А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011

113 
 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Ортаев Б.Т., Абдуллина Г.
 
Интеллектуалдық іскерліктердің оқыту үдерісіндегі рөлі 
 
 
 
іскерліктер  мен  дағдыларды  жалпыеңбектік  іскерліктер  мен  дағдылар  деп 
атайды.  Олар,  бір  жұмыс  түрінен  екінші  бір  жұмыс  түріне  ауысқан  кезде, 
оқушылармен тасымалдануы мүмкін”, - деген анықтама береді [10]. 
Қазіргі ғылым мен техниканың дамыған жағдайында микропроцессорлы 
техникамен жабдықталған операторлардың, автоматты тізбекті станоктарды, 
жүйені  реттеушілердің  жұмыс  уақытының  60%-ы  ақыл-ой  еңбегімен 
байланысты  операцияларға  жұмсалса,  31%-дан  артығы  ақыл-ой  мен  дене 
еңбегінің үйлесіміндегі  операцияларға жұмсалады.  Бұл дегеніміз,  келешекте 
ақыл-ой  операцияларын  талап  ететін  еңбек  орындарының  артатынын 
болжамдайды.  Жалпы  практикалық  іс-әрекетті  жоспарлауда  ақыл-ой 
операциясы  негіз  болып  табылады  деп  білеміз.  Оны  В.В.Чебышева 
жоспарлау  міндеттерін  төмендегіше  көрсетеді:  а)  жоспарлауға  оқыту  үшін, 
оның ішінде әртүрлі құрылым мүмкіндіктерін алуды және жақсы нұсқаларды 
таңдауды талап ететін білімді игеру; б) тек қана технологиялық процесті ғана 
емес,  сондай-ақ,  іс-әрекеттің  барлық  жақтарын  қамтитын  өз  бетінше 
жоспарлауды  оқыту;  в)  қатаң  белгіленген  жоспар  бойынша  жұмыс 
барысында оқыту. 
В.В.Чебышеваның  психологиялық  зерттеулері  негізінде  еңбекке 
баулудағы  жоспарлау  кезіндегі  ұтымды  реттіліктегі  операциялар  жөнінде 
дидактикалық қорытынды шығарамыз:  бірінші кезең  – оқытушының алдын-
ала  құрастырған  дайын  жоспары  бойынша  оқыту;  екінші  кезең  – 
оқытушының алдын-ала дайындап ұсынылған бірнеше жоспар нұсқаларынан 
негіздемелі  түрде  біреуін  таңдау  [11].  Осыдан  біз  өзіндік  іс-әрекеттерді 
біртіндеп арттыруға, яғни жай амалдан, күрделі амалға өту реті бар екендігі 
туралы қорытындылаймыз. 
Жалпы  біздер  психологиялық  тұжырымдарды  зерттеу  барысын  да 
басшылыққа  аламыз.  Дегенмен,  еңбекке  баулудың  және  оны  реттеудің 
психологиялық негізінің арнайы ерекшеліктері бар. Еңбекке баулуды реттеу, 
адамдардың 
танымдық-практикалық 
іс-әрекеттерін 
ұйымдастырудағы 
дәстүрлі  кезеңдерінен  туындап,  жүзеге  асырылады.  Бірінші  кезең  еңбектің 
ерекшелігі,  оның  сипаты  мен  психофизиологиялық  ерекшеліктері  жөніндегі 
қажетті ақпараттарды қабылдаумен аяқталады. Оқушылар еңбек міндеттерін, 
еңбек  объектісін  бақылау  немесе  еңбек  процесімен  алдын-ала  танысу 
негізінде  айқындайды.  Екінші  кезеңде  еңбек  іс-әрекетінің  негізінде  жатқан 
басты  ережелерді  ұғыну  жүреді.  Оқушылар  еңбек  процесін  түсінеді,  еңбек 
жөніндегі жаңа білімдер алады. Үшінші кезеңде алған білімдерді жаттығулар, 
өзіндік  жұмыс  жасау,  қосымша  түсіндірулер  жүйесі  арқылы  бекіту  жүреді. 
Төртінші кезеңде алынған білім біртіндеп практикалық іс-әрекетке қосылады. 
Еңбектік  білім,  іскерлік  және  дағдыларды  қалыптастырудың  барлық 
кезеңдерінде  бақылануы  және  тексерілуі  қажет,  бұлар  еңбекке  баулу 
үдерісінде түзету енгізуге мүмкіндік береді. 

114 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Ортаев Б.Т., Абдуллина Г.
 
Интеллектуалдық іскерліктердің оқыту үдерісіндегі рөлі
 
 
 
Білім  меңгеру  үдерісі  -  бұл  күрделі  бүтін  психикалық іс-әрекет. Білімді 
меңгеру  үрдісіне  көптеген  психикалық  үдерістер  қатысады  (танымдық-
қабылдау,  ес,  елестету,  ойлау;  сезімдік-еріктік  және  т.б.).  Білімді  игеру 
жетістігі  бірқатар  субъективті  және  объективті  факторларға  байланысты: 
оқуға  адамның  психологиялық  дайындығы,  оның  ғылым  негіздері  бойынша 
білім  қоры.  Білімді  меңгеру  анықталған  психологиялық  заңдар  бойынша 
жүреді және өзінің жүйелілігі болады. 
Түсініктердің  түзілуі  белгілі  ойлау  әрекетімен  байланысты,  заттардың 
жалпы  белгілерін  анықтауға,  олардағы  маңызды  және  маңызды  емес 
белгілерді  бөлуге,  бөліп  алынған  маңызды  белгілерден  белгілі  бірлік  түзуге 
мүмкіндік  береді.  Осындай  әрекеттер  мен  түсініктерді  алу  әдістері  немесе 
тәсілдер  сапасында  көрінеді.  Бұл  әдістерге:  талдау  (анализ),  салыстыру, 
жинақтау (синтез), абстрактілеу, талдап қорыту жатады [10]. 
Іскерлік  қалыптастыру  деп,  оқушыны  белгілі  әрекетті  (әрекеттер 
жиынтығын)  тез,  дәл және  сапалы  орындауға  дайындау  үрдісі  түсіндіріледі. 
Бұл  үрдіс  мұғалімнің  бағыттауымен  (түсіндіру,  көрсету,  қатені  түзету  және 
т.б.) оқушының өзінің белсенді іс-әрекетін қамтиды. 
Білімді  игеру  деп,  ғылыми  ұғымдарды,  дәлелдерді  және  басқа  да 
мағлұматтарды  (өз  бетінше  және  мұғалімнің  көмегімен)  алу,  бекіту  және 
қолдану үрдісі түсіндіріледі [12,13]. 
Іскерлік  пен  дағдының  қалыптасу  үрдісін  сипаттай  келе  “еңбек  үрдісі”, 
“еңбек  операциясы”,  “еңбек  тәсілі”,  “жұмысшы  қозғалысы”  ұғымдарын  жиі 
кездестіруге  болады  және  олар  технологиялық  үрдістердің  психологиялық 
құрылымы  болып  табылады.  Бұл  ұғымдарды  әдебиеттерде  әртүрлі 
анықтайды, бірақ олардың мазмұндарының негізі төмендегідей болып келеді. 
Еңбек  үрдісі  -  бұл  берілген  кәсіп  үшін  типті,  белгілі  аяқталған  жұмыс 
түрінің орындалуымен байланысты, жүйелі жұмысшы әрекетінің жиынтығы. 
Еңбек үрдісі - өндірістік үдерістің басты бөлігі. Ол: операцияларға, тәсілдерге 
және  жұмыс  қозғалыстарына  бөлінеді.  Өндірістік  үрдістерге  оқушыларды 
үйрету,  осы  талдауға  керісінше  тәртіпте,  яғни  қарапайым  қозғалыстардан 
басталуы керек. 
Оқушылардың еңбек іс-әрекетін қолданудағы негізгі кезеңдерді, қажетті 
теориялық білімдерді игеру, жаттығу, негізгі әрекеттерді түзету және бекіту 
деп  көрсетуге  болады.  Еңбек  іс-әрекетіне  өндірістік  үрдістерді  жоспарлау, 
дайындау, жүзеге асыру, бақылау, қызмет ету қатысты болып табылады [10]. 
Еңбек  іс-әрекетінің  негізгі  элементі  жоспарлау  болып  табылады. 
Жоспарлау  -  бұл  алдағы  іс-әрекеттің  схемасын  ойша  тұрғызудың 
интеллектуалды-ерікті  үрдісі,  алдын-ала  оның  нәтижесі  мен  осы  нәтижеге 
жету  тәсілдері  жөніндегі  “идеал”  түсінік  [8].  Осыған  сәйкес  оқушылар 
технологиялық  талаптарды,  өңделетін  материалдар   қасиеттерін,    берілген  
 
 
 
 

115 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Ортаев Б.Т., Абдуллина Г.
 
Интеллектуалдық іскерліктердің оқыту үдерісіндегі рөлі 
 
 
 
өлшемді,  дайындама  санын  әрбір  нақтылы  жағдайда  ескеріп,  өндірістік 
тапсырманы тиімді орындау үшін интеллектуалды міндеттерді шешуі тиіс. 
Бұйымды  дайындау  кезіндегі  өзіндік  бақылау  деп,  жұмысшының 
орындап  отырған  әрекеті  және  олардың  жоспарланған  әрекеттер  мен 
болжамды  қажетті  жұмыс  нәтижелерімен  жүйелі  салыстыру  түсініледі. 
Бұйым  дайындаудағы  өзіндік  бақылау  деп,  әрекеттермен  бірге  бұйымның 
үлгісін,  жұмыстың  нәтижесі  мен  ойша  салыстыруды  немесе  бұйым  үлгісін 
сызба  бойынша  тексеруді  айтамыз.  Бұйымды  дайындау  барысында  аралық 
және  бұйымды  дайындап  болған  соң,  соңғы  бақылау  жүргізіледі.  Мектеп 
оқушылары  үшін  өзіндік  бақылау  операциясы  бақылау-өлшеу  құралдары 
көмегімен орындалады. 
Қорыта  айтқанда,  интеллектуалдық  іскерліктер  білім  беретін  пәндер 
мазмұнында  қамтылады  және  оқыту  үдерісінде  жүзеге  асырылады.  Сондай-
ақ,  интеллектуалдық  іскерліктер  жалпы  және  технологиялық  мәдениет 
құраушысы,  шығармашылық  іс-әрекет  өзегі  болып  табылады.  Бұл  мәселе 
міндетті түрде болашақ мамандар даярлау үдерісінде қарастырылуы тиіс деп 
білеміз. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.
 
Кругликов Г.И. Методика преподавания технологии с практикумом: учеб. пособие для студ. высш. 
пед. учеб. заведений. – 3-е изд., стер. – М.: Издательский центр «Академия», 2007. – 480 с. 
2.
 
Рахымбек Д. Болашақ математика мұғалімін оқушылардың логикалық-методологиялық білімдерін 
жетілдіру  жұмысына  дайындаудың  ғылыми-әдістемелік  негіздері:  пед.  ғыл.  док.  ...  дисс..  –
Шымкент, 1998. –336 б. 
3.
 
Епишева О.Б., Крупич В.И. Учить школьников учиться математике: Формирование приемов учеб. 
деятельности: Кн. для учителя. – М.: Просвещение, 1990. – 128 с. 
4.
 
Чертков  И.Н.  Методика  формирования  у  учащихся  основных  понятий  органической  химии: 
Пособие для учителя. – 2-е изд. перераб. – М.: Просвещение, 1990. – 191 с. 
5.
 
Бухвалов  В.А.  Развитие  учащихся  в  процессе  творчества  и  сотрудничества.  –М.:  Центр 
“Педагогический поиск”, 2000. – 144с. 
6.
 
Сейтешев А. П. Научные основы технического изобретательства. -М.: Педагогика, 1986. -198 б. 
7.
 
Қаламқалиев  М.Қ.  Мектеп  оқушыларын  еңбекке  баулудағы  техникалық  шығармашылықты 
дамытудың педагогикалық негіздері: пед. ғыл. док. ... дисс. –Алматы, 1998. -290 с. 
8.
 
Атутов  П.Р.  Политехническое  образование  школьников:  Сближение  общеобразовательной  и 
профессиональной школы. -М.: Педагогика, 1986. -176с. 
9.
 
Чебышева В.В. Психология трудового обучения /трудовые умения и навыки и условия трудового 
обучения/. -М.: Просвещение, 1969. 
10.
 
Атутов П.Р., Поляков В.А. Роль трудового обучения в политехническом образовании школьников 
/Отв. за вып. Ю.П.Аверичев и др. -М.: Просвещение, 1985. -128 с. 
11.
 
Чебышева  В.В.  Психология  трудового  обучения:  Метод.  пособие  для  СПТУ.-М.:  Просвещение, 
1983. – 320 с. 
12.
 
Кальней  В.А.  и  др.  Основы  методики  трудового  и  профессионального  обучения  /В.А.Кальней, 
В.С.Капралова, В.А.Поляков; Под ред. В.А.Полякова. –М.: Просвещение, 1987. –191 с. 
13.
 
Ортаев  Б.Т.  Технология  пәнін  оқытудағы  политехникалық  бағыттылық.  –  Шымкент.  Қ.А.Ясауи 
атындағы ХҚТУ. 2006. – 124 б. 
 
 
 
 
 

116 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
 
К.Д.БАЕТОВ  
кандидат философских наук, 
профессор МКТУ им. А.Ясави 
 
НАУЧНЫЕ ОСНОВЫ ФОРМИРОВАНИЯ ЗДОРОВОГО ОБРАЗА 
ЖИЗНЕДЕЯТЕЛЬНОСТИ СТУДЕНЧЕСКОЙ МОЛОДЕЖИ В ВУЗОВСКИХ 
СИСТЕМАХ 
 
Бұл  мақалада  жоғары  оқу  орындар  жүйесінде  студент  жастарды  салауатты  өмір  салтына 
баулудың негізгі қағидалары жайлы ғылыми мағлұматтар келтірілген. 
 
The article deals with some scientific principles of formation of healthy way of life of students at high 
schools. 
 
В каждом вузе предмет физической культуры является базовой программой 
формирования общей и профессиональной культуры молодого специалиста.  
Профессор  Л.И.Лубышева  считает,  что  физическое  и  физкультурное 
воспитание  –  педагогический  процесс  формирования  здорового  стиля  жизни, 
принятия  физической  культуры  как  личной  ценности,  а  так  же  – 
культурологических 
ценностей: 
интеллектуальных, 
мобилизационных, 
интенционных,  коммуникационных,  эстетических.  Показатель  интенционных 
ценностей  говорит  о  степени  цивилизованного  общества,  развития  культуры 
страны в целом [1, 2] 
По  мнению  Л.И.Лубышевой,  «физкультурное  воспитание,  являясь 
подсистемой  целостного  вузовского  педагогического  процесса,  так  же 
ориентировано  на  выполнение  социального  заказа  на  подготовку  физически 
здорового  специалиста,  способного  к  самоорганизации  здорового  стиля  жизни. 
Обеспечить  решение  этой  важной  социальной  проблемы  возможно  путем 
достижения  цели  физкультурного  воспитания  –  формирования  физической 
культуры  студента  и  способности  реализовать  ее  в  физкультурно-спортивной, 
профессиональной деятельности и в семье» [3]. 
Далее  автор  предлагает  для  реализации  поставленной  цели  «комплексное 
решение следующих воспитательных, развивающих и оздоровительных задач: 
1.
 
Воспитание  потребности  в  физическом  самосовершенствовании  и 
самоорганизации здорового стиля жизни. 
2.
 
Формирование  системы  физкультурных  знаний,  двигателных  умений  и 
навыков физического самосовершенствования. 
3.
 
Обеспечение  необходимого  уровня  профессиональной  готовности 
будущих 
специалистов, 
включающей 
физическую 
подготовленность, 
работоспособность, всестороннее развитие физических качеств и психомоторных 
способностей. 
4.
 
Содействие  овладению  основами  семейного  физического  воспитания, 
освоению  средств  и форм организации досуга с использованием физических 
упражнен
ий, спорта и туризма. 
5.
 
Включение 
студентов 
в 
активную 
физикультурно-спортивную 
деятельность по освоению, реализации  и приумножению  ценностей физической 

117 
 
 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Баетов К.Д.
 
Научные основы формирования здорового образа жизнедеятельности студенческой ... 
 
 
культуры.  
По  мнению  некоторых  специалистов,  исторические  корни  физического 
воспитания  уходят  в  глубину  истории,  и  оно  всегда  имело  утилитарную 
направленность  и  использовалось  в  качестве  подготовки  к  практической 
деятельности.  В  конце  прошлого  века  учеными  рассмотрены  современные 
аспекты системы физического воспитания, как части, составляющей физическую 
культуру.  
Как  известно,  здоровье  нации  определяет  здоровье  государства  [4]  и 
охватывает  в  комплексе  физические,  психические,  социальные  стороны  жизни. 
Поэтому  настало  время  повернуться  лицом  к  своему  здоровью  и  начинать  это 
надо  с  физической  культуры  в  семье,  опираясь  на  педагогику  семейного 
воспитания. 
Женщин,  занимающихся  физической  культурой  и  спортом  в  различных 
странах  составляет  треть  от  общего  числа.  Общеизвестно,  болезни  взрослых 
закладываются  еще  в  утробе  матери,  она  продолжает  род,  ее  здоровье  –  это 
здоровье детей, здоровье любой нации. 
Причины  низкого  процента  женщин,  вовлеченных  в  регулярные  занятия 
физической культурой и спортом очень банальны. Воспитанием женщин всегда 
пренебрегали,  в  основном,  уделяя  внимание  воспитанию  мужчин.  «Женщины 
считались  более  чувствительными  и  слабыми. Бытует  мнение:  женственность и 
занятия  спортом,  физической  активностью  просто  несовместимы,  и  это 
останавливает многих из них от этих занятий»,- подчеркивает Е.И.Дегтярева [5] . 
Такие  исследователи,  как  Гилрой,  Дим,  Полюк,  Хардгрейвз,  считают 
неправильным  восприятие  женщинами  понятия  «спорт»,  отталкивающим  их  от 
занятий.  Многие  представительницы  прекрасного  пола  уверены,  что  спорт  – 
чисто мужская деятельность, ведь часто в основе физической подготовки лежит 
силовая тренировка. 
Систему обеспечения здорового образа жизни В.И.Бондин обосновывает 
системно-деятельностным  подходом.  В  его  составе  две  направленности: 
организационно-проектировочная 
деятельность 
и 
исполнительско-
рефлексивная. 
Осуществление  системы  обеспечения  здорового  образа  жизни 
реализуется  посредством  анализа  проектной  ситуации,  где  одновременно 
определяется  концепция  и  разрабатываются  виды  деятельности.  Приоритет 
здесь  принадлежит  образовательной  деятельности:  на  основе  когнитивного, 
эмоционального  и  поведенческого  компонентов  формируется  потребность  в 
здоровом образе жизни. 
По  мнению  В.И.Бондина  и  других,  только  осознание  себя  в  жизни  при 
постоянном  самоизучении  себя,  повышение  своего  уровня  культуры 
являются здоровьесберегающим путеводителем при выборе индивидуального 
образа  жизнедеятельности  [6].  Автор  предлагает  концепцию  формирования 
здорового образа жизни, состоящую из следующих направлений: 

118 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Баетов К.Д.
 
Научные основы формирования здорового образа жизнедеятельности студенческой ... 
 
 
        
-
  создание  системы  валеологического  образования  по  формированию 
культуры здоровья; 
-
 
педагогических  условий  для  обеспечения  оптимальной  двигательной 
активности студентов и сотрудников; 
-
 
моделирование  и  реализация  процесса  формирования  здорового  образа 
жизни. 
И.М.Тыртышников  перечисляет  принципы,  укрепляющие  здоровье, 
нормализующие  реактивность  организма  и  повышающие  адаптивно-защитные 
силы на индивидуальном уровне: 
-  «стоп» вредным привычкам; 
-  духовно-нравственное совершенствование; 
-  ежедневная, адекватная физическая нагрузка; 
-  рациональное питание; 
-  закаливание. 
И.И.Брехман  выделил  четыре  фактора,  важных  для  здоровья  человека: 
«сознание, мышление, питание и лекарства для здоровых» [7].  
Как известно, от окружающей среды (природной, социальной, техногенной) 
зависит  индивидуальное  здоровье  человека  (как  физическое,  так  и  духовное). 
Внутренние факторы по отношению к перечисленным выше (наследственность, 
особенности 
внутреннего 
духовного 
склада, 
привычки 
и 
навыки, 
образовательный и культурный уровень) играют корректирующую роль [8].  
В  этой  связи  «роль  физической  культуры  как  важнейшего  регулятора 
отношений  человека  со  средой,  прежде  всего  со  своей  внутренной  природой, 
оказывается  едва  ли  не  одной  из  самых  главных  в  деле  обеспечения  разумного 
баланса  процессов  использования  и  воспроизводства  «природных  ресурсов 
человека» [9]. 
Существуют две основные доктрины здоровья  – западная, опирающаяся на 
сократовский  тезис:  человек,  познай  самого  себя,  и  восточная.  Конфуцианский 
тезис: человек, сотвори себя сам, лежит в ее основе. 
А.В.Лотоненко, 
подчеркивая 
негативные 
последствия 
изменения 
экологической  среды,  говорит  о  важности  изменения  человека  в  культурном 
аспекте с повышением уровня личности, экологической и физической культуры 
[10].  
Если  оценивать  здоровье  человека  через  его  способность  осуществлять 
естественные  жизненные  функции,  то  дефинация  здоровья  человека  выглядит 
как  целостное  динамическое  состояние  организма,  определяющееся  резервами 
энергетического,  пластического  и  регуляторного  обеспечения  функции. 
Существует  три  аспекта  здоровья:  соматическое,  душевное  и  духовное, 
соответствующие трем уровням личности [11].  
Г.Л.Апанасенко  определяет  здоровье  как  гармонию,  «внутрисистемный» 
порядок,  обеспечивающий  уровень  энергетического  потенциала,  позволяющий 
человеку  хорошо  чувствовать  себя  и  оптимально  выполнять  биологические  и 
социальные функции». 

119 
 

жүктеу/скачать 3,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: