Фатима Бизақова Ф. Бизақова психологиялық ТҮзету-дамыту жұмысы Тараз 2013

Бұл
1 
ИНДИВИДТІҢ мәселесін шешуге қолданатын көрсеткіш жиынтығы.
әлеуметтік
------ * ‘«м «ра^шпдш ы арнаИЬ
клиенттің мәселесін жеңілдетеді.
Бұла*  эсер 
ету
  әркашан  жүйке  дамуынын  жас  ерекшелігі  норма-
сь.  нег,з,„де  жүзеге  асырылады.  Осыдан  кейін  психолог  коррекция 
жұмысының  Саввошт---------  
■ 
* 
‘
құрастырады
түзетуге
екциялық
Психологиялық  коррекцияны
туындайды 
қажет?
қандай?
жүргізуге  арнапған  көрсеткіш
Коррекдиялық  міндетті  анықтауда
мақсатқа  сәйкестігі  не*?
Ж ауапкершшкп кш  алады? Қалай  шешіледі? Кім кабылдайды’
- Коррекция таімділігіищ көрсеткіші кандаЯ және кім багалайды?
Модель
Түсіндіру ерекшеліктері
Биологиялық
Дамудағы 
органикалық
жетілудің 
төмендеу
жылдамдығы,  сондай-ақ  ауытқу  этимологиясын
түсіндіреді
Медициналық
Әлеуметтік 
-психологиялық
Педагоги-
калық
Даму 
аумағындағы 
аномальды 
мәселені 
қиындықты және ауытқудагы дамуды түсіндіреді. ’
Жеке  адам  және  қоршаған  орта  арасындағы 
қарым-қатынас  бұзылыс  пен жаңылысу  маңызын
түсіндіреді.
Балада 
элеуметтік 
жэне 
құбылыстың  қараусыздығы
педагоги калық
қарастырады.
мен  ауытқу  себебін
Іс-әрекет 
Моделі
Әрбір жас  кезеңіне сай  жетекші  іс-эрекет түрінің'
дұрыс  қалыптаспауы  дамуда
алып келеді.
ауытқушылыққа
16

Батые психологиясында  білім алушы дамуындағы қиындық себебін, 
ішкі құрылымының бұзылысы деп қарастырады (3. Фрейд, М. Клайн).
жұмысында
таңдау
жұмыс
түзету жұмысының міндеті
саулык, қоғамда бейімделуі және жекелік өсуін жетілдіретін дағдыны
меңгеруі жатады
Психокоррек­
ция міндеті:
Когнитивті 
аумақ
Шешілетін міндеттер, өзгеретін сфера
Эмоциялық
аумақ
Мінез-құлық
аумағы
өз мінез-құлқын, қатынасын, реакциясын, мотивін 
түсіндіру;
эмоциялық  және 
мінез-құлықтық  стереотипті 
түсіну, 
психогенді 
фактор 
мен 
соматикалық 
бұзылыс арасындағы байланысты түсіну; 
шиеленіс туындауда және жарақаттайтын жағдайда 
өз жауапкершілігін түсіну;
маманның клиентті эмоциялық тұрғыда қолдауы; 
клиент сезімін түсіну және ауызша айту; 
өзіне шынайы қатынасты қалыптастыру;
клиенттің тепе-тең емес реакциясын түзету; 
мінез-құлықтың жаңа тәсілін меңгерту;
Психокоррекция максатын нақтылауда келесі ережені ұстану қажет: 
Психокоррекция 
мақсаты 
жағымсыз 
емес, 
жагымды 
түрде 
қалыптасуы керек.
Психокоррекция мақсатын анықтау жекелік даму мүмкіншілігі мен 
клиент бастамасын шектейтін тиым салатын сипатта болмауы  керек.
Психокоррекция мақсаты шынайы болганы жөн. Бала коррекциялық 
тренингте игерген  жағымды тәжірибені  шынайы  өмірде  қолдана алуы 
қажет.
ПсихфсоррекціИШқ^^к^мыс  ІІтиімділігі  ұзақ  уақыт  аралыгында 
көрінед* 
рның  аяқталу  сэтіне  дейін,  шамамен
„ 
ПЗКаДввіик  и.ьеисембаеи
жарты ф іл  Ш щ і й ы м и   1
2-4085
іі=
чі  М
ПХАНАСЬ
17

Психокоррекция  кешенінің  негізгі бөлігі
Бекіту бөлігі
Коррекция
бөлігі
Мақсаты: Жеке  | Мақсаты: өзара  | Мақсаты 
бас дамуьшың
ерекшелігін, 
қауіп-қатер 
факторын 
анықтау, 
жалпы түзету
бағдарламасын
құрастыру.
эрекеттестік 
ниетіне 
түрткі болу, 
қобалжуды 
түсіру, клиент 
өз сенімділігін 
көтеру, өмірін 
өзгерту психо- 
логпен жұмыс 
істеуге ниетін 
қалыптастыру.
жағымсыздан
жағымды 
кезеңге өту, ай- 
наламен өзара 
эрекеттестік 
тәсілін меңгеру, 
клиенттің 
дамуында 
үйлесімділік 
пен
қолайлықты
тудыру. 
?
Эсер ету тиім- 
ділігін бағалау 
бөлігі
Мақсаты:
психологиялық 
мазмұн мен 
динамикалық
реакция ны
өлшеу, жагымды 
мінез-құлық
реакциясының 
пайда болу- 
ын жетілдіру, 
өзіндік 
бағалауды 
тұрақтандыру.
Ж екелік  психокоррекция  жұмысы
------------------- --------- —
и ч / і г  і
ішкіәлем  сипатына әсері  (Г.С. Абрамова).
жұмысы  индивидтің
Өткізілу 
жагдайы
1  .Индивидтің 
комек алуға өз 
еркімен келісім 
беруі
а) индивид мә- 
селені зерттеу 
үрдісіне бел- 
сенділік кор­
сету!
б) түзету баг- 
дарламасын 
іске асыру және 
қалыптастыру
Көрсеткіші
Идивид 
ниеті;
а) мәселенің 
сипаты (жеке 
мәселе болуы)
б) индивид топ 
пен  бірге жұ- 
мыс жасаудан 
бас тартуы
в) индивидте 
қобалжу дең- 
гейінің жоғары 
болуы
г) индивид 
тұйық деңгейдс 
болуы
д) қайғының 
өткір күйі
Қарсы
•  
#
Тиімділігінің
1 керсеткіші
1 анықталуы
3.  Қозудың 
4. Психологтыц
анық көрінуі
а) ақыл-ойы 
дамуының 
жеткіліксіз 
децгейі
б) моральды 
қалыптыц 
томен болуы
а)
 жекелік сапасы
тартымдылығы,
ақыл-ой дамуы, 
ерік-жігері, 
мінез-құлық ерек 
шелігі;
б)психологпен 
индивид арасын- 
дағы келісім, 
(сенім) қатынас 
тепе-теңдік дец-
гейі
в) хабарламаны
жеткізу тәсілі 
(дэлел, логика)
18

жұмысында
қажеттшіп
- өзіндік баганың жоғарылауы мен маңызды болуы;
- өзін түсінуі мен өзін қабылдаудың дамуы;
- өзін жетілдіруге ұмтылыстың дамуы;
- өзіне жэне өмірге қатынасының өзгеруі;
- бейімделу деңгейінің көтерілуі.
Жекелік психокоррекция  жұмысының кезеңі
Негізгі кезең
І) келісім- 
шартқа отыру
Кезең мазмұны
индивидке келесі ақпаратты жеткізу
1) түзету мақсаты туралы
2) біліктілік деңгейі
3) төлемақы туралы
4) түзетудің шамамен ұзақтығы
5) психокоррекциялық процесте уақытша нашар 
лау қаупінің болуы
6) құпия сақтау деңгейі
2)индивид
әдісті қолдануы: эңгіме, интервью, бақылау,
мәселесін зерг- 
психологиялық тест.
3) мәселені 
шешу тэсілін 
іздеу
4) психо 
коррекция лық 
бағдарлама
Мәселенің туындауына экелетін оқига
ын көрсету 
кажеттілігі
сы — себебі.
реакция
құрастыру
мен іске асыруда индивидтің жауапкершілік 
деңгейін тусіндіру
5) багдарлама- 
| Келісім- шартқа сэйкес жүргізіледі. 
ны жүзеге асыру
6 )  нэтижені
багалау
Шынайы жеткен көрсеткіш пен бағдарламада
белгіленген максатты салыстыру негізінде іске 
асады.

ІІ-тарау. Мектепке дейінгі  кезеңде 
психокоррекцияны  қолдану ерекшелігі
Ойын 
жаттыгуы: 
психокоррекциялық 
жұмыс 
мінез-кұлық 
реттелмеуі,  қобалжу, 
қорқу  және  қарым-қатынас  бұзылганда 
қолданылады.  Мектепке  дейінгі  кезеңде  ойын  еркін  әдіс  ретінде 
қолданылады.  Ойын  жаттығуы  бағыттау,  қайта  құру  және  бекітуге 
арналады.  Ойын  үстінде  баланы 
асықтыруға  болмайды,  бірақ 
белсенділігін байқатқанда мадақтап отыру шарт.
Қазіргі  психологиялық-педагогикалық  эдебиетте  ойынның  төрт 
түрде сипатталуы:  сюжетті рольдік,  ережемен ойын, бейнелік-рольдік, 
режиссерлік.
Ойынның  төрт  түрі:  сюжетті  ролді,  ережелі  ойын,  бейнелі-ролдік 
жэне режиссерлік ойын.  Мектепке дайындық төңірегінде зор гылыми- 
тәжірибелік жүмыстың жүргізілген ( Л.А.  Венгер, Л.М.  Безруких, А.С. 
Смирнова, Т.В Торунтаева, В.В. Холмовская).
Психолог  бала  назарын  таза  мәселеге  аударған  жөн.  Психикалық 
процесті  дамытуды  жетілдіре  отырып  мінез-құлықты  басқару,  алдын 
алу, анықтау жэне бала дамуының жеткіліксіз жағын түзетуде де көмек 
көрсетеді,  сондай-ақ,  психолог  баланың  жеке  бас  дамуына  маңызды 
үлес қосып, мектептегі табысты оқуға дайындығына көмек корсетеді.
Бала  жүйкесінің  дамуына  ортасы  көп  қырынан  эсер  етеді.  Мек­
тепке  дейінгі  баланың  жекелігінің  қалыптасуы  топтағы  эмоциялық- 
психологиялық  ахуалдың  жагымды  болу  шартында  ғана  толыққанды 
болады.
Мектепке дейінгі бала ортасында құрдастың орнында танымал емесі 
кездеседі. Оның қарым-қатынас шеңбері тар, ойын ұйымында тұрақты 
мүшесі  бола  алмайды,  жеке  қасиетін  төмен  бағалайды.  Бұл  жағдайда 
коррекция пәні баланың топтагы құрдасы мен танымал болмауы болып 
табылады.
Ал,  психокоррекциялық  жұмыстың  негізгі  бағыты — баланың  кері 
қатынасын багдарлау жэне жағымды бағалау жүйесін зерттеу.
Бала жекелігінің қалыптасуында ауытқу көрінуінің апғы шарты  шет 
қалуға  ұмтылысы,  өзге  құрдасымен  байланыста  ұзақ  болмауы,  ойын 
тобына қатыспаудан көрінуі мүмкін. Бұл жағдайда психокоррекциялық 
жұмыстың мақсаты қарым-қатынасқа аз түсу симптомы болады.
Мұнда психолог баланың ішкі уайымына көңіл аударады. Жұмыстың 
тиімді  тәсілі  ретінде  ересектің  болып  жатқан  оқиғаға  эмоциялық 
түсіндірмесін  пайдалануға  болады,  бұл  балаға  болған  жайтты

эмоциялық қабылдауға көмектеседі. Балага құрдаспен  ойында, таласу- 
да, шиеленісте өзінің түсіндіруші болуын ұсынуға болады.
Коррекциялық жұмыс  пэні  ойын  әрекетінде:  ойын  дағдысының да-
мымауы,  әріптестіктің  жағымды  тэсілін  игермеуі,  эрекеті  тэсілінен
тепе-теңдігі  (тым  жайбарақат  болу,  қозғалыста  мазасыздану,  моторлы
импульсивтілік). Мұнда коррекциялық жұмыстың бір бағыты баланың
ойын эрекеті түсінігін жинақтау болып табылады; оның зейінін сюжетті
ойынға,  оның  әрекет  мазмұнына,  бірізділігіне,  құрдасының  өмірге
құштар,  көңіл  күйінің  көтеріңкі  болуына  аударады.  Психологиялық
эсер етудің  басқа бағыты -  ойын  мағынасын түсіндіру,  ойын  әрекетін 
орындауды меңгерту.
Балаға  құрдасымен  ойын үстінде, өз пікірін айта білуге, ортақ  жо-
спарлау,  эрекет бірізділігін анықтауды меңгерту  қажет.  Қимыл  эрекеті
баяу  дамыган  балада  шапшаң  мазмұнды  ойынға  қызығушылығын
оятқан  маңызды,  оның  ойын  операциясын  ең  жоғарғы  деңгейде
жетілдіріп,  сәйкесінше  мұндай  баланың  эрекетін  мадақтап  отырған 
дұрыс.
Қимыл  белсенділігі  жогары 
балаға  өзінің  қозғалысының
мазасыздығын  басқара алуға мүмкіндік беретін  жагдай туғызған  жөн.
Мұндай  баланың  қозғалысын  жасанды  шектеуі  оның  тек  ашу  мен 
қозуын күшейтед і.
Мотивациялық аумақты түзетуде нені ескерген жөн?
Баланың  мінез-құлқындағы  бұйрық өзімшілдік көзқарастың басым 
болуын, оның  ұмтылысы ойнау үшін емес, алғашқы үту деген секілді
жекелік мақсат болады.  Балада өзімшілдік мотив  мінез-құлықта ашық 
та, жасырын да болуы  мүмкін.
Түзету жұмысы жекелік маңыздылық пен  іс-әрекеттің  және  құнды
мотиві арасында үйлесімділікті орнатудан басталады. Бұл үшін баланы
мақсатқа сай  тәсіл, түрлі  әлеуметтік  пайдалы  іс-әрекетке  жұмылдыру.
Онда мотивацияга негізделген тэсіл қолданылуға болады: досқа, топқа 
көмек көрсету, шиеленісте төрелік ету.
Ей бастысы, бапа элеуметгік маңызды сапасын шынайы көрсете алса 
жэне өзінің «басты» болуга қажеггілігін қанагаттаидыра алса болганы. 
Психокоррекция  пәні  «ғажайып  кешен»  деп,  топтағы  шеттетілген 
баланың  күйін  сипаттайды;  өзін  жағымсыз  қабылдау, 
парықсыз 
катынас, дауысының сенімсіз болуы,  шешімсіздік болуы  мүмкін.  Пси­
хокоррекция 
бағыты  мұндай  баланы  құрдасымен,  тәрбие,  отбасы 
қалыптасуымен, ортақ іс-әрекетпен жұмылдыру қажет.

Балада  өзін  қабылдау  бағдары  маңызды:  өзінің  сыртқы  келбетіне
қызығушылық  тудыру  (киімі,  шаш  қойысы,  жекелік  ерекшелігі).
Психолог  мектепке  дейінгі  баланың  агрессивті  мінез-құлқына  көңіл
аударғаны жөн:  ашудың жиі бұрқ етуі,  іс-әрекетті бұзуға бағыттылық, 
ашушаңдық.
Бұл  жағдайда  психокоррекциялық  зерттеу  пәні  мектепке  дейінгі 
баланың  мінез-қүлқыиың  ашық  симптомы  болып  табылады.  Психо- 
коррекцияны алгашқы қолдануда балаға жагымсыз әдеби  кейіпкердің, 
мультфильмнен  мінез-құлқының  тартымсыздыгын  кору  арқылы 
қабылдау мүмкіндігінен қамтамасыз ету.
