А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2012

43 
 
әдейі  Қабанбай  тӛсектен  тҧра  алмай  жатқанын  біліп,  оны  ӛлер  алдында 
қорламақ  болған.  Бҧл  -  бҥкіл  қазақ  ҧлтына  ҥлкен  сын,  жеңілсе  сҥйекке 
салынған  кетпес  мін  болмақ  және  Қабанбай  ӛкінішпен  ӛлмек.  Қабанбайдың 
жай  білектің  ғана  емес,  кҥш  пен  ақыл,  намыс  пен  парасат  қатар  қонған, 
басына  бақ  болып  дарыған,  аруақты  батыр,  ел  басы  екені  тағы  бір 
дәлелденеді.  Батырдың  шын  тілегін  Алла  қабыл  еткендігін,  оның 
жаратушының  сҥйген  қҧлы  болғандығын  жыршылар  әсіресе,  сҥйсіне 
жырлаған сияқты. Шағалақ болған жайтты хабарлап, сӛзін былай аяқтайды: 
«Састым ғой, аға, састым ғой! 
Қабанбайдың кӛзі тірісінде елін шабам дегенге». 
Намысын  қорламақ  болған  дҧшпан  сӛзін  естіген  батырдың  жан 
қиналысын былай береді: 
 «Мҧны естіп Қабекең, Қабағат қатты сҧстанды. 
Қатуланды керемет, Жапырардай дҧшпанды. 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2012 
 
Каюпова А. «Қабанбай батыр» жырында батырдың бейнесін сомдау әдістері 
 
 
Қаһары қатты кісі екені, қаһарланып кетіпті. 
Шашы ҧзын кісі екен - маңдайын жауып кетіпті. 
Кірпігі ҧзын кісі екен -.бетін жауып кетіпті. 
Сақалы ҧзын кісі екен - кеудесін жауып кетіпті. 
Буырқанғанда сыртына тҥгі шығып кетіпті» [1.95-96]. 
 
Қатты  намыс  қысып  қаһарланған  батырдың  ішкі  қуатының  әсерінен 
барлық  шашы,  сақалы,  кірпіктері  тікірейіп  ерекше  бейнеге  тҥскендей. 
Батырға  тән  ӛзгеше  портрет  жасалынған.  Жанды,  бет  пішініндегі  ішкі 
дҥмпудің  қуатты  қимылдарын  кӛрсететін  сурет.  Тӛсек  тартып  жатқан 
батырдың  намысын  қоздырар  хабарды  естігендегі  ішкі  тебіренісінің  сыртқа 
тепкен  кӛрінісін  осылай  суреттейді.  Жырда  портрет  жасау  әдісінің  ерекше 
тҥрі жасалған. «Тӛбе шашы тік тҧрды», «тҥгі бетіне шықты» деген тіркестер 
осындай қҧбылысты елестетуден пайда болды ма екен деген ойға жетелейді. 
Батыр  Алладан  денесіне  қуат  беріп,  бойын  қатайтуды  тілейді.  «Қабылдап 
Алла  тілегін,  Буынын  әбден  қатайтты»,-  дейді  автор.  Мҧны  ойдан 
шығарылған  қиял  деуі  де  мҥмкін.  Біз  сонша  қуат,  ерекше  аянмен  ӛміріне 
бағыт беріп отырған Алла сҥйікті қҧлының соңғы тілегін, онда да ӛзінің жеке 
басы  ҥшін  емес,  дҥйім  елдің  азаттығы  ҥшін  кҥреске  шықпақ  болған  тілегін 
орындаған  ғой  деп  ойлаймыз.  Бҧл  батырдың  ішкі  қуатының  барлығын 
тітіретіп,  жанды  қимылға  тҥсірген  психологиялық  қуаты  да  болуы  мҥмкін. 
«Буырқанғанда сыртына тҥгі шығып кетіпті» дегенде сол ішкі психологиялық 
қҧбылыстың әсерін кӛрсетіп отыр ғой. Батырға жеткен хабар ӛзі кҥтіп жатқан 
ӛлімнен  әлдеқайда  ауыр  болатын.  Сонда  Қабанбайдың  бейнесінде  әлгіндей 
ӛзгерістер болатынына сенесің, айтушы осыған ӛзі де сенеді. Соңғы жорыққа 

 
44 
кетіп  бара  жатқан  батыр  ӛмірлік  серігі  болған  Қубас  атымен  сырласады. 
Монологы арқылы ҧлтының болашағын ойлаған сарбаз бейнесі ашылады. 
«Ей, Қубасым, Қубасым, 
Қабанбай ӛлді дегізбе, 
Тӛрт арыстың баласын 
Енді ешкімге жегізбе» [1.97] 
Жетпіс  сегізге  келген  батыр  он  алты  жастағы  Садырмен  жекпе-жекке 
шығады.  Соғыс  толық  баяндалмаған.  «Бҧғанадан  найза  жеп,  бала  жерге 
қҧлады»  деп  қана  кӛрсетеді.  Осыдан  кейін  Қабанбайдың  да  халі  нашарлай 
береді.  Соңғы  ӛсиетін  айтады.  Тағы  бір  қызық  деталь  кӛрсетіледі.  Тірісінде 
жеңе алмаған  жауы  оның  ӛлі  денесін  қорлау  ҥшін  ҧрламақ  ниеттері  болады 
екен.  Інісі  Дәулетбайға  ӛз  мҥрдесін  ҥш  кҥн  кҥзетіп  тҧруын  ӛтінеді.  Ал  ҥш 
кҥннен  соң  оның  мҥрдесін  әкетуге  Меккеден  ақбас  атан  келеді  деген  ой 
айтылған.  Қабанбайды  білетіндер  айтып  жҥрген  сӛзді  де,  сол  соңғы 
қоштасуында айтқан:  
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2012 
 
Каюпова А. «Қабанбай батыр» жырында батырдың бейнесін сомдау әдістері 
 
  
«Алыс-туыс демеймін, 
Мҧсылман-кәпір демеймін. 
Кім бҧрын атымды атаса, 
Соны  қолдап  кетпекпін»,-  деген  екен  аруақты  батыр,  данышпан  қарт. 
Жырда  Қабанбайдың  соңғы  кездегі  ӛмірінде  болған  бірнеше  оқиға 
суреттелгені шындық, бірақ толғау, монолог арқылы батырдың ӛткен ӛмірі де 
кӛрсетіледі.  Романды  бағалағанда,  соңғы  кӛзқарас  бойынша,  ондағы  негізгі 
қаһарманның  характерін  тҧтас  кӛрсетілуіне,  оның  ӛмірі  қаншалықты 
қамтылғанына  мән  береліп  жҥр.  Сондықтан,  бҧл  жырды  ғалым  Р.Бердібай 
«әлеуметтік-тҧрмыс  романы»  дегеніне  дәлелдері  жеткілікті  шығарма  деп 
есептейміз. 
Жырда  Қабанбай  батыр  характерінің  кемелдікке  жете  суреттелгеніне  
ғалым  Ж.Камалқызының  пікірімен  қорытындылағанды  жӛн  кӛрдік.  
«Қабанбай  батыр  туралы  жыр  батырдың  бар  ӛнегелі  ӛмірін  қамтыған, 
еліміздің  тҧрмысы  мен  салтын  қоса  суреттеген,  батыр  және  оның 
айналасындаға  ірі  тарихи  тҧлғалардың  дара  мінезін,  сол  арқылы  қазақ 
қоғамының ірі әлеуметтік тарихи мәселелерін кӛрсете алған. Композициялық 
сюжеттік  қҧрылымымен  ХVІІІ  ғасырда  ауызша  шығарылған  қазақ  романы 
десек, ешбір елден ҧялмайтындай кӛркем туынды» [5]. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.
 
Сәнік З., Садыхан Б. Қаракерей Қабанбай. Аңыз, зерттеу, қиссалар. -Алматы: Жазушы, 1991. 176 
б. 
2.
 
Абай. Шығармаларының екі томдық толық жинағы. 2-т. –Алматы: Жазушы. 1995. -384 б. 
3.
 
Бердібай Р. Эпос мҧраты. –Алматы: Білім, 1997. - 320 б. 
4.
 
Әбілқасымов Б. Қаракерей Қабанбай. Кітапта: Қазақ тарихи жырларының мәселелері. –Алматы: 
1979. – 320 б. 
5.
 
Камалқызы  Ж.  Қазақ  ауыз  әдебиетіндегі  роман  жанры.//  С.Торайғыров  атындағы  Павлодар 

45 
 
мемлекеттік университетінің Хабаршысы. №4-5. 2010. Павлодар. 
 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2012 
 
 
E.AHMETOV 
 
Hoca Ahmet Yesevi UKTÜ okutmanı  
 
VÜCUT ORGANLARINDAN EL, KOL VE BİLEKLE İLGİLİ İFADELERDEN 
MEYDANA GELEN SPOR TERİMLERİ 
 
Бҧл мақалада қазақ және тҥрік тілдеріндегі «қол» және «білекке» қатысты спорт терминдері 
салыстырыла зерттеледі.  
 
В этой статье делается сравнительный анализ способов образования спортивных терминов с 
помощью слов «рука» и «предплечье» в казахском и турецком языках.   
 
This аrticle deаls with the methods of compаrаtive аnаlysis of sports terminologies formed using arm 
and foreаrm. 
 
Halk  arasında  yaygın  olarak  kullanılan  spor  terimleri  çoğunlukla  vücut 
organlarıyla tasvir edilmiştir. Çünkü somut kavramları veya soyut kavramları ifade 
etmede izlenen en uygun yol, insanın en kolay elde edebildiği ve ifade edebildiği  
nesne  ve  varlıklara  başvurmaktır.  Bundan  dolayı  olsa  gerek,  terim  kavramlarının 
ifadesinde de temel olarak vücut organları ve günlük yaşamda kullandıkları nesne 
ve eşya isimleri birer unsur olarak karşımıza çıkar. Bunun gibi vücut organları da 
bilindiği üzere birçok spor teriminin ifadesinde sözlere ve kelimelere temel teşkil 
etmektedir.  Vücut  organları  üzerine  kurulmuş  spor  terimlerini  birkaç  gruba 
ayırmak  mümkündür.  Biz  çalışmamızın  bu  bölümünde  ―el‖,  “kol”  ve  “bilek‖le 
ilgili olarak meydana gelen spor terimleri üzerinde durmak istedik.  
 El,  kol  ve  bilekle  ilgili  olarak  meydana  gelen  ifadeleri  kendi  arasında 
sınıflandırmak gerekirse, ilk başta elle ilgili halk ölçü birimleri ele alınmalıdır.  
Türkiye  Türkçesi‘nde  ―Elle‖  ilgili  olarak  meydana  gelen  spor  terimleri 
şunlardır:  
―El”(Kaz. Bilyardta upaylı soqqı)  

 
46 
―El aletleri”(Kaz. Gimnastikada qoldanılatın dop, tayaqşa, t.b. quraldar) 
“El-diz köprüsü” (Kaz. Tömengi köpir.) 
―El-taban köprüsü” (Kaz. Joğarğı  köpir, biyik köpir) 
―El-üstü duruşu” (Kaz. Qolmen turuw ) 
―El-üstü yürüme” (Kaz. Qolmen jüruw) 
―Elense çekmek” (Kaz. Küreste; bir qolmen qolın ustap, jerge qulatuw ädisi ) 
―Elense tırpan” (Kaz. Qol jelkede, ayaqpen işten şalıp jığuw) 
―Elle oynama” (Kaz. Qolmen oynaw) 
―El topu” (Kaz. Qol dobı) 
―El topçusu‖ (Kaz. Qol dobımen aynalısatın sportşı) 
―İki elle deatlift” (Kaz. Awır atletikada; biltemirdi belge deyin köteruw) 
―İkişerle kol” (Kaz. Eki qatardan turatın kolonna) 
Türkiye Türkçesi‘nde ―Bilyardoda puanlı vuruş‖ anlamına gelen ―el‖ [1, 49] 
tabiriyle oluşan bu spor terimi Kazak Türkçesi‘nde Rus dilindeki varyantıyla, yani 
―oçko‖ (Türk. ―puan‖) tabiriyle kullanılmaktadır.  
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2012 
 
Ahmetov E.
 
Vücut organlarindan el, kol ve bilekle ilgili ifadelerden meydana gelen spor terimleri 
 
  
―El  aletleri‖  spor  teriminin  Kazak  Türkçesi‘ndeki  tam  karşılığı  ―Qol 
buyımdarı‖dır.  Söz  konusu  spor  teriminin  Türkiye  Türkçesi‘nde  de  Kazak 
Türkçesi‘nde de aynı anlamda, aynı vücud organı vasıtasıyla meydana gelmesi, iki 
lehçenin dilde de, yaşam tarzında da, sporda da ortak özelliklerinin bulunduğunun 
ispatıdır.  
Türkiye  Türkçesi‘nde  ―Güreş‖  spor  terimi  olan  ―El-diz  köprüsü‖  ifadesi 
Kazak Türkçesi‘nde yapısı bakımından farklıdır; aynı terimin Kazak Türkçesi‘nde 
karşılığı  ―tömengi  köpir‖dir.  Kazak  Türkçesi‘nde  bu  terimin  böyle 
adlandırılmasının nedeni dilde birkaç ―köprü‖ türünün olmasıdır. Örneğin; Kazak 
Türkçesi‘nde  karşılaştığımız  ―joğarğı  köpir‖  spor  teriminin  Türkiye 
Türkçesi‘ndeki karşılığı ―el-taban köprüsü”dür.  
Çokça  ―Jimnastik‖  spor  oyununda  kullandığımız  ―el-üstü  duruşu”,  ―el-üstü 
yürüme‖  spor  terimlerine  gelirsek;  iki  lehçedeki  söz  konusu  spor  terimi  oluşumu 
bakımından  yakınlık  göstermektedir.  Türkiye  Türkçesi‘nde  adı  geçen  spor 
teriminin  oluşumunda  ―el‖  vücud  organı  kullanılmışsa,  Kazak  Türkçesi‘nde  ise 
―el‖ vücud organının karşılığı olan ―kol‖ ifadesi kullanılmıştır.  
Türkiye  Türkçesi‘nde  ―el‖  ve  ―ense‖  sözlerinin  birleşmesiyle  oluşmuş 
―elense‖  birleşik  kelimesine  ―çekmek‖  yardımcı  fiili  eklenerek  yapılan  ―elense 
çekmek‖  spor  terimi  güreş  sporunda  bir  çeşit  teknik  oyunu  olup  ―bir  eli  rakip 
pehlivanın  ensesinden,  ikinci  eli  kolundan  tutup  yere  düşürmek‖  anlamında 
kullanılmaktadır.  Söz  konusu  spor  teriminin  Kazak  Türkçesi‘ndeki  karşılığı  ―bir 
qolmen qarsılastıñ qolınan ustap, ekinşi qolmen jelkesinen ustap tartıp qalıp, jerge 
qulatuw ädisi‖ şeklindedir.  
Yukarıda  belirtiiğimiz  ―elense‖  birleşik  kelimesiyle  ―tırpan‖  ifadesinin  bir 
araya  gelmesiyle  başka  bir  oyun  tekniği  oluşturulmuştur.  Bu  teknik  oyununun 
yukarıdaki oyundan farkı, el, enseyle birlikte ayakların da çalışmasıdır.  
Türkiye  Türkçesi‘nde  ―topu  arkadan  verme‖  anlamında  kullanılan  ―el  topu‖ 

47 
 
spor oyunu terimi olan ―ense pas‖ spor terimi de kullanılmaktadır. Bununla birlikte 
―enseyle‖ ilgili olarak ―yağlı güreş‖ spor terimi olan ―ense bağlama‖ spor terimi de 
mevcuttur.  
İngiliz  dilinde  ―hand‖  (Türk.  ―el‖,  Kaz.  ―qol‖)  ve  ―ball‖  (Türk.  “top‖,  Kaz. 
―dop‖)  kelimelerinin  birleşmesiyle  oluşmuş  ―Hentbol‖  (―hent‖,  ―ent‖  şeklindeki 
kullanım  türleri  de  mevcuttur),  spor  terimi  Türkiye  Türkçesi‘nde  tam  tercümesi 
olan  ―El  topu‖  tabiriyle,  Kazak  Türkçesi‘nde  ise  ―Qol  dobı‖  şeklinde 
kullanılmaktadır. Kazak Türkçesi‘nde adı geçen terimin ―Gandbol‖ şekli de yaygın 
olarak kullanılmaktadır.  
Aynı terime morfolojik usulle, yani terim sonuna ek getirilerek  “El topçusu‖ 
(Kaz. ―Qol dobımen şuğıldanuwşı‖) şeklinde de oluşturulmuş nüshası mevcuttur.  
―Ağır  atletizmde‖  ―halteri  bel  seviyesine  kadar  kaldırma‖  anlamında 
kullanılan ―iki elle deatlift‖ spor terimi Kazak Türkçesi‘nde kullanılmamaktadır.  
Şimdi  de  ―elle‖  ilgili  değil,  ―kolla‖  ilgili  oluşmuş  spor  terimlerine  bakalım. 
Türkiye Türkçesi‘nde ―kolla‖ ilgili  spor terimleri  çoğunluk  güreş spor  oyununda  
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2012 
 
Ahmetov E.
 
Vücut organlarindan el, kol ve bilekle ilgili ifadelerden meydana gelen spor terimleri 
 
  
kullanılmaktadır.  
Türkiye  Türkçesi‘nde  ―kolla‖  ilgili  olarak  meydana  gelen  spor  terimleri 
şunlardır:  
―Kol kapma‖ (Kaz. ―Qarsılastıñ qolınan ustap, kewdesiniñ astına kirip, jerge 
qulatuw ädisi‖ )  
―Kol sarması‖ (Kaz. ―Qarsılastıñ qolınan ustap, jerge qulatuw ädisi‖) 
―Kol  bastı‖  (Kaz.  ―eki  paluwannıñ  da  ayaqqa  qaray  sekirip,  ustay  almay 
qaluwı‖) 
―Çift kol kapma‖ (Kaz. ―Qarsılastıñ qolınan ustap, jambasqa alğannan keyin 
aynaldırıp kilemge arqasımen qulatuw ädisi‖ ) 
―Dirsek kırma‖ (Kaz. ―Qarsılastıñ qolın sındıruw äreketi‖) 
“Kafakol‖ (Kaz. ―Qarsılastıñ basın qoltığına qısıp aluw‖) 
Görüldüğü gibi ―kolla‖ ilgili spor terimlerinin hepsi ―güreş‖ terimleridir.  
Adı  geçen  terimlerin  iki  dilde  birbirleriyle  uyuşmamasının  başlıca  nedeni; 
Kazak Türkçesi‘de kullanılan ―güreş‖ terimlerinin çoğunluğunu Rus dilinden giren 
terimlerin  oluşturmasıdır.  Sovyet  döneminde  bütün  güreş  yarışmaları,  tüm 
protokoller ancak Rus dilinde yazılırdı, güreş salonlarında öğrencilere eğitim Rus 
dilinde  verilirdi.  Kazaklar  Ruslarla  bir  arada  yaşarken  bu  terimleri  tercüme  etme 
ihtiyacı görmemiştir. 
―Bilekle‖  ilgili  oluşmuş  spor  terimlerine  çok  rastlanmadı.  İki  tane  terime 
rastladık. Onlardan biri ―bilek güreşi‖, ikincisi ―bilekten pas‖tır.  
―Bilek  güreşi‖  bildiğimiz  gibi  dünya  çapında  ―armwrestling‖  şeklinde 
tanınmıştır. Bu oyun türünden dünya şampiyonlukları da geçirilmektedir. Eskilerde 
bu spor oyununda ―ağırlık kategorileri‖ belirlenmezdi, günümüzde üç beş ―ağırlık 
kategorisi‖ bulunmakta. ―Bilek güreşi‖ bileklerin sağlam olmasını, güçlü, kuvvetli 
olmayı  gerektirir.  Kazak  Türkçesi‘nde  soz  konusu  terimin  karşılığı  ―qol  küres‖ 

 
48 
şeklindedir.  
İkinci  spor  terimine  gelirsek,  ―Topu  bilekle  vermek‖  anlamında  kullanılan 
―bilekten  pas‖  spor  terimi  ―basketbol‖,  ―voleybol‖,  ―hentbol‖  oyunları  için 
geçerlidir. Yapısı bakımından ayrılma ekini almış ―ayrılma grubudur‖.  
―Kolla‖ ilgili olarak aşağıdaki spor teriminin üzerinde durmak istedik:  
―Kulaç‖ 
Kazak Türkçesi ve Türkiye Türkçesine ortak ve vücut organlarının vasıtasıyla 
ifade  edilen  spor  terimlerinden  biri  ―kulaç‖  tabiridir.  Türkiye  Türkçesinde 
―kulaç‖’ın  açıklaması  şöyledir;  insanın  iki  kolunu  açtığı  zaman  birinin  ucundan 
ötekinin ucuna kadar olan uzaklık. Kazakça sözlükte bu kavramın açıklamasını iki 
kolun  aralığına  eşit  bir  uzunluk  ölçüsü  olarak  verirler.  Görüldüğü  üzere,  ―kulaç‖ 
kavramı hem Türkiye Türkçesinde, hem Kazak Türkçesinde çok eskiden beri aynı 
anlamda  kullanılagelmiştir.  Bu  gösteriyor  ki,  değişik  Türk  boylarının  yaşam  tarzı 
aynı olduğundan dolayı ölçü kavramları da aynı şekilde oluşup gelişmiştir. İki dilde 
de  aynı  manada  kullanılan  bu  ölçü  kavramı,  diğer  Türk  lehçelerinde  de  aynı 
manada kullanılmaktadır, diyebiliriz.  
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2012 
 
Ahmetov E.
 
Vücut organlarindan el, kol ve bilekle ilgili ifadelerden meydana gelen spor terimleri 
 
  
Kazak yazarlarından Sabit Muhanov ―Qazaq Qawımı‖ eserinde ―kulaç‖ tabirine 
şöyle bir açıklama veriyor:  
―Qulaş‖ – uzunluk bildiren ölçü adı, bu insan elini iki tarafa açtığı durumdaki iki 
elin aralığıdır. Bu yaklaşık olarak 1.5 metre kadardır. Örnek: Şıñıraudıñ tereñdigi 100-
150 qulaşqa deyin baradı. (Kuyunun derinliği 100-150 kulaç kadarmış.) 
―Qulaş‖  uzunluk  ifade  eden  tabire  milli  kahramanlık  destanlarında  da 
rastlayabiliriz.  Mesela:  ―Jubanış  Batır‖  destanında  ―qulaş‖  ifadesi  şu  dörtlükte 
geçmektedir: 
 
Jubanıştay batırıñ, 
 
Jubanış adlı baturun 
 
Uşqan quspen jarıstı. 
 
Uçan kuşla yarıştı. 
 
Ekpinin attıñ qaraşı. 
 
Atının koşmasına bak 
 
Aranday awzın aşadı, 
 
Ağzını açıyor, 
 
Qulaştap ayaq basadı.   
Ayağını kulaçlayarak basıyor [2, 189].  
Yukarıda belirttiğimiz bilgilerden kastımız, ―Kulaç‖ tabiri bir spor terimi olarak 
da karşımıza çıkmaktadır. Yüzme sportında bir yüzme çeşidi olan ―kulaç‖ spor terimi 
―kulaç atmak‖ spor terimiyle aynı anlamda kullanılmaktadır. Mesela, ―kulaç atmak‖ - 
yüzerken  kolları  sırayla  üstten  ileriye  doğru  atıp  suyu  arkaya  doğru  cekmek. 
―Kulaçlamak‖  spor  teriminin  sözlük  manası:  Kaç  kulaç  olduğunu  ölçmek:  Örn: 
―Kuyuyu kulaçlamak‖. Spor terimi olarak verdiği anlam: ―Kulaç atarak yüzmek‖tir 
Burada  gördüğümüz  gibi  bir  uzunluk  ölçüsü  yaptığımız  bir  hareketin  adını  da 
alıyor. ―Kulaç‖ sözü bir isim iken, ―kulaçla-― şeklinde bir fiile dönüştü. 
Soz  konusu  terim  Kazak  Türkçesi‘nde  de  ―qulaştap  jüzuw‖  şeklindedir.  ―kulaç‖ 
teriminin iki dile de ortak olması, karşılaştırmakta olduğumuz iki dilin kelime oluşumu 
bakımından da benzerliklerin olduğunu göstermektedir.  
Sonuç olarak;  

49 
 
1.
 
Vücud  organlarının  vasıtasıyla  yapılmış  spor  terimlerinin  iki  dile  de  ortak, 
benzer tarafları vardır. Örneğin; Türkiye Türkçesi‘nde ―el aletleri‖ Kazak Türkçesi‘nde 
―qol buyımdarı‖ şeklindedir.  
2.
 
Türkiye  Türkçesi‘nde  kullanılan  vücud  organlarından  ―kol‖  vasıtasıyla 
yapılmış spor terimlerinin Kazak Türkçesi‘nde karşılığı başka yolla yapılmıştır veya o 
terimler Rus dilindeki varyantıyla kullanılmaktadır.  
 Kazak Türkçesi‘nde ―el‖ tabiri kullanılmadığı için yukarıda ayrı bölüm olarak ele 
aldığımız    ―el‖  ve  ―kol‖  vasıtasıyla  oluşmuş  spor  terimleri  bir  bölümde  ele  alınır. 
Örneğin;  Türkiye  Türkçesi‘nde  ―elle  oynamak‖  spor  terimi  için  Kazak  Türkçesi‘nde 
―qolmen  oynaw‖  terimi,  ―kol  kapma‖  terimi  için  ―Qarsılastıñ  qolınan  ustap, 
kewdesiniñ astına kirip, jerge qulatuw ädisi” spor terimi kullanılmaktadır.  
 
KAYNAKÇA 
 
1.
 
İsa Savaş, Spor Sözlüğü Terimler ve Açıklamaları, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1993. 
2.
 
Muhametqaliyeva R.Q., Folklordağı Turmıs-Tirşiliktiñ Etnikalıq Tanımı, Almatı, 1995. 
3.
 
Qazaqstan Ulttıq Ensiklopediya, Cilt-II, Qazaq Ensiklopediyasınıñ Bas Redaktsiyası, Almatı, 1999 
4.
 
Qazaq Tiliniñ Tüsindirmeli Sözdiği, Cilt-V, Gılım, Almatı, 1980 
5.
 
www.google.com.tr.  
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2012 
 
                                                       
D.B.BAIBOSYNOVA 
The master of IKTU named by H.A.Yasavi 
 
SOME FEATURES OF ENGLISH AND KAZAKH COMPLEX SENTENCES 
 
Мақалада  сaбақтас  қҧрмалас  сӛйлемдердің  қҧрылымы,  жасалу  жолдары  мен  тҥрлері,  оның 
ағылшын және қазақ тілдеріндегі айырмашылығы мен ерекшеліктері қарастырылған. 
 

жүктеу/скачать 2,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: