Филологическая 1 ÏÌÓ ÕÀÁÀÐØÛÑÛ ÂÅÑÒÍÈÊ ÏÃÓ филологическая серия

Вестник ПГУ №4, 2010
38
– қатынасынан туған шындық,өмірлік оқиғалар тізбегі десек, осының өзі 
сюжетте адамдар мен заттардың тұтасқан ішкі - сыртқы қимыл, әрекет жүйесі 
ретінде, кәдімгідей қозғалыс, белгілі бір даму үстінде көрінеді. Сондықтан 
болса керек, «сюжет дегеніміз, - дейді Горький,- жалпы алғанда, адамдардың 
өзара қарым- қатынасы, байланысы, қайшылықтары, жек көру, жақсы көру, 
әр характердің, типтік өсу, жасалу тарихы» - деп ғалым З. Қабдолов «Сөз 
өнері» монографиясында сюжетке осындай анықтама береді [1].
Бұл  еңбекте  ғалым  «сюжет  кез  -  келген  көркем  шығармада  бола 
бермейді» - деп лирикалық шығармалардан мысал келтіреді. Біз қарастыратын 
лирикадағы сюжет мәселесі болғандықтан, өлеңде сюжет бар ма ?- деген 
сұраққа  жауапты  ғалым  Қ.П.  Мәшһүр-Жүсіповтің  «Лирикадағы  сюжет 
мәселесі» атты ғылыми мақаласын негізге аламыз: «Лирикадағы сюжет бола 
бермейтіні туралы пікірдің орыс әдебиетін де,қазақ әдебиетінде кең тарап 
отырғанын айта келіп, түбегейлі шешіліп бітпеген мәселе екенін айта келіп 
орыс ғалымдары: Г.Л. Абрамович пен Л.В. Шепилованың тұжырымды алға 
тартартады. Орыс ғалымы Л.В. Шепилова: «Эпос пен драмаға қаағанда, 
лирикалық шығарма сюжет өрістеуінің басқаша түрімен сыйпаталады- [2] 
дейді де, «сюжетсіз» делініп жүрген біраз өлеңдерден мысалдар келтіріп, 
онда да өзіндік сюжет барын дәлелдейді. Г.Л. Абрамович: «Қағида бойынша, 
лирикалық шығармаларда оқиғалар жүйесі болмайды.Бұл бірақ сюжетсіз 
дегендік емес. Онда  да сюжет күрес пен даму үстіндегі әсерлену, ой, сезім 
қозғалысы ретінде көрінеді» [3] - дейді.
Талас жоқ эпос пен драмада сюжет қандай болса, лирикада да сондай деп 
айтуға болмайды. Лирика сюжетінің өзіндік ерекшелігі бар. Тіпті, лириканың 
өзін шартты түрде «оқиғалы», «оқиғасыз» деп бөлген де, оның әрқайсысының 
өзіндік сюжет ерекшелігі бар екенін ұмытпау лазым.
Эпоста  адамдар  қарым  -  қатынасы    неғұрлым  кең  алынады  да,  ол 
қатынастың туа бастауы - бәрі қамтылады. Ал лирика соның бәрін алмайды, 
көбіне, үнемі дерлік, соның бірер сәтін бөліп көрсетеді. Бірақ осы орайда, 
мына жәйтті еске алған жөн. Лирикада адам көңіл күйінің бірер сәті бөліп  
алынғанда, ол өзіне дейінгі және кейінгі шақтармен мүлде байланыссыз, шорт 
кесіліп алынбайды. Сол алынған «сәтке» бұрынғының да,кейінгінің де аз да 
болса ықпалы, шарпуы тиіп тұрады [4] 
Ұлы ақын Абай шығармаларында оқиғалы өлеңдер көптеп кездеседі.
Соның бірі «Асқа, тойға баратұғын» өлеңі шағын ғана сюжеттен құралған.
Он шуамақтан тұратын бұл өлеңнің алғашқы шумағы:
Асқа, тойға баратұғын
Жаны асығып жас жігіт,
Қолға кетті жауға бір күн,
Тірі адамның ісі- үміт. 
Бұл сюжеттің басталуы, латынша дәйектемесі болса, келесі шумақта:

серия 
ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ
39
Қозғады жау батыр ерді
Жауға сойқан салғалы
Қалыңдығы қала берді
Жатыр еді алғалы - деген шумақтағы ойды толықтырып,
Асықсаң да шырағым,
Саған деген құданың
Жазылған қандай жарлығы
Есіткен жоқ құлағың
- деген шумақта оқиға дамуы адамдардың өзара қарым -қатынасынан 
түрліше жағдайларға келуі шиеленіске жатады. Ал сюжеттің шарықтау шегі 
сюжеттік дамудың ең жоғарғы сатысы;адамдар арасындағы қимыл- әрекеттің 
мейілінше күшейіп, өрбіп жатқан жерін өлеңнің мына шумағынан көреміз:
Қалыңдық құшып сүюге
Күйеуіне ынтазар.
Келісімен тиюге
Дайындалған ойы бар - деп ақын қаһарманды әрі қарай іс-әрекетін 
дамытады.
Көйлегін ақтан тіккіштеп
Күні түні дем алмай,
Бітіруге жүр күштеп,
Асыққансып тоқтамай -  деген шумақтан ақын бір сұмдықтың болатынын 
іштей көрсете бастайды:
Сен асыққан екен деп
Алла әмірін өзгертпес
Айтқаның болар ма екен деп,
Мен қорқамын, көз жетпес деп шарықтап тұрған оқиға жалғасын тауып, 
шешуші кезеңге келеді. Мұны шығарманың шешімі дейді. 
Жара басты кеудені
Жаудан өлді ары үшін,
Ескермей өзге дүниені
«Аһ» деп өтті жар үшін деп ақын жігітті жау қолында қаза болғанын 
айтса, қыз тағдырын былай бейнелейді:
Жамандық тұрмас күттіріп,
Ел есітті, қыз білді
Ақ көйлегін біттіріп
Кебінім деп киді өлді....оқиға осымен аяқталып ақын шарықтау шегін 
трагедиямен аяқтайды.
Қол жетпеген некені
Сүйіп кеткен жан екен.
Көзің неге жетеді
Қосылмақ онда бар ма екен?
Шыны ғашық жар болса,

Вестник ПГУ №4, 2010
40
Неге өлдім деп налымас.
Онда  екеуі кез келсе,
Бірін бірі танымас. – [5] деп ақын оқиғалы өлеңді өзі түйіндеп осылай 
қорытындылайды. Өлең сырт қарасаң лиро эпос жырына сюжеті жағынан 
ұқсас.  Атап  айтқанда  «Қыз  Жібек»  немесе  «Қозы  Көрпеш-  Баян  сұлу» 
жырымен салыстыру болады.
Абайдың  «Қансонарда  бүркітші  шығады  аңға»  өлеңі  мен  табиғат 
лирикасына арналған «Жазғытұрым», «Қыс», «Күз», «Желсіз түнде жарық 
ай» тағы басқа өлеңдерін сюжетке бөліп талдауға болады.
Қазақтың  белгілі  ақыны,  фольклоршы,  тарихшы  Мәшһүр-Жүсіп 
Көпеевтің өлеңдері оқиғадан тұрды, оның да сюжеті бар. Соның бірінен 
мысал  келтірсек,  Мәшһүр-Жүсіптің  Мәдиге  сәлемі.  Сюжеттің  басталуы 
өлеңнің басындағы екі шумақта:
Аман сау жатырмысың Мәди батыр,
Тұтқын боп бұл түрмеде әркім жатыр...
Жуымас аққа пәле деген сөз бар,
Қалас боп құтыларсың бір күн ақыр.
Жаңбырдай жауа берген көздің  жасы
Ат пенен не көрмейді ердің басы
Шөп шулап, ағаш шулап сәлем айтты,
Он екі қазылықтың тау мен тасы - дегені ақынның амандасуы немесе 
сәлем жолдауы болса, сюжеттің дамуы мына шумақта анық байқалады:
Біз елден шығып едік өткен қыста
Болмады, оңалмадық асығыста,
Қағыстық бір-екі ауыз амандастық
Анадай ат үстінде тұрып тыста 
Құмарым тарқамады көріп көзбен.
Білмеймін жүргеніңді қай түрлі ізбен,
Кіруге қайта-қайта қарауылшы
Қарайды ұрсып зекіп жаман көзбен - деп  өткен оқиғаны айта келіп, кәзіргі 
оқиғамен сабақтастырады. Оқиға бұл шумақтарда дамып келеді де Мәшһүр 
Жүсіптің Мәдиге айтқан мына сөздері оқиғаның шарықтау шегіне жатады.
Бекітіп талай ерді кісендеген
Сонда да ажал келмей кісі өлмеген.
Басына біркемшілік түскен кезде,
Рас деп шындығына бір сенбеген.
Жүргенде басы боста жігіттікпен
Кісі көп баратұғын  «мен сендікпін»
Жаныңда жүз бір достан бірі қалмас,
Түсер күн болған күнде бір кемдікпен - деп ақын адал дос пен амал 
достықты айыра айтып беруі,алдыңғы өмірден үміт үзбе деген ойын тағы 
былай өрбітеді:

серия 
ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ
41
Ақ сұңқар аспандағы түсер торға,
Өрлеген өнерпаздар жығылды орға
Ес кетіп жан шыққандай іс болғанда,
Құтылып кейбіреулер шығар зорға - деген ақын сөздерінің соңын ақыл 
айтып, сөз қадірін түсін деген өлең жолдарын сюжеттің шешімі болады:
Ниеттің болу керек хаққа дұрыс
Әркіммен жасай берме жанжал ұрыс
Зынданда жалғыз жатқан сен емессің,
Әр түрлі жақсылар бар қылған қоныс.
Жақсылыққа тырмыса бер, басшы бала
Қадірін білсең сөздің нұрлы гауһар
Сырға қыл құлағыңа әнші бала
Бұл сөзді айтушы ағаң Мәшһүр Жүсіп
Елдей боп қара басы жүрген көшіп,
Сен қадіріне жетпесең болып зайғы,
Жоғалып қалған бір сөз жерге түсіп
Бұл жерде сен де кәріп (ғаріп) мен де кәріп,
Мойны ұзын алыс жерде жұртым қалып,
Күшім жоқ, ақылдасар кісім де жоқ
Кететін ерікке қоймай жұлып алып.
Сәлем жолдаған өлеңнің әрбір шумағы жекелеген оқиғалардан тұрып, 
оны  байланыстырып  тұрған  сюжет  элементтері  екені  белгілі.  Белгілі 
тақырыпқа жазылған «Ит дүние», «Айқап» туралы, «Жарты нан» хикаясы, 
«Мәшһүрдің өзін таныстыруы» тағы басқа өлеңдерін оқиғалы өлеңдердеп 
сюжет құрлысына талдауға болады.
Абай дәстүрін жалғастытырушылардың бірі ақын, философ Шәкәрім 
Құдайбердіұлының  өлеңдерін  де,  осы  тақырыпқа  байланысты  талдауға 
болады. Ақынның өлеңдер жинағындағы «Бәйшешек бақшасы» деп аталатын 
өлеңдер топтамасының барлығы да сюжетке құралып жазылған өлеңдер.
«Бір  ханның  кеудесіне  жара  шықты»  деген  оқиғалы  өлеңді  алсақ, 
сюжеттің басталуы:
Ханның кеудесіне жара шығуы, оны балгердің он бес жастағы баланың 
өтімен  емдеу  керектігін  айтады.  Оқиғаның  әрі  қарай  дамып  отырады  да 
Ата анасының ханға баласын сатуы,ханның қазыдан Емдеген дұрыс па кісі 
өлтіріп? деген сұраққа жас ұлдың ата анасы разы болса, дұрыс деген қазының 
сөзі сюжеттің  байланысына жатады. Енді оқиғаның дамуы яғни оқиғаның 
шарықтау шегі баланың хан алдында тұрып:
«Адамдар әділет пен мейірім бар» деп
Естілер мұны білмей неге шатты? - деп айтқан сөзін жатқызсақ, шешіміне 
ханның баланы жазықсыз өлтірмей, бетінен сүйіп аяуы және ақынның осы 
өлеңнен оқырманға айтқан түиінін жатқызуға болады.

Вестник ПГУ №4, 2010
42
ұнан қандай гүл тердік, оқығандар.
Құр жазуға қарама, сырын аңғар.
Бірі өлтір деп баласын малға сатып,
Бірі өлімге шыдаған неткен жандар [6].
Шәкәрімнің «Наушеруан аңда жүріп киік атқан», «Бір ханда екі ұл 
бопты бір туысқан», «Бұл ән бұрынғы әннен өзгерек» тағы басқа ақынның 
өлеңдерін дәл осылай сюжетке бөлуге болады.
Қорыта айтқанда, Абай, Шәкәрім, Мәшһүр-Жүсіп өлеңдерін талдай 
отыра, лирикада сюжет барына анық көзіміз жетеді.
әдебиеттер
1. Қабдолов З. «Сөз өнері», ІІ том, - Алматы. 1983. - 175-176 бет.
2. Шепилова Л.В. Введение в литературоведение. - М.,1968. - с.265.
3. Абрамович Г.Л. Введение в литературоведение. - М., 1970.  - с.133
4. Қ. Мәшһүр-Жүсіпов, Өлең сөздің патшасы. - Алматы, 1990. - 33-34б.
5. Құнанбаев А Толық шығармалар жинағы. - Алматы, 1961. - 175-176 б
6. Шәкәрім Құдайбердиев шығармалары - Алматы: «Жазушы», 1988. 
- 152 б.
Резюме
В  произведениях  Абая,  Машкур-Жусупа,  Шакарима  были 
рассмотрены  лирические  сюжеты.  Доказано  наличие  лирических 
сюжетов.
Resume
Lyrical plots are considered in the works of Abai, Mashkhur Zhusup 
and Shakarim. The presence of lyrical plots is revealed.
УДК 81’1.001.5
К ИСТОРИИ РАЗВИТИЯ МЕТОДА  
АССОЦИАТИВНОГО ИССЛЕДОВАНИЯ
Е.Б. Ахметов
Павлодарский государственный университет им. С. Торайгырова
Разработка ассоциативного эксперимента связано с именем швейцарского 
психолога  –  Юнга  Карла  Густава,  который  в  1906-1913  гг.  работал  с 
З.Фрейдом и создал собственную аналитическую психологию. В результате 
многолетних  клинических  исследований  пришел  к  заключению,  что  в 
психике человека существенную роль играет не только индивидуальное, но 

серия 
ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ
43
также и коллективное бессознательное, содержание которого представлено 
архетипами,  унаследованными  от  предков.  Предложил  типологию 
характеров на основе двух признаков: по ориентированности установки 
(экстраверсия — интроверсия) и по доминирующей функции (мышление, 
чувство, ощущение или интуиция). Разработал методику ассоциативного 
эксперимента.  Полагают,  что  слово  в  лексиконе  человека,  являясь 
результатом взаимодействия человека с окружающим миром, выражает 
значительно больше, чем может быть обнаружено в процессе исследования 
абстрактной  лексико-семантической  системы  языка,  т.е.  без  выхода  за 
рамки лингвистики  [1, с. 52].
Первым, кто провел данное исследование на практике в конце 70 годов 
прошлого столетия, был английский психолог Френсис Гальтон. Он работал 
над  двумя  проблемами  в  области  исследования  ассоциаций:  изучением 
многообразия ассоциативных идей и определением времени, требуемого для 
возникновения ассоциаций (времени реакции). Одним из его методов изучения 
многообразия ассоциаций заключался в том, что испытуемый должен был 
пройти 450 ярдов по Пелл Мелл в Лондоне, в районе между Трафальгарской 
площадью и Сент-Джеймским дворцом, обращая свое внимание на различные 
предметы до тех пор, пока они ассоциативно не подскажут ему одну или две 
идеи. В первый раз, когда Ф. Гальтон сам попытался испробовать на себе этот 
метод, он был поражен количеством ассоциаций, которые вызвали в нём те 
300 объектов, которые он успел увидеть. При этом он обнаружил, что многие 
из ассоциаций были воспоминаниями о прошлых переживаниях, включая и 
давно уже забытые. Повторяя этот эксперимент несколькими днями позже, 
он выяснил, что многие из ассоциаций, возникших во время первой прогулки, 
появились вновь. Метод, разработанный Гальтоном для изучения ассоциаций, 
имел даже большее последствие для науки, чем полученные им результаты. 
Фактически ассоциативный эксперимент Гальтона стал первым научным 
опытом в области изучения ассоциаций [1, с.160-161]. Вслед за Гальтоном 
Вильгельм  Вундт,  разработавший  и  выдвинувший  одну  из  программ 
построения психологии как самостоятельной науки и создавший первую в 
мире лабораторию экспериментальной психологии, стал использовать метод 
свободных ассоциаций с целью определить скорость вербальных ассоциаций. 
Эксперименты Вундта были хорошо запланированы и проведены на высоком 
научном уровне с использованием новой техники измерения времени реакции. 
Его испытуемыми были четверо специалистов в области психологии (сам 
В. Вундт и его ученики С. Холл, Р. Бессер и М. Траутшольдт). Принципы 
проведения этого эксперимента изложены в статье Траутшольдта (Traut-
scholdt 1883). В этой же статье Траутшольдт описывает классификацию, 
предложенную Вундтом. В её основу была положена идея Аристотеля о 
возникновении связей между представлениями на основе сходства, контраста 

Вестник ПГУ №4, 2010
44
и пространственного или временного существования. Первые два закона 
описывают внутренние ассоциации, третий – внешние.
Cлово - выражает опыт человека в его взаимодействии с объективным 
миром,  как  познавательные  процессы  человека.  Исходя  из  данного 
утверждения,  считаем  необходимым  исследовать  организацию  единиц 
лексикона,  а  именно  синтагматические  и  парадигматические  связи  слов 
в  структуре  языковой  компетенции  с  точки  зрения  психологических 
процессов памяти и мышления. Известно, что именно в памяти человека 
хранится  информация  о  структуре  нашего  знания  и  его  организации  [1,  
с. 93].Память не только запоминает и хранит информацию, но и преобразует 
полученные  сведения.  Изучение  лексики  с  точки  зрения  мыслительных 
процессов, составляет предмет исследования психолингвистики, которую 
«можно считать дисциплиной лингвистической, так как она изучает язык, и 
дисциплиной психологической, так как она изучает язык как феномен психики» 
[1, с. 6]. Видный ученый Л. В. Сахарный выделяет три основных принципа, 
лежащих в основе психолингвистической науки, главным из которых является 
фактор человека [2, с. 88]. Известно, что фактор конкретного человека с 
реальной  памятью,  возрастной  особенностью,  личным  опытом,  целями  и 
т.д., определяет характер не только речи, но и языка. Фактор говорящего 
или слушающего человека влечет за собой и появление какой-то конкретной 
ситуации,  в  которой  и  происходит  общение.  Третьим  немаловажным 
фактором,  после  фактора  человека  и  фактора  ситуации,  определяющим 
специфику психолингвистического подхода к структурированию лексики, 
является - фактор эксперимента [2]. Психолингвистика - экспериментальная 
наука,  тогда  как  традиционная  лингвистика  основывается  на  «методе 
наблюдения», исследуя «готовый» текст [3, с. 15]. Для психолингвистики 
главным является не язык в отвлечении от человека, а человек и его речевая 
деятельность. Поэтому можно утверждать, что психолингвистика не отрицает 
теоретических  материалов,  накопленных  традиционной  лингвистикой, 
а  использует  их  в  своих  экcпериментах.  Одной  из  важных  проблем 
психолингвистики является организация лексикона человека. Особый интерес 
вызывают  принципы  организации  единиц  лексикона,  синтагматических 
и  парадигматических  связей  слов:  что  фактически  позволяет  человеку 
«понимать воспринимаемое слово и находить в памяти именно то слово, 
которое наиболее полно соответствует замыслу его высказывания [3, с. 5]. 
Ответ на данный вопрос следует искать в упорядоченности лексики. Считается, 
что  лексикон  представляет  собой  упорядоченную  систему,  в  которой 
полученная информация организуется, хранится и откуда легко извлекается 
при необходимости. Как утверждает ученый Е. С. Кубрякова, в основе данной  
системы лежат ассоциации [4, с. 99].  Несмотря на данный факт, ассоциации 
на одно и то же слово могут быть различны. Ученый Дж. Диз предлагает 

серия 
ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ
45
новое понимание ассоциативных связей как основы организации лексикона 
человека,  опираясь  на  речевой  опыт  индивида.  Исследователь  полагает, 
что процесс появления ассоциаций обеспечивает когнитивную деятельность 
человека [4, с. 43]. Новое представление об ассоциациях послужило причиной 
появления экспериментальных исследований, призванных выявить принципы 
внутренней  организации  лексикона  человека  [4,  с.  44].  Эксперимент, 
использующий  метод  свободных  ассоциаций,  дает  ответ  на  вопрос  о 
принципах связей слов друг с другом и их расположении в сознании носителей 
того или иного языка [4, с. 32]. Данный эксперимент состоит в следующем: 
испытуемый должен отреагировать на предлагаемое ему слово – слово – 
стимул - первым пришедшим ему в голову словом или словосочетанием, то 
есть словом-реакцией. Связи, возникающие в сознании человека в данный 
момент, носят ассоциативный характер [4, с. 32].
В  системе  языка  слово  вступает  в  ассоциативные  связи  с  другими 
словами, образуя при этом в сознании пользующихся языком - определенную 
совокупность, отношения между элементами которой связаны отношениями 
противопоставления  [4,  с.43].  В  данную  совокупность  входят  слова, 
принадлежащие к одному и тому же грамматическому классу, что и слово-
стимул,  и  которые  являются  взаимозаменимыми  в  определенных  типах 
контекста. Утверждают, что именно через парадигматические ассоциации 
лучше всего проявляется характер отношений между словами в сознании 
говорящих. Парадигматические ассоциации включают в себя отношения 
синонимии (small - tiny), антонимии («a friend - an enemy»), гиперонимии 
и гипонимии (a chair - furniture) [5, с. 33]. Ученый Ф. де Соссюр считал, 
что  ассоциативные  связи  могут  возникать  только  внутри  рядов  слов, 
связанных парадигматически [6, с. 78]. Позже выяснилось, что «семантика 
слова определяется всей совокупностью его парадигматических  и 
синтагматических связей»[4, с. 43]. Парадигматические связи существуют 
в языке, тогда как синтагматические связи реализуются в речи [4, с. 47].
Синтагматические связи представляют собой синтаксические закономерности 
речевой деятельности. Слово - стимул вступает в синтаксические отношения 
со словом - реакцией и образует словосочетание или грамматическую основу 
предложения [4, с. 33]. Синтагматические ассоциации можно разделить по 
категориям  частей речи: существительное-прилагательное; существительное-
глагол, например, a friend - to meet; a friend - true [4, с. 93]. Ассоциативные поля 
представляют собой типы полей, исследуемые в рамках психолингвистики и 
психологии, для которых «характерно объединение вокруг слова - стимула 
определенных групп слов - ассоциатов» [4, с. 381]. В ассоциативных полях 
слова, близкие по значению объединяются в группы [4, с. 34]. «Ассоциативное 
поле у каждого человека свое и по составу наименований, и по силе связей 
между ними» [7, с. 93]. Возникновение той или иной связи между словом - 

Вестник ПГУ №4, 2010
46
стимулом и словом - реакцией зависят от ситуации. Характер ассоциаций 
определяется возрастом, географическими условиями и профессией людей. 
Внутри «коллективного сознания» нации или этноса ассоциативные поля 
достаточно стабильны, а это значит, что связи между словами регулярно 
повторяются. У представителей разных культур ассоциации на одно и то же 
слово могут быть неодинаковыми, т.к. за словами стоят понятия, а в понятиях 
заключается  жизненный  опыт  людей  [4,  с.  32-33].  Можно  утверждать, 
что языковая и культурная картина мира различна у разных народов, что 
обусловлено различными условиями жизни, различной историей, различиями 
в развитии сознания народности. 
Таким образом, слова - ассоциации - это не просто названия предметов 
или явлений действительности, но и частицы мира, окружающего человека, 
которые, преломляясь в сознании человека, приобретают специфические 
черты, присущие данному народу, обусловленные культурой этого народа.
Вопрос  о  необходимости  эксперимента  для  лингвистики  впервые 
поставил в 1938 г. Л.В. Щерба в упоминавшейся уже статье «О трояком 
аспекте  языковых  явлений  и  об  эксперименте  в  языкознании».  Учёный 
полагал, что «выводить языковую систему, то есть словарь и грамматику», 
можно из «соответственных текстов, то есть из соответственного языкового 
материала». По его мнению, совершенно очевидно, что никакого иного метода 
не существует и не может существовать в при менении к мёртвым языкам. При 
этом Л.В. Щерба отмечал, что мёрт выми языки становятся тогда, когда они 
перестают служить орудием общения и мышления внутри человеческого 
коллектива,  они  перестают  тогда  развиваться  и  приспосабливаться  к 
выражению новых понятий и их оттенков, в них прекращается то, что может 
быть названо языко творческим процессом [8, с. 68]. Дело должно обстоять 
несколько иначе, — писал он, — в отношении к живым языкам [8, с. 14]. По 
мнению Щербы, «большинство лингвистов обык новенно и к живым языкам 
подходит, однако, так же, как и к мёртвым, т.е. накопляет языковой материал, 
иначе  говоря,  записывает  тексты,  а  потом  обрабатывает  по  принципам 
мёртвых  языков».  Щерба  полагал,  «что  при  этом  получаются  мёртвые 
словари  и  грамматики».  Он  считал,  что  «исследователь  живых  языков 
должен поступать иначе». «Исследователь, — писал Щерба, — тоже должен 
исходить из так или иначе понятого языкового материала. Но, построив 
из фактов это го материала некоторую отвлечённую систему, необходимо 
проверить её на новых фактах, т.е. смотреть, отвечают ли выводимые из неё 
факты действительности. Таким образом, в языкознание вводится принцип 
эксперимента. Сделав какое-либо предположение о смысле того или иного 
слова,  той  или  иной  формы,  о  том  или  ином  правиле  словообра зования 
или формообразования и т.п., следует попробовать, можно ли связать ряд 
разнообразных форм, применяя это правило» [8].

серия 
ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ

жүктеу/скачать 1,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: