Фатима Бизақова Ф. Бизақова психологиялық ТҮзету-дамыту жұмысы Тараз 2013

«Қ алаға саяхат» ойыны 
М ақсаты :  Балада  қоршаған  орта,  кеңістік  туралы  ұғымын 
қалыптастыру.
Керекті  қүрал:  тұратын  қала,  астана, ауыл суретінің жинағы  неме­
се ашық хат жинағын  пайдалануға болады,  суретті  балаға жалпылама 
корсете  отырып,  болған  жеріңізді,  онда  қандай  дүкен  бар  екенін  еске 
түсіруі керек. Әрі қарай өзі жүретінін ықшам ауданда кандай көлікпен, 
қай көшенің бойымен, қандай мекеме, ғимарат жанымен өтуге болаты- 
нын  еске түсірту, жүрген бағытты талдай,  суретін салдыруды өтіну.
Б ала зейінін
1-бөлімінде /дэлелдік—диагностика 5-6 тренинг/.
2-бөлімінде /қалыптастырушы - 20 сағат/.
3-бөлімінде /үзбей қуаттаушы -1 0  сағат/.
Алғашқы екі бөлімді педагогпен бірлестікте  өткізсе, соңгы 3-ші тре- 
нингта ата-анамен бірлікте өткізеді немесе 3-болімінде педагог- психо­
лог бірлесіп өткізеді. 
‘ 
' 
; 1  '
Зейінді дамыту-түзету жұмысы екі бағытта отеді:
1. Зейіннің негізгі қасиетін дамыту.
2.  Баланың  ырықты  зейіні  арқылы  жеке  басы  мен  ерік  сапасын 
қалыптастыру  арқылы зейін қасиетін жетілдіру.
1-бөлімде
М ақсаты :
1. Баланың зейін деңгейін анықтау.
2.  Психолог  пен  тәрбиеші  жүргізетін  жүмыста  баланың  бастапқы 
зейінділік деңгейін дәлелді қалыптастыру.
3. Эр тренинг 20-30 минут ұзақтыгы баламен жеке өтіледі.
1-тренинг. 
‘  г 
. 
.,
М ақсаты :  Бала  зейінінің  тұрақтылыгы,  көлемі,  шогырлануы  алаң 
болуы сияқты қасиетін ажырату үшін жеке бақылау ұйымдастырылады. 
Тапсы рма:
1. Бүлшық етті босаңсытуга арналған
2. «Мен сияқты жаса».
3. «Санайық»
4. Тренинг қорыТындысы - коңіл-күйге назар аудару.

Зейін қоюды дамыту жаттығуы
Тренинг  өткізу  үшін  екі  жұп  сурет  жинағы  бір-бірінен  10-15 
айырмашылығы  бар  және  бірнеше  анықталмаған  сурет  мазмұны 
қисынсыз бейнелерді, жартылай боялған сурет дайындалады.
1-ші  тапсырмадагы  бейнені  бір-бірімен  салыстыру  арқылы  өзара 
айырмашылықты тауып беруін талап етесің.
2-ші  тапсырмадагы  бейнені  көрсетіп,  не  жетіспейді,  суреттің  қай 
бөлігі  жетіспейді  немесе  суреттегі  қисынсыздықты  көрсетуін  талап 
етеді. 
‘  ^
  Г
3-ші  тапсырмада жартылай боялган  суретті алып, екінші жартысын 
тура  солай  етіп  бояу  талап  етіледі.  Осы  үш  тапсырманың  нәтижесін 
бағалаганда айырмашылық тапты, суреттегі заттың жетіспеген бөлігін, 
жалпы  саны  қанша,  қисынсыз  сурет  бар  немесе  дұрыс  боялмаган 
суреттің жалпы саны да есептеледі.
Тапсырма: Оқып, санай алатын балаға 5 қатар етіп ретсіз жазылған 
әріп  тіркесін  ұсынып,  әр  қатардағы  әріп  тізбегінің  ішінде  кездейсоқ 
ұшырасқан  сөзді  оқиды да,  оның  астын  сызып  қояды.  Бұл  сөз 2-3-4-5 
әріптен  құралган  болуы  мүмкін.  Әріп  пен  сөзді  анық  етіп  қолмен  не­
месе машинамен жазуга баланы қызықтыру үшін күлдіргі сөзді жазуға 
болады.  Нәтижесін  қорытындылау  сөзді  табу  жылдамдығына  және 
табылған сөздің санына қарай бағытталады.
Зейінді  дамы туға  арналған ж атты ғу
1.  Зейіннің  ауысу  қабілетін  дамыту  жаттыгуын  балаға  ескертіп, 
бірыеше сөз тіркесі айтылады.
Тапсырма: үстел, төсек, қой, кесе, қарындаш, дэптер, кітап, торғай, 
шанышқы, айтқан сөзге зер сапып тыңдау.
Нақты  шарт:  жануарды  білдіретін  болса, 
атын  естіген  сәтте 
алақанын  шапалақтау.  Бала  қателесіп  кетсе,  сөзді  қайталап  анық
айтқызу. Ойынды екі рет кЗйталағанда уәде бойынша өсімдікті сипат- 
тайтындай болуы керек.
2.  Келесі  бөлімінде 2-бөлімді  қосып  өткізуге болады.  Яғни жануар 
туралы айтқанда орнынан тұрады.
Зейінніц тұрақтылыгын дамытуға арналған жаттығу
Тапсырма:  Зейінінің  түрақтылығын  дамыту  үшін  газет-журнал-
дан  қысқаша жеңіл  балага түсінікті  бір  шумақ үзінді  алып,  әр жолды
оқып отырып осы сөйлемдегі «а» дыбысының астын сызып, санап шық
деп  тапсырма  беріп  уақытты  белгілеп,  жазу  таңбасының  қанша  қате 
жібергенін қадағалау керек.

Зейіннің бөлінуі мен ауысуына ж атты ғу 
Нұсқауда өзгеріс болады: әр қатардағы «а» эрпін сызып тастап, «б» 
эрпінің  астын  сыз  немесе  «а»  әрпінің  алдында  «н»  эрпі  тұрса  «а»-ны 
сызып таста, «а» әрпінің алдында «л» әрпі тұрса «э» эрпінің астын сыз. 
Мұнда да жіберген  қателігі  мен  уақыттың ұзақтығы  есепке  алынады. 
Мұндай дамытушы жаттыгуды жарыс түрінде өткізу керек
Ы р ы қты  зейінді дам ы туға арналган ж атты гу 
Тапсы рма:  Бір  парақ таза қағаз бен түрлі-түсті қарындаш  беріліп, 
бірінен соң бірі он үшбұрыштың суретін салу талап етіледі.
Осы  суретті  салып  біткен  соң  бапага  тапсырма  бір-ақ  рет  беріледі 
деп  қатаң  ескертіп  айтады  да,  «зер  салып  тыңда,  3,7,9  үшбұрышты 
қызыл қарындашпен жіңішке сызық түсір» деп ұсыныс жасап, бала, әрі 
қарай не істеймін деп сұраса, өзіңнің түсінігің бойынша жаса деп айту 
керек. Егер бала тапсырманы бірден түсініп, дұрыс орындаса, бұдан да 
күрделірек тапсырманы орындауға болады.
Зейіннің бөлінуін дам ы туға арналган ж атты ғу
Тапсы рма:  Кері  санай  білетін  болса,  10,9,8,7,6,5,4,3,2,1  деп  са-
най  отырып,  жалпы  дамыту  жаттьнуы  еңкею,  отыру,  бүрылу  сияқты
қарапайым жаттығуды орындату керек. Мұны жылдамырақ орындатуга
немесе жаттығусыз санауға болады. Қателік санын, уақытты есептеуге 
болады.
Сан білетін бала үшін зейіннің бөлінуін жаттықтыру үшін мынадай 
жаттығу жүргізуге болады. 25 тор көзге ретсіз 1-ден 5-ке дейінгі сандар 
жазылған,  соның  ішінде  10  саны  жоқ,  бала  қарап  түрып,  қай  санның 
жоқ екенін тез ауызша айтса, психолог жазу арқылы санап түрады.
«Бүзылған телефон» ойы ны  
М ақсаты :  Зейінді дамыту.
Тапсы рма: Топтан жүргізуші таңцалады. Жүргізушіге топтағы бала 
теріс қарап түрады, ешкім оған  қарамайды. Жүргізуші баланың біреуіне 
жасырын түрде (оны өзі  ойдан  шығарады) бір кейіпті  көрсетеді де өзі 
шетке шығып кетеді. Бала, көрген кейіпін басқа балаға көрсетеді. Осы- 
лай  жалғасып  кете  береді.  Барлық  балаға  кейіпті  көрсетіп  болғаннан 
кейін, барлығы шеңбер бойына тұрады алдымен ойынды  аяқтаған бала 
өз  кейпін  көрсетеді  соңында жүргізуші  өзінің кейпін,  жэне  көрсетеді. 
Бірінші  кейіп пен соңғысы салыстырылады.

«Түгендеу-шатастыру» ойыны
Мақсаты:  Еріксіз зейінді дамыту.
атымен,  тегін  қате  айтады. 
Бала  зеиш  қойып,  мұқият  тыңдап  отьірады.  Тек  қана  атымен  тегін 
дұрыс айқанда ғана алға шығады.
Егер  кімде-кім  қателессе,  ойыннан  шыгады,  айыбын  төлейді 
(жұмбақ, жаңылтпаш, әзіл өлең).
«Не өзгерді?» ойыны
Мақсаты:  Баланың  танымдық  белсенділігін  ояту,  эейінін  және  ес 
процесш дамыту. 
і
Тапсырма:  Үстелдің үстіне бірнеше зат, не болмаса кішкентай бес
оиыншық қойылады. Балаға үстелде тұрған ойыншықты есінде сақтау
ұсынылады, содан кейін «көзіқді жұм» -  деп нұсқау беріледі, осы кезде
жүргізуші  оиыншықтың  біреуін  алып  тастайды  да,  қай  ойыншықтың 
жоғалғанын табу ұсынылады.
Осы  ойынның  басқа  нұсқасы:  тапсырма  затгың  орналасуының 
өзгергенш табу болып табылады.  Ойыншыға үстелдегі заттың қандай 
тәртіппен орналасқанын есінде сақтауы ұсынылады, ал кейін ойынды
жүрЛзуіш бірнеше заттың орнын ауыстырады да, не өзгергенін табүды 
ұсынады. 
:
Егер бұл ойын балаға тым қиын болса, онда сөзбен бірігіп айту тәсілі 
қолданады.
“Түйме» ойыны
Мақсаты:  Баланың  танымдық  белсенділігін  ояту,  зейінін  және  ес 
процесін дамыту.
Тапсырма:  Әрбір  ойнаушының  алдында  бір-бірден 
түйме 
жиынтығы жэне ойын алаңы болады.  Ойын алаңы тор көзге бөлінген 
төртбұрыштан  тұрады.  Төртбұрыштың  ішінде  тор  көз  негүрлым  көп 
оолса,  және  негұрлым  түйме  көбірек  пайдаланылса,  соғұрлым  ойын 
күрделі  болады.  Ойын  торг тор  көзден  тұратын  ойын  алаңы  мен  үш
ойыншы  өзінің  ойын  алаңында  үш 
түймені  қойып  шығады.  Екінші  ойыншы  түйменің  орналасуын,  яғни
қайсысы қайда түрғанын есінде сақтайды, осыдан кейін бірінші ойын-
щы өз ойын  алаңын  қагазбен  жауып  қояды,  ал  екінші  ойыншы өзінің
түймесінің арасынан керегін таңдап алып, өз ойын алаңында тура сон-
дай етш қоиып шыгуы қажет. Түйме саны жэне ойын алаңындағы тор 
көз біртшдеп кемиді. 
у

Балаға  ол  үшін  күрделі  міндеттің  шешілуін  жеңілдету  үшін  бос 
төркөздегі  түйменің  орналасуын  баламен  бірге сөзбен  айтып  отыруга 
болады:«Үлкен қызыл түйме -  сол жақ бұрышта, кішкентай қара түйме 
ортасында, ал сары түйме оң жақ бұрышта». Осылай етіп ауызша айту 
баланың мақсатқа шоғырлануына көмектесіп, оның шешімін табудың 
жолын ашады.
Керекті құрал: түрлі - түсті  12 түйме, 4,6,9 тор көзден түратын ойын 
алаңы.
Е с  п р оц есін   дам ы туға  арн ал ған  ж атты ғу
Қ ы сқа мерзімді естің  көлемін дам ы туга арналған  ж атты ғу
Тапсы рма: Балаға бұрыннан таныс 8-10 сөз дайындау қажет:  сіздің 
айтқан эр сөзіңізді қайтапап отыру керек. Алдымен бір соңынан екі сөз 
айтасыз.  Балада  осы  жүйелікпен  қайталайды.  Әр  создің  арасында бір 
секунд  кідіріс болады. Бала сіздің айтқан нақты берілген сөзді айта ал- 
маса, саны бірдей басқа үш соз айтуы керек. Ол үшін басқа сөз тіркесін 
үсынуға болады. 
• 
щ  щ
 
• 
уйо  ы'Л>
1. жалау, үй, сүт;
2. ат, саңырауқүлақ, ине; 
к і й
3. этеш, күн, асфальт, дэптер; 
Ш
4. төбе, көбік, су, майшам, мектеп;
5. қарындаш, көлік, аға, бор, құс, нан;
6. бүркіт, ойын, емен, телефон, стақан, пальто, бала;
7. тау, қарға, сағат, үстел, қар, кітап, қарағай, бал;
8.  доп,  алма,  құлақшын,  сәбіз,  орындық,  кобелек,  метро,  балапан, 
шұлық;
9.  жүк  мәшинесі,  тас,  жидек,  сөмке,  стақан,  балға,  қыз,  дастархан, 
қарбыз, ескерткіш;
Егер бала есінде сақтап сөзді  қайталай  алса,  сөзді есту  арқылы еске 
сақтау көлемі жақсы, 6-7 жасар бала 5-6 сөзді есіне сақтау қажет.
«Мен қап қа  салды м» ойы ны
М ақсаты :  Еске сақтау қабілетін дамыту.
Нүсқау: Жүргізуші ойынды бастап, «Мен қапқа алма салдым» дейді.
Келесі  ойыншы оны қайталап, тағы бір жемістің түрін қосады. “Мен 
қапқа  алма  мен  банан  салдым”.  Келесі  ойыншыда  осы  айтылғанды 
қайталап,  әрқайсысы  жемістің  түрін  қосып  отырады.  Ойын  осылай 
жалғаса  бередЬ^ 
. 
.н  „
Бұл ойында  кімнің  жеңгені немесе жеңілгені маңызды емес, ең ба- 
стысы  бала бұл ойында  есте сақтау қабілетін еркін дамытса болғаны.

Әңгіме құрастыру» ойыны 
М ақсаты: Есту арқылы қабылдауын дамыту.
Н*сқау:  Әр  ойыншы  кезекпен  бір-бір  сөзден  айтып  шығады
нәтижесінде ортақ эңгіме пайда болуы керек. Өз сөзін айтпастан бұрын 
алдыңғы сөзді қайталап шығу.
дам ы туға  арналған ж атты гу
ойлауды дамы ту ж аттығуы
Суретте
г  « 
* 
і---- ---- - ‘ 
аліуіаіШйійН
беинесін  тауып,  соны  аяісгауын  ұсыну.  Қызықты,  күлдіргі  затгың 
беинесін, суретш салу жэне аяқтауды ұсыну. Бала суретті салып біткен
І І й
І  Т  «   Т   I  
I   Т   Т   Л
  А
  *   V  V  
л   л   _
 —  __   ____ __ . 
•  
.
ету
«пүкте» ж атты ғуы
Нұсқау:  Суреттегі  нүкгені пайдалана отырып, оларды қосу арқылы
қандаи  беине  шыгаруға  болатынын  с¥рау.  Барлық  нүктені  басып  өту 
міндет емес. 
:
«Көп және біреу» ойыны 
М ақсаты:  Ойлаудың жылдамдығы мен зейінді дамьпу.
Нұсқау: Абала шеңбер бойына отырады. Жүргізуші, допты лақтырар
түрдегі
қажет
Нұсқаудағы  сөздер:
Мысықтар, тырналар, ормандар; 
Қатарлар, көпірлер, агаштар; 
Ыдыстар, үйлер, құстар;
Пілдер, кеселер, тауықтар;
Шкафтар, I 
Мұрындар
бұлттар
«Поезд» ойыны
М ақсаты :  Баланың  танымдық  белсенділігін  ояту,  логикалық  ой- 
лауын, қабілетін дамыту.
3-4085

О йы ннны ң  ш арты :  Бұл  ойын  үшін  көлемі  бірдей  10  бейнелі  су- 
рет қажет.  Әрбір сурет — поезд вагоны.  Суретті  бес-бестен  екіге бөліп 
береді де  алма-кезек  поезд  құрастырады.  Поездың  вагоны  жүріп  бара 
жатқанда  ажырамас  үшін  бір-біріне  бекітілетінін  біз  білеміз.  Суретті 
вагон  да  қандай  бір  логикалық  байланыспен  бекітілуі  қажет.  Мыса- 
лы:  қасықты  тэрелкемен  байланыстыруға  болады,  өйткені,  қасықта, 
тэрелкеде ыдыс болып табылады. Тәрелкеден кейін вазаны қоюга бола­
ды, өйткені вазаға да машинаға да су құяды т.б. Ең бастысы ол баланың 
өзі  «байланыстыруын»  түсіндіре  алғанында.  Поезд  дайын  болганда 
вагонның қалай байланыстырғанын ескеріңіз.
Ойынды  бірнеше  рет  қайталауға болады.  Сурет пен оның орнала- 
суын ауыстыруға болады. Керекті құрал:  10-12 сурет (10x10).
Мысалы:  1) кобелек, гүл, ваза, піл, балық, өзен.
2) қар, шана, бала, бас киім, мысық, сүт.
«Төртіншісі арты қ» ойы ны
М ақсаты : Логикалық ойлауды, есте сақтауды, зейінді дамыту.
Тапсы рма:  Бала  шеңбер  бойына  отырады.  Жүргізуші  балаға  доп 
лақтырып, төрт заттың атын айтады, бірақ оның біреуі  артық  болады. 
Соның артығьін бала анықтауы қажет.
Сөздердің нүсқауы
1.Үстел, орындық, төсек, шәйнек;
2.
 Шырша, аққайың, емен, бүлдірген;
3. Қияр, сәбіз, қоян, шалқан;
4. Қойын кітапшасы, газет, дәптер, сөмке;
5. Ат, мысық, ит, шортан;
6. Қияр, қарбыз, алма, доп;
7. Қасқыр, түлкі, аю, мысық;
8. Қуыршақ, машина, доп, кітап;
9. Поезд, ұшақ, сырғанақ, параход;
10. Шаңғы, коньки, кеме, шана;
11. Қарға, бүркіт, ара, бапға;
12. Орындық, балта, ара, қарлығаш;
13. Қар, аяз, мұз, қапырық:
14.  Шие, жүзім, картоп, троллейбус;

I 
15. Автобус, трамвай, ұшақ, троллейбус:
I 
16. Кол, орман, асфальт, жазықтық;
I 
17. Ғарышкер, орт сондіруші, миллиционер, балерина;
I 
18. Карта, тақта, білім алушы, кірпі;
19. Жылан, ұлу, кобелек, тасбақа;
|  
20. Шатыр, есік, терезе, орамал;
21. Сүт, шэй, айран, нан;
22. Аяқ, кол, бас, етік;
23- Раушан, қызғалдақ, бэйшешек, картоп.
«Талдап  корыту» ойыны 
М ақсаты:  Балада логикалық ойлауды дамьпу.
Н¥сқау:  Балаға  жолақ  таратылады  жэне  талданатын  түсінікті 
нақтылауда мысал жазу  ұсынылады:
жеміс - бұл..
•
жидек - брг...; 
гүлдер - бұл...;
көлік - бұл...; 
*
осімдік - бұл...,'
жабайы жануар - бұл...;
« Сойлемді аяқта» ойыны 
М ақсаты:  Балада ойлауды дамыту.
Н¥сқау: Бала шеңбер бойына отырады. Жүргізуші баланың біреуіне
допты  лақтырып,  сойлемнщ  басын  айтады.  Допты  тосып  алған  бала
соилемді аяқтап, оны жүргізушіге қарай кері лақтырады.  Егер бала екі 
рет сөилемді аяқтай алмаса, ойыннан шығады.
Сөздің нұсқауы:
Лимон ащы, ал кант...
Шөп жасыл, ал аспан...
Адамда екі аяқ, ал ште...
Сен көзбен оқисың, ал жазасың...
Сен ауызбен тамақганасын, ал кұлакпен...
Қазақстанда қэзақша сөйлеңщ, ал Англияда 
Балерина бшіеңді, ал пианист...
Эстонвдда эстонша сөйлейді, а
п
 Амңэикада...
Гфманияда немісше сөйлеңді, ал Полыиада...
Әнпп алең айіады, ал кдоылысшы... 
Компазшор музыка қңистырады, ал энші...
Ит үреді, ал мысық...
Сен көзбен көресің, ал демаласың... 
Құс ұяда іұрады, ал адамдар...
Құс ұшады, ал жылан...
Кеме жүзеді, ал машина..
Жүннен тоқиды, ал матадан... 
Шиені жейді, ал шәйді...
Түңце карангы, ал 
күндіз...
Ағашіы аралайды, ал шегені...

Қиял процесін дамытуға арналған жаттығу
«Кім болдың?» ойы ны  
М ақсаты :  Балада сөйлеуді, ойлауды, есті және қиялды дамыту. 
Нүсқау:  Балалар шеңбер бойына отырады.  Жүргізуші әр балаға ке- 
зекпен  сұрақ  қояды:  «Бұрын  кім  (не)  болган?»  Балапан  (жұмыртқа); 
Құрбақа (итбалық); Көбелек (құрт); Нан (ұн), шкаф (ағаш ); Велосипед 
(темір);  Көйлек (мата);  Етік (былғары);  Үй  (кірпіш); Жылқы (құлын); 
Сиыр  (бұзау);  Емен  (бұршақ),  Бапық (уылдырық),  Алма талы  (дәнек) 
Күшті  (әлсіз);  ¥стаз  (шәкірт);  Жапырақ (бүршік);  Ит (күшік);  Жемпір 
(жүн); Тоң (тер); Құс (балапан); Ешкі (лақ); Қошқар (қозы).
«Ж үгіру ассоциациясы» ойы ны  
М ақсаты : Балада белсенді қиялды дамыту.
Тапсы рма:  Қатысушы кез келген сөзді айтады. Екіншісі оған өзінің 
сөзін қосады үшіншісі осы екі сөзді қосып, бір сөйлем қүрайды.
«Гүл» ойы ны  
М ақсаты :  Қиялды дамыту, денедегі қысымды түсіру.
Нүсқау:  Балалар жүрелеп,  тізелерін  құшақтап  отырады.  Олар:  дән,
жақында  әдемі гүлге  айналады.
Жетекші«ойынға  қатысушыға  қарап:  «Күннің  жылы  шуағы  жер- 
ге  түсіп,  дэнді  жылытты.  Дэн  тамырланды.  Ол  өсті,  бой  көтерді, 
бұратылып күнге мойнын созды. Күн гүлдің эрбір  күлтешесін қыздыра 
бастады».  Балалар  жетекшіні  тыңдап,  нақты  қимылдармен  көрсетеді: 
жүрелей  отырады;  бастарын,  қолын  көтереді;  Бойын  тік ұстап,  қолын 
жан-жаққа  созады  -  гүл  ашылды;  Басын  сәл  артқа  шалқайтып,  күнге 
қарайды. Көзін жартылай жүмып, көктемгі күнге қарап, күлімсірейді.
«Алып бер» ойы ны  
М ақсаты :  Балада қиялды дамыту.
Тапсы рма:  Шеңбер бойымен  жайғасады.  Бірінші  бала бейнелеуші 
заттың атын айтып, қимылымен келесі балаға  ұсынады.
М ы салы :  Абьілай  Тәукеге  “ауыр  чемоданды”  береді,  ол  оны  эрең 
дегенде көтеріп, ауырлығын келтіреді.
«Біріккен сурет» ойы ны  
М ақсаты :  Балада қиялды дамыту.

Нүсқаус  Параққа  немесе  тақтаға  ойыншы  кез  келген  сызық  сала- 
ды. Нәтижесінде бір жалпы сурет шыгады. Қатысушы шыққан сурстті 
талқылайды. Барлығы бірге алдындағы суретке атау береді.
Пантомима
(Қимыл мен ым арқылы жасалатын сахналық өнер) 
Мақсаты:  Бұл ойын баланың шығармашылық қабілеті  мен қиялын 
дамыту үшін жүргізіледі. Баладан қандай болмасын бір заттың (поезд, 
машине,  шәйнек, ұшақтың)  қимылы  мен дауысын  салып,  ым  арқылы 
бейнелеп көрсету немесе бір іс-әрекеттің орындалуын, тәртібін көрсету 
ұсынылады. Мысалы: жуыну, тарану, сурет салу, жүзу.
Тапсырма:  Бірден  орындап  бере  алмаса,  қимыл-қозғалысын,  ды- 
бысын  қалай  келтіру  керек  екенін  жасап  көрсету  керек.  «Тапқыр» 
ойынын  ұсынуға  болады.  Ойынның  шарты  кестеге,  біреудің  жазып 
сызғанына  сүйенбей-ақ,  өздігінен  дербес  құрастырса,  онда  баланың 
қиялының мазмұны бай, жақсы дамыган деп есептеледі.
Сөздік емес қиялды зерттеу 
Нүсқау.  Әр балаға алты түсті  қарындаш пен  1  парақ ақ қағаз тара- 
тылады. Бала өз ойынан сурет салу керек, оған 5 минут уақыт беріледі.
Екінші тапсырма Балаға саз балшық беріп, бір заттың бейнесін жа- 
сауды  ұсыну.  Салған  сурет  пен  мүсіндеу  нәтижесін  қорытындылау 
алдыңгы сынақтағы көрсеткіш бойынша қиялды бағалау нәтижесімен 
бірдей.  Алдымен  бала  нені  бейнеленгенін  табу  керек,  екіншіде  сіз, 
баланың бет келбетінен, қимыл-қозғалысынан, дауыс ырғағынан, дене 
қимылынан нені бейнелеп отырғандығын табу. Мүмкіндігінше баланы 
қызықтыратындай күлдіргі болуын ойластыру.
Баладағы қиялды  дамыту 
Сөздік «вербалды» қиялдың дамуын ажыратуға арналған.
Нусқау:  Баладан  5  минут  уақыт  аралығында  тіршілік  иесі  адам,
жануар  немесе  әлде басқа нәрсе  жөнінде ойынан  эңгіме  құрастыруга 
өтініш жасау.
Әңгіменің сюжетін немесе ертегі тақырыбын ойластыруга бір минут
беру, әңгімені бірден бастату. Қиял ғажайып ертегі, әңгіме айту бары-
сында қиялдың дамуын мынадай көрсеткіш негізінде бағалау:
1. Қиял жылдамдығы;

2.  Әңгімеде  қиял  бейнесі  әдеттегіден  тыс таңгажайып  қызықты бо­
луы;
3. Әңгіме мазмұнында қиялдың бай көрінуі;
4. Қиялдагы бейненің тез әсерленуі.
Баланың  жылдам  қиялға  берілуі  дегеніміз  —  берілген  уақыт 
аралыгында бала әңгіменің сюжетін құрастыра білуі. Егер бала бір ми­
нут уақыт аралығыида өздігінен сюжет құрастыра алмаса. балага багыт 
беріп, дайын оқиға желісін ұсынуга болады.
Қ иялдағы  бейненің таңғаж айы п  кы зы кты  болуы
Н ұсқ ау: 
Бейне  бұрын  ешқашан  көрмегеи,  ешкімнен  естімеген  өз 
ойынан жаңа бір таңгажайып бейне құрастыруымен  айқындалады.
Ал, балада қиял мазмұнының бай, терең болуын, ондағы кейіпкердің 
мінез-құлқын  сипаттауға  тіршілік  иесі,  жануардың  әртүрлі  әрекетін 
түрліше  өзгертіп  көрсетуге  байланысты.  Егер  де  бала  қиялындағы 
бейнеден  ең аз дегенде  7  бейнені тізбекке  біреудің жазыл  сызғанына 
сүйенбей-ақ  өздігінен  құрастырса,  онда  бала  қиялының  мазмұны  бай 
жақсы дамыған деп есептелінеді.
Сөздік қорды дам ы туга арналган ж атты ғу
Нүсқау:  Балаға  «егер  мысықты  оқытатын  мектеп  ашылса,  немесе 
адам  құс сияқты ұшып үйренсе немесе ит адамша сөйлей  алатын  бол- 
са,  не  болар  еді?»  деген  сияқты  ойынды  ойнауды  ұсыну.  Негүрлым 
баланың  қиялы  бай,  білімі  мен  өмір  тәжрибесі  мол  болса  согұрлым 
күлдіргі қызықты мазмұны шындыққа жақын нұсқа ұсынылады.
«С иқы рлы  ж үм ы ртқа»

жүктеу/скачать 25,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: