Филологическая 1 ÏÌÓ ÕÀÁÀÐØÛÑÛ ÂÅÑÒÍÈÊ ÏÃÓ филологическая серия

Вестник ПГУ №4, 2010
58
«Кеудесі жалын қара бұлт» болып суреттеледі. Лермонтовтың «Құз» өлеңіндегі 
лирикалық қаһарманның ерекше махаббаты мен жан жалғыздығының көрінісі 
болғанымен, екі ақында да «Құз» бейнесі – жалғыздықтың, қолдау таппаған 
лирикалық қаһарманның бірер кезіндегі қамығуын, торығуын көреміз.  
Демек,  Қ.  Аманжоловтың  лирикалық  қаһарманы  ерекше  болмыс-
бітімінен ерекшеленеді. Ал, біздің айтпағымыз – табиғатты жырлау – адам 
сезімін  ашудың  бірден-бір  құралы  екендігіне,  әр  ақын  өз  стиліне  сай 
жазатындығына назар аударту. 
әдебиеттер
1. Базарбаев М. Көрікті ойдан – көркем сөз. - А.: «Рауан», 1994. - 367 б.
2. Аманжолов Қ. Дариға, сол қыз. Өлең-жырлар. - А.: «Атамұра», 2003. 
- 212 б. 
3. Қабдолов З. Томдық таңдамалы шығармалар. Т.2. - А., 1983. - 320 б.
4. Нұрғалиев Р. Телағыс. А.: «Жазушы», 1986. - 440 б.
5. Жұмалиев Қ. Стиль – өнер ерекшелігі. А.: «Жазушы», 1966. - 228 б.
6. Қирабаев С. Көп томдық шығармалар жинағы. Т.2. - А.: «Қазығұрт», 
2007. - 416 б.
7. Нұрғали Р. Жеті томдық шығармалар жинағы. Т.3. Қазақ әдебиетінің 
алтын ғасыры. - А.: «Фолиант», 2005. - 652 б.
8. Абай. Энциклопедия. - А.: «Атамұра», 1995. - 720 б. 
9. Қирабаев С. Лирикалық поэзияның кейбір мәселелері. // Жұлдыз. 
1961. №5. - 134-142 б.
10. Лермонтов М.Ю. Стихотворения. Поэмы. Маскарад. Герой нашего 
времени. А.: «Мектеп», 1981. - 367 с.  
Резюме
В данной статье рассматривается лирический герой известного 
казахского  поэта  К.  Аманжолова  в  пейзажной  лирике.  А  также 
раскрывается образ лирического героя в пейзажной лирике поэта. 
Образ лирического героя рассматривается разносторонне, дается 
сравнительный анализ стилю и поэта. 
Resume 
This article deals with the lyric character of a famous Kazakh poet 
K.Amanzholov in the scenery poetry. The image of the lyric character is 
given from many points of view and analysis of the poet`s style and his 
speech is also given in this article. 

серия 
ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ
59
UDC 81’1
ASSOCIATIVE FIELD OF THE CONCEPT “YUPPIE”
T.V. Zenkova, E.B. Zadanova
Innovative University of Eurasia
Introduction
The associative field of the concept “Yuppie” as a specific cognitive structure 
of a common linguistic consciousness, which takes part in the formation of a naive 
world view is reviewed in the given article. The associative experiment is one of 
the methods of key words research which represent the concept. 
The associative fields range in the course of special organized experiments 
with the native speakers and arise as a result of a dialogue between an experimenter 
and an informant. The responses-associates for the appointed word-stimulus were 
ranged based on a frequency criterion; as a result they form an associative field. 
In the present research there was revealed a set of words and word-combinations 
that are characterized by probability laws which show, that an associative field has 
a certain structure, which comprises a kernel, a close kernel zone and periphery. As-
sociative fields are studied from different points of view. In our research we have paid 
a special attention to syntagmatic and paradigmatic relations and their description. 
Thus, the most frequent word-combinations (model of two words); minimal units of 
speech (short sentences) have been studied and described. The present research gives 
us an idea of lexical and grammatical laws which cover three types of structures of 
an associative field - lexical, morphological and syntactic.
The cognitive structures of the associative field present a special interest 
for the study of the structure of a native speaker’s linguistic ability; associative 
fields reflect their world vision, a reality through the language of the speaker; they 
recreate fragments of a naive world view. There are such cognitive structures as 
schemes, scripts, gestalts, frames, and concepts.
We choose a concept as a cognitive structure in our research. Concepts are 
not any notions, only the most complex and important for a culture. It is difficult 
to present the given culture without them. Concepts are only those phenomena of 
objective reality which are vital and valuable for the given culture, have a plenty 
of language units for their fixing, and are a theme of proverbs and sayings, poetic 
and prosaic texts [1, p. 28].
A modern lingvocultural approach to understanding a concept consists in 
that a concept is admitted as a basic unit of a culture. In the analysis of a concept 
the fact which is important is that a concept is revealed both in collective, and 
in individual consciousness. Y.S.Stepanov represents a concept as a certain tool, 
which a person uses to comprehend culture. [2]

Вестник ПГУ №4, 2010
60
In our article we hold to the Y.S.Stepanov’s definition of a concept: concept is 
a unit of a collective knowledge/consciousness (sending to the maximum cultural 
values), having language expression and noted by ethno - cultural specificity [3].
The riches of a language are defined not only by the riches of a lexicon and 
grammatical opportunities, but also the riches of the conceptual world, the sphere 
of concepts in which the national language person is formed.
In the structure of the concept sphere there is a kernel (cognitive and sentential 
structure of an important concept), a pre-kernel zone (other lexical representations 
of an important concept, its synonyms, etc.) and periphery (associative-image 
representations).
Materials and methods.
The analysis of concepts carried out by means of the research apparatus of 
linguistics and the research of the conceptual device of a natural language make 
to get a reliable data about universal and idioethnical features of world view of 
the people [1, 34-35]. 
Some researchers mark that cognitive structures reflect stereotypes of con-
sciousness and consequently only predicted associations stand behind them. Thus, 
the problem which is necessary to solve is to construct the concept «yuppie» out 
of an associative field, i.e. to choose from all associates those reactions which it 
is possible to consider predicted.  
We use two methods in our research there are associative experiment and the 
method of interview (questionnaire).  
The respondents were 100 representatives of the American linguistic culture, 
aged from 23 to 62, who were asked to give 5 associations (lexemes belonging 
to various parts of speech: nouns, adjectives, verbs as well as phrases) to the 
word-stimulus yuppie. Then we tried to build an associative field of the cultural 
concept «yuppie».
Results and discussions.
We divided the received associations into nine thematic groups represented 
by associates indicated in brackets:
1) Age (young)
Appearance (gelled hair, well dressed, well groomed, had ponytails, metro-
sexual, expensive clothes, stylish, tasteful)
Social status  (rich, higher class, wealthy, wealthy family)
Behavior (stuck up, conceit)
Moral image (annoying, egoistic, arrogant, doing well for themselves and proud 
of it, snobbish, narcissistic, one-sided, selfish, cynical, spoiled, soft, anti social)
Education (educated)
Work (hard working, works a lot, workaholic)

серия 
ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ_61'>ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ
61
Financial status (rich, wealthy family, expensive taste in material pos-
sessions)
Objects, associated with “yuppie” (Ferrari, Mercedes, BMW, Gucci big 
cell phone).
As we see it is not just a list of associates. In sum they represent a compact 
text, which is easy to restore.  Each lexeme gives an idea of an image, some 
models of behavior, behavioral stereotypes about yuppie. We draw a conclusion 
that yuppie is a young well- dressed, stylish person, who works a lot; therefore 
yuppies are rich and belong to the higher class of the American society. Some-
times their moral image is not positive: they are arrogant, cynical, snobbish and 
narcissistic people.
At modeling a lexical-semantic field at a level of a figurative component of 
the concept «yuppie» concentrated our attention on the thematic classification of 
lexemes collected. Thus, there were revealed lexemes appealing to the appearance 
of yuppie, their way of life and describing their character traits. It is remarkable, 
that inside each thematic group verbal means combine in their semantic structure 
not only descriptive (gelled hair, had ponytails, young), but also evaluative compo-
nents (well groomed, well dressed, egoistic, arrogant, cynical, one-sided, snobbish, 
annoying, spoiled, expensive clothes, wealthy, stylish, tasteful, hard working).
Similar overlapping of the evaluative component over the figurative element 
of the concept is traced in the results of the questionnaire of respondents. Such 
marked character of the image «yuppie» makes it possible to come to the conclu-
sion that the concept «yuppie», so often provoking Americans into giving some 
kind of appraisal, occupies a very important niche in the system of American 
values and priorities.
The corresponding layer of an evaluative component and a figurative element 
of a concept is traced in the data of the questionnaire of respondents. This marked 
character of an image leads to the conclusion that the concept «yuppie» occupies 
a very important niche in the system of Americans values and priorities. 
The questionnaire consists of 16 statements about yuppie. The respondents 
were to give yes/no answers to each of the statements. 
85 % of respondents consider: Yuppies are successful people;
86% think:  they interest only in their own needs; 
55 % of respondents consider: Yuppies are good friends (close friends);
35 % suppose: The favorite theme of yuppie is the lack of time;
71% think: Yuppies have healthy lifestyles; 
85 % think: Yuppies buy expensive clothes and cars to differ from others;
80 % of a hundred suppose: Yuppies are valuable employees;
35 % think: They are cynical;
85 % consider: They hate losers;
30% think that Yuppies are friendly (with respect to other people);

Вестник ПГУ №4, 2010
62
97 % respondents consider: Yuppies don’t work for the sake of family, they 
work for themselves;
85 % of a hundred consider: Yuppies are characterized as working extremely 
long hours in high stress positions; 
47 % think that Yuppie women consume more alcohol than non yuppie;
99 % suppose: Yuppies often postpone or exclude parenting in their life 
plans;
85 % think: Yuppies have little interest in traditional religious faiths;
65  %  respondents  consider:  Yuppies  overvalue  the  significance  of  their 
privacy.   
The majority of evaluations bear a negative character. It might be connected 
with the fact that «yuppies» are very successful people; the main priorities in 
their life are career, money, success. Career («a self-made person») and success 
(«an achiever») are important values in the American culture, and yuppies are 
their bright representatives, but their behavior appears to be on a low level: they 
behave haughtily, contemptuously treat «loosers», are proud of their high position. 
Such duality of the concept directly depends on the phenomenon of stereotypi-
fication. Stereotypic attributes represent the standardized representations about 
yuppie, appropriated not to all yuppies, but perceived as expected dominants of 
their behavior. Thus, we can observe the dependence of an evaluative sign of the 
concept on the degree of the invariability of its dominant attribute and directly on 
the phenomenon of stereotypification. 
The associative field of the concept «Yuppie» is presented in the diagram 
(figure 1), which shows the conceptual components of the concept “yuppie”. The 
given elements have been selected on the basis of frequency of their use by the 
respondents.

серия 
ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ
63
 
YUPPIE 
Urban 
Young 
Professional 
Workaholic 
White 
collar 
 
      Rich 
Educated 
Higher class 
A big cell 
phone 
Conceit 
Trendy 
Snobbish 
Metrosexual 
Wine 
Achiever 
High-flyer 
Figure 1 The conceptual components of the concept “yuppie”
The dictionary definitions and the answers of the respondents were analyzed 
and the word “Yuppie” was determined as the core of the concept. Whereas “Yup-
pie” is an abbreviation, it means that the concept is formed by the sum of all its 
components. This concept is complex and all elements of the abbreviation are 
important. The kernel zone is: young, urban, professional.  The initial letter of 
abbreviation “Yuppie” means “young”. People who belong to yuppie have an age 
limit: 20-35 years old. All yuppies live in megalopolices, therefore they are “ur-
ban”. Yuppies are “professionals” and career takes the first place in their life.
The six lexemes are in the close kernel zone, they are: educated, workaholic, 
rich, higher class, high-flyer, white collar, achiever. Yuppies have higher prestigious 
education, the component “educated” shows it. They work a lot therefore other 
people call them “workaholic”. As a result they are “rich” and belong to “higher 
class”. “High-flyer” – is synonym to yuppie, but it is marked as slang: a person 
who is extreme in aims, ambition. “White collar” – the designating nonmanual 

Вестник ПГУ №4, 2010
64
and usually salaried workers employed in professional and clerical occupations. 
People call yuppies “achievers” which means they are extremely successful in 
their lives.
There are six elements in the periphery of the associative field: “conceit”, 
“trendy”, “a big cell phone”, “snobbish”, “metrosexual”, “wine”. Yuppies are full 
of “conceit” and despise people who are not achievers. They buy fashion clothes, 
therefore people consider them “trendy”, new technologies are the attribute of 
yuppies, they use only modern “big cell phones” and computers. Yuppies are very 
“snobbish” people, they communicate only with people of their status, yuppie men 
attach value to their appearance, such men were called “metrosexual”, all yuppies 
like good “wines”, they are experts on grade of the wines.   
Conclusion
Thus after a detailed analysis and careful description of the results obtained, 
it became possible to come to the following conclusion. The associative field of 
the concept “Yuppie” includes free lexemes in its kernel zone, which are the most 
significant elements of the concept, seven lexemes in its close kernel zone, and 
the six lexemes on the periphery.   The associative field of the concept “yuppie” 
contains descriptive and evaluative components. The evaluative component pos-
sesses a negative character of evaluations. This might depend on a stereotypical 
attitude to yuppies who being successful people with a higher income demonstrate 
their superiority over other, less successful people, which provokes a negative 
evaluation of them. Judging by the evaluation of yuppie’s behavior we can see 
their conceited and arrogant moral image. The majority of respondents consider 
yuppies as successful and rich, but egoistic and one-sided people.     
RefeRences
1.  Маслова  В.А.  Когнитивная  лингвистика.  Минск:  Тетра  Системс, 
2004.-176 с.
2. Демьянков В.З. Фрейм // Кубрякова Е.С., Демьянков В.З., Панкрац 
Ю.Г.,   Лузина Л.Г. Краткий словарь когнитивных терминов. - М.: Изд-во 
Моск. Ун-та, 1996. - С. 187-189.
www.community.livejournal.com
3. The Cambridge thesaurus of American English. William D. Lutz. Cam-
bridge University Press 1994. 515 p.
4. The American Heritage Dictionary of Idioms. Christine Ammer 2003 
NY. 473 p.
5. American Civilization. An Introduction. 3d edition. David Mank and John 
Oakland. NY 2002. 364 p.
6. A people and a nation. A history of the United States. 2nd edition 1986. 
Boston 1038p.

серия 
ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ
65
7. Dictionary of American Slang 3d edition. Edited by Roberth Champton, 
Ph.D. Haper Collins Publishers NY 1995. 613 p.
Illustrated Oxford Dictionary. Oxford University Press NY 2003 1008p.
Cassel’s Dictionary of Slang. Jonathon Green. Cassel & CO 2000. 1316 p.
Түйіндеме
Берілген мақалада тәжірибие нәтижесінде «Яппи» концептінің 
ассоциациялық өрісі қарастырылады. Респонденттердің жауаптары 
яппи  тұлғасының  өмірлік  стилін  көрсететін  9 топқа  бөледі.  Бұл 
лексикалық бағалық компоненттері бар.
Резюме
В статье рассматривается ассоциативное поле концепта «Яппи», 
полученное в результате проведенного ассоциативного эксперимента. 
Ответы  респондентов  были  поделены  на  9  тематических  групп, 
описывающих  образ  яппи  и  их  стиль  жизни.  Ассоциативное  поле 
концепта «Яппи» имеет описательные и оценочные компоненты, 
причем оценка имеет преимущественно негативный характер.
ӘОЖ 372.881.151.212.2
КӘСІБИ ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ 
БІЛІМ ЖүЙЕСІ
А.Ф. Зейнулина
С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
XXI  ғасыр,  яғни  жаһандану,  өркениетті  заманда  қоғамдық  қызмет 
аясында мемлекеттік тілдің қажеттілігі мен қолданысы кеңейіп, оқыту мен 
үйретудің әдістемелерін жақсарту, оқытудың жаңа технологиясының озық 
тәжірибесін қолдану талабы күшейіп отыр. Бүгінгі күнде ақпарат көзерінің 
қоғам үшін, адамзат үшін маңыздылығы арта түскендігін күнделікті өмірде 
де байқауға болады. Осы ретте білім беру жүйесінде мамандардың дамыған 
ақпараттық ортада кәсіби шеберлікке жетуі бүгінгі күннің басты талабы. Бұл 
тұрғыдан алғанда мамандарға кәсіби қазақ тілін оқыту саласында ақпараттық 
білім жүйесінің алатын орны зор.
Ақпараттық  білім  жүйесі  ақпараттық  біліктілікті  дамытудың  бір 
көзі. Ол негізінен топтық оқытумен қатар жеке адаммен жұмыс істеугеде 
мүмкіндік береді, яғни оқытудың белсенді әдістерін қолдану арқылы тілдік 
жағдаяттарды игереді.

Вестник ПГУ №4, 2010
66
Ақпараттық  білім  жүйесінде  әр  маман  иесі  іздей  білу,  ақпаратты 
талдау, сақтау, салыстыру және жаңа ақпаратты жинақтай білу дағдылары 
қалыптасады. Ақпараттық білім жүйесін қалыптастыруда магистрант сыни 
тұрғыдан ойлана білуге, күрделі мәселелерді шешу, бірнеше мүмкіндіктердің 
ішінен бірін таңдай білу, өздігінен шешім қабылдау және оларды іске асыру 
үшін өзіне жауапкершілік ала алады. Сөз жоқ, бұл оқыту мен оқу арқылы 
жүзеге асады. Бұл мақсатты жүзеге асыруда алдымызға мынадай мақсаттар 
қойылу қажет: 
Мамандық  тақырыбына  қарай  қажетті  де  қызықты  мәліметтерді 
даярлау;
Ең қажетті тапсырмаларды әзірлеу;
Оқыту мен оқудың жұмыс жоспарын жасау;
Ақпарат алуға болатын білім мазмұнын жүйесін жасау;
Кәсіби  бағыттағы  мәліметтерді  тілдік  модуль  деңгейімен  жаңа 
ақпараттық технологиялар базасына тіркеу; 
Аталған жоғарыдағы төрт мақсатты жүзеге асыруда магистрант алдына 
төмендегідей міндеттерді қояды:
Кәсіби қазақ тілінің өз мамандығына қарай мазмұнын ажырату;
Іздену ресурстарының жоспарын жасау;
Ақпараттық мағлұматтарды зерделеу;
Кәсіби тіл дағдысының модулін жасау;
Мамандық тілін меңгерудегі нәтиже мен қорытынды;
Мамандық тілінің шығармашылық әлеуетін дамыту.
Ақпараттық  білім  жүйесінің  мазмұнын  құрастыруда  ақпараттық 
қызметтің біліктіліктерін, атап айтсақ, мәтіндік және кестелік ақпаратты 
іздеу, қайта өңдеу, сақтай білуді қалыптастыруды және дамыту, іздеу мен 
зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру өлшемдері жатады.
Магистранттардың ақпараттық білім жүйесінің құрлымына мынадай 
кезеңдерді  енгізуге  болады.  Біріншіден,  ақпараттық  –  бағдарламалық 
бағыт.  Бұл  бағытта  магистранттар  өз  мамандығы  бойынша  ақпарат 
көздерінен тақырыптың материалдарын жинақтайды. Мәтін түзілімін жасап, 
мазмұнымен танысады. Ақпараттық негізде түйіндеме жасап, нені үйрену 
мақсатын айқындайды.
Екіншіден,  рефлексиялық  –  бағалау  бағыты.  Аталмыш  бағытта 
магистрант ақпаратты игерудің негізгі формаларын анықтап, пайдаланылған 
ақпаратттың негіздемесі, оның берілген тақырыпқа сәйкестігі, мазмұн туралы 
сараптама – қорытындысы және мазмұнды игеру нәтижесі алынады.
Үшіншісі, операциялық – орындаушылық бағыт. Бұл кезеңде кәсіби тіл 
меңгеруші магистрант ақпараттық білім алудың ең негізгі кезеңінен өтуге 
тиіс. Бұл ретте мәтінге жоспар құру, мәтін мазмұнына сәйкес сұрақтар құру, 
сөйлемдегі сөздердің орналасу тәртібін реттеу, сөздерді мағынасына қарай 

серия 
ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ_69'>ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ
67
жұптастыру, теориялық сұрақтарға жауап беру – жалпы кәсіби мазмұндағы 
мәтінмен кешенді түрде күрделі жаттығу жұмыстары жүргізілу қажет.
Төртіншіден,  практикалық  –  коммуникативтік  бағыт.  Оқыту 
бағдарламасын  игерту  мақсатында  аталмыш  бағыт  мазмұны  өздігінен 
жұмыс  істеуге  мүмкіндік  туғызады.  Коммуникативтік  қабілетті  дамыту 
үрдісінде ең басты ұстанатын принцип- мамандыққа қатысты терминдерді 
сауатты қолданып, лексикалық – семантикалық әр түрлі тұрғыдан түсіне 
алуы қажет.
Ұсынылып отырған оқыту бағыттары магистранттарға кәсіби маман 
тілін  қазақ тілінде тиянақты да сауатты, мазмұнды да дұрыс қолданысқа 
түсіруде келесі ұстанымдарды басшылыққа алғанымыз жөн.
- магистранттардың мамандыққа қатысты ақпараттарды қазақ тілінде 
жеткізе алуы;
- негізгі тілдік категорияларды жетік меңгеруі;
-  магистрант  өз  идеясын  кәсібилік  деңгейде  тіл  сауаттылығын 
танытып,сөйлемдерді синтаксистік тұрғыдан құрастыра алу;
-  мәтін  мазмұнын  стандартты  емес  нысанда  жеткізе  алуы,  яғни 
шығармашылық, уәждемелік, виртуалдық, түрлі ақпараттық – танымдық 
формада болуы;
  -  кәсіби  қазақ  тілін  игеруге  қойылатын  ақпараттық  –  техникалық 
орындай білуі;
- магистранттардың өз мамандығына қатысты кесте,суреттер,графикалық 
иллюстрациялар т.б кескіндеме жиынтықтарын апараттық – техникалық 
құралдарда орындап,кәсіби қазақ тілінде шығармашылық әлеуетін таныту. 
Магистранттар ақпараттық білім негізінде нақтылы тапсырма орындай 
отырып,  меңгеруге  тиісті  білім  мен  біліктің  кешенді  жүйесін  жасап, 
ғылымилық,  түсініктілік,  жүйелілік,  бірізділік,  сабақтастық  және  т.б. 
дидактикалық қағидаларға негізделеді. Осы ретте магистранттардың кәсіби 
тілді  ақпараттық жүйеде игерудің дидактикалық жүйесі, яғни біртұтас үрдісі 
қалыптасады.
Мамандыққа  байланысты  тілдік  лексиканы  оқыту  әдістемесінде 
тезаурустық  –  нысандық  тәсілді  қолдану  әдісі  түрлі  профильді  маман 
тезаурусын қалыптастыру технологиясына жаңаша қолдануға мүмкіндік 
беретін,  мамандық  бойынша  түп  нұсқалық  мәтіндерді  оқу  үшін  білім 
көрсетудің күшті құралы болады, ол қоғамдық маңызы және ерекше ақпараты 
бар және болашақ маманның ғылыми ой – өрісін кеңейтетін,оның қарым 
– қатынастық жетіктігін тереңдететін арнайы түпнұсқалық әдебиетті оқу 
үшін мамандандырылған қазақ тілі лексикасының меңгерген әр профильді 
мамандардың қажеттілігін арттырады.
Магистранттарға тілдік білім жүйесін қалыптастыруда ақпараттық оқыту 
бағдарламаларын құру тікелей оқу қызметінің технологиясымен байланысты. Ол 

Вестник ПГУ №4, 2010
68
үшін мамандық мазмұнына бағытталған бағдарламалық және модульдік оқыту 
ойларының негізінде біртұтас дидактикалық жиынтықты құру негізін жасау 
қажеттілігін туғызуымыз қажет. Ол үшін кешенді оқыту әдістерін жинақтап, білім 
мазмұнын анықтап алғанымыз дұрыс. Атап айтсақ, оқыту материалын талдау, 
синтездеу, жалпылау арқылы теориялық әдісті жүзеге асырған тиімді.
Сонымен қатар дидактикалық мақсатта терминологиялық материалдарға 
лингвистикалық  сипаттама  беру  арқылы  моделдеу  жүйесін  жүзеге 
асыру. Мәселен, компьютерлік оқыту бағдарламасы қолданудың білімдік 
кестесін құрылымдастыру, оқыту модульдерін құрастыру, компьютерлік 
модульдердің ілесуін өңдеу.
Білім мазмұнын сандық және сапалық талдау, яғни статистикалық әдіс 
арқылы мамандық тілінің игерілу нәтижесіне сараптама жасау мүмкіндігі 
туады.
Ақпараттық білім жүйесінде әрбір жаттыққан білім жоғары деңгейдегі 
тапсырмаларды орындауға көмек бере алуы тиіс. Бұл жағдайда алгоритмдік 
деңгейде орындалатын жаттығулар жүргізілуі қажет. Оларды төмендегідей 
сипаттауға болады:
- Ауызша сөйлеуге қажетті мамандыққа қатысты материалдармен өзара 
салыстыра отырып,  келесі игерілуге қатысты материалдың ерекшеліктерін 
ажырата алуға негізделген болуы;
- Мамандық тіліне қатысты ауызша сөйлеу мақсатымен сөйлемді дұрыс 
құрай алуға машықтандыратын болуы қажет;
- Ақпараттық тапсырмада тілдік білімнің тақырыптардың желісі үзілмей, 
өзара байланысып, бірін – бірі толықтырып, жүйенің сақталуы;
- Берілген ойды, пікірді, мазмұнды жалғастыратындай болуы;
- Мамандыққа қатысты алынып отырған мәтін жиынтығында ақпарат 
көзі ғылыми көзқарасын қалыптастыруға арналған болуы (реферат, рецензия, 
баяндама, өз ойын, пікірін қосатын тапсырмалар).
Ақпараттық білім жүйесінде мамандыққа қатысты материалды игерту 
ғана емес, сол сияқты өзінің ойын кәсіби деңгейде және ғылыми машықта 
өзінің ойын айта білу, өзгенің ойын түсіне білу керек. 
Қарым  –  қатынас  үдерісінде  сөйлеуші  мен  тыңдаушының  санасы 
негізінде  сөйлеудің  мазмұнына  бағытталады,  олар  ойды  жеткізуде  тілді 
қолдану жолдарын ойлап жатпайды, себебі ол іскерлік автоматталған болады, 
тілді игеру автоматталған жағдайға жеткізілу керек.
Ең  бастысы,  магистранттар    мамандыққа  қатысты  мәтіндердің 
құрылымына талдау жасау қабілетімен жиі және жүйелі жұмыс жасалыну 
қажет. Ол магистранттардың өз бетінше баяндау арқылы өз ойын айтуға 
үлгі болады.
Мәтіннің құрылымына талдау жасау арқылы магистранттардың кәсіби 
тілін дамыту әрекеті орындалады. Мәтіннің құрылымдық бөліктеріне түрлі 

серия 
ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ
69
блоктық тақырыптар бөлу арқылы  баяндаудың логикасын түсінуге, жалпы 
мәтіннің мазмұнын есте сақтауға көмектеседі. Ақпараттық мазмұндаудың 
негізгі формаларын былайша саралауға болады:
1. Мәтіннің мазмұнын толық сақтау арқылы ақпараттау.
2.  Мазмұндау  барысында  лексикалық  материалдың  кейбір  бөлігін 
синонимдермен алмастыру.
3. Қысқаша ақпарат.
4. Пайымдау ақпарат.
5.  Логикалық  байланысы  бұзылған  мәтіндерді  қалыптастырып, 
ақпараттау. 
Ақпараттық  мазмұндау  формалары  арқылы  магистрант  кәсіби 
мазмұндағы мәтіннің нақты түсінігін қалыптастырады, өз ойын дәлелдей 
білу дағдысы мен іскерлігін дамытады. 
Кәсіби  тілдік  білімді  жетілдіру  жүйесінің  тағы  бір    тиімді  жолы  – 
пайымдау.  Пайымдау  –  мәтіннің  негізгі  өзегін,  мазмұнын  игерту  болып 
саналады. Ол үшін магистранттар ауызша да, жазбаша да жұмыс жасап, 
төмендегідей іскерліктерді қалыптастырады:
Кәсіби мәтіндегі ойды айтудың тақырыбын талдау;
Сөйлеудің  нақты  түрін  құру  яғни  талқыланған  затты  жан–жақты 
қарастырып, біреуін таңдау;
Негізгі мағынаны қысқа әрі нақты құру;
Дәлелдеудің жүйесін құру;
Талқылаған мәселені қорытындылау;
Айтылған мәселеге өзінің ғылыми көзқарас – пікірі;
Тілдік  құралдарды  айтылым,  жазылым  үрдісінде  сауатты  қолдана 
білу.
Кәсіби  мәтінді  мазмұндауға  үйрету  жұмысы  белгілі  бір  жүйемен 
жүргізілу қажет. Магистрант оқыған кейбір нысанды жаттап, түсініп, есінде 
қалдыра  білу мүмкіндігімен ерекшелену керек. Егер ол ақпараттағы сөйлемді 
жатқа қайыра айтып бере алмаса, жеке сөздердің түсінуі мен түсінбеуіне назар 
аударылып, түсініксіз сөздің мәні анықталады. Мұндайда жеке сөйлемдердегі 
ой – пікірлерді есіне сақтап, ретімен айтып беру талап етіледі. Жеке сөйлемнің 
мағынасын түсініп, жаттап алу дағдысы қалыптастырылады.
Сонымен қатар сабақта үнемі ақпараттық формуласы бар салыстырмалы 
кестелерді пайдалануға болады. Грамматикадан берілетін мағлұматтарды 
бекітіп,  дұрыс  жазуға  дағдыландыру  үшін  төмендегідей  жаттығу 
жұмыстарының жүргізілгені құп болады.
1. Сұрақтар бойынша сөйлем құрастыру.
2. Аяқталмай қалған сөйлемдерді, сөздерді толықтырып жазу.
3. Көп нүктенің орнына мамандыққа қатысты сөздерді қатыстырып, 
сөйлем құрастыру.

Вестник ПГУ №4, 2010
70
4.  Мамандыққа  қатысты  жеке–жеке  берілген  сөздерден  сөйлем 
құрастыру.
5. Жалғау, жұрнақтары көрсетілмеген сөйлемдерді дұрыс жазу.
6. Орны ауыстырылып берілген сөздерден сөйлем құрастыру.
7.  Өзін–өзі  сыни  тұрғыдан  тексеру  бағытындағы  кешенді  жатжазу 
жұмысы.
8. Орысшадан қазақшаға, қазақшадан орысшаға аудару.
9. Берілген сөздерді  ауызша немесе жазбаша жіктеу, септеу.
Байланыстырушы мәтіндермен жұмыс істеу магистранттардың сөйлем, 
мәтіндік бірлік сияқты байланыстырушы тілдік бірліктерді тиімді    игеру 
дағдысын дамыту үшін керек. Бұған қоса магистранттардың сөйлеу мәнері, 
сөздің  астары  мен  мағынасы  сияқты  экстролингвистикалық  бірліктерді 
қалыптастыруға  ықпал етеді. Осы ретте білім мазмұнының топтастыру 
стратегиясын  құрып,  тест  –  интервью  мүмкіндігін  жасауға    болады. 
Мысалы, экономика мамандығына байланысты мынадай ақпараттық білім 
бақылауының кестесін ұсынуға болады. Бұл кесте арқылы магистрант өзінің 
мамандығына қатысты тілдік білімін жүйелендіріп, өзін тексере алады. 

серия 
ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ
71
Топтастыру стратегиясы
 
Банк 
Қосымша қызметі қандай? 
Ықтимал жауап: 
Несие береді 
Не істейді?  
Ықтимал жауап: 
шетел валютасымен жұмыс 
істейді 
 
 
 
Мамандыққа қатысты 
мəтін мазмұны 
Қандай қызмет 
жасайды? 
Кəсіптік тірек 
сөздер, ресурсы 
қандай? 
Мəтіндегі сөздер 
полисемиясы 
Кəсіби тілдің 
қолдану ортасы 
мен өрісі  
Кəсіби тілдің 
сөздік қоры 
Мəтіндегі кəсіби 
сөздердің қолдану 
жиілігі 
Не береді? 
Ықтимал жауап: 
клиенттерге кепілдік береді 
Не сатады?  
Ықтимал жауап: 
акция сатады 
 
Не ашады? 
Ықтимал жауап: 
есеп шотын ашады 
Нелері бар? 
Ықтимал жауап: 
депозиттері бар 
 
Кәсіби  қазақ  тілін  магистранттарға  оқытуда,  білім  алушылардың 
тұлғалық  дамуындағы  психологиялық  ерекшеліктерін  ескертуде 
мол  мүмкіндікке  жол  ашатын  білімдендірудің  бірі  –  ақпараттық 
жүйенің  құралдары.  Осы  орайда,  біз  оқытуды  компьютерлендіру  үрдісін 
магистранттардың ғылыми жеке тұлға ретінде дамуына, оның субъективті 
көзқарасының қалыптасуына өзіндік танымының, шығармашылық ізденісінің 
ашылуына  түрткі  болатын,  жеке  тұлғалы-әрекетті  қатынас  шеңберінде 
қарастыру керектігін өз жұмысымызға арқау етеміз. Компьютерлік оқыту 
технологиясы  белгілі  бір  мақсатты  көздей  отырып,  пайдаланылғаңда: 
ынталық, ақпаратты, қарым-қатынасты, дамытушы, бақылаушы және тағы 
басқа көптеген педагогикалық мүмкіндіктер жиынтығы жүзеге асырылады. 
Бұл  компьютермен оқыту жағдайындағы магистранттың дербес іс-әрекетін 

Вестник ПГУ №4, 2010
72
басқарудың  маңызды  бір  аспектісі  болып  табылады.  Қазіргі  уақытта 
ғалымдар іс-әрекет категориясының білім алуда методологиялық маңызын 
баса көрсетеді. А.М. Леонтьев, П.Я. Гальперин, Л.С. Выготский, т.б. ғалымдар 
еңбегіңде жеке тұлғаның іс-әрекетінің дамуы, оны жүзеге асыруы оның 
алдына қойған мақсаттарға жетудегі міндеттерді орындауға белсенділігімен 
байланысты болады деген пікір айтылады. Оқытуда компьютерді қолдану 
магистрант  белсенділігін арттырады. Тіл үйренуге берілетін тапсырмаларды 
өз  бетімен  орындауға,  белгілі  бір  проблемалық  жағдаяттарды  шешуге 
деген талпыныс белсенділігін оятады. Білім алушының ойлау әрекетін тіл 
меңгеруге қарай бағыттауда оқытудың нақты мақсаты айқын анықталуы 
қажет. Бағдарламалап оқытудың басты бөліктері, яғни:
- басқарылатын объект (магистрант),
- кезең-кезеңмен жүзеге асырылар бағдарлама,
- жүйелі кері байланыс,
- басқарудың оқу үрдісінде болуы білімгерлердің өз бетімен компьютер 
арқылы тіл меңгерулерін қамтамасыз ету кәсіби қазақ тілінің абыройлы 
міндеті деп санаймыз.  Қорыта келгенде, білім мазмұнының нәтижелілігі 
үшін бұл қатысымдық бағыттағы жұмыстар жақсы нәтижелер беретінін 
дәлелдеді. 
әдебиеттер:
1. Тілеуова С. Жоғары мектеп педагогикасы. Шымкент, 2004. - 140 б.
2. Махмудов М.И. Современный урок. – М.: «Педагогика» , 1999.
3.  Букенова  Ж.  «Кәсіби  қазақ  тілін  меңгертуде  копьютерлік  оқыту 
технологияларды қолдану негіздері». «Ұлағат» ғылыми-психологиялық және 
педагогикалық басылым. 3. 2008.
Резюме
В  данной  статье  рассматривается  обучающая  основа 
информационных знаний по профессиональному казахскому языку, а 
также сделан анализ методики преподавания этой системы. 
Resume
The article studies the teaching basis of the professional Kazakh 
language informational knowledge. The analysis of the system teaching 
techniques is also introduced here.

серия 
ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ
73
УДК 882.151.212.2.091
КАЗАХСКАЯ ЛИТЕРАТУРА В СОВРЕМЕННОЙ 
ЗАРУБЕЖНОЙ РЕЦЕПЦИИ
Ж.Б. Ибраева, Н.В. Васильева
Инновационный Евразийский университет, г. Павлодар
В каждой многонациональной стране возникает проблема межэтнического 
общения, понимания, взаимодействия между народами, проживающими в 
едином социуме.
При изучении национальных литератур неизбежно встает вопрос об 
отношении истории культуры, место, занимаемое в мировом литературном 
процессе.
Этими  вопросами  занимается  компаративистика  -  сравнительно-
историческое литературоведение, раздел истории литературы, изучающий 
международные  литературные  связи  и  отношения,  сходство  и  различия 
между литературно-художественными явлениями в разных странах.  Сходство 
литературных фактов может быть основано, с одной стороны, на сходстве 
в  общественном  и  культурном  развитии  народов,  с  другой  стороны  — 
на  культурных  и  литературных  контактах  между  ними;  соответственно 
различаются:  типологические  аналогии  литературного  процесса  и 
«литературные связи и влияния». Обычно те и другие взаимодействуют, что, 
однако, не оправдывает их смешения.  
Предпосылкой сравнительно-исторического литературоведения является 
единство  социально-исторического  развития  человечества.  В  результате 
сходных общественных отношений у разных народов в развитии разных 
литератур  в  одну  историческую  эпоху  могут  наблюдаться  историко-
типологические аналогии. Предметом сравнительно-исторического изучения 
с  этой  точки  зрения  могут  быть  отдельные  литературные  произведения, 
литературные жанры и стили, особенности творчества отдельных писателей, 
литературные направления. Так, в средние века у разных народов Востока и 
Запада черты такого сходства обнаруживает народный героический эпос; в 
период расцвета феодализма — рыцарская лирика провансальских трубадуров, 
немецких миннезингеров, ранняя классическая арабская любовная поэзия, 
стихотворный  рыцарский  роман  на  Западе  и  «романический  эпос»    в 
восточных литературах [1, c.3].
Веселовский А.Н. высказал идею, в значительной степени определившую 
методологию сравнительного литературоведения. Он писал: «Заимствование 
предполагает  встречную  среду...»  [2,  c.256].  Эта  идея  русского  ученого, 
перенесенная на проблему рецепции, предполагает, что рецепция - активный 

Вестник ПГУ №4, 2010
74
акт  переработки,  трансформации  воспринимаемой  информации,  а  не 
пассивное ее усвоение, механическое заимствование и повторение. Поэтому 
исследование рецепции того или иного западного писателя должно вестись с 
учетом того, что А. Н. Веселовский называл «встречным течением» [2,c.132] 
в  воспринимающей  культуре,  в  контексте  исторических,  литературных, 
культурных  тенденций,  характерных  для  определенных  этапов  развития 
страны и литературы-реципиента.
В  работах  В.  М.  Жирмунского  отмечено,  что  художественное 
произведение  изучаемого  писателя,  «становится  действенным  фактором 
других литератур <...> оно включается в развитие этих литератур как явление 
общественной идеологии, в известном отношении равноправное с продуктами 
национального творчества» [1, c.5].
В  последние  десятилетия  литературоведческая  мысль  проявляет 
повышенный интерес к вопросам рецепции.
Литературоведы рассматривают разные аспекты русско-зарубежных 
связей: от восприятия философско-эстетических взглядов того или иного 
писателя до функционирования отдельных литературных образов в сознании 
русскоязычного читателя и их освоения отечественной литературой. 
Наряду с этим, также внимание было уделено рецептивной эстетики 
или критике – направление в литературоведении, исходящее из идей, о том, 
что произведение полностью реализует свой потенциал только в процессе 
встречи, контакта литературного текста с читателем.
В  Казахстане  компаративистика  стала  развиваться  в  60-х  годах  
XX  века,  в  90-х  годах  XX  века  все  больше  литературоведов  занялись 
изучением данного направления. Это связанно, прежде всего, с развитием 
казахской литературы, которая проходила в два этапа: в советский период 
и  с  обретением  независимости  Республикой  Казахстан.    С  середины  
XX  века  происходит  перевод  на  иностранные  языки  произведений 
выдающихся казахский писателей, в которых отражены жизнь, творчество, 
обычаи, условия жизни казахского народа.
С  обретением  независимости  расширяются  границы  государства, 
устанавливаются связи с другими государствами: Турция, Индия, Иран, Китай 
и т.д., раскрываются своеобразия произведений отечественных представителей 
литературоведения. В это же время происходит популяризация казахской 
литературы, активизация международных рецепционных процессов, создание 
своеобразного  имиджа  Казахстана.    Художественные  переводы  являются 
связующим звеном в освоении и осмыслении казахской литературы.  
По мнению Машаковой А.К., немаловажный вклад в развитее казахской 
литературы  внесло  сотрудничество  Казахстана  с  ЮНЕСКО,  которое 
содействовало активизации международной рецепции казахской литературы 
в период независимости Казахстана. 

серия 
ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ
75
Мировое наследие таких классиков казахской литературы как Мухтар 
Ауэзов, Абай Кунанбаев, Олжас Сулейменов и других писателей являются 
исключительно  важным источником накопления, осмысления и углубления 
знаний по истории казахской литературы, современные тенденции развития 
литературоведения. 
Нарымбетова К.А. говорит о важности освоения казахских образов в 
трудах представителей Казахстана, которые явились началом плодотворного 
восприятия казахской литературы в мире.  
В рассмотренных работах отмечено, что американские представители 
сравнительного  литературоведения  особое  внимание  уделяют  проблеме 
национального самосознания в фольклоре и языке.
Перевод  на  иностранные  языки  произведений  Абая  Кунанбаева  и, 
соответственно, зарубежная рецепция его творческого наследия приобрели 
широкий размах к 1995 году, когда вся мировая общественность праздновала 
его 150-летие. В Иране была издана книга «Произведения и мысли Абая», в 
Пакистане – «Избранные стихи Абая Кунанбаева», а в Турции – «Избранные 
произведения Абая». «Слова назидания» появились на китайском, корейском 
и монгольском языках. Таким образом, благодаря творчеству Абая получили 
развитие литературные и культурные контакты с зарубежными восточными 
странами. Особенностью этих взаимоотношений стал тот факт, что восточные 
литературные  деятели,  проявляя  почтение  к  духовным  национальным 
лидерам, безоговорочно возвели Абая в ранг Учителей Востока.
В  юбилейный  год  Абая  во  многих  пакистанских  газетах  появились 
статьи,  посвященные  Абаю  Кунанбаеву.  Пакистанские  авторы  уделяли 
особое внимание роли казахского поэта в духовном развитии народа, они 
отмечали, что «книгу «Слова назиданий» будут читать и через 50, и через 
100 лет, чтобы только понять …достойны ли мы называться последователями 
Великого Учителя» [3, c.98].
Процесс  перевода  на  иностранные  языки  произведений  Абая 
продолжается  и  по  настоящее  время.  В  2001  году  были  изданы  «Слова 
назидания» на немецком языке и «Лирика Абая Кунанбаева» на болгарском 
языке, в 2007 году появились «Слова назидания» на арабском языке.
По мнению литературоведа Ш.К. Сатбаевой, которая говорит о том, 
что «проявление интернационализма казахской литературы выражается в 
способности поэтов жить жизнью других народов, чувствовать их, проникать 
в  мир  их  жизнеустройства  и  художественных  открытий,  в  разработках 
международной тематике». 
В советский период произведения Ауэзова были переведены почти на 
все европейские языки. В период независимости Казахстана на французском, 
голландском  языках  появились  ранее  не  переведенные  произведения 
казахского писателя. В юбилейном году Ауэзова его литературное наследие 
было переведено на турецкий, китайский, фарси и урду языки.  

Вестник ПГУ №4, 2010
76
Оценка  творчества  Мухтара  Ауэзова  была  положительной, 
преобладала  восторженная  реакция  со  стороны  зарубежных  писателей  и 
литературоведов. 
Изучение исследователей жизненных и творческих путей выдающихся 
классиков  казахской  литературы  ведет  к  росту  зарубежных  читателей  и 
ученых к глубокому освоению всей казахской литературы.
Творчество  Олжаса  Сулейменова  является  одним  из  важнейших  в 
литературе молодого Казахстана. 
 Наибольшую известность казахский поэт получил во Франции, где было 
издано несколько поэтических сборников казахского поэта.  Казахстанские 
литературоведы  разделяют  точку  зрения  французских  исследователей  о 
том,  что  поэзия  О.  Сулейменова  «захватывающа  и  оригинальна,  полна 
парадоксов» [4, c. 90]. «Магическое влияние его таланта» [4, c. 90] ощутила 
на себе читательская аудитория Франции, что наглядно свидетельствует о 
достойном признании его творчества во Франции.
В советское время он был одним из первых, чьи работы переводились 
на иностранные языки и были в числе первых обсуждений за рубежом. 
Зарубежных  читателей  поэзия  Олжаса  Сулейменова  притягивала 
и  захватывала,  так  как  его  поэтические  произведения  были  написаны 
оригинальным  современным  языком,  тематика  стихотворений  была 
разнообразна, к тому же в его стихах и поэмах были представлены глубокие 
раздумья о судьбе всего человечества, которые органично переплетались с 
национальным темами. 
Важными  факторами  литературной  рецепции  являются  в  своей 
совокупности творческие контакты с иностранными литераторами, а также 
профессиональные поездки литературных деятелей за рубеж. 
В  рассмотренных  положениях  отмечено,  что  обращение  к  опыту 
мировых  литературных  деятелей  стимулирует  развитие  отечественного 
литературоведения  и  позволяет  выработать  новый  уровень  углубленного 
понимания  национальной  литературы.  В  истории  казахской  литературы 
наиболее  важными  фигурами,  вокруг  которых  концентрируется  процесс 
зарубежной рецепции казахской литературы, являются Абай Кунанбаев, 
Мухтар Ауэзов,  Олжас Сулейменов и многие другие.
Исследование рецепции казахской литературы имеет большое значение 
для определения её места в мировом художественном процессе. В результате 
чего очевидным и зримым является статус казахской литературы как составная 

жүктеу/скачать 1,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: