Ф и з и к а әож 53. 049. 1 Физика сабақтарында

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013
 
 91
 
ӘОЖ 378.016.02:004.9(574) 
ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚЫТУ ҚҦРАЛДАРЫН ЖАСАУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ 
МЕН ОЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫ  ОҚЫТУДЫҢ МАҚСАТЫ МЕН МАЗМҦНЫ 
 
Б.Ғ.Бостанов - п.ғ.к., М.Адеев – магистрант (Алматы қ., ҚазҰПУ)
 
 
Аннотация:  мақалада  болашақ  информатика  мұғалімдеріне  электрондық  оқыту 
құралдарын  жасау  технологиялары  мен  оларды  пайдалануды  оқытудың  қажеттілі 
анықталынып,  оқытудың  мақсаттары  мен  мазмұнын  анықтауда  ескерілетін  мәселелер 
туралы айтылған.  
Түйін  сӛз:  электрондық  оқыту  құралдары  (ЭОҚ),  иерархия,  метасипаттау, 
метаақпарат, визуалды дизайн, инновация.
 
Оқыту  жүйесінің  элементтері:  мақсаттар,  мазмұны,  әдістер,  оқытудың  құралдары 
мен  ұйымдастырушылық  формалары,  сондай-ақ  мұғалімнің  қызметі  мен  студенттердің 
қызметі ӛзара бір-бірімен тығыз байланысты екендігі мәлім [1]. 
Сондықтан  да  информатикадан  ЭОҚ  түріндегі  оқытудың  жаңа  құралдарын 
пайдалану  жоғарыда  айтылған  элементтерге,  соның  ішінде  оқытудың  мақсаттары  мен 
мазмұнына да тікелей әсер ететіні сӛзсіз. Дидактикада оқытудың мазмұны мен мақсаттары 
басты  мәселелердің  бірі  болып  табылады.  Білім  берудің  мақсаттары  педагогикалық 
қызметте  жүйе  құраушы  қызмет  атқарады  [2].  Кӛп  жағдайда  оқыту  мен  тәрбиелеу 
әдістерін, құралдарын, мазмұнын таңдау - мақсаттарды таңдауға тәуелді болады. Ӛкінішке 
орай  шынайы  педагогикалық  тәжірибеде  мақсаттар  ашып  кӛрсетілмейді,  кӛрсетілсе  де 
толығымен емес. В.П.Беспалько кез келген оқулықта оқыту мақсатын ашып кӛрсету, соған 
сәйкес  белгіленген  мақсаттарға  қол  жеткізе  алатындай  дайындық  болуы  керектігін 
айтады. Сондай-ақ сол мақсаттарға қол жеткізуді бағалау әдістері де кӛрсетілуі керек. 
Болашақ  информатика  мұғалімін  ЭОҚ  жасауды  үйретудің  келесідей    мақсаттарын 
анықтайық: алгоритмдік және эвристикалық танымдық қызметті жүзеге асыруға, қажетті 
ӛзара  логикалық  түрде  байланысқан  пәндердің  ғылыми  түсініктер  иерархиялық  жүйесін 
студенттердің  игеруін  қамтамасыз  ету  үшін,  информатика  пәнінің  мұғаліміне  ЭОҚ 
дайындауды және ӛздерінің кәсіптік қызметінде пайдалауды үйрету. 
Арнайы курсты оқып үйренудің нәтижесінде студенттер мынаны білуі керек: қазіргі 
заманғы  ЭОҚ  жасаудың  технологиялары  мен  пайдалануын;  ЭОҚ  жобалау  мәселелері 
бойынша есепті қоя білуді және шешуді; ЭОҚ сапасын анықтайтын алғашқы сынақтарды 
жүргізуді;  ЭОҚ  жасаудың  қазіргі  заманғы  технологиялары  дамуының  тенденциялары 
жӛнінде мағлұматтарының болуы. 
Бұл  мақсатқа  қол  жеткізу  үшін  оқу  материалы  мазмұнының  дидактикалық  және 
әдістемелік    ӛңделуі  қажет.  В.П.Беспалько  пікірінше,  оқулық  монографиялық  емес, 
дидактикалық болу керек [3]. 
Оқулықта  материалдарды  беру,  кӛлемі,  құрылымы  мәселесі  оқыту  теориясымен 
сәйкес анықталуы керек. И.Я.Лернер оқыту мазмұнының тӛрт элементін бӛліп кӛрсетеді: 
білім,  қызметті  жүзеге  асыру  тәжірибесі,  студенттердің  шығармашылық  мүмкіндіктерін 
дамыту,  шындыққа  эмоционалдық  қарым-қатынасы  [4].  Бұл  жұмыста  дәстүрлі 
оқулықтардағы    оқыту  мазмұнының  элементтерін  беріп  кӛрсетудің  келесі  әдістері 
кӛрсетілген:  білімдер  негізінен  мәтіндер  түрінде;  қызмет  әдістері  типтік  -  тапсырмалар 
түрінде;  шығармашылық қызметті дамыту – шығармашылық тапсырмалар түрінде беріліп 
отырады;  студенттердің  қажетті  эмоционалдық  қарым-қатынасы  оқулықтарда  эмоцияға 
толы, оқырманның сезіміне әсер ететін мәтіндер есебінен қалыптасады.        
Жаңа  ақпараттық  технологияларды  қолдану  негізінде  оқыту  мазмұнының 
элементтерін  бӛліп  кӛрсетуді  Т.Сергеева  дамытқан  болатын.  Бұл  үлгіде  оқытудың 
мақсаты  студентті  жеке  тұлға  ретінде  дамыту  болып  табылады.  Білім  мұнда  мақсат 
ретінде  емес,  керісінше  студенттердің  жеке  тұлға  ретінде  дамуының  құралы  ретінде 
қарастырылады.  Т.Сергеева  оқыту  мазмұнының  тӛрт  элементін  жүзеге  асырудың 

92  Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013 
 
ерекшеліктерін  атап  кӛсетеді.  Бірінші  элемент  –  білімдер  жүйесі,  мұнда  студентке  бір 
емес,  бірнеше  мысалы:  физика,  математика,  биология,  химия,  т.б.  пәндер  әлеміне  енуге 
кӛмектесетін  интегралдық  сипаттағы  компьютерлік  программаларды  жасау  ұсынылады. 
Модельдеудің  үлкен  мүкіндіктері  кӛрсетілген  екінші  элемент  –  студент  меңгеруі  тиіс 
репродуктивтік  білімдер.  Компьютер  репродуктивтік  білімдерді  қалыптастырудың  күшті 
құралы екендігі сӛзсіз үшінші элемент – шығармашылық білімдер.  «Жаңалықтарды ашу 
арқылы  оқыту»  идеясын  дәріптейтін,  сондай-ақ  қиын  жағдайларды  модельдеу  жолымен 
оқытатын  арнайы  микроорталарды  қолдану  арқылы  дамытылуы  мүмкін  тӛртінші 
элемент  –  оқыту  мазмұны  студентті  жеке  тұлға  ретінде  дамытуда  маңызы  бар 
педагогикалық мәселе және ол жаңа ақпараттық технологиялар аясында оқытудың тұлғаға 
бейімделген  үлгісін  пайдалану  арқылы  тиімді  шешілуі  мүмкін.  Алайда,  ЭОҚ  нақты  бір 
құралын  пайдалану  арқылы  кез  келген  пәнді  оқытуда  алдыңғы  орынға  білімдерді 
қалыптастыру мәселесі шығады. Сол себептен біздің жағдайда «оқыту мазмұны, кәсіптік 
білімдер  мен  алғашқы  кәсіптік  тәрбиені  қалыптастырып,  студенттерге  ұсынылатын 
тапсырмалар,  жаттығулар  кешені,  оқулық  ақпаратының  мазмұны,  құрылымы,  құрамы» 
дейтін кӛзқарасты ұстанғанымыз жӛн. 
Оқу  материалының  мазмұны  ғылымның  қазіргі  күйіне  сәйкес,  сондай-ақ,  онда 
ғылыми дәлелденген, бұрынан қалыптасқан мәліметтердің болуы және оқу материалының 
мазмұны пәнаралық байланыстарды ескере отырып, қандай да бір ғылымның жүйесі мен 
логикасына сай құрылуы керек [5]. 
Оқыту  мазмұнына  қатысты  мынадай  кемшіліктерді  атап  кӛрсеткен  жӛн:  пәнаралық 
байланыстың  жоқтығын,  түрлі  пәндерде  материалдың  жӛнсіз  қайталануы,  оқулықтарда 
негізгі  мен  қосымша  материалдардың  дұрыс  бӛлінбеуі,  сұрақтар  мен  тапсырмалар 
кӛлемінің аздығы. Оқулықтың әрбір  авторы мазмұнның ғылыми деңгейін  арттыру үшін 
түрлі мәселелерді енгізуге тырысады. Оқулықтың әрбір бӛлігі, әрбір мәлімет ӛте маңызды, 
әрі  қажетті  болып  келеді.  Нәтижесінде  тым  қиындатылған,  жеке  маманға  қажетті,  бірақ 
жалпы  білім  мақсаттарына  міндетті  емес  артық  материалдардан  тұратын  курстар  пайда 
болады. «Оқулықтың тым қиындатылуы, жӛні жоқ мәліметтермен толықтырылуы жалпы 
білімге үлкен зиян келтіреді».  
Сонымен  қатар,  білім  мазмұнының  толқын  іспеттес  ұлғаюына  байланысты  әр 
оқулықта  сол  пәннің  жеке  құбылыстарын  құрайтын  құрылымдық  элементтерін  бӛліп 
кӛрсету қажеттілігін айтуға болады. Ендігі жерде сол саланың барлық жеке құбылыстарын 
оқып-үйренудің  қажеті  жоқ.  Мұндай  белгілі  білімді  бӛліп  кӛрсету  материалды  игерудің 
қажетті кӛлемін қысқартуға мүмкіндік береді.
 
ЭОҚ  жасауды  үйренудің  ӛзіне  тән  ерекшеліктері  бар.  Мұнда  міндетті  түрде  оқу 
материалының жүйелілігі мен құрылымдық-функционалдық байланысы қамтамасыз етілуі 
керек.  Оқу  курсының,  егер  оқу  материалы  жүйесіз  және  құрылымсыз  болса, 
бағдарламалық жүзеге асырылуы қиындайды. 
Білімнің әр саласында, әр ғылыми пәнде оқу материалының жеке компоненттерінің 
құрылымдық  байланысын  анықтаудың  арнайы  әдістері  жасап  шығарылуы  мүмкін. 
Мысалы,  жаратылыстану  пәндері  оқулықтарының    оқу  материалының  құрылымын 
графтар теориясы негізінде анықтау ұсынылады. 
Оқу  мазмұнын  таңдаған  кезде  оқыту  мақсаттарына  сай  болуымен  қатар,  оқытудың 
дидактикалық принциптерін ескерген жӛн. 
Ғылыми принцип оқыту мазмұнында  бұрын қалыптасқан, дәлелденген білімдермен 
қатар  тиісінше  сол  білім  саласының  жаңалықтарының  болуын  да  талап  етеді.  Ғылыми 
принципті  ескеру  педагогикалық  үрдісте  информатикадан  ЭОҚ-тың  дидактикалық 
мүмкіндіктерін зерттеп білуге кӛмектеседі. 
Информатика  пәні  бойынша  арнайы  курстың  оқыту  мазмұнын  таңдау  үшін  ЭОҚ 
жасау  технологияларының  кейбір  жақтарын,  сондай-ақ  ЭОҚ  жасаудағы  студенттердің 
қызметтерін де қарастырған жӛн.  
Информатика пәні бойынша ЭОҚ үшін оқу материалын таңдаудан бұрын студентке 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013
 
 93
 
оқу тапсырмаларының сипаттамаларын орындау керек, оқу мақсаттарын анықтап оларды 
операцияландыру  керек  (яғни  оқуды  жақсы  бітірген  әркім  орындай  алтын  операциялар 
арқылы берілуі). 
Ол  үшін  оқыту  мақсаттарының  иерархиясын  дайындауды  жүргізу  керек.  Оқыту 
мақсаттарының  иерархиясын  дайындау  –  оқыту  мазмұнын  сараптаудың  алдында 
жүргізілетін жұмыстың негізгі бӛлігі. Ол мыналарды қамтиды: 
 
- сабақтың мақсаттарын анықтау; 
 
- қалыптастырылатын білімді кӛрсететін іс-әрекеттерді анықтау; 
 
-сол іс-әрекеттерді орнындауға мүмкіндік беретін білімдерді анықтау; 
 
- сол білімдерді болашақ оқушыға мәлім немесе беймәлім деп бӛлу. 
Кейбір  білім  мен  дағды  түрлі  тапсырмаларды  шешу  үшін  қажет  болуы  мүмкін. 
Мұндай  білім  мен  дағдының  материалдар  мазмұнын  анықтаудағы  бӛлу  және  пайдалану 
кезіндегі мәні ерекше. Оқу материалдарының  түрлі бӛлімдерінде  меңгерілетін әрекеттер 
жиынтығын орналастыру, оқыту кезінде қайталаулар санын азайтуға мүмкіндік береді. 
Студенттердің  әрбір  әрекеті  нәтижелі  орындауы  үшін  қажетті  жоғарыда  айтылған 
білім  мен  дағдыны,  бұл  оларға  бұрыннан  белгілі  және  мынаны  оларға  оқыту  керек  деп 
екіге бӛлеміз. 
Ол үшін білім мен дағдыны шамамен былайша бӛліп кӛрсету керек болып табылады: 
-
 
барлық студенттер үшін жаңа; 
-
 
барлық студенттерге  бұрыннан мәлім; 
-
 
кӛптеген студенттерге мәлім; 
-
 
тек кейбіреулеріне ғана мәлім білімдер. 
Барлық  студенттерге  мәлім  білімдер  мен  дағдыларды  әдетте    жасалатын  тізімге 
қоспайды.  Дегенмен,  білім  мен  дағды  тізімін  жасау  сатысында  онда  күдік  туғызатын 
жағдайлар  туралы  ескеруді  және  мұқият  қарастырғанан  кейін  ғана  барып  ақтық  шешім 
қабылдауды  ұсынады.  Кӛптеген  студенттерге  не  тек  кейбірулеріне  ғана  мәлім 
білімдерді  жасалатын  материалға  қосу  керек.  Электрондық  оқыту  құралдарының 
психологиялық-педагогикалық стратегиясының қалыптасуына қарай оларда студенттердің 
ӛз еркімен оқытылуын қарастыруға болады. 
Оқыту  мақсаттарының  иерархиясын  дайындау  -  информатикадан  жасалатын 
электрондық оқыту құралдарының жеке бӛлімдерінің мақсаттары мен мазмұнын анықтау 
процедурасы.  Алайда,  мұнда  кейбір  қиыншылықтар  туындауы  мүмкін,  оның  себебі 
иерархияны  дайындауда  әр  оқытушы  әртүрлі  нәтижелер  алуы  мүмкін.  Бұны  осы 
нәтижелерді  тексеру  мен  салыстыру  үшін  пайдалануға  болады.  Егер  мамандардың 
арасында бұл мәселеге қатысты даулар туындаса, онда бұл дауды педагогикалық тәжірибе 
шеше  алады.  Жоғарыда  айтылған  оқыту  мақсаттары  иерархиясының  құрамы  жайлы 
материал  жасалатын  арнайы  курстың  оқыту  мазмұнында  кӛрініс  табуы  керек. 
Информатикадан білім ресурстарына, оның сапасына, ақпараттық архитектурасы мен қоса 
оның бірізділігіне де талаптар қойылады.  
Информатикадан  электрондық  оқыту  құралдарын  оларды  жасаушылармен 
қабылданған келісімдер негізінде жасау қажет: 
-
 
ақпараттарды құрылымдау критерийлері мен терминологиясының бірлігі; 
-
 
визуалды дизайнның жалпы элементтері; 
-
 
 біркелкі қызмет кӛрсетулерді жинақтау міндеттілігі; 
-
 
ресурсаралық ақпарат алмасу принциптері мен форматы жайлы; 
-
 
жалпы ақпараттық ресурстарды қолдану принциптері мен форматы жайлы; 
-
 
ақпаратқа қатысты навигация жүйесінің бір нұсқалылығы; 
-
 
ішкі ақпарат кӛздерін қолдану принциптері; 
-
 
іздеу жүйелері жұмыстарының тиімділігі үшін ақпаратты беру әдістері; 
-
 
метаақпараттардың айрықша экспорты және импортын жүргізу тәртібі. 
Метасипаттау  түрінде  рәсімделетін  ақпараттық  білім  басылымы  немесе  ресурс 
жайлы  біріздендірілген  мәліметтер  жүйесінде  құрамында  тӛмендегідей  критерийлері  бар 

94  Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013 
 
бӛлімдер бекітілуі мүмкін: 
-
 
ЭОҚ атауы; 
-
 
ЭОҚ түрі; 
-
 
білім деңгейі; 
-
 
 оқу үдерісінің түрлері мен формалары; 
-
 
оқытылатын аудиторияның ерекшелігі; 
-
 
пәндік және білім салалары; 
-
 
ЭОҚ авторларының аты жӛндері: 
-
 
ЭОҚ жасау мен соңғы жаңарту уақыты. 
Сонымен анықталған мақсаттарға сәйкес электрондық оқыту құралдарын жасау мен 
пайдалануды  оқыту  арнайы  курс  түрінде  немесе  факультативтік  курс  түрінде  міндетті 
түрде  оқытылуы  керек.  Курсты  оқыту  нұсқасын  таңдау  ЖОО-да  оқу  үдерісін  ӛткізуге 
байланысты  (ЭОҚ  жасау  технологиясын  оқытуға  бӛлінетін  уақыт,  бағдарламалық  және 
ақпараттық қамтамасыз етілуі, мұғалімдердің дайындығы т.б.). 
Оқытудың кез келген әдістемелік жүйесі: мақсаттардан, әдістерден, оқыту құралдары 
мен  формаларынан,  сондай-ақ,  оқыту  мазмұнынан  тұрады.  ЭОҚ  жасауды  информатика 
мұғалімдеріне  үйретудің  әдістемелік  жүйесін  жаңғыртуды  жүзеге  асыру  үшін  оқытудың 
әдістерін, формаларын және оқытудың тиісті құралдарын инновациялық тұрғыдан таңдау 
қажет. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1. 
Т.С.Назарова,  Е.С.Полат  Средства  обучения:  технология  создания  и 
использования. - М.: Изд-во УРАО. - 1998. - 204 с. 
2. С.Д.Смирнов Педагогика и психология высшего образования. - М.: Аспект-Пресс. 
- 1995. - 271 с. 
3. В.П.Беспалько Теория учебника. Дидактический аспект. - М.: Педагогика. -1988.-
С. 27. 
4.  Теоретические  основы  содержания  общего  среднего  образования  /  Под  ред.  В.В. 
Краевского, И.Я. Лернера. - М.: Педагогика. - 1983. - С. 311. 
5. И.Ф.Харламов. Педагогика. - 3-е изд. - М.: Юристъ. - 1997. - С. 127-128. 
 
РЕЗЮМЕ 
В  данной  статье  определено  необходимость  обучения  будущих  учителей 
информатики  к  технологии  разработке  и  использование  образовательных  средств 
обучения,  а  так  же  рассмотрены  проблемы  при  определении  целей  и  содержания 
обучения.  
 
SUMMARY 
 
The article deals  with  the necessity  of  training  future  teachers of computer  technology  to 
the  development  and  use  of  educational  recources,  and  the  problems  in  determining  the 
objectives and content of education.  
 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013
 
 95
 
ӘОЖ 519.6; 622.011.4. 
VISUAL BASIC ОРТАСЫНДА МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫН ЖОБАЛАУ 
ПРИНЦИПТЕРІ 
 
Ж.Ж. Қожамқұлова - ф.-м.ғ.к., аға оқытушы (Алматы қ., Қазмемқызпу) 
 
Аннотация: мақалада Visual basic ортасында мәліметтер қорын жобалау принциптері 
қарастырылған.  Мәліметтер  қорына  қойылатын  талаптар,  мәліметтер  қорын  жобалау 
кезеңдері келтірілген.  
Түйін  сӛздер:  VISUAL  BASIC-те  бағдарламалау  тілі,  мәліметтер  қоры,  жобалау 
принциптері, ActiveX Data Objects, ADO технологиясы. 
Бүгінгі  күнде  Microsoft  Visual  Basic  -  Windows  үшін  әлемдегі  ең  танымал 
қосымшаларды  жоспарлау  жүйесі.  Visual  Basic  орталығы  оңай  қосымшаларды  құру, 
бағдарламалау  құпияларын  тану  үшін  жаңа  тұтынушыларға  қиындық  тудырмайды, 
сонымен  қатар,  тәжірибелі  бағдарламашылар  жұмысына  мықты  құрал  болып  табылады. 
Visual Basic-пен жұмыс істеуді кез келген дайындық деңгейінде бастауға болады. 
VISUAL  BASIC  ӛзін  инструменттердің  үлкен  жиынтығын  пайдалана  отырып, 
пішіндер  мен  графикалық  объектілерді  кӛрнекі  құрастыруға  болатын  графикалық  орта 
ретінде  ұсынады.  VISUAL  BASIC-те  бағдарламалау  тілі  ол  кӛпке  таныс  BASIC 
стандарттық тілінің кеңейтілген версиясы. 
Қазіргі  кезде  Windows-те  жұмыс  істейтін  қолданбалы  қосымшалар  жасауда  Visual 
Basic  және  Object  Pascal  (Delphi)  технологиялық  тілдері  кеңінен  қолданылып  келеді. 
Windows-те  жұмыс  істейтін  қосымшалардың  қолайлылығы  –  пайдаланушы  компьютерге 
командаларды экранда кӛзге кӛрініп тұратын батырмаларды түрту арқылы беріп, нәтиже 
ала алатындығында. 
Visual Basic бағдарламасының компоненттері және олардың негізгі сипаттамалары: 
TextBox, Label, List және CommandButton компоненттерін қолданып қосымша жасау. 
TextBox  –  қосымшаға  әртүрлі  ақпарат  енгізу  және  шығару  үшін  қолданылатын 
компонент. Қосымша орындалғанда бұл ӛрісте жазылған мәтін редакцияланады. 
TextBox-тің негізгі қасиеттері: Name –объектіге ат беру, Text – ӛріске мәтін енгізу. 
Alignment – мәтінді сол жақпен, оң жақпен немесе ортамен түзету. 
Label  –  ақпаратты  шығару  үшін  қолданылады.  Кӛптеген  қасиеттері  TextBox-ке 
ұқсайды, ал одан ӛзгешеліктері: мұнда қосымша орындалғанда мәтін редакцияланбайды, 
бұл объектіні батырма ретінде де пайдалануға болады. 
Label–дің ӛзіне тән қасиеттері: Caption – жазу орнату. Бұл қасиетке мән беру кезінде 
кез келген әріптің алдына & амперсенд белгісі қойылса сол әріптің асты сызылып тұрады. 
AutoSize  –  обьектінің  шекара  ӛлшемдерін  жазудың  ұзындығына  байланысты  горизонталь 
бағытта  автоматты  түрде  созатын  бульдік  шама.  WordWrap  –  объектінің  шекара 
ӛлшемдерін  вертикаль  бағытта  созу.  BolderStyle  –  жазу  алаңының  түрін  ӛзгерту,  бұл 
қасиеттің  мәнін  1-  FixedSingle  шамасына  орнатса  жазу  алаңы  TextBox  секілді  ӛзгереді, 
бірақ ондағы жазу редакцияланбайды. 
ListBox  компоненті  бірнеше  мәтіндік  қатарлардан  тұратын  тізім  жасау  үшін 
қолданылады.  ListBox- тің негізгі  қасиеттері:  List – қатарға мән беру немесе оның мәнін 
анықтау.  Тізім  қатарлары  мәндерін  қасиеттер  терезесінде  және  программалық  код 
терезесінде  толтыруға  болады.  Тізімнің  алғашқы  қатарының  нӛмірі  0-ге  тең  болады. 
ListIndeх – толтырылған тізімнен қатардың нӛмірін анықтау. ListCount – тізімдегі қатарлар 
санын анықтау. Column – тізімді бірнеше бағандарға бӛліп кӛрсету мүмкіндігін орнатады. 
CommandButton  компоненті  батырма  жасау  үшін  қолданылатын  объектілердің  бірі. 
CommandButton-ның  негізгі қасиеттері: Caption  - батырмаға жазу  орнатады;  BackCokor  – 
батырмаға  түс  беру;  Picture  –  батырмаға  сурет  қою;  DisabledPicture  –  батырманың 
ӛшірілген  күйінде  ғана  кӛрінетін  сурет  орнату;  Down  Picture-батырманың  басылған 
күйінде  кӛрінетін  сурет  орнату;  Style-объектінің  жоғарыда  айтылған  графикалық 

96  Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013 
 
мүмкіндіктерін  орнату;  (BackCokor,  Down  Picture);  Cancel  –  ESC  пернесін  қолдану 
мүмкіндігін орнату; Default-ENTER пернесін қолдану мүмкіндігін орнату. 
Енді  осы  қарастырған  компоненттерді  пайдаланып  жоба  жасау  жолдарын 
қарастырайық.  Visual  Basic  бағдарламасында  қайталану  және  тармақталу  алгоритмдерін 
жобалау. Қайталану процестерін ұйымдастыру үшін мынадай операторлар қолданылады. 
1.
 
For K=m To n Step p 
Цикл  денесі 
Next K 
Цикл  параметрі  алғашқы  мәні  мен  соңғы  мәнінің  арасында  жатса  цикл  денесі 
орындалады, әйтпесе цикл тоқтап, басқару циклден кейінгі операторға беріледі. 
2.
 
While KЦикл денесі 
Wend 
While  операторындағы  шарт  орындалғанша  цикл  денесі  орындалады,  әйтпесе  цикл 
тоқтап, басқару циклден кейінгі операторға беріледі. 
3. Do While KЦикл денесі 
Loop 
Do  While  операторындағы  шарт  орындалғанша  цикл  денесі  орындалады,  әйтпесе 
цикл тоқтап,басқару циклден кейінгі операторға беріледі. 
4. Do Until  KЦикл денесі 
Loop 
Do  Until  операторындағы  шарт  орындалмаса  цикл  денесі  орындалады,  ал  шарт 
орындалса  цикл  тоқтап,  басқару  циклден  кейінгі  операторға  беріледі.  Сондай-ақ  Visual 
Basic  процедураларында  цикл  операторын  қолданып  цикл  ішіндегі  цикл  ұйымдастыруға 
болады. 
VISUAL  BASIC  алгоритмдеу  негіздерін  игеруге  және  Windows  бағдарламасы 
ерекшеліктерін  оқып-үйренуге  ӛте  сай  келеді,  сондай-ақ  кез  келген  тұрпаттағы  қуатты 
қолданбалар жасау үшін барлық мүмкіндігі бар.  
Мәліметтер  қоры  бұл  ақпараттарды  сақтауға  арналған  ұйымдастырылған  құрылым. 
Алғашқы  кезде,  яғни,  мәліметтер  базасы  түсінігі  қалыптаса  бастаған  жылдары,  бұл 
базаларда  тек  қана  мәліметтер  сақталып  жүрді.  Бірақ  бүгінгі  күнгі  мәліметтер  базасын 
басқару  жүйелері  (МББЖ)  ӛз  құрылымында  тек  қана  мәліметтерді  ғана  емес,  сонымен 
қатар  тұтынушылармен  немесе  басқа  да  программалық-ақпараттық  кешендермен  қарым-
қатынас  жүзеге  асырылатын  әдістерді  де  (яғни,  программалық  код)  орналастыруға 
мүмкіндік береді. Осылайша біз қазіргі заманғы мәліметтер базасында тек ғана мәліметтер 
ғана емес, сонымен бірге ақпарат та сақталатындығын айта аламыз. 
Мәліметтер  қоры  –  бұл  алдымен  кестелер  жиынтығы,  мәліметтер  қорына 
процедуралар  және  басқа  объектілер  қатары  кіреді.  Кестені  қандай  да  бір  объектілер 
жиынның  атрибуттары  бар  екі  ӛлшемді  кесте  ретінде  елестетуге  болады.  Кестенің  аты 
идентификатор  болады,  ол  арқылы  оған  сілтеме  жүреді.  Кестенің  бағандары  сол  немесе 
басқа  объектілердің  характеристикаларына,  яғни  ӛрістерге  сәйкес  келеді.  Әрбір  ӛріс 
сақталған мәліметтердің аты мен типі арқылы сипатталады. Ӛрістің аты – идентификатор. 
Ол  әртүрлі  программалардағы  мәліметтерді  манипуляциялау  үшін  қолданылады.  Ӛрістің 
аты латын әрпімен жазылады. Ӛрістің типі мәліметтер ӛрісінде сақталғандардың типтерін 
сипаттайды. Ол жол, сан, үлкен текстер, кескіндер т.с.с. болуы мүмкін. 
Мәліметтер қоры тӛмендегідей талаптарды қанағаттандырады:  
1.
 
Мәліметтер тәуелсіздігі – бұл принципті екі жақты анықтауға болады. 
а)  Мәліметтер  ӛзгертілгенде  осы  мәліметтерге  қолданылған  программа  ӛзгертілуі 
міндетті емес. 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013
 
 97
 
ә)  Мәліметтер  қорымен  жұмыс  жасайтын  барлық  программа  басқа  программадағы 
ӛзгертулерден оқшауланған болуы тиіс. 
1.
 
Мәліметтер  қорында  мәліметтер  мүмкіндігінше  қайталанбауы  тиіс,  яғни,  артық 
мәлімет болмайтындай етіп, сақтауды ұйымдастыру. 
2.
 
Жан-жақты  байланысты  орнату  және  қолдау.  Мұндай  байланыстар  қандай  да  бір 
файлды әр түрлі қолданбалы программалардан шақыруды ұйымдастырады. 
3.
 
Үзіліссіз  дамытылуы,  яғни,  барлық  уақытта  мәліметтер  ӛзгертіліп  және  кеңейтіліп 
отыру мүмкіндігі бар. 
4.
 
Мейлінше аз шығындану, яғни, жадыдан кӛп орын алмау. 
Мәліметтер қорын жобалау кезеңдері 
Мәліметтер қорын жобалауда мәліметтерді ұйымдастыруды үш кезеңде: ақпаратты –
логикалық (инфологиялык), даталогиялық (концептуалдық) және физикалық деңгейлерде 
қарастыру  қабылданған.  Бұл  деңгейлерге  пәндік  саланың  инфологиялық,  концептуалдық 
және физикалық модельдері сәйкес келеді. 
Мәліметтер  қорын  құратын  және  оларға  сұрауды  ӛңдейтін  бұл  -  мәліметтер  қорын 
басқару  жүйелері  болып  табылады.  Дербес  МҚБЖ  бір  компьютерде  орындалатын  жеке 
мәліметтер  қорын  құруды  қамтамасыз  етеді.  Жеке  МҚБЖ  –  Paradox,  dBase,  FoxPro, 
Access.  Комплекстік  мәліметтер  қорын  программалаудың  ортасы  кӛмегімен  құруға 
болады. Мысалы, Delphi, Visual Basic т.б. 
Visual  Basic  ортасы  Access,  FoxPro,  Dbase,  Paradox  форматындағы  мәліметтер 
қорымен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. 
Қазіргі  таңда  қолданылатын  мәліметтер  қоры  «клиент-сервер»  архитектурасымен 
жұмыс істейді. Visual Basic ортасында клиент-сервер архитектурасымен жұмыс істеу үшін 
ADO  (ActiveX  Data  Objects)  технологиясы  қолданылады,  бұл  мәліметтер  қорына  ену 
әдістерін қамтитын жаңа технологиялардың бірі. 
ADO технологиясын Access, Oracle, SQL, және т.б. мәліметтер қорына қосылу үшін 
қолдануға  болады.  Бұл  технологияда  МҚ-на  тез  және  ыңғайлы  түрде  қосылуға  мүмкін 
беретін  OLE  DB  жаңа  механизмі  қолданылады.  ADO  технологиясында  OLE  DB 
драйверлері бар кез келген МҚ-на қосылу мүмкіндігі бар. 
VB  қосымшаларында  ADO  технологиясын  жүзеге  асыру  үшін  үш  түрлі  құрал 
қолданылады: 
1.
 
ADO Data Control 
2.
 
ADO Connection Object (МҚ-на қосылуды жүзеге асыратын объект) 
3.
 
ADO  Recordset  Object  (жазбалар  жиынтығы  мен  жұмыс  істеуге  арналған  объект) 
ADO Connection Object және ADO Recordset Object объектілері DLL – кітапханалар болып 
табылады.  Сондықтан  олармен  жұмыс  істеу  типтер  кітапханасына  сілтеме  жасау 
кӛмегімен   іске асады, яғни қасиеттер, әдістер, оқиғалар және мәліметтер типтері осында 
орналасқан. 
Visual Basic ортасында мәліметтер қорын, кестелерді құру және оларды ӛңдеу үшін 
Visual  Data  Manager  қосымшасы  қолданылады.  Мәліметтер  қорында  сақталатын  буманы 
кӛрсетіп  мәліметтер  қорына  атау  бергеннен  кейін  оның  құрамына  кіретін  кестелер, 
индекс, кілттік ӛрістер құруға болады. 
Visual Basic ортасында мәліметтерді кесте режимінде кӛру үшін DataGrid, FlexGrid, 
DataBoundList  компоненттері,  ал  форма  режимінде  кӛру  үшін  ListBox,  TextBox, 
ComboBox компоненттері қолданылады. 
Visual Basic ортасында мәліметтер қорымен байланыс орнату үшін ADO Data Control 
6.0 басқару элементін қолданамыз. 
Мәліметтерді  ӛңдеу  үшін  SQL  құрылымдық  сұраулар  тілі  қолданылады. 
Мәліметтерді таңдап алуда Select  операторы қолданылады. Бұл оператор SQL операторы 
тілінің негізгі  операторы болып табылады, ол күрделі  критерийлерді қанағаттандыратын 
жазбаларды таңдап алуда қолданылады. 

98  Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013 
 
Visual  Basic  ортасында  Crystal  Reports  pro  программасының  кӛмегімен  есептерді 
құруға болады. Бұл программаны қолдану үшін оны алдымен компьютерге орнату керек. 
Crystal  Reports  pro  программасы  орнатылғаннан  кейін  Visual  Basic-ті  іске  қосамыз. 
AddIns менюінен ReportDesigner программасын таңдаймыз. Ашылған диалогтық терезеде 
жаңа  есепті  құру  үшін  File-New  компонентін  орындаймыз.  Есеп  шебердің  кӛмегімен 
құрылады. Шебердің жұмысы бірнеше қадамнан тұрады. Барлық  қадамды орындағаннан 
кейін  есепті  алдын  ала  кӛру  режимінде  кӛруге  болады.  Егер  есеп  ӛз  қалауымызша 
шықпаса,  оған  әртүрлі  түзетулер  енгіземіз.  Ол  үшін  design  жапсырмасына  кӛшеміз.  Бұл 
бӛлім есептің құрылымын ӛзгертуге  мүмкіндік береді. Яғни, бұл  жерде ӛрістің орналасу 
ретін ауыстыруға, әртүрлі шрифт түрлерін таңдауға, артық ӛрістерді жоюға, графикалық 
бейнелерді  орналастыруға  және  т.б  орындауға  болады.  Есеп  кеңеймесі  rpt  түрінде 
сақталады.  Есепті  қосымшада  қолдану  үшін  стандартты  емес  элементті  (Crystal  Report) 
жобаға қосу керек. 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.Тим Андерсон. Visual Basic «Шаг за шагом». – Москва, 1997.-223 б. 
2. 
К.З.Халықова, 
Б.Ғ.Бостанов, 
А.Р.Тұрғанбаева 
Обьектілі 
бағдарланған 
программалау жүйелерінің негіздері. – Алматы, 2005. 
3. Д.П. Мак-Манус. Обработка баз данных на Visual Basic 6.0.М, С-П, Киев, 2000. – 
396 б. 
 
РЕЗЮМЕ 
В  этой  статье  рассматривается  принципы  проектирования  базы  данных  в  среде 
Visual basic. Также приведены условие при проектировании базы данных.  
  
SUMMARY 
This article deals with the principles of database design in the environment of Visual basic. 
Also given the condition in the design of the database. 
 
 
 
ӘОЖ 378.02:37.031.4 

жүктеу/скачать 4,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: