Фонетика жєне оныњ салалары

циялық, акустикалық қасиеттерін зерттейді. Мұнымен байла-нысты тіл білімінде антрофоникалық топтастыру жүзеге асады.

Ол бойынша тіл дыбыстарының физиологиялық қасиеттеріне негізделіп жасалған дауысты дыбыстар топтастырылады.

       Фонология (грек. phone – дыбыс, logos – сөз, ілім дегенді білдіреді) немесе функционалдық фонетика - тілдегі дыбыс

құбылыстары мен ондағы  дыбыстардың  қызметін  фонетикалық  тұрғыдан зерттейтін  сала.  Фонологияның дыбыстардың

жасалы-мы   мен   естілімін   зерттейтін   фонетиканың   басты   айырмашылы-ғы   осы   аталған   жайтпен   байланысты.   Ол

дыбыстардың бір сөз-дің бір сөзден өзгешелігін салыстыру арқылы дыбыстық құбы-лыстарды зерттейді. Мысалы, тас-таз

сөздерінің   екі   түрлі   ма-ғынаға   ие   болатындығы  с  дыбысының   қатаң,   ал  з  дыбысының   ұяң   айтылуымен   байланысты

түсіндіріледі. Сондай-ақ тас-тақ сөздеріндегі мағыналық айырмашылық с дыбысының тіл алды, ал қ дыбысының тіл арты

болып   айтылуына   байланысты   қарас-тырылады.   Енді  ас-ат  сөздерінің   екі   мағынаға   ие   болыр   тұрған   жағдайын  с

дыбысының   жуысыңқы,  т  тоғысыңқы   болып   айтылуымен   түсіндіруге   болады.   Қазақ   тілінің   дыбыстық   құры-лысында

кездесетін мұндай фонологиялық тіркесім (позиция-лық) белгілердің құрамын ғалым Ә.Жүнісбек былай түсіндіреді: «жуан-

жіңішке,  ашық-қысаң,  еріндік-езулік,  қатаң-ұяң-үнді,  жа-бысыңқы-жуысыңқы-діріл».  Кей жағдайда  фонология мен   фо-

нетиканың терминдері әр түрлі түсіндіріліп жүр. Атап айтқанда, фонологиядағы жуан-жіңішке терминдерін фонетикада тіл

арты-тіл   алды   деп   қарастырады.   Терминдердің   бұлай   түрліше   аталуы-ның   өзінде   де   ғылыми   мән   жатқандығын   жоққа

шығаруға бол-майды. Сол сияқты фонология дыбыстардың сөз құрау, яғни сөздің қазақы естілуін қамтамасыз ету белгісі

мен сөйлеу кезін-де бір сөз бен бір сөздің жігін ажыратып отыру қабілетін айқын-дайтын шекара белгісінің болуына да

көңіл бөледі. 

                Бұл   айтылғандардың   бәрін  сегментті   фонологияның  зерт-теу   нысанына   жатқызуға   болады.   Бұдан   басқа