Г. К. Ахметова-п.ғ. д., профессор, Ж. А.Қараев- п.ғ. д., профессор

77
БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 3,  2016 г. 
группе)  по  выработке  и  реализации  идей, 
планированию и осуществлению деятельности, 
развитие словарного запаса и навыков общения. 
Обучение  вне  классной  комнаты
 – 
третий  тренд.  Это  формат  обучения  через 
деятельность,  которая  может  включать 
исследование, применение знаний на практике. 
Такое  обучение  может  проходить  в  виде 
игры,  квеста,  геокешинга,  фотоохоты,  похода, 
выездного  лагеря.  При  этом  происходит 
«погружение»  учащихся  в  историю,  культуру, 
природу,  поскольку  перед  ними  поставлены  и 
появляются определённые задачи.
игры  в  парках 
–  одна  из  многих 
возможностей  организовать  обучение  «вне 
классной  комнаты».  Даже  если  у  вас  нет  GPS-
навигаторов,  нетбуков  и  других  электронных 
гаджетов. Разумеется, такой урок должен быть 
хорошо  спланирован,  учитывая  все  риски 
выхода  с  детьми  на  открытое  пространство. 
Суть  игры  в  парке  (или  паркового  урока) 
заключается в передвижении команд учеников 
по парку с использованием плана, карты-схемы 
и  выполнении  заданий,  «привязанных»  к 
объектам места, исследуемого в процессе игры.
Четвертый 
тренд 
современного 
образования  –  это  социальные  медиа. 
Социальный  сервис  Facebook,  сервисы  и 
инструменты  Google,  веб-сайт  Wiki,  покдасты 
для  распространения  звуковых  файлов  или 
видео  в  сети  Интернет,  блоги,  видеохостинг 
Youtube, облачные технологии – все это можно 
и  нужно  использовать  в  обучении.  Например, 
блоги  хорошо  встраиваются  в  образование 
как  средство  обратной  связи  между  учителем 
и  учащимися.  В  Youtube  можно  сделать  и 
продемонстрировать видеолекцию. С помощью 
сервисов  Google  можно  проводить  онлайн 
анкетирование, тестирование и другие.
Введение  в  обучение  образовательных 
игр
  является  пятым  трендом  современности. 
Серьезные  образовательные  игры  создаются 
для  самых  разных  учебных  областей. 
Существует, например, игра, которая имитирует 
процесс  изменения  климата,  или  медицинская 
игра  по  решению  проблемы  экологии,  есть 
экономические  игры  вроде  «как  открыть  свой 
бизнес», или игры, где можно сражаться на арене 
мировой дипломатии. Конечно, подобные игры 
являются  лишь  ещё  одним  образовательным 
средством.  Учитель  к  ним  должен  подходить 
критически  и  чётко  понимать,  зачем  он 
встраивает в учебный курс ту или иную игру.
Шестой 
тренд 
затрагивает 
узкую 
сферу  образования,  он  связан  с  методикой 
преподавания  естественных  наук  (learning 
sciences).  Учитель  не  должен  упускать  из 
внимания 
основополагающие 
концепции 
и  понятия,  но  учащимся  нужно  работать 
с  реальными  проблемными  ситуациями. 
«Образование – социальный процесс, и поэтому 
в  процессе  обучения  естественным  наукам 
преподаватель  должен  больше  использовать 
новые технологии, в том числе дистанционного 
обучения, формировать группы, проектировать 
трансляцию  знаний  от  ученика  к  ученику»,  – 
подчеркнул доктор Кейс Терлоу [2,2].
Один  из  основных  трендов  в  мировом 
образовании  –  STEAM.  Седьмой  тренд  –  новая 
образовательная  технология,  сочетающая 
в  себе  несколько  предметных  областей,  как 
инструмент развития критического мышления, 
исследовательских  компетенций  и  навыков 
работы в группе. 
Аббревиатура  STEAM  расшифровывается 
как: 
S – science, 
T – technology, 
E – engineering, 
A – art, 
M – mathematics. 
Или  естественные  науки,  технология, 
инженерное искусство, творчество, математика 
–  дисциплины,  которые  становятся  самыми 
востребованными в современном мире.
STEAM-учебный 
план 
основан 
на 
идее  обучения  учеников  с  применением 
междисциплинарного  и  прикладного  подхода. 
Вместо  того  чтобы  изучать  отдельно  каждую 
из  пяти  дисциплин,  STEAM  интегрирует  их  в 
единую схему обучения.
Важной  особенностью  работы  по  данной 
технологии  является  именно  коллективная 
работа  над  проектом.  STEAM  –  позволяет 
задействовать  правое  полушарие  мозга, 
отвечающее  за  творчество,  эмоции,  чувства. 
Существует  множество  примеров  удачных 
проектных работ по данной технологии. 
Каким  будет  процесс  обучения  через  год, 
пять или даже десять лет? Тренды в образовании 
динамически  меняются  под  воздействием 
многих  факторов,  и  как  бы  ни  были  успешны 
традиционные 
методы 
преподавания, 
современные  реалии  требуют  поиска  новых 
эффективных форм обучения. 
Чему  и  как  учить  сегодня,  чтобы  наши 
дети  были  успешными  завтра  –  это  главная 
идеология современного образования. Привить 
навыки  самостоятельного  обучения  в  течение 

78
МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 3,  2016 г. 
всей  жизни,  научить  взаимодействию  на 
разных  уровнях,  развивать  самостоятельное  и 
критическое мышление – эти и многие другие 
принципы  составляют  стратегию  развития 
современных  образовательных  технологий 
[4,2].  Если  мы  готовим  наших  учеников  к 
жизни после школы, то мы должны позволить 
им  использовать  те  инструменты,  которые 
в  дальнейшем  всё  равно  станут  частью  их 
повседневной жизни. 
использованная литература
1.  Красильникова В.А. Концепция компьютерной технологии обучения – Оренбург: ОГУ, 2008. 
– 42с. 
2.  Тен А.С. и др. Smart-обучение в системе повышения квалификации педагогов. Методическое 
пособие. –Алматы: АО НЦПК «Орлеу». 2014. -112с. URL:http://smart.orleu-edu.kz
3.  Кейс  Терлоу.  Десять  трендов  современного  образования  URL:https://www.hse.ru/news/
media/63841790.html
4.  Курс  «Современные  образовательные  технологии  и  SMART»  –  ваш  гид  по  новым 
возможностям использования ИКТ на уроке. URL:http://edguru.ru/blog/edutrends/
ТҮЙІНДІ ТРЕНДТЕР - ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ БІЛІМ БЕРУ
А.С.Тен
Түйіндеме.
 Мақалада қазіргі заманғы білім беру саласындағы жаңа трендтер қарастырылады – 
бұл Smart-оқыту, білім берудегі робототехника, сыныптан тыс оқыту, саябақтардағы оқу, әлеуметтік 
медиа, білім берудегі ойындарға оқыту, жаратылыстану пәндерін оқыту әдістері (learning sciences), 
STEAM –білім беру технологиясы, білім беру үдерісінде мобильді құрылғы пайдалану.
Түйінді  сөздер:
  smart-оқыту,  blended  learning,  әлеуметтік  медиа,  steam,  flipped  classroom, 
подкасттар, web2.0, бейне ресурстары, геокешинг, gps-навигатор, нетбуки, таблетка, смартфондар, 
гаджеттер. 
KEY TRENDS IN MODERN EDUCATION
A.S.Ten
Abstract.
 The article deals with new trends in modern education – is a Smart-learning, educational 
robotics,  learning  outside  the  classroom,  playing  in  parks,  social  media,  training,  educational  games, 
teaching methods of the natural sciences (learning sciences), educational technology – STEAM, the use of 
mobile devices in the educational process.
Keywords: smart 
- learning, blended learning, social media, steam, flipped classroom, podcasts, web2.0, 
video resources, geocaching, gps-navigators, netbooks, tablets, smartphones, gadgets.

79
БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 3,  2016 г. 
ХХІ  ғасыр  –  жаңа  технология  мен 
ақпараттандыру  ғасыры.  Өскелең  елдің 
айбынды болашағы үшін ең әуелі сапалы білім 
қажет.  Ол  үшін  еліміздің  білім  саясатындағы 
ғылым-техникалық  әлеуетін  жұмылдыру, 
ғылымның  басым  бағыттарын  дамыту 
жолындағы ресурстарды шоғырландыру, оның 
жетістіктерін  өндіріске  енгізу  инновациялық 
дамудың негізгі көзі.
Білім  мен  ақпарат  дамыған  қоғамда  білім 
беру  жүйесі  инновациялық  экономиканың 
негізгі бөлігі болып табылады.
Білім  берудің  негізгі  мақсаты  –  білім 
мазмұнының жаңаруымен қатар, оқытудың әдіс-
тәсілдері мен әртүрлі құралдарын қолданудың 
тиімділігін арттыруды талап етеді.
«Қазақстан-2030» 
стратегиялық 
бағдарламасы  білім  берудің  ұлттық  моделінің 
қалыптасуымен  және  Қазақстанның  білім 
беру  жүйесін  әлемдік  білім  беру  кеңістігіне 
кіріктірумен  сипатталады.  Қазіргі  таңда 
мемлекеттік тілді оқытуда жаңа идеяларды әр 
сабақта жан-жақты қолданып, жаңаша оқытудың 
тиімді жолдарын тауып, жүйелі түрде қолдану – 
заман талабы. Қазақстанның тәуелсіз мемлекет 
ретінде  қалыптасуы  орта  білім  беру  жүйесінің 
дамуымен  тығыз  байланысты.  Қазақстан 
Республикасының  «Білім  туралы»  Заңында: 
«Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі 
–  білім  беру  бағдарламаларын  меңгеру  үшін 
жағдайлар жасау керек» деп көрсетілген [1, 5].
Қазақстанда  білім  беруді  дамытудың 
2011-2020  жылдарға  арналған  мемлекеттік 
бағдарламасы  жобасында  Қазақстандық  білім 
беру  жүйесін  жақсарту  үшін,  ең  алдымен 
педагог  кадрлардың  мәртебесін  арттыру, 
біліктілігін  дамыту  бағытына  үлкен  мән 
берілген.  Осыған  байланысты  қазіргі  таңда 
еліміздің  білім  беру  жүйесіндегі  реформалар, 
өзгерістер  мен  жаңалықтар  мұғалімнің  өткені 
мен  бүгіні,  келешегі  мен  болашақ  жайлы 
ойланып,  жаңа  идеялармен  жұмыс  жасауға 
негіз  болады.  Елбасымыздың  Жолдауында 
айтқандай:  «Болашақта  өркениетті  дамыған 
елдердің  қатарына  ену  үшін,  заман  талабына 
сай  білім  қажет.  Қазақстанды  дамыған  30 
елдің  қатарына  жеткізетін  –  білім.  Ғылым  мен 
техниканың  күн  санап  өсуіне  байланысты 
педагогика  ғылымының  теориясы  мен  оқыту 
үрдісі  де  түбегейлі  өзгерістерге  ұшырауда»  [3, 
6]  Соған  орай  оқытудың  парадигмасы  өзгерді. 
Білім  берудің  мазмұны  жаңарып,  жаңаша 
көзқарас  пайда  болды.  Осыған  байланысты 
ұстаздар  алдында  оқытудың  әдіс-тәсілдерін 
үнемі  жаңартып  отыру  және  технологияларды 
меңгеру,  оны  тиімді  қолдана  білу  міндеті 
тұр.  Осы  тұрғыда  әр  пән  мұғалімдерінің 
оқыту  әдістерін,  жаңа  технологияларды 
таңдап  пайдалану  және  авторлық  үлгілерді 
қолдану 
мүмкіндігі 
берілген. 
Отандық 
әдіскер  ғалымдар  жасақтаған  «Модульдік 
оқыту 
технологиясы» 
(М.Жанпейісова), 
«Деңгейлік  тапсырмалар»  (Ж.Қараев)  пән 
сабақтарына  арналған  «Сатылай  кешенді 
талдау»  (Н.Оразақынова)  т.б.  технологиялары 
мұғалімдердің  қызығушылығын  арттырып, 
оқу  үрдістеріне  кеңінен  ендірілуде.  Оқыту 
әдістерінің  кез  келген  түрін  белсенді  әрекетке 
айналдыру  –  мұғалімнің  әдіскерлік  шеберлігі 
мен  шығармашылық  ізденісіне  байланысты. 
Деңгейлеп  оқыту  технологиялары  баланың 
жеке  мүмкіндігіне  бағытталған.  Л.Выготский, 
В.Давыдов,  Д.Эльконин,  тағы  басқа  ғалымдар 
осыны  түбегейлі  зерттеп,  оқыту  мен  даму 
арасындағы  тығыз  байланысты  анықтаған. 
Ж.Қараевтың «Үш өлшемді әдістемелік жүйесі» 
технологиясы  оқушылардың  жеке  қабілеті 
мен 
мүмкіндіктеріне, 
қызығушылығына, 
психологиялық  ерекшеліктеріне  сәйкес  білім 
деңгейіне жетуіне жетелейді.
Сын 
тұрғысынан 
ойлауды 
дамыту 
бағдарламасы  –  әлемнің  түкпір-түкпірінен 
жиылған  білім  берушілердің  (Эрик  Рустем, 
Сьюзон Шуман) бірлескен еңбегі; Бағдарламаның 
УДК 37(094)
ЖаңаРТылҒаН БІлІМГе – ЖаңаШа кӨЗқаРас
Ж.Ж. Жалмағамбетова 
«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы, Қызылорда қ.
Түйіндеме.
  Бұл  мақалада  білім  сапасын  арттыруға  бағытталған  білім  беру  мазмұнын 
жаңартудағы жаңа амалдар қарастырылады.
Түйінді сөздер:
  деңгейлік тапсырма, технология, заманауи, кіріктірілген сабақ.

80
МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 3,  2016 г. 
негізі  Ж.Пиаже,  Л.Выготский  теорияларын 
басшылыққа  алған.  Сын  тұрғысынан  ойлау 
бағдарламасы қызығушылықты ояту, мағынаны 
тану, ой-толғаныс кезеңдерінен түзеледі.
Қазақстан  оқушылары  «PISA  –  2009» 
халықаралық 
зерттеуіне 
бірінші 
рет 
қатысты.  PISA  –  бұл  мектеп  оқушыларының 
жаратылыстану-математикалық, 
қаржылық 
сауаттылығын  және  білімдерін  практикада 
қолдана білуін бағалауға арналған халықаралық 
тест.  PISA  халықаралық  зерттеуінің  мақсаты 
–  жалпы  орта,  техникалық  және  кәсіптік, 
сонымен  қатар  орта  білімнен  кейінгі  білімді 
ұйымдастыруда  15-16  жастағы  оқушылардың 
математикалық  сауаттылығын  және  мәнерлеп 
оқу 
мен 
жаратылыстану 
саласындағы 
сауаттылығын  бағалау.  Оқушылардың  жаңа 
әлемге лайықты бейімделуге қажетті өз бетінше 
білім алу қабілеттерін бағалау маңызды.
Елбасы  Н.Назарбаевтың  2012  жылғы 
Жолдауында 
елімізде 
білім 
сапасын 
арттыру  бағытын  жүзеге  асыру  мақсатында 
ұстаздардың біліктіліктерін арттыру мәселесін 
көтерді.  Осы  бастаманың  негізінде  Кембридж 
университетінің 
бағдарламасы 
бойынша 
Қазақстан  Республикасында  «Білім  беруді 
дамытудың  2011-2020  жылдарға  арналған 
мемлекеттік  бағдарламасын»  іске  асыру 
мақсатында 
«Педагогикалық 
шеберлікті 
арттыру»  тақырыбында  үш  айлық  курс 
жұмыстары жүргізіліп келеді. Үш айлық курстың 
міндеті  –  ұстаздардың  шеберлік  деңгейі  мен 
белсенділік, табыстылық нәтижелерін шыңдап, 
мектептегі  оқу-тәрбие  жұмысын  жоғары 
деңгейге көтеру [2].
Қай  кезеңде,  қай  қоғамда  болсын  жеке 
тұлғаның  қалыптасуы  ұстаздан  басталады. 
Білім саласындағы түбегейлі өзгерістер ұстазға 
үлкен  жауапкершілікті  талап  етеді.  Өздігінен 
білім  алатын,  жан-жақты  ізденетін,  алдағы 
өмір жолын өзі болжай алатын тұлға тәрбиелеу 
–  ұстаздың  қолында.  Жаңа  бағдарлама 
мұғалімдерге  қазіргі  заманға  оқыту  әдістерін 
жеті модуль арқылы ұсынады.
1.  Білім  беру  мен  білім  алудағы  жаңа 
тәсілдер.
2.  Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету.
3.  Білім  беру  үшін  бағалау  және  оқуды 
бағалау.
4.  Білім  беруде  ақпараттық-коммуника-
циялық технологияларды пайдалану.
5.  Талантты  және  дарынды  балаларды 
оқыту.
6.    Оқушылардың  жас  ерекшеліктеріне 
қарай білім беру және оқыту.
7.  Білім  берудегі  басқарушы  және 
көшбасшылық.
Жаңа бағдарлама бойынша жаңаша көзқарас 
қалыптасып,  білім  деңгейі  биікке  көтеріліп 
келеді.  Қазіргі  білім  беру  жүйесінде  жаңа 
технологияларды  енгізу  күннен-күнге  басты 
талапқа  айналып,  осы  әдістерді  жетілдіре  түсу 
қажеттігі күшейіп келеді. Мұғалімнің шеберлігі 
қандай  жоғары  болса  да,  мұғалім  оқушының 
өз  белсенділігін  туғыза  алмаса,  берген  білім 
күткен  нәтиже  бермейді.  Оқушының  тұлға 
ретінде  қалыптасуы  белсенділік  арқылы 
жүзеге  асады.  Барлық  дамыған  елдер  өзінің 
бірегей  жоғары  сапалы  білім  беру  жүйесіне 
ие.  Негізгі  мектеп  үшін,  барлық  мектептердегі 
оқыту  стандарттарын  Назарбаев  Зияткерлік 
мектептерінің деңгейіне дейін жақсарту қажет. 
Жоғарғы  мектеп  түлектері  қазақ,  орыс  және 
ағылшын  тілдерін  меңгеріп  шығулары  тиіс. 
Оқытудың  нәтижесі  сын  тұрғысынан  ойлау, 
өздігінен  зерттеу  және  ақпаратты  терең 
талдау  дағдыларын  меңгеруге  тиіс.  Қазіргі 
мемлекеттік 
бағдарламаларда 
Назарбаев 
Зияткерлік  мектептерінің  білім  берудегі  озық 
іс-тәжірибелерінің  ең  үздік  үлгілерін  еліміздің 
барлық  білім  беру  мекемелерінде  кіріктіру 
көзделген [4].
Заманауи  қоғамның  зиялы  азаматына 
білім беру – сана әлеуеті жоғары дамыған, сын 
тұрғысынан  және  жаңашыл  ойлай  білетін, 
рухы мықты, өз білімін қоғамның алға басуына 
жұмсай  алатын  адамды  тәрбиелеу.  Білім  беру 
бағдарламасында  тәрбие  мен  оқыту  ажырамас 
байланыста болады.
Заманауи  мектептердің  мақсаты  –  жоғары 
білімді,  шығармашыл  адамның  үйлесімді 
тұлғаланып,  дамуы  үшін  қолайлы  білім  беру 
кеңістігін  жасау.  Өз  білімінің  нәтижесінде 
оқушы  бойында  сын  тұғысынан  ойлау, 
білімін  шығармашылықпен  пайдалана  білу, 
зертеушілік дағдылары, АКТ дағдылары, топта 
және жеке жұмыс істей білуі, тілдік дағдылары, 
қойылған  міндеттер  мен  күрделі  мәселелерді 
шеше  білу  дағдылары  қалыптасады.  Мектеп 
бағдарламасына  кіріктірілген  пәндерді  енгізу 
оқушының  жалпы  дамуына  және  тақырыпты 
сабақта  тереңірек  зерттеп,  әлем  туралы  тұтас 
ұғымының қалыптасуына септігін тигізеді.
Пәнаралық  байланыс  негізінде  кіріктіре 
оқыту  идеясы  Я.А.Коменскийден  басталады. 
Ұлы  дидакт:  «Бір-бірімен  байланысы  бар 
заттар,  сол  байланысты  көрсетіле  отырып 
оқытылуы  қажет»,  -  деген  болатын.  Қазіргі 

81
БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 3,  2016 г. 
таңда  кіріктірілген  бағдарламалар  оқу-тәрбие 
процесін  технологияландырудың  бірден-бір 
шарты болып табылады.
Дамыған  елдердің  білім  беру  жүйесінде 
мынадай  тенденциялар  байқалып  отыр: 
білім  беру  философиясы  мен  әдіснамасының 
жаңаруы; білім беру мазмұнын құру әдістерінің 
өзгеруі,  білім  беру  жүйесінде  жетілдірілген 
модельдердің жасалуы; білім беруді басқарудың 
тиімді жолдарының қарастырылуы; жаңа білім 
технологияларының  енгізілуі;  оқушылардың 
танымдық  белсенділігі  мен  өзіндік  ойлауын 
қамтамасыз ететін дамытушы, сындарлы білім 
беру  моделіне  көшуі;  терең  және  белсенді 
кәсіби  бағдар  берудің  ерте  жастан  басталуы; 
ұрпаққа 
азаматтық-патриоттық, 
рухани-
адамгершілік,  көпмәдениеттілік,  денсаулық 
сақтау  және  экологиялық  тәрбие  беру  рөлінің 
күшейтілуі,  білім  ұйымдарының  оқушыны 
әлеуметтендірудегі  рөлінің  артуы.  Әлемдік 
білім беру жүйесіне негізделген осындай басым 
бағыттар  ұрпақты  озық,  саналы  дара  тұлға 
деңгейінде қалыптастырады.
Биылғы 
жылы 
Астана 
қаласында 
өткізілген  Қазақстан  Республикасында  орта 
Пайдаланылған әдебиеттер
1.  Н.Ә.Назарбаевтың  Қазақстан  халқына  Жолдауы  «Қазақстан  жолы  –  2050:  Бір  мақсат,  бір 
мүдде, бір болашақ»,17.01.2014.
2.  Н.Ә.Назарбаев «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» 
атты Жолдауы, 2012.
3.  Қазақстан  Республикасында  Тілдерді  дамыту  мен  қолданудың  2011-2020  жылдарға 
арналған мемлекеттік бағдарламасы, Астана, 2011.
4.  Қазақстан  Республикасында  Білім  беруді  дамытудың  2011-2020  жылдарға  арналған 
мемлекеттік бағдарламасы, Астана, 2010.
5.  Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңы, Астана, 2007.
6.  «Білім технологиялары» №3, 2014. Жаңалыққа бастаған жаңартылған бағдарлама.
ОБНОВЛЕННЫЙ ПОДХОД К ОБРАЗОВАНИЮ
Ж.Ж.Жалмагамбетова 
Аннотация.
  В  этой  статье  рассматриваются  новые  подходы  в  обновлении  содержания 
образования, направленного на повышение качества образования.
Ключевые слова:
  Уровневые задания, технология, современный, интегрированный урок.
INNOVATED APPROACH TO EDUCATION
Zh.Zh.Zhalmagambetovа
 
Abstract. 
In this article new approaches are examined in updating of maintenance of the education sent 
to upgrading of education.
Keywords: 
Level tasks, technology, modern, integrated lesson.
білім  мазмұнын  жаңарту  аясында  қазақ 
тілінде  оқытатын  мектептердің  қазақ  тілі 
мұғалімдерінің  біліктілік  арттыру  курсына 
қатыстым.  Бағдарлама  «Назарбаев  Зияткерлік 
мектептері»  ДББҰ  педагогикалық  шеберлік 
орталығы Кембридждің Халықаралық  емтихан 
кеңесінде бірлесе отырып құрастырылған.
Бағдарламаның  мақсаты:  Жаңартылған 
оқу  бағдарламасының  құрылымын,  мақсат-
міндеттерін  меңгерту.  Курста  жаңартылған 
оқу  бағдарламасы,  оқу  жоспарлары,  тілдік 
дағдылар,  педагогикалық  әдіс-тәсілдер  және 
белсенді оқыту техникалары қарастырылды.
Ұстаздарға 
үлкен 
жауапкершілік 
міндеттелді.  Оқушылардың  бойына  ХХІ 
ғасырда өмірдің барлық салаларында табысты 
болу  үшін,  қажетті  дағдыларды  дарыту  үшін, 
мұғалімдер  тынымсыз  еңбектену  керек. 
Жаңартылған оқу бағдарламасы аясында тек өз 
пәнін, өз мамандығын шексіз сүйетін, бала үшін 
ұстаз  ғұмырын  құдіретті  деп  санайтын  білімді 
мұғалімдер ғана жұмыс істей алады.
Ата-бабамыз  «Оқу  –  инемен  құдық 
қазғандай»  демекші,  шығармашыл,  ізденімпаз 
ұстаз ғана табысты болады, нәтижеге жетеді.

82
МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 3,  2016 г. 
УДК 81:1;
қОсТІлдІлІк - ЗаМаН ТалаБы
Н.Ә.алдабек.
«Өрлеу» БАҰО АҚ филиалы ББЖҚБАРИ, Алматы қ.
Н.Нұрланқызы
 
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті, Алматы қ.
Түйіндеме.
  Мақалада  қазіргі  заман  талабына  сай  қостілділіктің  мемлекеттік  тілдің  дамуына 
әрқандай ықпалы зерделенеді. Қостілділік жағдайында, мәдениетаралық қатынастардың күннен-
күнге ұлғайған кезеңінде қазақ тілінің даму күйі-бүгінгі таңдағы ең өзекті мәселелердің бастысы 
болуы тиіс. Тілімізді сақтап қалуда ең алдымен патриоттық сезімді күшейтудің әрқандай жолдарын 
қолға алудың маңызы зор.
Түйінді сөздер:
 қостілділік, билингвизм, интерферент, интеркаляция.
Қостілділік  адамның  рухани  үдерісіне  әсер 
етеді.  Жеке  тұлға  үшін  қостілділік  –  көп  тілді 
қоғамда қатынас құралы болумен қатар ойлау
жүйесінің  сөйлеудегі  нәтижесі.  Қостілділік 
біріншіден  ұлттық  мінез-құлық  компоненттері 
болып  табылса,  екіншіден  басқа  ұлттардың 
құндылықтарын тану болып табылады.
Қостілділік  деп  біз  жеке  бір  индивидтің 
немесе  қоғамның  қарым-қатынас  жасау 
мақсатында екі тілді қатар қолдануын айтамыз. 
Осы арқылы біз У.Вайнрайхтың «Коммуникация 
–  адамдардың  пікір-ой  алмастыруындағы 
қоғамдық 
үдеріс» 
деген 
анықтамасын 
толықтырамыз  және  қостілділік  түсінігін 
қоғамдық 
психолингвистиkа 
шеңберімен 
шектейміз. 
Жеке 
индивидтің 
немесе 
индивидтер  тобының  қарым-қатынас  жасау 
барысында  бір  тілді  қолдануын  біртілділік 
немесе монолингвизм деп атаймыз. Ал үш кейде 
одан  да  көп  тілдерді  қолдануды  көптілділік 
(мультилингвизм) дейді.
Осы тұрғыда қостілділікті кең тараған үдеріс 
деп  қарастыруға  болады.  Қатынасқа  түсуші 
тілдердің  қоғамдық  дәрежесіне  байланысты 
қостілділік  пен  диглоссияны  ажырата  білу 
керек.  Қостілділік  бір-бірімен  мінез-құлқы, 
мәдениеті  жағынан  ерекшеленетін  әртүрлі 
тілдердің  қатынасы,  ал  диглоссия  бір  тілдегі 
жергілікті сөйленістердің қатынасы.
Қостілділік түсінігіне байланысты ғалымдар 
пікірі  әрқилы.  Белгілі  ғалым  Б.Х.Хасанұлы 
«Қостілділік  –  белгілі  бір  территория 
көлеміндегі  ұлтаралық  (этносаралық)  қарым-
қатынасқа  түсетін  белгілі  бір  этникалық 
қауымдастық  өкілдерінің,  бүкіл  қоғамның 
(социумның) әртүрлі жағдайда екі тілді (әдетте 
ана  тілі  мен  екінші  тілді)  алма-кезек  немесе 
қатар қолдануы» деген анықтама бере отырып, 
«Егер  адам,  адамдар  тобы,  қоғам  этникалық 
белгісіне қарай қанша алуан болса да, екі тілде 
сөйлессе (жазса, оқыса) ғана қостілді (билингв) 
болып саналады» деген қорытындыға келеді. Ал, 
Б.Гавранек  билингвизмді  «тілдік  қатынастың 
ерекше  жағдайы  ретінде  анықтай  отырып 
және  осы  терминді  қолдану  тек  ұжымдық 
екітілділікке  қатысты  екенін  нақтылап,  кең 
көлемде түсініk береді.
В.А.Аврорин  билингвизмге  төмендегідей 
анықтама  береді:  «Шамамен  екі  тілді  және 
одан  да  көп  тілдерді  бірдей  еркін  меңгеру. 
Нағыз қостілділік екінші тілді меңгеру деңгейі 
бірінші  тілді  меңгеру  деңгейіне  жеткенде 
ғана  басталады».  Билингвизм  түсінігі  және 
екі  тілді  меңгеру  деңгейі  туралы  анықтаманы 
Е.Ю.Протасова  былай  деп  тұжырымдайды: 
«Қостілділік жеке жағдайда, ал көптілділік жай 
мағынада  –  екі  тілде  қатар  сөйлеу  мүмкіндігі, 
яғни,  екі  тілді  меңгеру  деңгейінің  ана  тілін 
меңгеру  деңгейіне  сәл  де  болса  жақын  болуы 
мүмкін.  Тұрақты  тілдіk  жағдайда,  қоғамда 
мәртебесі  жоғары  беделді  тіл  және  тіл 
мәртебесі төмен беделсіз тіл өмір сүреді. Оның 
біріншісі  грамматикасының  күрделі  болуымен 
ерекшеленіп, көбінесе ресми жағдайларда және 
жазбаша  жазуларда  қолданылады.  Ал  екіншісі 
–  күнделікті  өмірде,  көбінесе  ауызекі  сөйлеу 
тілінде қолданылады».
Әлеуметтік  лингвистика  терминдерінің 
сөздігінде 
Э.Д.Сүлейменова 
және 
Н.Ж.Шәймерденова  жоғарыда  көрсетілгеннен 
басқаша  қостілділіктің  түрлерін  бере  отырып, 
толық сипаттама береді. Аймақтық қостілділіk 
–  елдің,  белгілі  бір  аудан  тұрғындарының 
екі  тілді  меңгеруі  және  пайдалануы,  ұлттық 

83
БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 3,  2016 г. 
қостілділіk  –  елдің  немесе  этностардың  екі 
тілді  меңгеруі  және  пайдалануы.  Республика 
тұрғындарының  арасында  орыс  тілін  меңгеру 
кеңінен тарағандықтан қазақ-орыс билингвизмі 
ретінде сипатталады.
Ғалымдар  сондай-ақ,  қосымша  қостілділіk 
деп  –  адам  екінші  тілді  бірінші  ана  тілінің 
құзіретін жоймай пайдалануын атайды, ал егер 
адам  екінші  тілді  меңгеру  жағдайында  бірінші 
тілдің  құзіретін  жоғалтатын  болса,  ол  –  орын 
басатын қостілділік деп аталады.
Екі тілді жетік меңгеру – амбилингвизм деп 
аталады.  Семилингвизм  дегеніміз  индивидтің 
ана  тілін  де,  екінші  тілді  де  толық  меңгермей, 
екі  тілдегі  күрделі  конструкциялардың 
мағынасын  беруде  қиындықтарға  тап  болуы. 
Сонымен  қатар,  табиғи  қостілділіk  –  осы  тілді 
қолданушылардың  тікелей  өзара  іс-әрекетінен 
пайда  болған  және  жасанды  екінші  тілді 
үйретуге  арнайы  жағдай  туғызу  нәтижесінде 
пайда болған қостілділік болып табылады.
Жалпы  алғанда,  қостілділік  түрлері 
әр  салада  жан-жақты  зерттеліп,  әртүрлі 
классификациялар 
ұсынылған. 
Мысалы: 
Б.Хасанұлы  әлеуметтік  лингвистика  негізінде 
жасалған классифиkацияны ұсынады: 
а)қостілділіктің  түрлерін  оның  белгілі  бір 
қауыммен сәйкестенуінің бағытына қарай жеке, 
топтық,  бұқаралық  қостілділік  деп  жіктеуге 
болады;
ә)тілдерді игеру тәсіліне қарай табиғи және 
жасанды түрлерге бөлуге болады;
б)тілдерді  меңгеру  деңгейіне  қарай 
координативтік  (таза)  және  субординативтік 
қостілділік түрлерін сипаттауға болады.
Екі  тілдің  алма-кезек  қолданылуы,   
Қазақстан  Республикасының  Конституция- 
сымен  бекітілген  және  де  басқа  нормативтік-
заңдық 
құжаттармен 
расталған, 
тілді 
қолданатын  жерлердің  бәрінде  қызмет 
атқаратын,  соның  ішінде  ең  бастысы  болып 
бүгінгі күні – БАҚ болып табылады. Бұқаралық 
ақпарат құралдары тілдің кодификациялануына 
және  бірыңғайлануына  ең  басты  ықпалын 
тигізеді.
Қазіргі  кезеңде  халықаралық  байланысы 
күшті барлық елдерде тілдік қатынас мәселесіне 
ерекше  мән  беріліп  отыр.  Тілдік  қатынастың 
бүкіләлемдік  маңызы  ел  мен  елдің,  ұлт  пен 
ұлттың  саяси  байланысына  жан-жақты  жол  
ашудан  көрінеді.  Сондықтан  тілдік  қатынас 
бүгінгі  күннің  ең  өзекті  мәселесі  ретінде 
әлеуметтік  лингвистикада  жаңа  ғылыми 
еңбектердің шығуына әсер етті.
Тілдік қатынас – адамның ойлау, пайымдау, 
сөйлеу,  тыңдау,  түсіну,  айту,  пікірлесу  т.б. 
әрекеттеріне  тіkелей  қатысты  құбылыс. 
Сондықтан  тілдік  қатынасқа  байланысты 
құбылыстардың 
теориялық 
негіздерін 
анықтау; айтылған, берілген, жазылған хабарды 
қабылдаудың 
әдіс-тәсілдерін 
айқындау; 
сол  сияқты  қарым-қатынас  құралдары  мен 
тұлғаларын,  олардың  қолданылу  жолдарын 
белгілеу  қазіргі  өзеkті  мәселелер  қатарына 
жатады.
Қостілділіктің  табиғи  және  жасанды 
түрлері  ажыратылады.  Табиғи  қостілділік 
сәйкес  тілдіk  ортада  табиғи  жолмен  пайда 
болса,  жасанды  қостілділік  оқу  жағдайында 
әртүрлі  әдіс-тәсілдерді  қолдана  отырып 
игеріледі. Топтастыру негізінде жатқан әртүрлі 
белгілерге  байланысты  қостілділіk  бірнеше 
типтерге  бөлінеді.  Әрекеттер  санына  қарай 
билингвизмнің мынадай типтері ажыратылады: 
рецептивті, 
репродуkтивті, 
продуkтивті 
қостілділік.  Жас  ерекшеліkтеріне  байланысты 
ерте және кеш деген типтерге бөлу де кездеседі. 
Екі  тіл  механизмдерінің  арақатынасына  орай 
Л.В.Щерба таза және аралас қостілділіkті бөліп 
көрсетеді. 
«Билингвизм»  термині  мен  «қостілділік» 
сөзі  синоним  ретінде  қолданылғанымен,  кей 
зерттеушілер  екеуін  екі  түрлі  ұғым  ретінде 
анықтайды.  Кей  ғалымдар  билингвизм 
немесе  қостілділіkті  қандай  да  бір  үдеріс  деп 
түсінеді.  Мысалы,  Е.М.Верещагин  қостілділіkті 
адамға  екі  тілдік  жүйеге  тән  сөйлеу  түрін 
қайта  шығару,  тудыруға  мүмкіндіk  беретін 
психикалық  механизм  ретінде  анықтаса, 
В.Ю.Розенцвейг 
қостілділікті 
екі 
тілді 
меңгеру  ретінде,  қарым-қатынас  жағдаятына 
байланысты бір тілден еkіншісіне ұдайы ауысу 
ретінде  анықтайды.  Зерттеушілердің  назары 
бұрын  билингвизмнің  таза  лингвистикалық 
аспеkтілеріне  аударылса,  соңғы  жылдары 
билингвизмнің 
психолингвистикалық, 
әлеуметтік  лингвистикалық  аспектілеріне 
қызығушылық айқын артып отыр. Билингвизм 
құбылысын  ғылымның  әрқандай  салалары  әр 
қырынан  алып  қарастырады.  Билингвизмнің 
мәтінмен  байланысы  тіkелей  лингвистикада 
қарастырылса,  қоғамдағы  қостілді  адамның 
немесе  топтың  мінез-құлқына  байланысты 
мәселелер  әлеуметтануда  қарастырылады. 
Сондай-ақ  психологияда  билингвизм  сөйлеуді 
тудыру  механизмдеріне  орай  қарастырылады. 
Ал  мәтіннің  әлеуметтік  мінез-құлықпен 
байланысы  тұрғысынан  қарастырылатын 

84
МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 3,  2016 г. 
билингвизм  әлеуметтік  лингвистиканың  пәні 
болып  саналса,  сөйлеу  механизмі  мен  мәтін 
арасындағы байланыс тұрғысынан зерттелетін 
билингвизм  псхолингвистиканың  зерттеу  пәні 
болып табылады.
Ғалымдардың  анықтауынша,  болашақта 
халықтар  арасындағы  түрлі  байланыстардың 
ұлғая түсуімен байланысты көп тіл білуші¬ліктің 
де  маңызы  арта  береді.  Қазірдің  өзінде-ақ  көп 
тіл білушілердің саны бір тілділерге қарағанда, 
әлдеқайда  көп.  Қазір  жер  шарын  мекендеген 
халықтардың 70 пайыздайы екі, не одан да көп 
тіл¬дерді әртүрлі деңгейде меңгерген.
Өйткені,  қазір  біз  өмір  сүріп  отырған 
жаһандану  дәуірі  шегараларды  білмейтін,  көп 
тілде сөйлейтін заман.
Қостілділіктің  екі  –  пайдалы  және  зиянды 
жақтары  бар.  Тағы  бір  қасиеті  бірнеше  тілді 
қолдану барысында оның осы екі жағының бірі 
ғана жүзеге асады. Сондықтан да, қостілділікті 
ақ, қарасын ажыратып барып, жүзеге асырудың 
маңызы зор. Шет тілін үйрену барысында адам 
басқа бір ұлттың сөзін, сөйлем құрау тәсілдерін 
меңгеру  арқылы  оның  ойлау  жүйесіне  еніп, 
рухани  әлеміне  қадам  басады;  жаңа  бір 
халықтың ұлттық болмысын ашады.
Шет  тілінде  сөйлеу  арқылы  сол  ұлтша 
ойлайды;  мұның  өзі  сол  ұлтпен  іштей 
жақындастыра  түсетін  болады.  Ең  бастысы 
басқа  тілдерді  білу  адам  мен  адамды,  ұлт  пен 
ұлтты,  халық  пен  халықты  жақындастыра 
түседі.
Тіл  білуі  барысында  адамның  қарым-
қатынас  жасау,  әлеуметтену,  білімін  арттыру 
мүмкіндіkтері  екі-үш  есеге  дейін  артады. 
Өйткені,  әр  тіл  өзінше  бір  тұтас  әлем.  Тіл 
үйрену арқылы адам жаңа бір әлемнің, әлемдік 
өркениеттің  тағы  бір  ғимаратының  есігін 
ашып,  ішіне  кіріп,  таныса  бастайды.  Бірінші 
кезeкте  адамның  ақпараттық,  мәдени  және 
экономикалық  кеңістігі  кеңейіп,  таным-түйсігі 
арта  түседі.  Осы  мәселені  арнайы  зерттеген 
профессор
Б. Хасанов «Қостілділік адамдардың рухани 
жағынан  өсуіне  жағдайлар  жасайды.  Адам 
үшін  қостілділік  –  ойын  жеткізу,  шындықты 
тану  құралы  болумен  бірге  көпұлтты  қоғамда 
қарым-қатынас  жасау  құралы  да;  бұл  жерде 
оның  негізгі  компоненті  (ана  тілі)  ұлттық 
ком¬по¬нентін  сыпаттаса,  басқа  компоненті 
(екінші  тіл)  әртүрлі  ұлт  өкілдерін  тану,  басқа 
халықтардың  мәдениеттерін  игеру  құралы 
болады.  Қостілділіктің  адамның  үйлесімді 
дамуындағы рөлі орасан; өйткені, ол көпұлтты 
қоғамда  жан-жақты  дамудың  және  де  өзін 
танытудың аса маңызды құралы» – деп жазады.
Қостілділік  мәселелерінен  диссертация 
қорғаған Г. Д. Алдабергенова қостілді баланың 
айналасындағы  тіл¬дік  күрделі  жағдай  оның 
интеллектуалды  дамуының  басты  көрсеткіші 
саналатын мәселенің мән-жайын тез аңғаратын 
қабілетінің  қалыптасуына  көмектесетіндігін 
айта келіп, жалпы қостілділік
10-12 жасар бала¬лардың ойлау қабілетінің 
дами түсуіне оң әсер етеді деген пікір білдіреді. 
Сонымен  бірге,  ол  ана  тіліне  негіз¬делмеген 
билингвизмнің тұлғаның ұлттық сана-сезімінің 
қалыптасуына,  ұлттық  дәстүр,  мәдениет 
рухында тәрбиеленуіне нұқсанын тигізетіндігін 
де ескерткен.
Соңғы  кездердегі  зерттеулер  бірнеше  тіл 
білетіндердің басқаларға қарағанда ұқыптырақ, 
ойын  тез  жинақтап  айтуға  қабілеттірек 
келетіндігін анықтап жатыр. Оның басты себебі, 
адам бір тілден екінші тілге ойлауға көшкенде, 
оның  миы  ақпараттарды  шапшаң  реттеп,  ең 
маңыздыларын тез іріктеп алуға машықтанады 
екен.  Сондықтан  да,  көп  тілділіk  мәселесіне 
ғылыми тұрғыдан келіп, оның жақсы жақтарын 
да,  теріс  тұстарын  да  әрдәйім  ескеріп  отырған 
жөн. Осы мәселені арнайы зерттеген бірсыпыра 
ғалымдар  қостілділіктің  жас  баланың  ойлау 
қабілетінің  дамуына  kері  әсерін  тигізетінін 
анықтаған.
Ойлау  барысында  екі  тілдің  бір-біріне 
кедергі келтіріп, тежеу тудыратындығы, сөйтіп 
баланың  ойлау  жүйесінің  қалыптасуындағы 
айтарлықтай кері әсер ететіндігін алға тартады. 
Екінші  шет  тілін  үйрену  өмір  қажеттілігінен 
туындап,  еркіндік,  теңдік,  ізгілік  ниет¬терімен 
жүрсе ғана ол – пайдалы.
Б.  Хасановтың  пайымдауынша,  қостілділік 
екі  жақты  (қазақша-орысша,  орысша-қазақша) 
болғанда ғана пайдалы. Негізінен, солай болуы 
тиіс.
Өкінішке орай, бізде бір жақты жүріп жатыр. 
КСРО-ның  кезінде  белгілі  бір  мақсаттармен 
жүзеге  асырылған  қостілділіктің  бір  бағытта 
ғана жүруі күні бүгінге дейін жалғасып жатыр. 
Қостілділіктің  бір  жақты  жүруі  тіл  үйренуді 
түрлі  жолдармен  мәжбүрлеп  енгізу  арқылы 
жүзеге асып, орны толмас зиян шектіреді.
Профессор  З.  Ахметжанова  басқа  тілдің 
басымдығындағы  қостілділік  ана  тілін 
қолдану  аясын  тарылтуға  алып  келіп,  мұның 
аяғы  ұлттық  сана-сезімінің  қалыптасуына 
кедергі  жасайтындығын  айтады.    Шет  тілін 
білуге  ұмтылушылықтың  саяси-әлеуметтік, 

85
БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 3,  2016 г. 
психологиялық, 
мәдени-антропологиялық 
себептері бар. Әрбір адам белгілі бір қоғамда өмір  
сүре  отырып,  сол  қоғамның  сұраныстарына, 
талаптарына  сай  өмір  сүретіндігі  белгілі. 
Демек,  қостілділік  те  адамның  қоғамдық 
қажеттіліктерін  қамтамасыз  ету  мақсатында 
туындайтын  табиғи  құбылыс  екен.  Бұл  – 
қостілділіктің, көптілділіктің пайдалы жағы.
Мәжбүрлі  түрдегі  қостілділік  ұлтаралық 
алауыздықтарды  қоздырып,  оның  қайнар 
көзіне  айналады;  қоғамдағы  антогонистік 
қайшылықтарды  күшейтіп,  бір  ұлттың  екінші 
бір ұлтқа басымдығын жүзеге асырып отырады. 
Мұның  соңы  сөйлеушілердің  бір  бөлігінің 
немесе толықтай ана тілін тастап, екінші тілге 
ауысуына,  мұның  аяғы  өз  тілінің  жойылуына, 
ұлтының  ассимиляцияға  ұшырауына  алып 
келеді. Демек, қостілділік ана тілінен екінші бір 
тілге, яғни, өз ұлтынан басқа бір ұлттың рухани 
әлеміне өткеріп жіберетін көпір рөлін атқарады.
Қостілділік  қазақ  ұлтын  іштей    ірітіп,    аз 
болса  да  қолында  қазақтың  билігін  ұстаған, 
өздерін  ұлт  «элитасы»  санайтын  шала 
қазақтарды іріктеп шығарды.
Қазір  ұлтының  болашағы  үшін  күресте 
өздерін  прогресшіл  санап,  үлкен  мінберлерде 
қазақ 
атынан 
сөйлеп 
жүрген 
шала 
қазақтардың  ұлтының  келешегіне  келтіріп 
жатқан  зияндықтары  оларды  іште  жүрген 
ұлт  жауларына  қосып  отыр.  Қостілділік 
ақыр  соңында  өз  тілін  білмейтін,  ұлтын 
менсінбейтін, өздерін ұлттан жоғары санайтын 
космополиттерді,  «мәңгүрттерді»  шығарды. 
Сөйтіп, қазақ ұлтын іштей қақ жарды. «Қазақтар 
бүгін біртұтас ұлт емес. Бай-жарлы болып, орыс-
қазақ тілді болып, жарылып отырмыз».
Елімізде  қос  тілділіктің  сақталып  қала 
беруіне,  әсіресе,  шала  қазақтар  мүдделілік 
танытуда.  Олардың  ойынша,  жуық  арадағы 
Қазақстанның болашағы қос тілділікке тікелей 
байланысты.  Әсіресе,  биліктегілердің  және 
қазақ элитасының қос тілді болуы – өмір талабы. 
«Қостілділік  –  бізге  Алла  сыйлаған  үлкен 
сый.  Сондықтан  да,  біз  мұны  барынша  тиімді 
пайдалана  білуіміз  керек.  Қазақ  тілін  дамыту 
орыс тілінің есебінен жүрмеуі керек, керісінше 
қостілділікті сақтау бағытында жүруі керек деп 
біледі».
Қазіргі    қазақ    баспасөзі    бетінде  
қостілділiктің  ұлтымызға  әкеліп  жатқан 
зияндықтары  жайлы  біршама  жазылуда. 
Солардың бірінде Зия Көкалыптың
«Мемлекет  ішінде  ортақ  рухтастықты, 
ортақ  мүдделестікті,  ортақ  тілеулестікті 
қалыптастыратын – ең алдымен, ортақ тіл! Тіл 
бірлігі  бірте-бірте  дін  бірлігі  мен  дін  бірлігін 
де  қа¬лыптастырады.  Сондықтан  да,  тілдің 
бірлігі  діннің  бірлігі  мен  ділдің  бірлігінен  де 
жоғары  тұруы  керек!»  –  деген  сөзін  келтіре 
отырып,  қазіргі  қазақ  қауымының  бет-
пердесін  төмендегіше  ашып  тастапты:  «…
қазір  қазақ  ұлты  бірін-бірі  іздемейтін,  бірін-
бірі  түсінбейтін,  бірін-бірі  ұқпайтын,  бірін-бірі 
жатырқайтын, бірін-бірі бөгде санайтын, бірінің 
айтқаны  екіншісіне  ерсі  көрініп  тұратын,  не 
болмаса  екіншісінің  айтқаны  біріншісіне  оғаш 
боп  көрінетін,  бір-бірімен  ортақ  тіл  табыса 
алмайтын  бөлек-бөлек  екі  ұлтқа  айналды.  Бұл 
ұлттың бірі қазақ тілді қазақтар болса, екін¬шісі 
орыс  тілді  қазақтар.  Қазақ  тілді  қазақтарды 
«байырғы  қазақ  ұлтының  бүгінгі  көзі,  бүгінге 
жеткен  жұрнағы,  қара  шаңырақ  иесі»  деп, 
қабылдасаңыз,  ал,  орыс  тілді  қазақтар  туралы 
бұлай деп айта алмайсыз. Бұларда қазаққа тән, 
қазақтыққа  тән  ешқандай  белгі-бедер  жоқ, 
ұлттық  тіл  жоқ,  ұлттық  түйсінім  жоқ,  ұлттық 
сезінім  жоқ,  ұлттық  өріс  жоқ,  ұлттық  діл  жоқ, 
ұлттық рух жоқ, ұлттық тін жоқ, ұлттық намыс 
жоқ.
Демек,  «орыстілді  қазақтар»  дегеніміз 
–  мүлде  жаңа  қауымдастық,  қазақ  ұлтының 
ұзақ  жылдар  бойы  бодандық  пен  отарлықта 
болуының кесір-керінен пайда болған жаңа ұлт, 
жаңа  қауымдастық.  «Үйдің  ішінен  үй  тігілді, 
ұлттың  ішінен  ұлт  пайда  болды»  дегеніміз  де 
осы» – тұрғыдағы ойын білдіріпті.
Сонымен,  қостілділік  дегеніміз  –  ұлт 
әлсіреген  кездегі  ұлттық  тілдің  жойыла 
бастауын  байқататын  жол;  адамдардың  суға 
кетіп  бара  жатқан  ұлт  тілінен  оны  осындай 
жағдайға  душар  еткен  екінші  бір  тілге 
ауысардағы  аралықсатысы.  Қостілділіктің 
адам¬дардың  күнделікті  тіршілігінде  пайдалы 
жағы көп болғанымен де түптің түбінде ұлттың 
тамырына  балта  шабар  аса  қауіпті  құбылыс 
екендігін өмірдің өзі дәлелдеп отыр. Қостілділік 
екі тілдің теңдігі жайында жүрсе ғана екі тілдің 
де  қатар  дамып,  байи  түсуіне  игі  әсерін  тигізе 
алады.

86
МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 3,  2016 г. 
Пайдаланылған әдебиеттер
1.  Хасанұлы Б. Тілдік қатынас негіздері. – Алматы, 2006. – 86 б.
2.  Мәмбетова М. Тілдік қатынас: оқу-әдістемелік құрал.- Алматы, Қазақ университеті, 2011. – 70 б.
3.  Г. Д.Алдабергенова. Явление билингвизма в перспективе исследования. В книге «Язык: 
система, функционирование» - Алматы, 2007.- 180 б.
ДВУЯЗЫЧИЕ - ТРЕБОВАНИЕ ВРЕМЕНИ
Н.А. Алдабек, Н.Нурланкызы 
Аннотация.
  В  статье  рассматривается  важность  современного  двуязычия  на  развитие 
казахского  языка  в  процессе  глобализации.  Кроме  того,  в  статье  показаны  расширение 
сферы  использования  казахского  языка,  а  также  важность  обучения  языку  для  развития 
государственного  статуса  казахского  языка,  традиционные  и  инновационные  научные  методы 
преподавания иностранных языков. В условиях двуязычия межкультурных отношений состояние 
развития  казахского  языка  остается  одним  из  актуальных  вопросов  на  сегодняшний  день.
Ключевые слова:
 двуязычие, интерферент, интеркаляция.
BILINGUALISM IS A REQUIREMENT OF TIME
N.A. Aldabek, N.Nurlankyzy 
Abstract 
 The article deals with the essence of modern bilingualism on the development of the 
Kazakh language in the globalization process. The development of the state status of the Kazakh language, 
traditional and innovative scientific methods of teaching foreign languages. Nowadays in the context 
of bilingualism intercultural relations state of development of the Kazakh language is one of the actual 
issues.
Keywords:  
bilingualism, interferent, intercalation.

87
БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 3,  2016 г. 
ТҮЗеТУ ПедаГОГикасы
кОРРекциОННая ПедаГОГика
CorreCtionaL PeDagogY
УДК 376.02
ProFessionaL aCtiVitY surDo-PeDagogues in organiZation 
auDioVerBaL reHaBiLitation For CHiLDren aFter CoCHLear 
iMiPLantation surDoPeDagogs 
a.M.sayakova 
«NCPD «Orleu» RIDSES, Almaty
a.K.gazizova
Regional Special Boarding School
for children with hearing impairments, Kokshetau
Abstract.
  Article considers  the questions of professional activity of surdopedagogs, participating 
in the oral-aural rehabilitation for children with cochlear implants. We consider the qualifications 
requirements  for surdopedagogs,  participating in the oral-aural rehabilitation
Keywords:
 professional activities, vocational training, surdopedagogs, children with hearing impaired, 
children after cochlear implants, oral-aural rehabilitation
One  of  the  important  objectives  of  the 
educational  policy  of  Kazakhstan  is  the  formation 
of professional qualities of the teacher to meet the 
demands of modern life. The strategic direction of 
economic  and  social  development  of  our  country 
requires  new  subjects  highly  professional  work 
in all areas, differing primarily in that they are the 
bearers of new knowledge and technologies. With 
the change of requirements for activities subject to 
changing  requirements  of  its  professionalization 
process  that  calls  for  designing  professional 
and  educational  environment  and  the  relevant 
conceptual, theoretical and technological support of 
this process.
In  recent  years,  paying  attention  to  the 
professional  activity  of  the  teacher,  have  been 
providing dynamism, integrity and continuity of the 
process in obtaining vocational training, building a 
professional career throughout a person’s life.
Today, in the order of the Minister of Education 
and  Science  of  the  Republic  of  Kazakhstan  dated 
July  13,  2009  №  338  «On  Approval  of  the  Model 
qualifications  of  teaching  staff  posts  and  persons 
equated to them,» Order of the Minister of Education 
and  Science  of  the  Republic  of  Kazakhstan  dated 
December 27, 2013 № 512. Registered the Ministry of 
Justice of the Republic of Kazakhstan January 29, 2014 
№ 9106 changes to the qualification requirements 
for 
teacher-defectologist: 
surdopedagogs, 
oligophrenopedagogs, tiflopedagogu.
On  the  qualification  requirements  of 
surdopedagogs  requires  understanding  the  range 
of  social,  psychological  and  pedagogical  problems 
coupled with the special upbringing of the individual 
student with a hearing impairment.
As noted in the conclusion of an international 
commission  of  experts  from  UNESCO,  Paris, 
UNESCO, 18-28 June 1984 y.: personal development 
deaf,  hard  of  hearing,  deaf  person,  the  fullness  of 
his  social  integration  is  largely  determined by  the 
quality of vocational training Surdo-pedagogues, it 
professionally significant personal qualities.
Significant impact on the identity of the work of 
scientists are V.I Fleury, A.F Amenda, T.S Zykov, N.N 
Malofeeva, L.V. Moiseiova, L.P Nazarova, M.I Nikitina, 
L.P Noskova, E.G Samsonova, E.V Tkachenko. Works 
of  R.M  Boskis,  K.A  Volkova,  V.P  Kashchenko,  G.N 
Kostromeeva,  N.B  Lurie,  F.  A.  Ray  focused  on  the 

88
МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 3,  2016 г. 
development of empathy in the moral formation of 
future teachers and research about surdopedagogs 
the essence of empathy as a moral teacher quality, 
conducted by R.O Agavelyan, R. A. Litvak, A.V Mudrik, 
S.T Shatsky, R. Shtainer, N.E Shurkova. 
Success in carrying out oral-aural rehabilitation 
for  children  after  cochlear  implantation  is  largely 
dependent  on  the  professional  competence  and 
personal  qualities  surdopedagogs.  Specialist 
surdopedagogs must understand their professional 
designation  as  providing  diversified  correctional 
and  educational  help  for  children  after  cochlear 
implantation, which may result in a high level of their 
rehabilitation and integration into the environment 
normal hearing people.    
Along with the professional knowledge, of great 
importance are personal qualities surdopedagogs s 
that define the style of relationships with children, 
parents,  other  members  of  the  educational  space, 
form his authority [4]. 
Important  personality  traits  surdopedagogs 
are  a  professional  interest  in  their  profession, 
the  presence  of  cognitive  pedagogical  interests, 
demanding  of  themselves  and  others,  justice,  self-
control and self-criticism, pedagogical imagination 
and  observation,  honesty,  responsibility,  firmness 
and consistency in words and actions.
Surdopedagogs  must  possess  a  high  level  of 
training  that  involves  both  a  good  command  of 
professional knowledge and a high level of general 
liberal  education.  surdopedagogs  fully  responsible 
for  the  level  of  correctional  and  educational  work 
in  the  classroom,  where  he  teaches  children  with 
hearing impairments. Most of the work carried out 
by him in the course of the frontal and individual 
sessions  in  three  program  areas:  language 
development,  the  development  of  listening  and 
learning  pronunciation,  formation  of  elementary 
mathematical concepts. It also carries out remedial 
developmental and educational work with children 
in their free activities during the regime moments 
[4].
To  carry  out  professional  activities 
surdopedagogs should know:

anatomical  and  physiological  bases  of 
hearing impairment, methods for their prevention;

audiological  basics  of  rehabilitation  work 
and Hearing Aids;

nursery  and  special  psychology  (surdopsi-
hologiyu);

preschool 
and 
special 
pedagogy 
(surdopedagogs); 

methods  of  psycho-pedagogical  study  of 
children with hearing impairments; 

General  developing  techniques  and 
correctional work with children varying degrees of 
hearing loss, as well as combined disorders;

methods  of  counseling  parents  of  children 
with hearing impairments;

recent advances in the field of domestic and 
foreign surdopedagogs.
Surdopedagogs  must  be  able  to  organize  the 
psycho-pedagogical study of the child after cochlear 
implantation:  to  check  the  status  of  his  hearing; 
speech; identify the level of development of cognitive 
activity,  behaviors  and  emotional  and  volitional, 
characterological features. Of particular importance 
is  the  knowledge  of  methods  and  techniques  of 
developmental  and  remedial  work.  Of  paramount 
importance is the knowledge surdopedagogs special 
techniques of formation of speech, the development 
of auditory perception, learning pronunciation, the 
ability to use them in their work with children infant, 
infants and preschool. It is important to be able to 
competently  use  the  sound-amplifying  equipment 
for communities and individual hearing aids, as well 
as means of training, including computer programs, 
aimed at both the general and the enrichment of the 
speech development of children, and a special work 
on pronunciation.
In addition, success in meeting the challenges 
requires  a  broad  orientation  surdopedagogs 
in  modern  literature  on  areas,  surdopsihologii. 
Knowledge  in  the  field  of  medical  science 
(audiology, audiology, etc.), Technical achievements 
(surdotehnika) will allow to communicate with the 
doctors, technicians, competently to work with the 
parents to orient them to the modern methods of 
treatment, hearing aids, teaching children
In  addition,  success  in  solving  problems 
requires  a  broad  orientation  surdopedagogs  s  in 
modern  literature  ASL  pedagogy,  surdopsihologii. 
Knowledge  in  the  field  of  medical  science 
(audiology, audiology, etc.), Technical achievements 
(surdotehnika) will allow to communicate with the 
doctors, technicians, competently to work with the 
parents to orient them to the modern methods of 
treatment, hearing aids, teaching children [3].
Necessary components of professional training 
surdopedagogs - knowledge of the various programs 
of education and training of children with hearing 
disorders of preschool and school age.
Surdo-pedagogues  s  need  to  know  the 
school  system,  the  content  and  form  of  education 
organization in the school for the deaf and schools 
for deaf children and late, to show awareness of the 
training programs for the elementary school of each 
of these categories of children [3].

89
БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 3,  2016 г. 
For  activities  surdopedagogs  important 
systematically  acquainted  with  the  instructional 
literature on the education and training of deaf and 
hearing children of different ages of development, 
innovations  of  children’s  literature,  which  can  be 
used  in  work  with  children  in  a  special  boarding 
school and at home.
Surdopedagogs  must  understand  the  social 
situation  of  persons  with  hearing  impairment 
of  different  ages,  to  know  the  regulatory  and 
legislative  documents  aimed  at  social  support 
of  disabled  children,  to  be  able  to  reveal  the 
essence  of  their  right;  know  the  most  important 
international organizations, providing support and 
social protection for the deaf and hearing-impaired 
children [3].
Particular  attention  should  be  paid  to 
the  surdopedagogs  development  of  auditory 
perception and the formation of the pronunciation 
of  children  with  hearing  impaired  children  after 
cochlear  implantant    operation.  The  on  areas 
much  experience  surdo-pedagogues  to  develop 
audio-visual  perception  of  children  after  cochlear 
implant surgery. To create a reference sound, words, 
phrases, children after CI need to be talking among 
children and adults. Finally, the child must master 
the entire system of the native language: vocabulary, 
phonetics, morphology, syntax [2]. 
Currently, there is a question most important: 
collaboration  with  a  speech  therapist  and  a 
child  surdopedagogs  last  operation  cochlear 
implatnatation?  How  much  will  an  effective 
collaboration of experts? Who should carry out the 
work with the audio-verbal child following cochlear 
implantation?[2]. 
Thus,  a  speech  therapist,  having  methods 
of  work  with  children  with  speech  disorders, 
which  are  also  available  for  children  with 
hearing  impairments,  pays  great  attention  to 
the  development  of  pronunciation  skills.  Many 
speech  therapists,  specialists  have  accumulated  a 
lot of experience not only in the correction sound 
pronunciation,  but  also  for  the  development  of 
speech  components:  vocabulary,  grammatical 
structure  of  speech,  coherent  speech,  phonemic 
processes. But, not many speech therapists do not 
know the characteristics of correctional work with 
children  with  hearing  loss.  Surdopedagogs  have 
the  system  work  for  the  development  of  auditory 
attention  and  perception,  development  of  skills 
of  early  communication  development  of  verbal 
memory in children with hearing impairment. Own 
sign  language,  which  allows  to  establish  contact 
with  non-hearing  children.  Therefore,  to  achieve 
maximum effect in correctional work with children 
after  CI  must  work  together  Surdopedagogs  and 
speech therapy.   
In  order  to  develop  an  effective  strategy  for 
remedial  work,  a  closer  examination  of  hearing 
and  speech  of  the  child  with  CI.  Specialists  can 
conduct a joint survey of the method of observation 
of the child in the process of communication with 
peers,  parents,  the  survey,  the  survey  of  parents. 
Surdopedagogs  examines  auditory  perception, 
conducting  audiological  examination,  met  with 
the  audiogram  of  the  child.  Speech  therapist 
conducting traditional speech therapy examination, 
which  gives  information  about  the  development 
of all components of the child’s speech, phonetics, 
vocabulary,  morphology,  syntax.  As  a  result  of  the 
analysis of the survey data set level of speech and 
auditory development of the child with CI.
As we know, remedial work is built considering 
level  of  development  of  the  audio-verbal,  the 
individual characteristics of the child. Based on the 
analysis  of  the  survey  results  and  observation  of 
the child developed by planning remedial work, be 
drawn up map of an individual route is determined 
by the content of each expert [2].T
surdopedagogs 
         Logopedist
Phase i of correctional and developmental work with the 
child after Ci.
• Teaches react to speech and non-speech signals at an ever-
increasing distance from the sound source. 
• Teaches to distinguish by ear in the selection of the 2-3 and 
3-5 sound of musical toys. 
•  It  teaches  to  distinguish  hearing  and  play  sound  duration, 
tempo, volume.
•  Teaches  to  distinguish  and  identify  at  the  hearing  mold 
words, of onomatopoeia, familiar words. 
• Teaches to distinguish and recognize at the hearing phrases, 
phrases - orders.
• It teaches to distinguish at the hearing and play the number 
of sounds in the range of a few, depending on the child›s oral-
aural level.
Phase I of correctional and developmental work with the child 
after CI.
• Activates the speech activity of children in the form of any 
audio displays.
• Develops reflective speech activity.
• Develops articulatory aspect of the speech, calls the speech 
sounds (vowels, consonants: p, t, m, n).
• It works to expand the scope of passive vocabulary in practice 
activity  children.
• Develops general language skills (breath, voice, perception 
and play simple rhythms).
•  Develops  nonverbal  mental  functions  (attention,  memory, 
thinking)

90
МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 3,  2016 г. 
Phase ii of correctional and developmental work with the 
child after Ci.
  Teach:
• Distinguish between at the hearing and reproduce high and 
low sounds.
•  Distinguish  between  at  the  hearing  and  reproduce  the 
number of values in the range 4.
• Distinguish at the hearing the voices of birds and animals in 
the choice of 3 - 5.
• Distinguish between at the hearing and playback tempo and 
volume of sounds.
•  Distinguish  in  the  selection  of  the  10  units  of  speech  and 
identify at the hearing the familiar-sounding material (words 
from the lexical passed, colors, orders, questions).
• Distinguish and identify at the hearing the familiar-sounding 
phrases and word combinations with a few changes: inversion, 
with the increase or reduction of words.
• Recognize text at the hearing of 3 - 4 proposals on the picture 
story (words, phrases, sentences from the text).
Phase ii of correctional and developmental work with the 
child after Ci.
• Develops auditory and oral-aural attention.
• Develops understanding speech, teaches to understand 
simple instructions, working to expand the subject and verb 
vocabulary, teaches to distinguish between singular and 
plural nouns and verbs in the didactic games, work with 
subject pictures.
• Activates the speech activity and the development of lexical 
and grammatical means of language.
• It develops self-phrase speech in the form of a simple two-

жүктеу/скачать 4,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: