Философия, оныњ пєні, негізгі баѓыттары, функциясы жєне зерттеу объектісі

1.Отбасының әлеуметтік тарихи дамуы.

2 Халықтық педагогикадағы отбасындағы қыз және ер балалар тәрбиесінің ерекшеліктері.

3 Отбасы тәрбиесінің жетекші ұлттық дәстүрлері.

Әрбір отбасының қалыптасқан әдет-ғұрпы, ата-дәстүрі болады. Сонымен бірге жалпы қазақ отбасында ортақ дәстүрлер де бар. Оларды атап өтсек мыналар: жасы кішілер үлкендердің атын атамай, ата, әже, әпке, аға, әке деп сыйлап қарым-қатынас жасауы, сондай-ақ жасы кішілер үлкендердің, әсіресе, қариялардың алдын кесіп өтпеуі, отбасы мүшелерінің бірін-бірі ренжітпеуі, үлкеннің тілін кішінің алуы, елгезек, тілалғыш, қолғанат болу, ал отбасы үлкендерінің өзінен кішілерге қамқоршы, ақылшы болуы, еңбекті үй ішінде жұмыла істеп, әрқайсысының өз шама шарқынша іс атқаруы.

Гуманизм, табиғатпен үйлесімділік, халықтық еңбекте тәрбиелеу, сезімталдық, тәрбиенің бірізділігі мен жүйелілігі, талаптар бірлігі, балалар тұлғасына ілтипат пен құрмет – бұлар отбасы тәрбиесінің халықтық жетекші бастаулары жүйесін құрайды. Бұл халықтық тәрбиенің және оның құрамды бөлігі – отбасы тәрбиесінің жалпы бағытын, оның мақсаты, мазмұнын және ұйымдастыру әдістемесін анықтайды.

Осыған орай еңбекте қазақ халқының отбасы тәрбиесі, халықтың сүйіспеншілік, жанұя, балалар мен ата-аналар жөніндегі ұғымдарын, түсініктерін ашып көрсетуге үлкен орын берілген.

2 Халықтық педагогикадағы отбасындағы қыз және ер балалар тәрбиесінің ерекшеліктері.

Ата-бабамыз ұлды өздеріндей еңбек сүйгіш, малсақ, жауынгер, әнші, күйші, аңшы, құсбегі – бесаспап азамат етіп тәрбиелеуді мақсат еткен. Жігіттің бойына өнер мен еңбекті, ізгі адамгершілік қасиеттерді қатар сіңірген. Ер баланы он жасынан бастап ат жалын тартып азамат болғанға дейін мал бағу мен аң аулауға, отын шабуға, қора салуға, ағаштан, теріден түрлі тұрмысқа қажетті бұйымдар жасауға, яғни қолөнер шеберлігіне баулыған. Әсіресе әкелері мен аталары ұлдарға мал жаюдан бастап, шаруаның алуын тәсілдерін үйретіп баққан.

Отбасындағы ұл тәрбиесінде әке мен аталардың рөлі ерекше. Әке – отбасының басшысы, отбасы мүшелерінің тірегі, асырап сақтаушысы, қамқоршысы.

Отбасында әкелері немесе аталары өз өнерлерін балаларына үйретіп, олардың өзіндей мерген, аңшы, құсбегі, қолөнер шебері етіп тәрбиелеуге көңіл бөлген. Ата өнерін баласының қуу ежелгі ел дәстүрі болған. Қазақ халқының өмірінде жеті атасына дейін мергендік, аңшылық немесе ұсталық, күйшілік, емшілік өнерді қуып өткен адамдар жиі кездеседі.

Аталары балалары мен немерелеріне ертегі, аңыз-әңгіме, мақал-мәтелдер айтып беріп, шешендікке, тапқырлыққа тәрбиелеген.

Қазақ ауылында ұл бала тәрбиесіне бүкіл ауылдың үлкендері, әсіресе, қарттары араласқан.

Өнегелі, өнерлі, «сегіз қырлы, бір сырлы», намысқор азамат тәрбиелеу аталар арманы болған. Ал аталар жолын қуып, өнері мен өнегелі ісін жалғастыру жастарға да үлкен сын болып саналған. «Ата көрген оқ жанар» деген мақал соны меңзейді.

Қай ата-ананы алсақ та, қызының ертең барған жерінде «балдай батып, судай сіңіп» кетуін, жақсы жар, әдепті келін, аяулы ана болуын армандайды.

Қасиетті ана қызының тәрбиелі жан болып өсуі үшін жасынан-ақ шашты қарияның алдынан аттатпай өсіреді.

Қазақ халқы келіннің келгенижерінде жақсы жар, абзал ана, ұқыпты әйел болуы, біріншіден, оның өскен ортасына байланысты десе, екіншіден, келген жеріне де байланысты деп қарайды. Жаңа түскен жас келінге енелері қонақ күту, ас ұстау, бала күту т.б мәселелерде үнемі ақыл-кеңес беріп, үйретіп отырады.

Әйел қандай биік дәрежелі жұмысты істемесін, қайда болмасын оның ең басты міндеті – өмірге ұрпақ әкелу, бала тәрбиелеу. Көп жағдайда отбасының беріктігі әйелге байланысты.

Қыз жасынан өз денесін бағуға, киім-кешегін, орамал-дастарқан, төсек орын жабдықтарының тазалығын сақтауға үйренуі абзал.

3 Отбасы тәрбиесінің жетекші ұлттық дәстүрлері.

Отбасы – қоғамның бір бөлшегі. Үйлену өз алдына отау тігіп, түтін түтету ғасырдан-ғасырға жалғасып келе жатқан салт, қоғамдық құбылыс. Қалыңдық таңдау, құда түсу, үйленумен байланысты салт-дәстүрлер барлық халықтарда бар және мазмұны жағынан бір-біріне ұқсас рәсімдер.

Қай халық болмасын балаларын кезінде үйлендіріп, жақсы келін түсіруді, келіндердің көрікті, ақылды, арлы, әдепті, еңбексүйгіш болуын мақсат тұтқан.

Парасатты әжелердің «Келініңді қызыңдай көр, қызың да келін болмас па?» деп енелерге ақыл айтуы, немесе «Келіннің өнегелі болуы – енеден» деуі үлкендерге де ескерту жзасап, жауапкершілік артуды білдіруден туған.

Қазақ халқында қалыңдыққа бес жақсы зат сатып әперу салты ертеден бар. Ол түзу мылтық, берен сауыт, бәйне ат, жүк артатын атан түйе, қыздың басты бес киімі саналған.

Үйлену тойының ең жауапты кезеңі – қыз бен жігіттің некесін қию. Некені молда қияды.

Қазақ халқында құдаласу рәсімінен кейін қыздың туыстары жыл бойы қызға жасау жинастырады.

Үйлену тойындағы ойын-сауық, кәделер – барлық елдерге ортақ рәсімдер. Қазақта үйлену тойы ат шаптыру, жорға жарыстыру, күрес, аударыспақ, көкпар тарту, ақындар айтысымен өткізіледі.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1.Отбасында халықтық педагогика тұрғысында тәрбиелеудің мақсатын түсіндіріңіз.

2.Халықтық педагогикада ұл мен қызды болашақ өмірге баулу жолдарын анықтаңыз.

3.Халықтық педагогикадағы отбасындағы қыз және ер балалар тәрбиесінің ерекшеліктері неде?

4.Отбасы тәрбиесі халықтық педагогиканың негізі ретінде мақсатын түсіндіріңіз.

5.Отбасы тәрбиесінде ұлттық дәстүрлері қолдану жолдарын көрсетіңіз.