмұнды сұрақтар, бір жағынан, 
терең  ойлауды  қажет  етеді,  көшпелілер  дүние-танымның  кең  өрістілігін  танытады, 
екіншіден, XV-XVІІ ғғ. ұлыстарының дүдәмәл рухани жағдайын аңғартады. 
Аңызда  көріп  отырғанымыздай,  Жиренше  шешен  Алтын  Орданың  ханы  Әз 
Жәнібектің  замандасы  деп  жобалауға  тура  келеді.  Хан  мен  Жиренше  шешен  арасында 
өзара  сыйластықтың  орны  ерекше  екенін  келесі  бір  мына  нұсқада:  «Қарашаш  өліп, 
Жиренше  қартайып»  –  деп  басталады  ескі  аңыз:  «Көріскелі  келген  Әз  Жәнібек  далада 
кездесіп:  -  Уа,  шешенім,  тезек  теріп  жүргенің  қалай?  –  дейді.  Сонда  Жиренше  шешен 
іркілместен: 
- Қатын шайпау, ұл тентек, 
Екеуледі, ей, ханым. 
Кәрілік жеңді, мал тайды, 
Төртеуледі, ей, ханым. 
Басымнан бақтың тайғанын 
Көрмейсің бе, ей, ханым. 
Арқамдағы қу тезек, 
Әркімге келер бір кезек – депті» [9, 17].  
Әз  Жәнібек  пен  Жиренше  шешен  атынан  айтылатын  хикаялардың  XІX  ғ.  соңында 
жасаған адамдардың атына қатысты ауыз әдебиеті үлгілерінен ерекшелігі шамалы. Яғни, 
бұл фольклор сюжеттеріне қарап тарихи ой-пікір білдіру өте қиын. 
Сонымен  Алтын  Орданың  ханы  Әз  Жәнібекке  қатысты  делінетін  әңгімелер  қазақ 
ханы Жәнібекке немесе бертінгі уақытқа да тиесілі болуы мүмкін.  
Шежіренің жазба нұсқалары қазақ ханы Жәнібекті  «Кіші Жәнібек»  деп атайды. Ол 
туралы Қадырғали Жалайыр: «Оның ұлы [Барақтың Е.З.]. Кіші Жәнібек деп атанған. Осы 
Жәнібек  хан  атасының  ұлысын  өзі  биледі»  –  деп  жазады  [10,  114].  Әрине,  шежіре 
деректерінде кейде жансақтық да кездеседі. 
Дегенмен бұдан шығатын қорытынды біреу. Қазақ хандығы Алтын Орданың ыдырау 
процесінде пайда болған саяси ұйым болатынын мойындасақ, қазақ атанған рулардың да 
Алтын  Ордалық  дәстүрлерді,  құндылықтарды  жетекшілікке  алған  қауым  екендігі  сөзсіз. 
Сол  себептен,  тарихи  фольклорда  Алтын  Ордалық  Әз  Жәнібек  пен  Қазақ  хандығын 
құрушы  Жәнібектің  айырмашылығы  ескерілмейді,  екі  тұлға  жадыда  біте  қайнасып 
ескерілмейді, екі тұлға жадыда біте қайнасып кеткен. 

 
18 
Орыс  ханның  өмірбаянына  қатысты  бөлімінде  Қ.  Жалайыр  шежіресі  «Оның  [Кіші 
Жәнібек]  балалары  көп  еді…»  деп  Жағам  бикемнен  туған  Қасым  мен  Қамбарды  және 
Үсек хан, Жәдік хан - бұл екеуінің анасы бір, Бауыш, Бұйдаш - бұл екеуінің анасы бір еді. 
Қожаш  –  бұл  анадан  жалғыз  еді»  –  деп  жеті  ұлын  атап  көрсетеді  [10,  122].  Тарихи 
мәліметтерде Жәнібектің тоғыз ұлының аты аталады. Орта ғасырлық дерек «Нұсрат-наме» 
мен Әбілғазының «Түрік шежіресінде» бұлардың аттары мына ретпен берілген: «Ираншы, 
Махмұт, Қасымке, Мұхаммедхан, [Шибанимен соғысып, Мұхамедхан шәйіт болады Ә.Б. 
Одан соң Етік (Әдік), Жаныш, Қаңбар, Өсік, Жәдік» [6, 45; 4, 119]. 
Қазақ тарихи фольклоры XV ғасырдың ортасындағы оқиғаларды Әз Жәнібек ханмен 
байланыстырады.  Әсіресе  Қазақ  хандығының  құрылуына  оның  сіңірген  еңбегі  өлшеусіз. 
Дегенмен  ауызша  тарихнаманы  зерделей  отырып  қазақ  ханы  Жәнібектің  өмір  баяндық 
деректеріне Алтын Орда ханы Жәнібектің [1342-1357 жж. басынан өткен тарихи оқиғалар, 
немесе  соның  қасиеті  еніп  кеткен.  Түптеп  келгенде,  қазақ  фольклорындағы  Жәнібек 
бейнесі [симбиозды] тұлға. 
 
 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1
 
Құдайбердиев Ш. Түрік, қырғыз һәм хандар шежіресі. – Орынбор, 1911. – 82 б. 
2
 
Қазақ поэзиясының түрлері жөнінде // Ш.Уәлиханов. Таңдамалы. – Алматы, 1985. 
3
 
Халид Қ. Тауарих хамса. - Алматы, 1993. – 304 б. 
4
 
XV-XVІІ ғғ. қазақ поэзиясы. – Алматы, 1982. – 240 б. 
5
 
Мәшһүр Жүсіп. Асан Қайғы туралы. Ақиқат. - 1992. № 7. – 78-84 бб. 
6
 
Таварих-и Гузида-йи нусрат-наме // МИКХ. – 9-44 с. 
7
 
Таныш Х. Шараф-наме-ий шахи // МИКХ. – 237 б. 
8
 
Арабско-русский словарь. - М.: Русский язык, 1989. – 513 с. 
9
 
Тозған қазды топтанған қарға жейді. - А, 1992. – 127 б. 
10
 
Жалайыр  Қ.  Шежірелер  жинағы.  /Ауд.  Мингулов  Н.,  Көмеков  В.,  Өтениязов  С.  –
Алматы: Қазақстан, 1997. – 128 б.  
 
 
 
РЕЗЮМЕ  
 
В  статье  рассматривается  образ  хана  Жанибека  в  казахском  фольклоре  как  симбиозной 
личности. 
 
RESUME  
 
The  image  of  Zhanibek  in  the  Kazakh  folklore  as  a  symbiosis  personality  is  considered  in  the 
article. 

 
19 
УДК 93/98:008(5Каз) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

жүктеу/скачать 3,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: