Ғылым ретіндегі Қазақстан тарихының мақсат, міндеттері және оны зерттеудің өзектілігі
жылғы ұлт – азаттық көтерілістің себептері, барысы, нәтижесі және маңызы
жүктеу/скачать 491,12 Kb.
|
тарих
| 93.1916 жылғы ұлт – азаттық көтерілістің себептері, барысы, нәтижесі және маңызы. 1914 ж.ғы Ресей мемлекет.ң де қатысқан 1-ші дүние жүзілік соғыстан кейін халық жағдайы қиындады.Қазақстандада 1-ші кезкте Сырдария облысы-ң солт.-шығыс аудан-рында,Жетісу обдсы-ң оңтүстігінде ж/е баска обл-да жаппай тартып алу жалғасып жатты.1916ж-ы жер.р.ң тартып алынған көлемі 45млн десятинаға жетті.соғыс шикізатты,азық түлікті,мал-ң ж-е басқа материал-қ байлық-ң коп молшерін жұтып жатты.осыған байланысты қаз.хал-ың иығына жаңа ауыртпалық/р түсті:ет тапсырылды,мем-т керегіне мал жаппай еріксіз алынды,әр үйден жаңа соғыс салығын алу енгізілді,земстволық салым/р ж-е болыс басқарушы/рын бағып қағуға арналған бай болыс-қ алым/р,сондай-ақ жолға толенетін ж-е басқа салық/р молшері ості.соғыс елдегі жалпы ұлт-қ дағдарс-ң пісіп жетілуін тездетті.со-ң жарқын корінісі Қаз-н мен орт.азияны қамтыған 1916ж ұлт азат-қ котерілісі б-ды.Котеріліс-ң шығу-ң басты себебі әлеумет.к-эконом.қ ж-е саяси сипаттағы фактор/р еді.Яғни отар-қ езгі-ң күшеюі,жерді тартып алу,салық/р мен алым/р-ң осуі,еңбекші/рді қанау,олке-ң қаз. ж-е басқа бұрыннан тұрғын жергілікті халық.ры жөнінде царизм.ң жүргізіп жатқан орыстандыру саясаты,соғысқа байланысты қалың халық бұқарысы жағдайы.ң күрт нашарлап кет.і,міне осыған ап келді.Көтеріліс.ң бұрқ ете қалуына патша-ң 1916ж.25маусымдағы армия.ң тыл жұмыс.р.на Қаз.ң,Орт.Азия.ң ж.е ішінара Сібір.ң 19-дан 43 жасқа дейінгі«Бұратаналық»еркек халық.р.н шақыру жөніндегі жарлығы сылтау б.ды.Мем.кет әжетіне еріксіз алынған.р.ды әректтегі армия қимыл жасап жатқан аудан.р.да қоғаныс құрылыс.ры мен әскери байланыс жол.р.н салу жұмыс.р.на пайдалану жоспарланды.Қаз.н мен Орт.Азиядан 400мың адам,со-ң ішінде Қаз.ң далалық облыс.р.нан-100мыңнан астам,Жетісудан-87мың адам еріксіз алынуға тиіс б.ды.Шілде.ң басында Қаз.ң барлық аймақ/рында дерлік көп кешікпей қарулы көтеріліске айналған стихия-қ бас көтеру/р басталды.Стихия-қ қозғалыс.р бірте-бірте ұйымдасқан сипат ала бастады:Торғай мен Жетісуда о.ң танылған жетекші.рі А.Иманов,Ә.Жангелдин,Т.Бокин,Б.Әшекеев,Ө.Саурықов,Ж.Мәмбетов ж.б басшылық еткен ірі ошақ.р пайда б.ды.Көтеріліс бүкіл Қаз.ды қамтып,царизм.ң әскери-отарлаушы.қ ж.е кең көлемді орстандыру саясатына қарсы әрі белгілі бір дәрежеде ауыл/р-ң бай-феодал-қ басшы топ/рына өарсы бағытталған ұлт-азат-қ қозғалысына ұласты.1916ж.көтеріліс-ң басты мақсаты қазақ халқы.ң бостан-қ пен тәуелсіз-к жолындағы бұдан бұрынғы барлық күресіне қорытынды жасайтын ұлт-қ ж.е саяси азат.ққа жету б.ды.Көтеріліс.ң негізгі қозғаушы күші ұлт-қ шару-ң қалың топ.ры,сондай-ақ жаңадан туындап келе жатқан жұмысшы табы.ң өкілдері,қолөнерші.р б.д.Көтеріліс.ң аса ірі орталық.ры Жетісу мен Торғай жері б.ды.Жетісу облысында қарулы қарсылас-қ шілде-тамыз ай/рында-ақ бұқаралық сипат алды.17 шілдеде 7-су ман Түркістан өлкесінде соғыстық жағдай жарияланды.Көтерілісші.р.ң патша жазалаушы.о.мен ірі қақтығыс.ры Асы мен Қарқара жайлау.рында,Самсы станциясы маөында,Қастек,Нарынқол,Шарын,Қорам өңір.ріде,Лепсі оязы.ң Садыр-Матай болысында ж.б жер.р.нде болып өтті.7-судағы көтерілісші.р қозғалысы аяусыз басып-жаншылғаннан кейін Торғай даласында ол күш алып,күннен-күнге өрістей түскен еді.Басшылығында А.Иманов пен Ә.Жангелдин тұрған Торғай көтерілісі ең қажырлы ж.е ұзаққа созылған к.с б.ды.Иманов көтерілісші.р.ң сардарбасы-бас командашысы болып сайланды,о-ң жанында әскери кеңес жұмыс істеді.22қазанда Иманов бастаған 15мың көтерілісші торғай қаласын қоршауға алды.Сол аралықта қалаға қарай 3 бағыттан ген.л-лейтенант А.Лаврентьев.ң жазалаушы корпусы кле жатты.Патша жазалаушы.ң басым күш.рі жақындап қалғандығы туралы хабар алып,көтерілісші/р Торғайды қоршауын қойды ж.е патша әскер.р.і отряд.р.ң алдынан шықты.16-қазанда Иманов баста.ан жалпы саны 12мыңға жуық адамнан құралған сарбаз/р Топқойма почта станциясы ауданында подполковник Катоминн.ң жазалаушы отряд.р.на шабуыл жасады.Көтерілісші.р мен жазалаушы.р.ң арасындағы айқас.р татырда,Ақшығанда,Доғал-Үрпек,Күйікте болып өтті.Иманов-ң штабы орн.нБатпаққарада ұрыс.р шиеленісті өрбіді.Ол ұрыс.р1917ж.ақпан айы.ң 2-ші жартысында кең құлаш жайды.Сол шайқас/рда Иманов.ң көтерілісші.рі ақпан буржуазия-қ-демокр-қ революциялысын қарсы алды.Семей ж.е Ақмола обл/р-нда көтерілісші.р.ге қарсы 12 кавалерия жүздігі,11күшейтілген жаяу әскер ротасы қимыл жасады.Ал Торғай к.ші.рі.не қарсы патша үкіметі құрамында 17 атқыш/р ротасы,18казак/р 100-дігі,4кавалерия эскадроны,18зеңбірегі,10пулеметі ж.е басқа/ры болған экспид.я.қ корпус жіберді.7-судағы көтерілісті басу үшін 8750 найзалы 95 рота,3900 қылышты 24 жүздік,16 зеңбірек пен 47 пулемет жіберілді.7-суда 10-даған қазақ ж.е қырғыз ауыл.ры жойылды,бейбіт тұрғын.р аяусыз қудалаушылыққа ұшырады.Патша өкімет орындары соңдарына түскен 300 мың қазақ.р мен қырғыз.р н.е қашуға міжбүр б.ды.1916ж.көтеріліс қазақ халқы.ң көп ғасырлық ұлт-азаттық қозғалысы.ң тарихында ерекше орын алды.1916ж.к.с кең байтақ өлке.ң барлық аймақ.рын қамтып,бүкілқазақ-қ сипат алды.Көтеріліс отарлауға ж.е империалис-к саясатқа қарсы бағытта өрбіді.Халықты ұлт-қ ж.е саяси азат ету жолындағы көтеріліс.ң таптық жағы 2-ші кезектегі мәселе б.ды
жүктеу/скачать 491,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|