«Функционалдық сауаттылық білім беру сапасының көрсеткіші» жаратылыстану-математикалық цикл және бастауыш сынып пәндері

107
«БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ЖАРАТЫЛЫСТАНУ-ҒЫЛЫМИ 

САУАТТЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕРІ: 
ИНТЕГРАТИВТІ ТӘСІЛ» 
Гультай Алтаевна Мухтарова,
Жайма жалпы орта білім беру мектебі, Баянауыл ауданы

Аңдатпа. 

Жұмыста
оқушылардың

жаратылыстану-ғылыми
сауаттылығын қалыптастырудағы интегративті тәсілді жүзеге асыру
сипатталған.
Аталған
мәселенің
өзектілігі
фактілері
келтірілген,
жаратылыстану-ғылыми сауаттылықты қалыптастыру жолдары мен әдістері
қарастырылған. Заманауи педагогикалық технологиялар ұсынылған. Сабақтан
тыс іс-әрекетте жаратылыстану-ғылыми сауаттылықты қалыптастыру бойынша
тәжірибе ұсынылды.
Түйінді сөздер: интегративті тәсіл, жаратылыстану-ғылыми сауаттылық
құзыреттілігі, мағыналық оқу технологиялары, жобалау-зерттеу қызметі,
проблемалық оқыту, интерактивті оқыту, ситуациялық талдау, сабақтан тыс іс-
әрекет.
Жаратылыстану мен жаңа технологиялардың жетістіктері маңызды рөл
атқаратын қазіргі қоғам мектеп түлектеріне жаратылыстану-ғылыми білім
негіздерін игеруде және оларды білім беруді жалғастыруда, жеке өмірде және
қоғамдық қызметте кең ауқымды міндеттерді шешуге пайдалануға дайын
болуға жоғары талаптар қояды.
Осыған байланысты білім беру мазмұнын жаңарту туралы мәселе
қойылады, атап айтқанда, пәндік мазмұннан басқаша жобалау, модельдеу,
зерттеу дағдыларын қалыптастыру қажет.
Соңғы он жыл ішінде экология, география, астрономия пәндерін оқытуға
деген көзқарас өзгерді – бұл жаратылыстану пәндерін біріктіру үрдісі
байқалады. Жүйелі және диалектикалық тұрғыдан іргелі жаратылыстану
идеяларын қалыптастыру қажеттілігі айқын байқалады [1].
Жаратылыстану сауаттылығы - бұл негізгі мектепте жаратылыстану
пәндері саласындағы оқытудың интегративті нәтижесі. Оқытудың бұл
нәтижесін интегративті деп санауға болады, өйткені оның құрылымы мен
мазмұны білім беру нәтижелерінің барлық түрлері арасында байланыс пен
қарым-қатынас орнату негізінде танымдық процестің табиғи тұтастығын
қалпына келтіреді. Интеграция, бұл жағдайда оқыту нәтижелерін тігінен де
(пәнаралық және басқарушылық байланыстар арқылы), сондай-ақ көлденеңінен
де (пәнішілік, технологиялық байланыстар арқылы) біріктіруге мүмкіндік
береді.
Бұл тұрғыда жаратылыстану-ғылыми сауаттылықты жаратылыстану-
ғылыми білімді қолдану саласындағы өз проблемаларын шешу үшін
пайдаланатын негізгі мектеп түлегінің ішкі ресурстарының жиынтығы ретінде
қарастыруға болады.

108
Психологиялық-педагогикалық

әдебиеттерді
талдау
көптеген
зерттеушілердің: Я.О.Каменский, Ж.Ж.Руссо, И.Г.Песталоцци, ресейлік
ғалымдар К.Д. Ушинский, П. Ф. Каптеров, и. Д. Зверев, В. Н. Максимова, В. К.
Кириллов, Н. А. Лошкарева, Л. Я. Зорина, н. М. Сокольникова және басқалар.
Бұл зерттеулерде жаратылыстану, әлеуметтік ғылымдар, техникалық пәндер
бойынша білімді интеграциялау түрлері, функциялары, әдістері көрсетілген.
Интеграцияланған оқыту мәселелері мен интеграцияланған сабақтарды өткізу
әдістемесі туралы әдебиеттерді талдау Қазіргі педагогикада бұл мәселеге үлкен
мән берілетінін көрсетті. И. М. Фроловтың пікірінше, дәл осы біріктірілген
оқыту болашақтың білімі болып табылады. Оның пікірінше, қазіргі білім беру
жүйесі оқытуға сараланған көзқараспен сипатталады: әр пән нақты өмірден
бөлек бөлек оқытылады. Бұл әдіс студенттердің оқу орнын бітіргеннен кейін
білімдерін іс жүзінде қайта қолдануға үйренуіне әкеледі.
Ғылыми тұрғыдан сауатты адам жаратылыстану ғылымдары мен
технологияларға қатысты мәселелерді дәлелді талқылауға қатысуға тырысады,
бұл одан келесі құзыреттерді талап етеді:
- құбылыстарды ғылыми түсіндіру;
- жаратылыстану-ғылыми зерттеулердің ерекшеліктерін түсіну;
- деректерді ғылыми тұрғыдан түсіндіріп, қорытынды жасау үшін
дәлелдерді қолданыңыз.
Қазіргі уақытта осы үш құзыреттілік бойынша білім алушының
функционалдық сауаттылығының құрамдас бөлігі ретінде жаратылыстану-
ғылыми сауаттылығын бағалау PISA-мен жүзеге асырылды. Халықаралық
зерттеулер нәтижелері бойынша 2006 жылдан бастап 2018 жылға дейін білім
алушылардың осы құзыреттер тұрғысынан жетістіктері төмендегені анықталды
[3].
Қазақстандық мектеп оқушылары пәндік білім саласында мықты
болғанына қарамастан, олар өмірлік шындыққа жақын жағдайларда пәндік
білімді қолдануда қиындықтарға тап болады. Тапсырмалар балаларға тән емес
болып шықты, яғни балалар практикаға бағытталған және құзыреттілік
тапсырмаларға дайын болмады.
География пәні пәнаралық байланыстардың ауқымы бар, оқытудың
формалары мен құралдарының алуан түрлілігін қамтитын ерекше пән. Өз пәнін
оқыта отырып, мұғалім саналы түрде немесе байқаусызда оқушылардың осы
пәнге саналы көзқарасын қалыптастырады және бұл көзқарас оның жұмысының
маңызды нәтижесіне айналады, тақырыпты игеру сапасы көбіне оған
байланысты болады. Әдетте, оқушылар пәнге деген көзқарасын нақты және
қысқаша айтады: «қызықты» – «қызықсыз». Мұндай шолу мұғалім үшін өз
жұмысын бағалаудың критерийлерінің бірі бола алады, өйткені танымдық
қызығушылық ешқандай жағдайда міндет пен оқу міндеттері ұғымдарына
қайшы келмейді. География пәніне танымдық қызығушылықты қалыптастыру
процесі көптеген факторлардың әсерінен жүреді, бірақ мұғалім олардың ең
маңыздыларын анықтауы керек.

109
Мұғалімнің міндеті - белгілі бір жастағы оқушылардың психологиялық

ерекшеліктеріне сүйене отырып, олардың жүйелі ойлауын, танымдық
қызығушылығын дәйекті түрде қалыптастыру, оларға білім алуға ғана емес,
шешім қабылдауға, өз бетінше ойлауға және өзіне деген сенімділікті арттыруға
көмектеседі.
Табиғат - біздің ортақ үйіміз. Табиғатта бәрі бір-бірімен байланысты.
Сондықтан оқушылардың географияны зерттеуде әлемді тұтас қабылдауы өте
маңызды. Өкінішке орай, оқушылар көбінесе жеке мектеп пәндерінің өзара
байланысын көрмейді, онсыз табиғаттағы көптеген құбылыстардың мәнін
түсіну мүмкін емес. Оқушылар көбінесе пәндердің бірінің білімін екіншісінің
біліміне қолдана алмайды, мысалы, география мен химия, география мен
биология, экономика мен экология арасындағы байланыс.
Екінші жағынан, барлық пәндерді біртұтас етіп біріктіру өте жақсы емес,
өйткені олар өздерінің жеке қасиеттерін жоғалтады. Сондықтан оқушыларға
оқу пәндері арасындағы байланысты көріп, бір пән бойынша білім басқа
салаларда оқытылатын процестерді түсінуді жеңілдететінін түсіну үшін
кіріктірілген сабақтарды мезгіл беру керек.
География соншалықты жан-жақты, егер қаласаңыз, ол кез-келген
тақырыппен интеграциялануы мүмкін. Әр география сабағында сіз кез-келген
пәнмен байланыс таба аласыз. География математика, химия, физика,
экономика және басқа да көптеген ғылымдармен тығыз байланысты, бұл бізге
тірек және перспективалы, пәнаралық байланыстарды жүзеге асыруға
мүмкіндік береді.
Біздің мектеп үшін география және тарих; география және биология;
география және өнер; география және физика; география және математика
біріктірілген сабақтары дәстүрге айналды. Бұл сабақтар оқушылардың жаңа
нәрсені үйренуіне немесе өткен материалды қорытындылауына қарамастан
тиімді. Интеграцияланған сабақтарда әртүрлі оқу пәндерінің пәні болып
табылатын көп өлшемді объектілер қарастырылады.
Жоғарыда айтылғандарды негізге ала отырып, жаратылыстану-ғылыми
сауаттылықты бағалау бойынша география пәнінен тапсырмаларға қойылатын
талаптар туындайды. Олар жоғарыда аталған құзыреттерді тексеруге
бағытталуы керек және сонымен бірге нақты өмірлік жағдайларға негізделуі
керек.
Осы құзіреттіліктерді қалыптастыру мүмкіндігін қамтамасыз ету үшін
жаратылыстану пәндерінің курстарын интеграциялаудың екі бағытын бөлуге
болады – оқыту мазмұнын жаңарту және жоспарланған нәтижелерге қол
жеткізуді қамтамасыз ететін жалпы әдістерді қолдану.
Мазмұнды жаңарту бөлігінде жалпы проблемалар мен ұғымдар деңгейінде оқу
пәндерінің өзара іс-қимылы, олардың табиғаттың ғылыми көрінісін
қалыптастырудың конструкциялары ретіндегі көп функциялы теориялық
жүйелері; кешенді проблемаларды шешу, пәнаралық жобалар мен зерттеулерді
жүзеге асыру деңгейінде маңызды рөл атқаруға тиіс.

110
Оқу материалын зерделеу кезінде мазмұнды біріктіру табиғат объектілері

мен адам ағзасына қатысты өмірлік маңызды мәселелерді қарастырған кезде
орынды болады. Мұндай проблемаларға, мысалы, гидросферада, атмосферада
және биосферада болып жатқан процестер, олар физикогеографиялық
процестер, химиялық құрамы мен қасиеттері, олардың организмдердің тіршілігі
үшін маңызы тұрғысынан қарастырылады; Денсаулық сақтау мәселелері; адам
қызметінің өз аймағының, елінің қоршаған ортасына әсері және т. б.
Осылайша, жаратылыстану пәндерін зерттеу өмірдің кез-келген
көрінісінің тұтастығы мен бірегейлігі, оның планетарлық құндылығы туралы
түсінік қалыптастыруға, табиғи процестердің ғылыми мәнін анықтауға
бағытталуы керек.
Оқу мәселелерін шешу үшін жаратылыстану пәндерін курстарға ғылыми
таным әдістері мазмұндық желісін енгізген жөн, оның аясында таным
процесімен, ғылыми білімнің құрылымы мен функцияларымен: ғылыми факт,
проблема, гипотеза, заңдылық, заң, теориямен танысады. Оқушылар іс жүзінде
жабдықты пайдалану ережелерін қолдануға және зертханада жұмыс істеу
әдістерін игеруге, ақпарат көздерімен жұмыс істеуді үйренуге мүмкіндік алады.
Осылайша, оқытудың мета-пәндік нәтижелерін қалыптастыру үшін негіз
қаланды.
Осылайша, жаратылыстану пәндерін оқыту әдістемесінде оқыту әдістерін
жаңартудың өзекті бағыттары бар деп қорытынды жасауға болады:
- оқу процесін оқушыларды өзіндік танымдық іс-әрекетке, танымның ғылыми
әдістеріне, өзіндік эксперименттер мен зерттеулерге, әрбір оқу пәні саласында
мотивация мен қабілеттерді дамытуды қалыптастыратын оқу жобаларын
әзірлеуге мақсатты және жүйелі түрде тартуға бағдарлау;
- жаратылыстану-ғылыми сауаттылықты оның ғылыми дүниетанымдық
қабілеті, ғылыми таным әдістерін, жалпы білім беру дағдыларын меңгеру
сияқты компоненттерінің жүйесі ретінде қалыптастыруға және бағалауға
мүмкіндік беретін дидактикалық құралдарды әзірлеу.

жүктеу/скачать 1,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: