А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009

 
221 
 
-  мұғалімнің  (оқу  процесінде  студенттің)  гуманды  қасиеттерді  талдау 
реттілігі:  зерттеу  пәні  мен  міндетін  анықтау;  талдау  мақсатын  белгілеу; 
талдау  жоспарын  және  көрсеткіштер  жүйесін  белгілеу;  материалдарды 
іріктеу, тексеру және зерделеу; талдау кестесін әзірлеу. 
-  талдау  көздері  бойынша:  пән  мұғалімінің  біліктілік  сипаттамасы 
(студент үшін кәсіптік білім стандарты, бағдарламалар, т.б.); мұғалімнің іс-
әрекет құрылымы; оқушының іс-әрекет құрылымы. 
-  талдау  пәні  бойынша:  пән  бойынша  сабақтарды  ұйымдастыру 
кезеңдеріндегі іс-әрекет элементтері; 
- талдау мақсаты: оқыту процесі мазмұнындағы гуманды педагогикалық 
қасиеттерін зерделеу және олардың мәніне педагогикалық баға беру; болуы 
тиіс сапалық қасиеттерді сипаттау; 
-  талдау  әдістемесі,  мұғалімнің  (студенттің)  педагогикалық  қызметті 
ізгілендіру  мақсатында  оларды  зерделеуге  қажетті  әдістер  мен  тәсілдер 
жиынтығы; 
-  талдау  мазмұны  бойынша:  педагогикалық  қызметтегі  мұғалімнің 
(студент, оқушы) гуманды қасиеттерінің көрініс табуы. 
Қорыта  келгенде  айтарымыз,  жоғары  оқу  орындарында  ізгі  қасиеттерді 
тәрбиелеуге  болашақ  мамандарды  дайындауда  студенттердің  өзіндік 
жұмыстарының  үлес  салмағына,  гумандық  дүниетанымын  арттырудағы 
белсенділігіне көп зейін аудару керек деп білеміз. 
 
 ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.
 
Бейсенбаева  А.  Пәнаралық    байланыс    негізінде    оқу  процесін  ұйымдастыру.  -Алматы:  -1995. 
республикалық баспа кабинеті. 5-13 беттер.  
2.
 
Майғаранова Ш. Мектеп оқушыларын рухани дамыту мәселелері. Ғылыми-әдістемелік құрал.          -
Алматы: "Ғылым" ғылыми баспа орталығы, 2002. 124 б. 
3.
 
Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Педагогика және психология.               -
Алматы: Мектеп, 2002. 256 бет. 
4.
 
Шаймерденова  К.  Абайдың  ағартушылық  ойларындағы  жаңашылдық  және  бүгінгі  мектеп 
мәселелері. -Алматы: 2002, 159 бет. 
5.
 
Амонашвили Ш.А. Өмір мектебі. -М.: Шалва Амонашвили үйі баспасы, 2000. 18-98 бб. 
6.
 
Амонашвили  Ш.А.  Әріптестік  педагогикасының  негіздері//  Жаңа  педагогикалық  ойлар.  -М.: 
Педагогика, 1989, 167 бет. 
7.
 
Пошаев Д.Қ. Ғылыми-педагогикалық зерттеу негіздері. Оқу құралы. -Шымкент: М.Әуезов атындағы 
ОҚМУ. 2003. 111 б. 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
 
Г.Т.АБДУЛЛИНА 
А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің магистр-оқытушысы 
 
МҰЃАЛІМ – АУЫЛ-СЕЛОДАҒЫ  
МӘДЕНИ ОРТАНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ  
(1960-80 жж.) 
 
В этой статье рассматриваются особенности работы преподавателей в библиотеках, клубах, школах, музеях. 
 
This article deals with peculiarities of teachers’ work in libraries, clubs, schools and museums. 
 
Ауылдаѓы  мєдени  µмірдіњ  мазм±ны  мен  ќ±рылымы,  тартымдылылыѓы 
мен єсерлігі сан алуан себеп-салдармен аныќталады. Оларды шартты т‰рде 
ішкі  жєне  сыртќы  деп  екі  топќа  жіктеуге  болады.  Егер  ішкісіне  єр  селода 
ќызмет  істеп  т±рѓан  кітапханалар,  клубтар,  мектептер,  мұражайлар  мен 
саябақтар,  т.б.  мєдениет  орындары,  ќалыњ  ж±ртшылыќќа  рухани  ќазынаны 
жеткізу  міндетіне  жегіліп  ж‰рген  сол  мекемелердегі  мамандар  жатса, 

 
222 
 
сыртќы  себеп-салдарды  теледидар  мен  радио  хабарлары,  кітаптар,  газет-
журналдардыњ  таралуы,  ќаланыњ  ауыл-селоларѓа  мєдени-шефтік  кµмегі 
ќ±райды.  
Біз  ќарастырып  отырѓан  жылдарда  екі  факторда  да  кµшпелі  µзгерістер 
болды.  Айталыќ,  Ќазаќстанныњ  ауыл-селолыќ  жерлеріндегі  мєдени-аѓарту 
мекемелерініњ  ж‰йесі  кењіді,  жарыќ  кµріп  жатќан  газет-журналдар  мен 
кітаптар саны ±лѓайды. Мысалы, 1960-1985 жылдар аралыѓында республика 
баспаларынан  шыќќан  кітаптар  саны  1,8  есе  ±лѓайса,  ќазаќ  тіліндегі 
журналдар мен басќа да мерзімді басылымдар саны 16-дан 32-ге жетті, ќазаќ 
газеттері 140-тан 169-ѓа кµбейді [1.278]. Ауыл-село т±рѓындарыныњ µміріне 
теледидар мыќтап енді. Олар мєдениеттіњ басќа салаларынан да тыс ќалѓан 
жоќ. 
Социологиялыќ 
(80-ші 
жылдардыњ 
ортасында 
бірнеше 
республикаларда,  оныњ  ішінде  Ќазаќстанда  да  ж‰ргізілген)  анкета 
с±раќтарына жауап ќайтарѓан селолыќтардыњ 89%-і театрѓа барып т±рыпты, 
93%-і  музыка,  бірінші  кезекте  эстрадалыќ  музыка  тыњдауды  єдетке 
айналдырѓан екен, 36%-і кµркем µнерге ден ќойса, 98%-і киноѓа барып, 59%-
і  кµркем  єдебиет  оќитынын  айтќан  еді.  Осы  орайда  теледидардыњ  ролін 
ерекше айтќан жµн. Д‰бірге толы д‰ниеніњ тµрт б±рышынан лезде хабар 
алдыратын  онсыз  ауыл-село  т±рѓындарыныњ  мєдени-ақпаратық  ой-µрісін 
байыту,  саяси  кµкірек  кµзін  ќалыптастыру,  эстетикалыќ  талѓамын  ±стау 
м‰мкін  емес.  Таѓы  бір  кµрнекті  жєйт:  мєдениет  байлыќтарынан  кенде 
ќалмау ‰шін белсенділік танытуѓа келгенде ерлер єйелдерден алда т±рады 
екен.  Б±ныњ  себептерін  жоѓарыда  айтып  кеттік:  ‰й  шаруасы,  уаќыттыњ 
тапшылыѓы,  т.б.  ¤нерге  ден  ќойѓанда  адамдардыњ  білім  дєрежесі  белгілі 
роль  атќаратыны  кµрініп  ќалды.  Айталыќ,  орта  білімі  бар  село 
т±рѓындарыныњ  89%-і  театрѓа  бару,  спектакль  кµруге  уаќытын  бµлсе, 
µндірістік  емес  саладаѓы  мамандардыњ  97%-і,  кµркем  µнермен  єуестенуге 
келгенде  орта  білімділердіњ  40%-і,  мамандардыњ  62%-і,  кµркем  єдебиет 
оќитындар алѓашќылар арасында 68%, мамандар арасында 69% боп шыќты 
[2.21]. 

 
223 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
Абдуллина   Г.Т. Мұѓалім – ауыл-селодағы мәдени ортаны қалыптастырушы (1960-80 жж.) 
 
 
Міне,  осылайша  село  мєдениетін  жандандыратын  себеп-салдарлар 
‰немі  µзара  байланыста  болды.  Біраќ  тоќырау  жылдарында  оныњ 
ќарсањындаѓыдан гµрі ењбекшілердіњ бос уаќыты ±лѓайѓанына ќарамастан 
олар  µздерініњ  мєдени  дамуына  ж±мсайтын  уаќыттарын  к‰рт  азайтып 
жіберіпті. 70-ші жылдар аяѓында мєдени с±ранысын ќанаѓаттандыруѓа єрбір 
селолыќ 45 минут уаќытын ж±мсаса, 80-ші жылдардыњ ортасына ќарай б±л 
кµрсеткіш  6-7  есе  кеміп  кетіпті.  Мєселен,  респонденттердіњ  36%-і 
ѓ±мырында  театрѓа  барѓан  емес  екен,  13%-і  бес  жылда  бір  рет  ќана  театр 
табалдырыѓын  аттаѓанын  мойындаѓан,  49%-і  кµркем  мұражайлар  мен 
кµрмелерде  болмаѓанын  айтса,  11%-і  бес  жылдыњ  ішінде  бірде-бір  кµркем 
єдебиет оќымапты [3.19].    
Басќаша айтќанда, зерттеп отырѓан жылдарда ауыл-село м±ѓалімдерініњ 
єлеуметтік-мєдени  ќ±лшынысы  аз  ќиыншылыќтарѓа кездескен жоќ.  ¤йткені 
халыќтыњ  белгілі  бір  тобы  мєдениет  туындыларына,  ілім-білімге 
немќ±райды ќарап, оны кейінгі кезекке сырѓытумен тањныњ атысы, к‰нніњ 
батысы  алдындаѓы  ж±мысы  мен  ‰й  тіршілігі  ќарекетімен  ж‰рсе,  оларѓа 
жањалыќ  атаулыны  жеткізсем  деп  тыным  таппай  ж‰гірген  м±ѓалімдерге, 
психологиялыќ  жай-к‰йіне  оњ  єсер  етпегені  аќиќат.  М±ныњ  сыртында, 
мєдениетке  деген  с‰лесоќ  кµзќарастыњ  б‰гін  болмаса  да  ертењ  келењсіз 
нєтиже  беретіні  жєне  бар.  Ой-µрісі  тар,  жаќсы  менен  жаманды  айыра 
білмейтін,  кешеден  жеткен  рухани  м±радан  хабары  жоќ  адам  ±рпаѓына 
д±рыс тєрбие беріп, жол сілтей алмайтыны былай т±рсын, ќоѓам µміріндегі 
µзгерістер  мєнін  т‰сінбей,  т±манды  к‰ні  адасќан  жолаушыдай  к‰йге 
т‰сіп жатады.  
Ауыл-село  т±рѓындарыныњ  осынау  бµлігі  60-шы  жылдары  да,  70-ші 
жылдары  да,  80-ші  жылдары  да  азаймаса,  біржолата  жоѓалып  кеткен  жоќ. 
Осы себептен келіп м±ѓалімдердіњ єлеуметтік-мєдени белсенділігініњ ±дайы 
саќтауына ќажеттілік туды. Наќты µмірде солай болды да. 
М±ѓалім  интеллигенциясыныњ  саяси  жєне  мєдени-аѓартушылыќ 
ќ±лшынысы  белгілі  бір  орындарда,  белгілі  бір  уаќыттарда  ѓана  кµзге 
т‰сетін ќ±былысќа айналмады. Ол ‰здіксіз процесс ретінде тарихќа кірді. 
Тікелей  де,  жанама  т‰рде  де  ж‰зеге  аса  берді.  Мєселен,  мамандар 
оќушыларѓа,  балаларѓа  сабаќ  арќылы  білім  беріп,  тєрбие  дєнін  себу 
барысында тап осы білім мен тєрбие оќушылардыњ ата-анасына єсер ететіні 
сµзсіз. Міне, осыны ±стаздардыњ жанама мєдени-тєрбиелік ќызметі деп атап 
отырмыз. 
Ал тікелей тєрбиелік, мєдени-аѓарту белсенділігіне келетін болсаќ, оныњ 
формасы, кµрінісі, єдіс-тєсілдері сан алуан. Біраќ соныњ ішінде м±ѓалімдер 
ќолымен  клуб,  кітапхана,  автоклуб,  мұражай,  т.б.  орындарда  атќарылѓан 
ж±мыстар µз алдына бір тµбе.  
Мєдениет  мекендеріне  мамандар  жегілумен  жинаќталѓан  тєжірибе  мен 
таѓылымды  ќарастырмай  т±рып,  зерттеу  таќырыбына  методологиялыќ  мєні 
бар  ±ѓым  –  “мєдени  орта”  деген  ±ѓымѓа  тоќтала  кетейік.  Мєдени  ортаныњ 
мазм±ны    мен    ерекшелігін    ашу    ‰шін    “табиѓи  орта”  ±ѓымыныњ    мєн-
жайын  

 
224 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
Абдуллина   Г.Т. Мұѓалім – ауыл-селодағы мәдени ортаны қалыптастырушы (1960-80 жж.) 
 
 
ашу керек. Табиѓи ортаѓа аданыњ аќылы мен ќолы тиместен б±рын µздігінен 
ќалыптасќан,  сонысымен  адам  µмірі  мен  єрекетіне  ќатысы  бар  жер  бетініњ 
болмысы  жатады.  Мєдени  ортаныњ  табиѓи  ортадан  айырмашылыѓы  – 
адамныњ  араласуымен  жасалѓанында.  Кењ  маѓынасында  алсаќ,  мєдени 
ортаны  µндіріс  саласы,  єлеуметтік  инфраќ±рылым,  ќ±рылыстар,  жолдар, 
адам  іс-єрекетімен  бой  кµтерген  басќа  да  материалдыќ  жєне  рухани 
байлыќтар  ќ±райды.  Б±л  –  мєдени  ортаныњ  жалпы  аныќтамасы.  Ал  оныњ 
ерекше аныќтамасы ќандай десек, мєдени ортаны адамдарѓа тікелей ќатысы 
бар материалдыќ жєне рухани байлыќтардыњ жасаќтайтынында.  
Ауыл-селоларда  мєдени  ортаныњ    негізін  клубтар,  кітапханалар, 
мектептер,  мұражайлар,  саябақтар;  кітап  жєне  басќа  мєдени  товарлар 
сататын д‰кендер ќ±райды. 
Енді мєдениет ошаќтарыныњ сандыќ µсуіне кµз жіберейік.  
Ќазаќстан ауыл-селоларында мєдени-аѓарту мекемелері ж‰йесініњ µсуі 
[4.269,272,275].    
 
Кесте 1. 
 
Жыл-
дар  
Кітап-
ханалар  
Клуб ‰йлері 
Киноќон-
дырѓылар  
Кітапханалардаѓы  кітаптар  мен 
журналдар, мыњ дана 
1960 
5076 
4668 
3963 
17777 
1970 
6041 
6235 
4784 
36018 
1985 
7732 
8381 
8596 
60894 
 
Кестеден кµрініп т±рѓандай, мєдениет мекемелерініњ саны µсу ‰стінде 
болыпты.  Айта  кету  керек,  жањадан  пайдалануѓа  берілген  мєдени-аѓарту 
‰йлері,  аз  да  болса,  ‰йірме  ж±мысына,  ењбек  адамдарыныњ  демалып, 
кµњілді  уаќыт  µткізуіне  тєп-тєуір  бейімделген  еді.  Егер  60-шы  жылдары 
кµрермендер  залы  1-99  орынды  клубтар  кµптеп  кездессе,  70-ші  жылдардан 
бастап  100-300  орынды  клубтар  ќатары  молайды.  Б±л  процесс  оќырмандар 
саныныњ,  клуб  ‰йлеріндегі  ‰йірмелердіњ  кµбеюімен  ќосарлана  ж‰рді. 
Социалистік  ќоѓамныњ  бар  саласында,  єсіресе  мєдениетте,  тек  µркендеуді 
біледі  деген  т‰сінік  ‰стемдік  ќ±рып  т±рѓан  сол  жылдары  мєдениет 
ќызметкерлері жоѓарыдаѓы басќарушы мекемелерге берген есептеріне ќосып 
жазуды єдетке айналдырѓанын да естен шыѓармауымыз керек [5].  Мысалы, 
70-ші жылдары Алматы облысы, Нарынќол ауданыныњ Крупская атындаѓы 
колхозында  кітапхана  мењгерушісі  болып  істеген  І.Молдабековамен 
єњгімелескенімізде осындай аќпар алдыќ. 
Єлбетте,  б±дан  мєдениет  орындарында  кµп  шаралар  жарытымды 
ж‰рмепті деген асыѓыс та шолаќ ой-т‰йін шыќпаса керек. Ќазаќстан ауыл-
селоларында  µз  ісіне  берілген,  адамдар  ж‰регіне  жол  таба  білуімен 
кµпшілік  ќ±рметіне  бµленген  кітапхана  ќызметкерлері,  клуб  мамандары, 
автоклуб экипаждары аз болѓан.  60-70-ші жылдары Орал облысы Казталов 
аудандыќ  

 
225 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
Абдуллина   Г.Т. Мұѓалім – ауыл-селодағы мәдени ортаны қалыптастырушы (1960-80 жж.) 
 
 
мєдениет  ‰йініњ  директоры,  Ќазаќ  ССР-ініњ  ењбек  сіњірген  мєдениет 
ќызметкері  С.Садыќов,  Аќтµбе  облысы  Шалќар  жєне  М±ѓаджар 
аудандарындаѓы  автоклуб  мењгерушілері  С.Демеубаев  пен  Т.Тєжібеков, 
Ќызылорда  облысындаѓы  ќызыл  отау  мењгерушісі  М.Кµкенов,  Семей 
облысы 
Жањасемей 
аудандыќ 
орталыќ 
кітапхана 
мењгерушісі 
Л.Т.Илющенко,  Бесќараѓай  ауданындаѓы  селолыќ  кітапхана  мењгерушісі 
Г.Смаѓ±лова,  т.б.  алымды  істерімен  кµзге  т‰сті.  Ал  б±лардыњ  ењ  жаќын 
серіктері  ауыл  м±ѓалімдері  еді.  Айталыќ,  Шалќар  станциясындаѓы  мєдени 
істердіњ  бел  ортасында  єрќашан  №439  орта  мектептіњ  бастауыш  класс 
м±ѓалимасы  А.А.Кузьминцева  ж‰ретін,  Антонина  Александровна  наќ  осы 
мектепте  1944  жылдан  табан  аудармай  ењбек  етті.  Оныњ  класында  екінші 
жылѓа  ќалу  деген  сирек  кездесетін.  Бастауыш  класс  м±ѓалімдерініњ 
методикалыќ  бірлестігін  басќарып,  жас  педагогтармен  бай  тєжірибесін 
бµлісетін,  оќушылардыњ  ата-аналарымен  жиі-жиі  кездесіп  отыруды  єдетке 
айналдырѓан  еді.  Оныњ  бастамасымен  станция  басындаѓы  кітапханада  ата-
аналарѓа  арналѓан  кітаптар  б±рышы  ±йымдастырылып,  айына  бір  рет 
оќушылар  мен  ата-аналар  бас  ќосатын,  бала  тєрбиесіне  байланысты 
оќыѓандарын  ортаѓа  салатын.  Ењбектегі  жєне  ќоѓамдыќ  ж±мыстардаѓы 
жетістігі  ‰шін  Ењбек  Ќызыл  Ту  орденімен  наградталѓан  А.А.Кузьминцева 
1971 жылы Ќазаќ ССР Жоѓарѓы Советіне депутат боп сайланды [6].   
Жер-жердегі  м±ѓалімдер  мєдениет  ошаќтарыныњ  ырѓаќты  ж±мыс 
істеуіне кедергі туѓызатын себептерді, мєселен, ќысќа даярлыѓын тездетуді, 
олардаѓы  жµндеу  ж±мыстарын  сапалы  ж‰ргізуді  ќамтамасыз  етуді  ќолѓа 
алды.  Мєселен,  60-шы  жылдар  басында  Кµкшетау  облысыныњ  м±ѓалімдері 
ауыл-селолыќ кітапханалардыњ бірде-біреуінде оќу залы жоќ екенін ‰лкен 
сынѓа алды. Оњт‰стік Ќазаќстан жєне Павлодар облыстарындаѓы ±стаздар 
мєдениет  мекемелері  ќызметкерлеріне  т±рѓын  ‰й  беруді,  білімін  кµтеруге 
жаѓдай  туѓызуды  партия  органдарыныњ  алдына  ќойды  [7].    1975  жылдыњ 
ерте 
кµктемінде 
Шымкент 
облысыныњ 
Сайрам 
ауданындаѓы 
кітапханалардыњ  10%-ке  жуыѓында  от  жаѓылмайтыны  аныќталды.  Жаѓдай 
єсіресе  Ќайнарб±лаќ,  Ќаратµбе,  Ќызылќыстаќ,  Тассай  жєне  Самсоновка 
селолыќ  Советтеріне  ќарасты  кітапханаларда  ауыр  еді.  Б±л  мєселе 
ењбекшілер  депутаттары  аудандыќ  Советі  атќару  Комитетінде  егжей-
тегжейлі 
ќаралып, 
ж±ртшылыќ 
назарына 
±сынылды. 
Кµмекке 
алѓашќылардыњ  бірі  боп  ауыл  м±ѓалімдері  жетті.  Олар  комсомол 
м‰шелерімен тізе ќоса отырып, кітапханаларда тиісті жµндеу ж±мыстарын 
ж‰ргізді [8].   
Алайда  нысаналы  ж±мыста  дєйексіздік  те  орын  алып  отырды.  Басшы 
орындардыњ  оралымсыздыѓынан  ќолѓа  алѓан  іс  аяќсыз  ќала  беретін. 
Айталыќ,  1976  жылдыњ  28  сентябрінде  Сайрам  аудандыќ  атќару  комитеті 
мєдениет  мекемелерін  жµндеу  жєне  ќысќа  даярлау  барысын  ќараѓан  еді. 
Тексеру 
барысында 
бір 
ѓана 
Ќайнарб±лаќ 
селолыќ 
Советі 
территориясындаѓы      36      клуб      ‰йі      мен      8      кітапхананыњ    20%-ке   
жуыѓы  

