Ғылыми журнал 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010
жүктеу/скачать 4,29 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 СОЦИОЛОГИЯ
- Some social, educational, communicative and information functions of the Kazakh language have
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Абиев Б. Ұлтаралық тіл ретіндегі қазақ тілінің қызметі
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 ФИЛОСОФИЯ
- A. ASALIOĞLU
- В этой статье рассматриваются понятие Сабиилик в священных книгах и Коране, a также такие темы, как их верования, праздники и священные дни.
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Исаханова А.А. Использование метафорной арттерапии в психокоррекции
429
функциональный уровень, и это ведет к скорейшему разрешению проблемы и улучшению психического и физиологического состояния человека [7]. Таким образом, метафора – это и есть тот не до конца познанный универсальный инструмент эриксоновской гипнотерапии. Вышеизложенное обозначает, что метафору следует рассматривать как ключ к пониманию основ мышления и процессов создания видения универсального образа мира: человек не столько открывает сходство, сколько создает его в целях освоения мира и социума, в особенности в его кризисные периоды. Метафора расширяет и обогащает внутренний мир личности, дает новое видение окружающего мира, межличностных отношений, способствует улучшению взаимопонимания между субъектами общения.
ЛИТЕРАТУРА 1.
Метафора в научном дискурсе К.И. Алексеев Психологические исследования дискурса / Отв.ред. Н.Д. Павлова. М.: ПЕРСЭ, 2002. С. 40-50. 2.
Общ. ред. Н.Д.Арутюновой и М.А.Журинской. М.: Прогресс, 1990. С. 44–67. 3.
Гордон Д. Терапевтические метафоры. Оказание помощи другим посредством зеркала. — СПб: Белый кролик, 1995. — 196 с. 4.
“Класс”, 1999.–128 с. – (Библиотека психологии и психотерапии) 5.
Беккио Ж., Жюслен Ш. Новый гипноз: практическое руководство/ Пер. с французского М.Р. Гинзбурга. – М.: Независимая фирма «Класс», 2005. – 160 с. – (Библиотека психологии и психотерапии) 6.
Кинг М.Е., Цитренбаум Ч.М. Экзистенциальная гипнотерапия/ Пер. с англ. С.К.Паракецова. – М.: Независимая фирма «Класс», 1998.–176 с. – (Библиотека психологии и психотерапии) 7.
(Библиотека психологии и психотерапии)
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 СОЦИОЛОГИЯ
430
Б.АБИЕВ А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің оқытушысы ҰЛТАРАЛЫҚ ТІЛ РЕТІНДЕГІ ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ҚЫЗМЕТІ
данной статье исследуются социальные, воспитательные, образовательные, коммуникативные и информационные функции казахского языка. Some social, educational, communicative and information functions of the Kazakh language have been researched in the article. Тілдің табиғаты, қоғамдық, әлеуметтік мәні және қызметі туралы мәселелер - социолингвистиканың негізгі зерттеу пәні. Сондықтан да болар бұл мәселелер сонау көне Антика заманынан бермен қарай әлеуметтануда өзекті болып келеді. Аристотель, Әл-Фараби, Ибн-Халдун, Жүсіп Баласағұн, Махмұд Қашқари, т.б. тілді қоғамдық құбылыс ретінде қарастырып, тіл мен қоғамдық өмір деректеріндегі байланыстарды талдаған. Тілдің қоғамдық табиғаты, әлеуметтік мәні, тілдің функциялары, тілдің болмыстық формалары туралы сөз қозғаған. Мысалы, Махмұд Қашқаридің «Түрік сөздігі» («Диуани лұғат-ит-түрік») өз заманындағы түрік халқының болмысы, әлеуметтік өмірі, тыныс-тіршілігі, мәдениеті, өнері, шеберлігі, әскери мықтылығы, қару-жарағы, шаруашалық жүргізу тәсілі, т.т. туралы түсіндірмелік сөз қорына толы. Таза социолингвистикалық талдаулар болатын. Қазіргі қоғамда да социолингвистикалық талдаулар өз маңызын жойған жоқ. Керісінше жаңа ғылыми тұжырымдармен, тың талдаулармен толыға түсті. Тіл – әрбір адамның өзі тәріздестермен сұхбат, түсінісу құралы. Ұлт бірлігі - тілге, территорияға, дінге, өзара ынтымақтастық пен түсіністікке, шаруашылық жүргізу тәсіліне тәуелді, тән құбылыс. Ал осыларды біріктіруші, бір-біріне кіріктіре байланыстырушы ұлттық ойлау мәдениеті мен сол ойлауды, сезімді, көңіл-күйді жеткізуші құрал - тіл. Сондықтан да социолингвистика тілді адамдар арасындағы коммуникативтік қатынас құралы ретінде қарастырады. Тілді адамдардың қатынас құралы деп танумен қатар, олардың ой-сезімін бір-біріне жеткізуші құрал ретінде де таниды. Дүниежүзілік тілдер арасында ең бай, сөздік қоры мол, астарлы, нәрлі, өткір, ойды жеткізу мәндегі жатық тіл – бұл қазақ тілі.
Қазақ тілі өзінің даму барысында әртүрлі тайпаларды бір ұлтқа біріктіруші қатынас құралы ретінде қалыптасты. Жалпы халықтық болды. Қазақ тілі, сонымен қатар, қазақтық ұлттық мәдениетті құрастырушы, әрбір тайпа өкілінің бойына сіңіруші де бола білді. Қазақи ұлттық менталитетті қалыптастырушы рухани-идеялық рухтық күшіне айнала білді.
Абиев Б. Ұлтаралық тіл ретіндегі қазақ тілінің қызметі
431
Десек те, ұлттық тілді әрбір жаңа заманға тән сөздік қорымен толықтырып, байытып отырмаса, тілдің дамымайтындығы анық. Демек, қазіргі Қазақстан қоғамы қазақ тілінің мәртебесін көтеруге, ел аумағында ұлтаралық тіл деңгейіне жеткізуге мүдделі болып отыр. «Тіл туралы» заңды қайта қарап, қазақ тілінің мәртебесі көтерілетіндей деңгейге жеткізу көзделуде. Демек, бүгінгі күн тәртібінде тұрған басты мәселе – бұл қазақ тілінің мәртебесін мемлекеттік тіл мәртебесіне шын мәнінде көтеру мәселесінде тоқайласқан [ 1.44 ] . Десек те, жасыратыны жоқ, қазақстандық өзге халық өкілдерінің (диаспоралық топтардың) өзара түсінісу құралы ретінде пайдаланатын тілдері қазақ тілі емес, керісінше орыс тілі болып отыр. Қазақ тілі көбінесе қазақтардың өзара қатынас құралы ретінде пайдаланылуда. Себебі, Қазақстанды мекендейтін диаспоралық топтар өкілдерінің 60 пайыздан астамы қазақ тілін білмейді. Оған бірқатар диаспора топтары арасында жүргізген сауалнама сұрақтарына қайтарылған жауаптар дәлел бола алады. Қазір Қазақстанда қазақ тілін, орыс тілін, ағылшын тілін оқыту курстары көптеп ашылуда. «Сіз осы тіл үйрету курстарының сабағына қатысып жүрсеңіз жоғарыда аталған тілдердің қайсысын сұхбаттаса алатындай деңгейде меңгеріп алдыңыз?» деген сұрақтарға төмендегідей жауаптар алынды. «Қазақ тілін шамамен 41 пайыздай деңгейде меңгеріп алдым»- дегендер 94 пайызды құрады. «Орыс тілін» белгілегендер-97 пайызды құраса, «ағылшын тілін» меңгеріп жүргендер 43 пайыз болды. «Қазақ тілін көбірек меңгеріп алуыңызға не кедергі келтіруде?» деген сұраққа сұралғандар қазақ тілі мемлекеттік деңгейде қоғамдық өміріміздің барлық саласында қолданыла бермейді», «Іс қағаздар көбінесе орыс тілінде толтырылады», «Күнделікті өмірлік іс-әрекетте, сұхбаттасуда көбінесе, орыс тілінде түсінісеміз»-деп жауап қайтарғандар 97 пайыз болды. Ал, қалған 3 пайызы қазақ тілін оқытып-үйрететін оқу құралдарының сапасы төмен» деген сылтау айтты. «Қазақ тілі алдағы жылдары толық мемлекеттік тіл деңгейіне көтеріле алады ма?»- деген сұраққа сұралғандардың 82 пайызы «білмеймін» деп жауап қайтарса, 13 пайызы «билік басындағылар қазақша сөйлемейінше, қазақ тілі қазіргі күйінде, отбасы-ошақ қасы тілі болып қала береді» деп жауаптаған. Ал, қалған 5 пайызы «қазақ тілі мемлекеттік тіл деңгейіне толық көтерілуі» үшін тілге байланысты нормативтік-құқықтық актілер нығайтылуы, қолданыс аясы кеңейтіле түсуі тиіс», «балабақшадан бастап жоғары билік жүйесіне дейін қатынас тілі ғана қолданылуы керек» деп есептейді. Әрине, қазақ тілінің мемлекеттік деңгейде насихатталуы, қолданыс аясының кеңейтіле түсуіне жағдайлар жасалуы жоғары деңгейде. Айталық, қазақ тілін оқытатын курстар жыл сайын көбейіп келеді. Мәдениетті, ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан қазақи әлеуметтік тәжірибені, А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Абиев Б. Ұлтаралық тіл ретіндегі қазақ тілінің қызметі
432
құндылықтарды, білімді, шаруашылық жүргізу амалдарын, салт-дәстүрді, мінез-құлық үлгілерін насихаттау барынша жолға қойылған. Бұл түсінікті де. Мәдениетті ұрпақтан-ұрпаққа жеткізуші құрал – бұл тіл. Тіл – біздің түп- тамырымыз, төл мәдениетімізді ұрпақтан-ұрпаққа жеткізуші құралымыз. Бірақ, осы іс-әрекеттердің барлығы біржақты, тіл қазақтарға насихатталып, дәріптелуде. Сондықтан осы мол қазынамен диаспора өкілдері де сусынданатындай дәрежеде оны ұйымдастыра, насихаттай білген жөн. «Мәдени мұра» бағдарламасы, «Тілдің үштұғырлығы» мәдени жобасы, «Мәдениет жетістіктерін» насихаттау үйірмелері «Қазақ тілін оқыту» курстары, т.б. ұлттық мәдениетті дәріптеуде таптырмайтын көмекші құралдар жүйесі. Пайдалана білсек, ұтарымыз молынан болады. Қазіргі уақыттағы тағы бір ұйымдастырылуы да, тұрақты жүргізілуі де өзекті мәселе мемлекеттік тілді оқыту және оқытудың әдістемесін жетілдіру. Бұл бағытта да бірқатар жұмыстар атқарылуда. Айталық мемлекеттік қызметкерлерді оқытып жатқан «Руханият» орталығы бұл салада атап айтарлық, жүйелі жұмыстар жүргізуде. Десек те, біздің пікірімізше, қазақ тілінің толыққанды қызмет етуі үшін мынадай негізгі міндеттерді шешу де керек:
1)
Қазақтың іскерлік тілінің стилін қалыптастыру; 2)
Қазақтың жалпыға ортақ ғылыми-техникалық терминологиясын әзірлеп ұсыну, қазақтың ғылым тілін қалыптастыру; 3)
Қазақтың менталитетіне сай сөйлеу стиль мен терминдер жүйесін қалыптастыра білуі тиіс; 4)
стандарттардың бекітілуі тиіс; 5)
Елде шығатын оқу бағдарламаларын бір орталықтан шығаруды үйлестіру керек. 6)
керек; 7)
Заң актілері мен нормативтік құжаттарға тілдік-терминологиялық тұрғыдан көп деңгейлі сараптама жасалуы қажет. Бұл сараптамаға тек лингвистер ғана емес, сонымен бірге тілді жақсы білетін салалық мамандар да қатыстырыла отырып, жасалғаны дұрыс. 1996 жылдан бастап оқу процесіне қазақ тіліндегі жаңа буын оқулықтарды енгізу қолға алына бастады. Қазір эксперимент ретінде қазақ тілі кредиттік жүйе бойынша барлық жоғары оқу орындарында оқытылуда. «Болашақ» стипендиясы иегерлерінің мемлекеттік тілді жетік білуі, халқымыздың рухани құндылықтарын бағалауы бірінші кезекке қойылды. Сонымен қатар ұлттық тілді игеруде мектепке дейінгі мекемелердің орны мен рөліне айрықша назар аударылуда. Десек те Қазақстанда мектепке дейінгі ұйымдарға қазақ тілді балалардың тек 35.6 пайызы ғана тартылған. Бұл Ресейге қарағанда екі есе кем. Тілге деген көзқарас – ұлтқа деген
433
көзқарас. Өткен ғасырдың 90-шы жылдары Алматы облысында 650 балабақша жұмғанның жұдырығында, тістегеннің аузында кетті [2.227-233]. Демек, балабақшаларды мемлекетке қайтару жұмыстарымен қатар қазақ балабақшаларының көптеп ашылуына күш салу керек. Балабақшаларда қазақи салт-дәстүрлерді қалыптастыру үшін бағытты психологиялық ықпал арқылы балалардың этностық санасын қалыптастыру. Қазақи ұлттық сананы қалыптастыру үшін оқу-әдістемелік құралға таңдау жасалуы қажет. Сонымен қатар балалардың бойына ұлттық, рухани салт-дәстүрлер туралы
түсініктерінің қалыптастырылуы, ұлттық қаһармандар туралы түсініктер сіңдірілуі керек. Нақты социологиялық зерттеу барысында баланың этностық санасының социологиялық негіздеріне, онтогенезде қалыптасып, дамуына теориялық талдау жасалынды. Бүлдіршіндердің іргетасының қалануында сензитивті кезең болатыны анықталды. Бұл жастағы балалардың этностық өзіндік санасын қалыптастыру ерекшеліктері эксперименттік тұрғыда кешенді зерттеліп, негізгі болжамдар дәлелденді. Социологиялық зерттеу
бағытын айқындайтын әлеуметтік механизмдердің үш құрылымдық бөлімінен (этномәдени сәйкестену, этномәдени бағыттылық, ұлттық мәдениетке сәйкес әрекет ету) тұратын тұжырымдамалық кескініне сәйкес жас балалардың этностық санасының деңгейін анықтау әдістемелері талданып жасалды. Балалардың этностық санасын жас кезінен бастап мақсатты-бағытты қалыптастырудың алғышарттары көрсетіліп, ұлттық салт-дәстүрлердің саналы жолдары көрсетілді. - нақты ұлт өкілі ретіндегі бірегейлілігі мен құндылығына оң эмоциялық қатынасын тудыру; - балаларды ұлттық мәдениетке сәйкес өз мінез-құлқы мен іс-әрекетін басқару және реттеуді меңгерту арқылы жалпыадамзаттық мәдениетке ену амалдарын игеру; - балалардың ұлттық құндылықтарды таңдауына мүмкіндік беру арқылы этностық дүниетанымның пайда болуына жол ашу. Тіл – ұлттың рухани тарихы, әлеуметтік, танымдық, дәстүрлік әрі жандүниесінің энциклопедиясы. Қоғамда қай тіл үстемдік етсе, сол тілді дүниеге келтірген ұлттың дүниетанымы белгілі мөлшерде үстемдік етеді. Сондықтан да әрбір дербес мемлекет өз тілінің аясының кеңіп, өсіп, өркендей түсуіне айрықша мән беріп, мемлекеттік саясаттың аса маңызды бөлігі, бірегейі ретінде ерекше еңбек етеді. Айтылған пікірлерді түйіндей келіп, төмендегідей ұсынымдар негізделді. Біріншіден, ұлт өкілдері басым тұратын өңірлерде ата-аналардың сұранысына қарай қазақ тілді балабақшалар санын тиісінше көбейту шараларын әзірлеу; екіншіден, білім жүйесінің барлық оқу орындарын жаңа оқу бағдарламаларымен, электронды құрал-жабдықтармен қамтамасыз етуді кезек күттірмейтін мәселе ретінде шешу шаралары болса, үшіншіден,
434
міндет мектепке дейінгі тәрбие мен оқудан бастап, жоғары оқу орнынан кейінгі оқытуға дейінгі сабақтастықты сақтай отырып, оқыту деңгейі бойынша қазақ тілін білуді бағалаудың бірыңғай жүйесін дайындау. Төртінші, елдегі орыс мектептерінде қазақ тілі пәнінің сағаттарын қазақ мектептеріндегі орыс тілі пәнінің сағат санымен теңестіру, барлық орта мектеп оқушыларының ұлттық бірыңғай тестілеуде қазақ тілі пәнінен міндетті түрде сынақ тапсыруын белгілеу. Қазақ тілі балабақшадан бастап барлық салада қолданыла бастағанда ғана бірыңғай мемлекеттік деңгейдегі қолданыс аясына көтеріле алады.
ӘДЕБИЕТТЕР 1.
Қазақстан Республикасындағы тілдер туралы заң актілері – Алматы:ЮРИСТ, 2007.-44 б 2.
Садуакас С. Языковая сфера и культура межэтнического общения // Новый этап социольно- экономической и политической модернизаций Казахстана: пробилы реализаций. Материал международной научно-практической конференций. –Алматы, 2006.-227-233 б.
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 ФИЛОСОФИЯ
435
A. ASALIOĞLU Doç. Dr. Ahmet Yesevi Üniversitesi
қаралады. Және олардың сенімдері, мейрамдары, қасиетті күндері туралы тақырыптар қарастырылады. В этой статье рассматриваются понятие Сабиилик в священных книгах и Коране, a также такие темы, как их верования, праздники и священные дни. This article deals with a conception of Sabilik in holy books and in the Koran . The concept of belief and holidays has been researched as well. Kur'an'da sadece üç ayette kendilerinden bahsedilen, bunun dışında inanç ve ibadetlerin tarihi gelişimleri hakkında ne Kur'an'da ne de Hadislerde bir bilgi olan Sabiîler'in kim olduğunu, sahip oldukları dinlerin neleri içerdiğini ortaya koymak günümüz için olduğu kadar, onların tarihi yönünü bilmemiz açısından da önemlidir. Bunun için Sabiîler'in dinî inancı olarak bilinen Sabiilik hakkında bilgi verilecektir. Yapılan araştırmalar Sabîlik'in mensubu az da olsa, yaşayan, dinlerden olduğunu ortaya koymaktadır. Müslümanların kutsal kitabı Kur'an-ı Kerim'de üç ayette [1] Sabiilerden bahsedilmektedir. Bu ayetlerden ikisinde Sabiîler; inananlar, Yahudiler, Hıristiyanlar ile, ayetlerin diğerinde de İnananlar, Yahudiler, Hıristiyanlar, Mecûsîler ve, «ortak koşanlar» ile beraber zikredilmektedir. Bunlardan ikisi birbirine yakın ifadeler taşımaktadır. Bakara Sûresi'nin 62. âyeti şöyledir: «Şüphesiz inananlar, Yahudilerden, Hıristiyanlardân ve Sabiîler'den, Allah'a» ve Ahiret Gününe inanan ve iyi işler işleyenler için Rablerinden ecirler (karşılık) vardır. Onlar için korku yoktur ve onlar üzülmeyeceklerdir» [2]. Kur'an'da adı geçen Sabiîleri, «Ehl-i Kitap» dinleri arasında saymak uygun olacaktır [3] Kur'an'da işaret edilen Sabiîler'e İslâm öncesinde Araplar'ın değişik anlam ve mâna yükledikleri anlaşılmaktadır. Bazı Hadislerde, Araplar'ın Hz. Muhammed'e ve ashabına «sabii» dedikleri nakledilmektedir. Bu isimlendirme «sabii» kelimesine yüklenen, «dönmek’’, «ortaya çıkmak», «değişmek», «meyletmek» anlamlarıyla irtibattandırılmıştır. Atalarının sahip olduğu «dini» terkederek tevhid esasına dayanan bir dini savunmaktan dolayı Hz. Muhammed'e (sâs)de, «dönmek», «meyletmek» ve «değişmek» anlamında sabit dedikleri kaydedilmektedir [4]. Sabiiler günümüzde, Irak'ta, Fırat ve Dicle ırmağının birleştiği bölge ile İran'ın Irak'a yakın kısmında, Karun ırmağı boylarında yaşamaktadır. Bunun yanında, Bağdat ve Basra gibi şehirlerde de dağınık şekilde yaşayan Sabiilere rastlanmaktadır. Ortadoğunun erken dönemlerinde önemli bir «dinî inanç» olarak yaşamış olduğu anlaşılan Sabiilerin günümüzde sayısı oldukça azalmıştır. Bugün Sabiîler'in sayısı 20.000 civarında tahmin edilmektedir [5]. Sabiiliğin ilk defa nerede ve ne zaman ortaya çıktığına dair çeşitli görüşler vardır. Bunlardan Sabii kaynaklarındaki görüşler, inançlarına dayanak yaptıkları için, günümüz bakımından, önem taşımaktadır. Çünkü esas olan nasıl inanılmasıdır. Bu kaynaklara göre
жүктеу/скачать 4,29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|