Көшбасшыға  қарсы  белгі  — тағы  бір  коррекциялық  іс-эрекеттің
мүмкін  болатын  пэні.  Көшбасшыга қарсы — бала құрдасының беделін
жетістігімен  емес,  басқа  себеппен  жаулап  алумен  келеді.  Бұл  күш
корсету,  қоқан-лоқы  жасау,  алдау,  т.б.  болуы  мүмкін.  Коррекциялық
жұмыс мұндай жағдайда мақсатқа сай мінез-құлықтың жагымсыз түрін
түсінуге бағытталады.  Шаршау симптомы түзету жүмысының міндеті 
болуы мүмкін. 
,т 
♦
Барлық  балада  қорғаныс  реакциясы  көрінуі  мүмкін.  Бала  түсінуге 
қабілетсіз,  өзін  қорғансыз,  әлсіз  сезіиеді,  коз  жасын  корсету.  Балада 
мұндай міиез-құлықты түзету — оған тынышталуға көмектеседі.
Мектепке дейінгі жастагы баланын аФФектілі мінез-күлкмң түзету.
Аффектілі  бала:  шектен  тыс  өкпелегіш,  жағымсыз  тұйық,  эмоция-
сы  тұрақсыз  болып  келеді.  Балабақшада  аффектілі  деп  аталатын  жиі,
өткір,  қиратқыш  эмоциялық реакцияға бейім  балада кездеседі.  Мүндя
міиез-құлықтың  жағымсыз  түрі:  жоғары  өкпешілдік,  бірбеткейлік,
эмоциялық,  тұрақсыздық.  Аффектілі  күйден  бала  үлкеннің  өтініші,
жазалауы, сөгісі шыгара алмайды. Бүл эмоциялық дамудың бүзылысы,
мінез-құлықтағы қиындығы,  қалыпты психиканың бұзылуы больш та­
былады.
Бұл  балада  өзіндік  педагогикалық  коррекцияиы  қажетсінуі,  егер 
психопрофилактика  мен  психотерапиялық  іс-шара  мектепке  дейінгі 
жаста жүргізуіне жақсы  нәтиже  алуына болады  (Е.Е.  Кровцова,  А.  А.
Нураханова,  В.  У.  Степанова).  Баладағы аффектіліктің сыртқы белгісі 
төменде корінеді:
Кей жағдайда бұйығу болып жылайды;
¥йықтауға қорқады, үйықтар алдында үлкенді күтеді;
¥жымдық ойынға қосыла алмайды;
Жан-жануардан қорқады — бәрінен,  немесе біреуінен;
Бірнэрсені таңдай алмайды;

Жиі жылайды, еденге құлап, қолымен еденді тарсылдатады;
Қырсық мінезді истерикалық күйге түсуі мүмкін.
Аффектілі баланың мінез қасиеті:
Нақты жағдаятқа тәуелсіздік;
Мінез-құлық ерекшелігінің төмен деңгейі;
Енжарлық.
А  
баланың 
мінез-құлқын  талдау 
келесіні  көрсетеді.
Аффекп,  себебі  бала  оған  берілген  жагдаятты  қабылдайды,  бірақ
шыға  алмайды,  оны
басқаруды білмейді.
Мінез-құлқында қиындыгы бар балаға көмектесудің негізгі  құралы 
ойын болып табылады.
Коррекцияда  ойынның  үшінші  және  төргінші  түрі  қолданылады 
Баламен  жүрпзілетін  түзету  жұмысын  үш  кезеңде  қарастыруға  бо­
лады:  Алдымен  балаға  бейнелік-рольдік  ойын  көмегімен  режиссер 
көзқарасты  ұстауга  көмектесу  қажет,  аффектілі  мінез-құлықты  бала 
өзшщ жекелік ерекшелігіне  қарай  режиссерлік рөлді  ойнай  алмайды.
ның енжарлығы  ойынды түсінуінің төмен деңгейі  затгы  қарапайым 
ғана басқаруға алып келеді.
„ Бейнел ік-рольдік ойын алдында балаға қандай көзқарас ұстанатынын 
аиту маңызды, бұл әртүрлі затпен ойыншықты басқаруга көмектеседі. 
Осы кезеңде баланы сюжет ойлап табуға меңгерту қажет. Ойында бала
тек рөлді  гана алмайды,  күшті,  әлсіз,  батыл,  қу  адам  бейнесіне енеді 
оұл рөл оаланы сенімді сезінуіне көмектеседі.
І-кезец -  сюжетті-рөлдік ойын 
Алдымен  (1-кезең) ересек баланы рөлдік бейнені  игеруге үйретеді 
Ересек  ойын  сюжеті  ұсынады.  Ойында  балада  құдіретгі  күш  болады! 
жагдалды басқаруды, элсізді қоргап, жауызды жеңуді үйренеді.
Жагдаят ұсыну:  екі  кейіпкер кездесіп,  қиындыққа жолығады.  Оның 
бірі  сасқалақгап  не  істерін  білмей  жылайды.  Екіншісі  шыгар  жолды 
іздейді. Оган көмекке құдіретті күш келеді, сиқырлы таяқша көмегімен 
қиын  жагдайдан  шыгуга  көмектеседі.  Құдіреггі  күш  бейнелі 
рөл
жағдаятқа  шггей  емес,  «сыртгай»  жол  табуга  болатынына  шынайы 
көзқараспен қарауға мүмкіндік береді.
Екінші кезеңі: эрекетті үлкен адам мен бала бірігіп жасайды. 
Жагдаят мағынасы алгашқыдай болады -  кейіпкерге көмек көрсету 
Бала ойнайтын сюжетп  жетекші  басында ғана айтып түсіндіреді.  Ары

қарай бала өз бетімен көрсетеді. Егер I кезеңде бала жетекшінің көмегін 
қажет  етсе,  бұл  жерде  ол  үлкеннің  көмегінсіз,  өз  мәселесін  шешуге, 
«шиеленісті  жағдайдан»  шығуға эрекет жасайды.  Бала ойынды  өзі ой- 
лап табады, жетекші оған тек шиеленісті сәтті енгізіп отырады. Баланың 
алдына  міндет  қойылады  —  бейнелік-рөл  көмегі  арқылы  мәселеден 
шығатын жол іздеу, аффектілі мінез-қүлықты көрсетпеу.
II кезецде — режиссерлік ойын
Баланы  режиссерлік  ойынга  бағытгау.  Аффектілі  мінез-құлықты 
баланың  жекелік  ерекшелігін  ескере  келе,  алдымен  режиссерлік 
ойындағы ойын әрекетіне меңгерту маңызды.
Текше (кубик) жиынтыгы ойыны: жетекші эңгімені кубик көмегімен 
әңгімелейді  жэне  бала  алдымен  шагын  затпен  ойнайды.  Жагдаятты 
таңдаганда деректі емес сэтті алған дұрыс. Әңгіме немесе көрсетілетін 
ойын  кедергісі  әрі  қисынсыз  болғаны  дұрыс.  Бұл  балада  эмоциялық 
лебіз тудырып, көтеріңкі көңіл-күйге әкеледі.  .
Жетекші  үлкен  нейтралды  текшені  алып,  оны  кеңісіікте  қозгап, 
айтады:  «Біреуі  үлкен,  түкті  Алып  келе  жатады».  Екінші  қолымен 
кішкентай  кірпішті  қақпа  ретінде  ұстап  тұрып,  сөзін  жалғастырады: 
«Кенет,  қақпаны  көреді.  Ол  мүны  тарақ  екен  деп  ойлап  қалады». 
Мұнан  кейін  кішкентай  кірпіш  қақпаны  алып  тарапып,  айта  бастады. 
«Мен қандай түктімін. Тарану керек. Жақсы тарақ екен». Осыдан кейін 
кірпішті  қойып:  «Алып  таранып  болып,  қақпаны  орнына  қойып  мэз 
болып кетті». 
.
Мұнан  кейін  ойын  әрекеті  арқылы  әңгімені  жалгастыруға  болады: 
«Білесің  бе,  машинада  неге  үш  дөңгелек?  Алып  бір  күні  жолда  келе 
жатып түймесін жогалтып алып, қатты қапаланады. Төрт аяқты маши­
на тұрғанын  көреді.  Машинаның бір дөңгелегін  алып,  көйлегін  қадап 
алады».  Егер жетекші осы сияқты әңгімені балага эмоциялық қызықты
етш  жеткізе  оілсе, ол  одан  әрі  тыңдағысы  келеді,  соңында өзі  де осы- 
лай жасағысы келеді.
Барлық эңгімені үлкен текше арқылы жагдаяттан шыга алмау жолы, 
ал кіші текшемен жол табумен байланыстырган жөн. Аффектілі мінез- 
қүлықты  бала  өзін  әдетте  кішкентай,  әрі  қорғансыз  сезінеді.  Ойында 
өзін  кішкентай  текшемен  ұқсаетырып,  сезініп,  кейіпкерді  белсенді 
басқара бастайды. Осыған үқсас жұмысты ары қарай жалғастыруға бо­
лады,  бірақ  балага енді  дайыи  әңгімені  ұсынуга болмайды,  оны  өзіне 
жал гастыруды сұрану қажет.

Жетекші  үстелге  «пальма»  ағашын  қояды,  оларға  «маймылды» 
отыргызып  қимылмен  теңізді  көрсетеді:  «Көк  теңіздің  жағасында
І Ш
і Й
И
 маймылдар түрыпть,  Оньщ ш Щ
й Щ
Щ
 
салыпты. Бірде балықшы балық аулап келсе,...  ары қарай не болды*?»
Енді балаға өз бетінше сюжет құрастырганды меңгерту қажет 
Бұл  үшін  оган  бірнеше  ойыншықты  ұсынуға  болады;  мысальг
Сү?ануДк ^ ИПаЛИН0’  ЗЙДаҺаР’  КӨКӨНІС’  ЗҢ’  ° ‘ ЫЛай  |
|
  ойлауьш
ЛПБ,“
 келесі сюжетті ойлап табуы мүмкін: баланың туған күні болды
*е Т0Л^ Ь1’ досы оған сыйлық  алып келді. Оған тағы ит, Чипалина 
келеді...» бала қажетті мөлшердегі режиссерлік ойыңды меңгергенде 
оның оиында әртүрл. шиеленісті жағдайды шешу үшінүсынады
- Мысалы -^'Р КҮ111 Қарындаш серуендеп жүріп, айдаһарды кездестіоеді
идаһар  қарыддашқа: «Маған жакынгтяптм  и/папшо 
_____ *
лайын,  - дейді»: Қарьшдаш
•Жерде  бала  жалғастырады:  Қарындаш  Айдаһарға 
аитады.  «Мен  көңілді  адаммын.  Сен  неге  менің  мұрнымнан  тапттын
жепң  келді  ма?»  Айдаһар  Қарьшдашты  жібере  ^лады !  Қ арьш д^ 
Аидаһ^рды үрып еді, ол қайырымды болып шыға келді. Егер әңгіменін
соңы а(Ь<Ьектілі сипят япга пйии 
,------------  
"  Ң1  енің
аффектіл
ІП кезеңде -  вербалды ойын 
кезеңде  ------   ----
көзқарас  катьшасьша 
„ " а т е р й ы к
күралсыз сөз аркылы керсетуге болады. 
материалдык
Алдымен,  оған  белгісіз  жағдаятты  аяқтау  ұсынылады  Бала 
мунм
көмегінсіз, эмоциялық жагымды аяқгайтынына^өз
* аКСЫ 
° ™  
келесі
Жетекші мұнда эңгімені «қауіпті» жерде тоқтатады 
Бала саңырауқұлақ теруге  барды:  себет толы  саңырауқулакты  жи-
Н
В
Я
И
 
аякж ол Ж
К
саңырауқүлақты
аффекти
құлатып
оатыр кейіпінде өзгертуіне болады
лсңііпкті қаоылдауға арналған жаттығу
Макса™ Т™™ЫІГ-ТУ' ВВЙВ® «ЖҮРЛуші»овынь,
гиаксаты.  Бэдада 
^ щ с ц к  
туралы  угымын 
кенейту 
Бала  жолла
жүру ережесінің белгісімен таныс болу керёкГЁгёіТжолапянм
2 ’ °?ЫI К ° й ы л ғ а н  алаңда ойыншық машинамен жүріп өтуі керек 
ал ондай болмаса, жол балгІні көрсете білгені дұрыс. 
Р

Сондай-ақ,  кеңістік  туралы  түсінігін  анықтауды  алдымен  өз  бөл- 
месінің  кеңістігін  ажыратудан  бастау  керек.  Кеңістікті  ажыратуда 
бала қиналған болса, онда оған үлкен адам жетекші сұрақ қою арқылы 
бағытсілтейді.
Сөздік сипаттама арқылы бапаға кеңістік ұғымын меңгерту.
«Анаңа дастархан жасауға көмектес»  ойыны:
-  Дастархан  жайылған  үстелдің  ортасына  гүлмен  құмыраны  қою. 
Қүмыраны  сол  жагына,  нан  салатын  ыдысты,  оң  жағына  бұрышпен 
тұз  салынған  ыдысты  қой.  Қасық,  шанышқыны  оңмен  сол  жагына 
рет-ретімен  қой.  Ас  ішетін  үлкен  табақтың  үстіне,  орташа табақ  қой, 
табақтың  оң  жагына  пышақ  пен  қасық,  сол  жагына  шанышқы,  т.б. 
Осы  сияқты  «ертеңгілік  немесе  кешкі  тамаққа  дастархан  жаса»  деп 
ойынның түрін өзгертуге болады.
Кеңістік үғы м ы н  қалы птасты руға арналған ойын-тренинг
Ойын: «Қуыршақ бөлмесіне жиһазды орналастыру»
Тапсы рма:  10  қадам  алға  оңға  бұрылып,  5  қадам  жүр,  сонан  соң 
3  қадам  артқа  сияқты.  ¥қсас  тапсырманы  «Ойыншықты  тап»,  «Бала 
қайда тыгылып жүр?» т.б. ойынын ұсынса болады.
Тапсырма: Дене мүшесін /оң қол, сол аяқ т.б. кеңістікке қатыстыру 
немесе  затты  затпен  салыстыру  арқылы  алдында,  артында  ,  оң-сол 
жагында, жогарыда-төменде не бар деген сияқты сүрақ қойып тапсыр­
ма орындатуға болады.
-  Өз  маңындагы  кеңістікті  багдарлай  білуге  үйрету:  ілгері,  алдыга 
қарай  ілгеріле,  алды-алдыңгы  жақ,  артында-арт  жақ,  оңға  оң-жағы, 
солға  жол  жагы.  Серуен  кезінде  де  ағашты  өзара  қатыстыру  арқылы 
кеңістікте орналасуын ажырату керек.
Затты  салы сты ра те к с е іу
- Кеңістікте ұзын-қысқа,  биік-аласа,  жалпақ  жіңішке, тар-кең деген 
сияқты заттың маңызды белгісін салыстырту.
Есте ұстау:  бала  жалпылама үлкен - кіші  деген  үғымды  пайдала- 
нуын салыстыру арқылы қалыптастыру. Зерттеуші ерекше көңіл бөліп, 
тыңдап, ұзын лентаның орнына үлкен лента, қысқа лентаны — кіші лен­
та деп айтпауын қадагалап, қателессе түзету жясап отыру керек.
-  Аласа-биік  багана  дегеннің  орнына  үлкен-кіші  бағана деп  айтуы 
мүмкін. Баланың белсенді сөздік қорының ішівде биік- аласа, ұзынды- 
қысқа, кең орнына тар ұғымы болу керек.

жүктеу/скачать 25,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: