«Филология ғылымдары» сериясы Серия «Филологические науки»
Абай атындагы ҚазҮПУ-дың Хабаршысы, «Филология гылымдары» сериясы, №2 (32),20!Ож
жүктеу/скачать 1,79 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ӘДЕБИ ДИСКУРС ЖӘНЕ КӨРКЕМ МӘТІН H. Кенжеғараев
| Абай атындагы ҚазҮПУ-дың Хабаршысы, «Филология гылымдары» сериясы, №2 (32),20!Ож.
Түйін Мақалада көркем прозадағы лирикалық шегіністердің түрлері мен оның атқаратын композициялық рөлі анықталады. Зерттеу объектісі ретінде қазақ прозасындағы Д.Исабеков, Ә. Кекілбаев, С.Мұратбеков, сонымен қатар орыс прозасындағы белгілі жазушылар М.Алексеев, В,Астафьев шығармалары қаралады. Summary This article shows types lyrical digression and this vole in the structure of fiction work. The object of research is different works by Kazakh writers D.Isabekov, A.Kekilbayev, S.Muratbekov and Russian writers M.Alexeev and WAstaphev as well. ӘДЕБИ ДИСКУРС ЖӘНЕ КӨРКЕМ МӘТІН H. Кенжеғараев - филол.ғыл.қ, Абай атындағы ҚазҰПУ-нің «Абайтану» ғылыми-зерттеу орталығының жетекші ғылыми қызметкері Қоғамдық-гуманитарлық ғылымдарда дискурс ұғымына әлі нақты анықтама берілген жоқ. Пәнаралық категория ретінде қарастырылып, әр түрлі түсініктер беріліп жүр. Дискурс ұғымын әдебиеттану ғылымында әдебиеттанушылар қаншалықты деңгейде және қалай қолданып жүргендігі анықталуы қажет. Әдебиеттанудағы дискурс мәселесі француз ғалымдары М.Фуко, Ц.Тодоров, Ю.Кристева, Р.Барг, орыс ғалымдары М.М.Бахтин, Ю.Лотман, И.П.Смирнова, И.В.Саморукова, Ю.Руднев, В.И.Тюпа, С.Н.Бройтман, т.б. еңбектерінде қарастырылғанымен, дискурс теориясынын, дискурстық поэтиканың, не дискурстық анализдің методологиясы айқындалып, мәселе түбегейлі шешіліп қойылмаған. Дискурс ұғымы пәнаралық концепт ретінде әдебиет теориясында ғылыми айналымға енді. Әдебиет теориясының жаңа салаларының бірі болып табылатын теоретикалық поэтикада дискурс мәселесі жиі қолданылып жүр. Дискурстың алғашқы мағыналарының бірі болып «сөз», «сөйлеу», «өмірге ендірілген сөз», «белсенді сөйлеу акты», «сөзбен ойды жеткізу», «ойды жеткізудің формасы» деген лингвистикалық аспектідегі ұғымдары тілге тиек етіледі. Әдебиет теориясындағы дискурс ұғымына жалпы дискурстың лингвистикадағы моделі ғана емес, философия, идеология, саяси т.б. аспектідегі модельдері жиылып, қоспа, қорытпа дүниеге айналып барып, пәнаралық концепт ретінде модельге айналады. Орыс ғалымы Ю.Руднев француз зерттеушісі П.Серионың қолданыстағы дискурсқа тиесіленіп жүрген 8 ұғымды талдауын саралай келіп, оның ішінде әдебиеттануға қатысты 3 түрін атап көрсетіп, бөліп алып қарастырады: «(1) «речь» в соссюровском смысле, т.е. любое конкретное высказывание;(3) в рамках теории высказывания или прагматики - воздействие высказывания на получателя и его внесение в «высказывательную» ситуацию (что подразумевает субъекта высказывания, адресата, момент и определенное место высказывания);(7) обозначение системы ограничений, которые накладываются на неограниченное число высказываний в силу определенной социальной или идеологической позиций (например: «феминистический дискурс», «административный дискурс»)» [1]. Әдебиет теориясындағы дискурс ұғымының тіл біліміндегі дискурс ұғымынан концептуалдық, методологиялық айырмашылығы бар ма деген сұрақ туындайды. Әрине. әдебиеттанудағы дискурс ұғымының мағынасы, зерттеу нысаны мүлде басқа. Әдебиетті біз сөз өнері деп танитын болсақ, әдебиеттің негізгі материалы, құралы - сөз екендігі белгілі. Алайда әдебиеттанудағы «сөз» бен тіл біліміндегі «сөздің» функциялары әр түрлі. Ғалым Ц.Тодоров әдебиет пен тіл біліміндегі бұл концептінің айырмашылығын былайша ажыратып береді: «Здесь необходимо ввести родовое по отношению к понятию литературы понятие дискурс. Это - структурная пара к функциональному концепту «употребления» (языкового)». Почему необходимо это понятие? Потому, что языковые правила, обязательные для всех носителей языка, - это лишь вестник КазНПУ имени Абая, серия «антологические науки», Ай 2 (32), 2010 г. жүктеу/скачать 1,79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|