Физика тарихы
Николай Коперник (1473-1543 жж.)
жүктеу/скачать 1,93 Mb. Pdf көрінісі
|
Физика тарихы
| Николай Коперник (1473-1543 жж.) (10-сурет) әлемнің гелиоцентрлік
жүйесін құрушы, атақты поляк астрономы 1473 жылы Торунь қаласында ірі көпестің отбасында дүниеге келген. Ол Краковск университетінде (1491- 1495 жж.), сондай-ақ, Италиядағы Болоньи және Падуа университтерінде құқық пен медицинаны оқыған. 1503 жылы Коперник Феррарда құқық докторы дәрежесін алып, отанына қайтып келеді. Ол Батыс Пруссиядағы Вармийский епархисяның бас қаласы - Фромборкте каноник (тәртіп құрушы) болады. Ол бұл жерде дәрігер, дипломат және мемлекет қайраткері лауазымдарын атқарып, өзінің соңғы күні 1543 ж. 24 мамырына дейін тұрады. 10 сурет. - Николай Коперник Коперник 1473 жылы 19 ақпанда поляк елінің Торунь қаласында Германиядан келген саудагердің отбсында дүниеге келген. Ол отбасында төртінші бала болды. Ең алғашқы білімін үйінің жанындағы ев Яна мектебінен алды. Ол 10 жасына дейін тату–тәтті, бейбіт өмір кешті. Уайым қайғысыз өмірі кенеттен өзгерді. Бұған себеп болған Торунь қаласына жұқпалы аурудың (чума) тарауы, бұл аурудың бірінші құрбаны оның әкесі болды. Коперниктің кейінгі білім алуы мен өмірін анасының бауыры Лукаш Ваченроде қолына алды. Коперниктің отбасында одан басқа үш бала Андрей және екі қарындасы Барбара мен Катерина болды. Барбара шіркеуге кетті, ал Катерина тұрмыс құрып, бес балалы болды.Николай Коперник оларға өмір бойы қамқор болды. Коперник 9 жасында әкесі мен анасынан айырылып, ағасы Луки Ватценроде қолында болып, 1491 жылы Краков университетіне тапсырып, математика, медицина, дін, әсіресе, астрономияға қызығушылық танытты. Университетті бітіргеннен кейін (1494) Коперник ешқандай ғылыми атаққа ие болмады да, отбасылық кеңес оған діни мансапқа көшуді ұсынды. Бұндай шешімге келуге ағасының ықпалы тиді. Коперник білімін ары қарай жалғастыру үшін 1497 жылы Италияға барып Болонский университетіне түседі. Құқық және ежелгі тілдермен қатар астрономиямен де шұғылдануға мүмкіндік туады. 33 Польшада Коперникті сырттай Вармада каноник етіп сайлайды. 1500 жылы Коперник университетті тастап, тағыда ешқандай ғылыми атақ пен дипломға ие болмай, Римға көшіп кетеді. Кейін Падуа университетінде медицинаны меңгереді. 1503 жылы Коперник оқуын аяқтап, Феррареге емтихан тапсырып диплом және Канондық құқық докторы атағына ие болады. Ол қайтуға асықпайды және ағасының рұқсатымен Падуада 3-жыл медицинамен айналысады. 1506 жылы Коперник ағасының ауырғаны туралы хабар алады. Италиядан отанына қайтады. Келесі 6 жылды ол Гейльсбергтегі епископтық сарайда астрономиялық бақылаулармен айналысуға және Краковта оқытушылық қызмет етуге жұмсайды. 1506 жылы Коперник бір уақытта дәрігер, хатшы және ағасы Лукостың сенімді серігі болады. 1512 жылы ағасы қайтыс болады. Коперник Фромборгке көшеді де, Белинский шығанағы жағалауындағы кішкентай қалада каноник болып саналып, діни парызға кіріседі. Ғылыми зерттеулерін жалғастыра береді. Сарайдың солтүстік-батыс жағы обсерватория болады. 1500 жылы астрономиялық жүйе туындылары нақты болды. Ол жаңа дүние моделін сипаттаумен кітап жаза бастайды. Өзінің идеяларын достарымен талқылайды (Тидеман Гизе, епископ Кульмский). 1503-1512 жылдары ол өз достары арасында теориялық қолжазбаларын («Аспан қозғалысына қатысты гипотезалар туралы шағын түсіндірмелер») ұсынады, ал оның шәкірті Ретик 1539 жылы гелиоцентрлік жүйенің мазмұнын түсінікті етіп жазды. Жаңа теория жайындағы мағлұматтар 1520 жылы кеңінен таралды. Басты еңбегіне 40 жылдай уақыт кетеді, Коперник жаңа астрономиялық есептеу кестесін енгізеді. Ғылымның көп ғасырлар бойы қалыптастырған Жердің орталық жүйесіне қарсы шығып, жаратылыстану ғылымына өзгерістер енгізеді. Николай Коперниктің өміріндегі ең басты ісі болған - әлемнің гелиоцентрлік жүйесін құру болды, ол өзі қайтыс болар жылы жарық көрген «Аспан сфераларының айналысы туралы» атты кітабында мазмұндалған. 1616 ж. бұл кітапқа католиктік шіркеу тыйым салады, алайда ол өз дегеніне жетті. Аспан әлемінің қозғалысын зерттеп, жердің өз осінен айналатынын және барлық планеталар күнді айналатынын көрсетті. Коперник өз білімін католиктік шіркеу қарсылығына қарамастан (1616-дан 1828 дейін) «Аспан денелерінің қозғалысы» (1543) атты шығармасында қалдырған. Жаңа астроном жайлы қауесет Еуропаға таралады. Лев Х әкей Коперникті күнтізбелік реформа дайындауға шақырады (1514 жылы), бірақ ол ұсыныстан бас тартады. Қажет болған кезде Коперник өзінің күшін практикалық жұмыста: Польшада оның жобасы жаңа тиындық жүйе ретінде, Фромборг қаласында гидравликалық машина құрастырды. 1519 жылы оба эпидемиясымен қарсы күресте дәрігер қызметінде жұмыс атқарады. Соғыс уақытында Тевстоский орденімен Ольштын қаласының қарулы күштерін басқарды. Осында ол ақша жүйесі жобасын жасайды. 1531 жылы 60-жастағы Коперник жұмыстарынан бас тартып кітабының 34 аяқталуына кірісті. Сонымен қатар медициналық практикамен айналысты. Ол қиыншылықтарын жеңе алмаймын деп достарының арасында «Шағын түсіндірмелер» қысқаша конспектісін таратады. 1542 жылы ғалымның жағдайы нашарлап, оң жақ денесі сал ауруына ұшырайды. жүктеу/скачать 1,93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|