Фонетика жєне оныњ салалары
жүктеу/скачать 475,64 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Толық редукция
| Жартылай редукция деп – сөз ішіндегі белгілі бір ды-быстар тіркесімінің арасындағы (үнді/ұяң немесе ұяң/үнді, үнді/ үнді т.б.) қысаң дауыстының әлсіреп, көмескі айтылуын айта-мыз. Мысалы: аң(ы) зақ, көб(і)рек, ад(ы)раңдау, құд(ы)рет, бад(ы)рақ, жұд(ы)рық, тәж(і)рибе, и(і)рім, дәр(і)гер, көк(і)рек, түк(і)рік, қас(ы)рет, қат(ы(нас, ұй(ы)тқы, т.б. Бұл жерлердегі (позициялардағы) қысаңдардың көмескі айтылатындығы сонша-лықты, олардың кейбіреулері тіпті орфографиялық сөздіктердің өзінде де көпке дейін түсіріліп жазылып жүрді.Оған мағына, мә-күрік, ұйытқы, жасымық сөздерінің 1963, 1978 жылдардағы ор-фографиялық сөздіктерде мағна, мәкрүк, ұйтқы, жасмық түрінде жазылып келгендегі куә бола алады.
Толық редукция деп – ауыз, ерін, орын, мұрын, ойын сияқты екінші буындарында қысаң дауысты бар екі буынды сөздерге дауыстыдан басталған қосымша қосылғанда екінші буындағы қысаңның түсіп қалуын айтамыз. Мыс: ауыз-ы > аузы, ерін +і > ерні, орын+ы > орны, мұрын+ы > мұрны, ойын+а > ойна т.б. Рас, бұл сияқты сөздерге дауыстыдан басталған қо-сымша қосылғанда олардың екінші буынындағы қысаң дауысты әр уақыт түсе бермейді. Мыс: көрік+і >көркі (келбеті д.м.) = көрік+і>көрігі т.б. Мұндайларға мағына ажырату үшін әдейі қолданылған тәсіл деп білгеніміз жөн. Сондай-ақ, «келі сап» деген-нің – келсап, «кіші кене» дегеннің – кішкене, «сары-ғай» дегеннің – сарғай, «осы жер» дегеннің – осжер//ошшер, өшшер болып айты-луы мен жазылуын да толық редукцияға жатқызуға болады. Метатеза (грек.metathesis – ауыстырып қою, транспози-ция) – дыбыстардың комбинаторлы өзгерісі, бір сөз немесе буын ішіндегі буындардың немесе дыбыстардың өзара орын ауыстыруы. жүктеу/скачать 475,64 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|