Ғылым ретіндегі Қазақстан тарихының мақсат, міндеттері және оны зерттеудің өзектілігі
Жанқожа Нұрмұхамедұлы басқарған көтеріліс: себептері, барысы, ерекшеліктері
жүктеу/скачать 491,12 Kb.
|
тарих
| 78. Жанқожа Нұрмұхамедұлы басқарған көтеріліс: себептері, барысы, ерекшеліктері Орыс отарлаушы/на қарсы Сыр қазақ/ң көтерілісі 1856ж желтоқсанда басталды. Көтерілістің басында Жанқожа батыр тұрды. Сонымен көтерілістің басталуының нег себебі Орынбор әкімшілігінің шешімі бой/ша қазақ/ң еріксіз жұмыс/ға жегілуінде, жолды пайдаланудағы, керуен/ге қызмет көрсетудегі ауыр салық/ да, сондай-ақ патша өк.ң қоныс аударуш.қ саясатында жатты. 1856ж патша әскер/і мен көтерілісші/ арас.ғы тікелей соғыс қимыл/ы басталды. Көтеріліс бүкіл Қазалы өңірін қамтыды, бұл уақытта Жанқожаның қаруланған жасақ/ң саны 1500-ге дейіп жетті. Көтеріліске тек Шекті руының адам/ы ғана емес, басқа ру/ да, соның ішінде құмды аймақ/ғы көшпелі/ де қатысты. Нәт.де көтерілісші/ң саны алғашында 3мыңға,1857ж қаңтарда 5 мың адамға жетті. Бұл көтеріліс кезінде Жанқожа өзінің жақсы меңгерген әскери әдісін қолданды, ол 1856ж аяғында Қазалы фортын қоршауға алды. Бұған дейін көтерілісші/ казак-орыс тұрған Солдатская слобода поселкісін жойды. Көтерілісші/ге Қазалы фортында орн.н Михайловтың отряды қарсылық көрсетті. Оның құрамында казак-орыс жүздігі, 50 жаяу әскер, 1зеңбірек болатын. Осы шайқастың барысы азғантай топтан құралған көтерілісші/ жасағының жеңілісімен аяқ.ды. 1856ж 19-23 желтоқсан ар.да көтерілісші/ тобы патша әскер/ң майоры Булатов қолбасшылық еткен 2ші бір отрядпен шайқасты. Бұл соғыс қимыл/ы желтоқсанның аяғына дейін алма-кезек басымдық/мен жүрді. Көтерілісші/ фортқа жақын жердегі дайындалған 150 шөмеле шөпті өртеп жіберді. Көтерілісші/ң басты орталығы бұл кезде Сырд.ң жағасына орн.н Жаңақала қамалы болды . Көтерілістің кеңінен таралуы Орынбор ген-губ.ы әкімшілігін қатты састырды. Оның бұйрығымен көтерілісті басу үшін Ақмешіттен ген-майор Фитингоф бастаған әскери топ жіберілді. Көтерілісші/мен шешуші шайқас 1857ж 9 қаңтарда Қазалыға жақын жердегі Арықбалық мекенінде жүрді. Зеңбірек, мылтықпен жақсы қаруланған Фитингофтың әскер/не қарсы Жанқожаның ақ туын көтерген көтерілісші/ бірнеше рет шабуыл жасады. Бірақ Жанқожа сарбаз/ң шабуылы сәтсіздікпен аяқ.п, аман қалған/ы бытырап тарап кетті. Ауыр жараланған Жанқожаны сарбаз/ шайқас болған жерден алып шығып, қауіпсіз жерге жасырды. Көтерілісші/ді жеңген Фитингоф әскер/і енді олардың ізіне түсіп, жазалауға кірісті. Олар қазақ/ң 212 үйін өртеп, көптеген мал/н, соның ішінде 20мыңнан аса ірі қара мал/н тартып алды. Жанқожа бастаған көтерілісші/ Сырд.ң оң жағалауына, ондағы Хиуа ханд.ң жеріне өтуге мәжбүр болды. Жанқожамен бірге 20 шақты қазақ ауыл/ы көшіп кетті. Жанқожа мұнда Хиуа, Бұқара н/е Қоқан хан/ы тарапынан өзіне одақтас/ табуға әрекеттенді, бірақ оның бұл саясатынан ештеме шықпады. Қазақ/ң Ж.Нұрмұхамедов қолб.қ еткен көтерілісі осылай аяқ.ды. Көтерілістің жеңілуінің басты себебі, оның жете ұйымдаспағаны ж/е ол кезде күшті қаруланған патша әскер/не, ешқандай зеңбірегі, ататын мылтығы да жоқ, қазақ жасақ/ң қарсы тұруы мүмкін емес еді. Көтеріліс Сыр бойы шеңберінен аспады. Соғыс қимыл/ы барысында ескі мешеу әскери тактика қолдану, ортағасырлық тәртіптерге сүйену көтерілістің жеңілуіне әкелді. Тек бір ғана Кузьминский басқарған әскери топ қазақ ауыл/н талқандап, ондағы мал/ң барлығын айдап әкетті. Көптеген адам/ қырғынға ұшырады, жазалаушы/ қарт/ды да, әйел/ді де, бала/ды да аямады. Жазалау барысында қарапайым халық зардап шекті. Көтерілістен кейін Жанқожаның өзі халықтан бөлініп, тек бидің қызметін атқарды, кейін оны жау/ы опасыздықпен өлтірді. Бірақ осыған қарамастан Ж.Нұрмұхамедұлы басқ.н 1856-1857ж болған Сырд.я қазақ/ы көтерілісінің тарихи маңызы өте зор. Өйткені, ол патша өк.ң отарлау саясатына қарсы халық-азаттық қозғалыс еді.
жүктеу/скачать 491,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|