 
226 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
Абдуллина   Г.Т. Мұѓалім – ауыл-селодағы мәдени ортаны қалыптастырушы (1960-80 жж.) 
 
 
жылытылмайтыны  бетке  басылды.  Сол  сияќты  Ќызылќыстаќ  селолыќ 
Советіне ќарасты Жданов атындаѓы Ќызыл Ќазаќстан учаскелерінде де клуб 
‰йлері  от  жанбай,  к‰рделі  жµндеуді  ќажет  етеді  екен.  Яѓни  аудандыќ 
Совет  ќабылдаѓан  былтырѓы  шешім  шала-шарпы  ѓана  орындалѓаны  белгілі 
болды. Б±ѓан село м±ѓалімдері ќынжылѓаннан басќа дєрмен ќыла алмайды. 
¤йткені  мєдени  мекендердіњ  материалдыќ-техникалыќ  базасын  ныѓайтуѓа 
ќажетті материалдар: ж±мысќолы, ќаражат жауапкершілігі басќа мекемелер 
ќарамаѓында болды да, оларды іске жарату м±ѓалімдердіњ еш араласуынсыз, 
аќыл-кењесінсіз шешіліп жататын. Осындай бір оќиѓа 1961 жылы Солт‰стік 
Ќазаќстан  облысында  орын  алыпты.  Облатком  тµраѓасы  Подгорбунский 
деген  азамат  кітапханаларѓа  кітап  алуѓа  бµлінген  10  мыњ  сом  аќшаны 
ешкіммен аќылдаспастан басќа шаруаѓа ж±мсап жіберіпті [9.199].   
Басќаша айтќанда, м±ѓалімдер іс бітіп, мєселе асќынѓанда ѓана хабардар 
болып, ш±ѓыл  кµмекке шаќырылатын. ¤йткені олардыњ бас тартпайтынын, 
кµнбей бара жатса, батыра айтуѓа еріктілігін тоталитарлыќ ж‰йе жаќсы деп 
білді. Осыѓан ќарамастан м±ѓалімдер мєдениет ошаќтарын ныѓайтуѓа аянбай 
ењбек сіњіре берді. Сонысымен ж±рт ќ±рметіне бµленді.  
Аќтµбе  облысына  ќарасты  Байѓанин  ауданындаѓы  «Ќарауылгелді»  орта 
мектебін  30  жылдан  астам  уаќыт  бойы  Н.Корбин  басќарды.  Б±л  кісі 
селодаѓы  мєдени-аѓарту  ‰йлерініњ  ќысќа  даярлыѓы,  жµндеуден  µтуі  ѓана 
емес,  басќа  єріптестеріне  бас  бола  ж‰ріп,  «Ќазаќстан»  колхозы, 
«Ќарауылгелді»  совхозы,  «Ќосарал»,  «Ќарас±лы»  мал  пункттерініњ 
ќораларын  тазарту,  шµп  ‰ю,  жинау,  бораннан  соњ  шµп  салысу 
ж±мыстарына  ќолќабысын  берді.  Мектептегі  86  м±ѓалімніњ  жартысына 
жуыѓы  директордыњ  б±рынѓы  шєкірттері  еді.  Байѓанин  ауданыныњ 
т±рѓындары игі істеріне ќарай Н.Корбинді «±стаздар аѓасы» дейтін. 
Ќарастырылып  отырѓан  жылдары  селолыќ  жерлердегі  клубтар, 
кітапханалар, мұражайлар мен парктер, басќа да мєдени-аѓарту мекендер екі 
‰лкен  міндетті  тµл  ісіндей  ќабылдады.  Бірі  –  т±рѓындардыњ  ќалыњ 
топтарына  мєдени  ќызмет  кµрсету,  екіншісі  –  адамдардыњ  д±рыс 
тєрбиеленуіне  ќолќабысын  тигізу  еді.  Б±л  екі  міндет  те  педагог  мамандар 
табиѓатына  жат  болмаѓандыќтан,  олар    процестен  сырт  ќала  алмады.  Біраќ 
мєдениет  те,  тєрбие  ісі  де  саясаттанып  єрі  идеологияланып  жатќандыќтан 
м±ѓалімдердіњ  єлеуметтік  практикасы  КПСС-ті,  Ленинді,  партия 
шешімдерін  насихаттап,  дєріптеуге  сайды.  Айталыќ,  60-шы  жылдары 
басында бар єњгіме КПСС-тіњ ‰шінші программасы тµњірегінде µрбіді.  
70-ші  жылдар  барысында  –  80-ші  жылдардыњ  бірінші  жартысында 
мєдениет  мекемелері  В.И.Ленин  есімі  мен  ісін  насихаттауѓа,  оныњ 
идеяларын  ќалыњ  кµпшілікке  жеткізуге  ж±мылдырылды.  Єрине,  Ќазаќстан 
тєуелсіз  ел  болып,  б±рынѓы  идеологиялыќ  догмалардан  ќол  ‰зіп  жатќан 
уаќытта  м±ѓалімдер  Ленинніњ  ісі  мен  м±расын  ќалай  насихаттаѓанын 
айтпаса да болатын тєрізді. Біраќ м±ндай кµзќарас ѓылымныњ объективтілік 
принципі  мен  табиѓатына  жат.  ¤йткені  ѓылым  ќашанда аќиќатќа ж‰гінуі  

 
227 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
Абдуллина   Г.Т. Мұѓалім – ауыл-селодағы мәдени ортаны қалыптастырушы (1960-80 жж.) 
 
 
керек.  Ал  аќиќат  єрќашан  уаќытпен  ‰ндесе  бермеуі  м‰мкін.  Егер  кешегі 
к‰нніњ салты  мен  тыныс-тіршілігі  б‰гінгі баѓытќа сай келмейді  екен деп 
ќоѓамда  орын  алѓан  процестерді  елеусіз  ќалдыратын  болсаќ,  біз  ешќашан 
наѓыз  ѓылымды  орныќтыра  алмаймыз,  аќиќатќа  да  жетпейміз.  Міне,  осы 
себептерден  келіп  мєдениет  ошаќтарындаѓы  саяси-б±ќаралыќ  ж±мыстар 
тєжірибесін  ќарастыра  кеткен  жµн.  Ал  ондай  ж±мыстар  єміршілдік-
єкімшілдік  ж‰йе  т±сында  басты  маѓынаѓа  ие  болып,  сан  алуан  формада 
ж‰ріп жатќан еді. 
Айталыќ,  1961  жылдыњ  апрель  айында  ѓана  Ќызылорда  облыстыќ 
кітапханасы  жатаќханаларда  91  лениндік  оќуды  µткізіпті,  м±ѓалімдер 
Р.С.Крумгольц  жєне  Я.С.Крумгольц  болса,  м±ндай  оќудыњ  39-ын 
±йымдастырѓан  екен.  Республикадаѓы  ењ  жас  облыстардыњ  бірі  Жазќазѓан 
облысыныњ Аќтоѓай, Жезді, Шет, Аѓадыр аудандарында бір ѓана 1975 жыл 
аясында  кітапханалар  «Ленин  жєне  ќазіргі  заман»,  «В.И.Ленин  ењбекке 
коммунистік  ќатынас  туралы»  таќырыптарѓа  сабаќ  ±йымдастырыпты,  кітап 
кµрмесі,  консультациялар  мен  с±хбаттар  µткізіліпті.  Аѓадыр  поселкесінде 
болѓан 
оќырмандар 
конференциясында 
тарих 
пєнініњ 
м±ѓалімі 
К.А.Мартынюк  «СССР-де  социализм  орнатудыњ  лениндік  жоспарыныњ 
негізгі  ќаѓидалары»  таќырыбына  баяндама  жасаса,  м±ѓалім  Г.А.Арташкова 
«В.И.Ленин  неліктен  халыќтар  достыѓын  барынша  ныѓайтуѓа  шаќырды» 
деген таќырыпта сµз сµйледі [10]. 
М±ѓалімдердіњ 
тікелей 
араласуымен 
кµптеген 
ауыл-селоларда 
диспуттар,  кештер,  сабаќтар  µткізіліп,  кµсемніњ  жекелеген  ењбектері,  єр 
жылдардаѓы  ќызметі  мен  теориялыќ  ќаѓидалары  дєріптелді.  Кµкшетау 
облысында  жыл  сайын  апрель  айыныњ  15-25  аралыѓында  Ленин 
ењбектерініњ декадасы µткізіліп, оѓан педагог кадрлары ат салысатын. 1982 
жылы  Рузаев  ауданыныњ  Привольное  селолыќ  кітапханасында  жастарѓа 
арналѓан  «Ленин  µсиеттеріне  адалмыз»  сабаѓы  ±йымдастырылып,  оѓан 
алѓашќы  тыњгерлер,  соѓыс  жєне  ењбек  ардагерлері,  совхоз  м±ѓалімдері 
келіп,  совхоз  жастары  кµсем  µсиеттерін  ќалай  орындап  жатќаны, 
ардагерлердіњ ењбек тєжірибесі ќалай кєдеге жараѓаны жайлы сµз ќозѓады. 
Сабаќты даярлау барысында кітапханадан лениндік таќырыппен 50-ге жуыќ 
кітап 
оќуѓа 
алынѓан 
екен. 
Марксизм-ленинизм 
классиктерініњ 
шыѓармаларын насихаттаѓан айлыќ пен апталыќтар Ќостанай облысында да 
жиі  µтіп  т±ратын.  Жетіќара  ауданында  1982  жылы  лениндік  таќырыпќа 
байланысты  ІІ  ауызша  журнал,  13  кеш,  8  оќырмандар  конференциясы,  51 
шолу  болѓан  еді.  Осындай  шаралардыњ  бірі  Жітіќара  аудандыќ 
кітапханасыныњ  Забеловск  филиалында  µтіп,  оныњ  мењгерушісі 
С.М.Лысенко,  кєсіптік-техникалыќ  училище  оќытушысы  Б.Ж±мабаев  тєп-
тєуір оралымдыќ танытты. Кітапхана жања оќырмандармен толыќты.  
 
 

 
228 
 

жүктеу/скачать 3,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: