Г. К. Алиева Құс шаруашылығы өнімдерін ветеринарлық

30 

 

үлкейеді.  Аурудың  басты  белгілері  қып-  қызыл  ісікті  шырышты  эрозияға 

ұшыраған қабықша,соқыр ішектің алшақтығы. 

Ұшалардың  төмен  қоңдылығы.  Бүйрек  кокцидиозы  кезінде,ауру  3  жастағы 

үйректерде  жиі  байқалады,бүйректің  екі  немесе  оданда  көп  мөлшерде  үлкеюі 

байқалады. Барлық зақымдалған мүшелер техникалық утилизацияға жіберіледі, 

ал ұшалар жүдеу болса қайнатқаннан кейін жіберіледі. Қатты зақымдалған ішкі 

мүшелер жүдеу болып көрінеді,оларды техникалық утилизацияға жатқызамыз. 

            Гистомоноз  (тифлогепатит,энтерогепатит)  —  ауру  соқыр  ішектің  және 

бауырдың 

зақымдалуымен 

,типтік 

гранулемалар 

таралуымен,некроға 

ұшыраумен  көрінеді.  Аурудың  қоздырушысы  Histomonas  meleagridis  болып 

табылады,қарапайым  жалған  аяқтармен  байланысқан,барлық  қарапайымдылар 

сияқты  сыртқы  ортада  жоғарғы  температурада  әлсіз  тұрақты.  Бұл  аурумен 

түйетауық,сирек  балапандар  және  2  аптадан  4  айға  дейінгі  құстардың  барлық 

түрі  ауырады.Ауру  құстарда  қанау  байқалады,баяу  қозғалғыштық,қауырсыны 

үрпиген,  диарея,і  шті  пальпация  арқылы  ұстап  көргенде  соқыр  ішекте  жуан 

түйіндер  байқалады.  Ашып  қарау  кезінде  соқыр  ішектер  шұжық  түрінде 

табылады,ішектің қабырғалары 1 см ге жуандайды, тығыз, майтүстес түс, кейде 

бұл  түс  байқалмайды,  ішінде  дифтериялық  қабаттасу  болады,  олардың 

астында—  жара  болады.  Осы  уақытта  фиброзды  перитонит  табылады:  бауыр 

үлкейген,толыққанды және көптеген тарының дәні пішінді сұрғылт ошақ пайда 

болады. Эозинмен боялу кезінде соқыр ішектің және  бауырдың гистологиясы 

дөңгелеңген түрде(диаметрі8-18мкм)гистомоноздар пайда болады. 

           Барлық зақымдалған ішкі мүшелер техникалық утилизацияға жіберіледі, 

ал ұшалар жүдеу болса қайнатқаннан кейін жіберіледі.Қатты зақымдалған ішкі 

мүшелер жүдеу болып көрінеді,оларды техникалық утилизацияға жатқызамыз. 

          Спирохетоз-трипонемоз.  Бұл  өткір  септико  токсикологиялық,  немиямен 

көрінетін  ауру,  талақ,  бауыр  үлкеюімен  және  салыстырмалы  жұмсақ 

геморрагиялық  диатез  көрінеді.Олармен  тауық,үйрек,  жиі  күрке  тауық 

балапандары  және  басқа  да  құстар  ауырады.Қоздырушысы  -

 

Trepanoma 

ansermum,  негізгі таратушы —  кене Argus persicus. 

          Сыртқы 

қарау  кезінде  құстарда  қоңыр  немесе  ашық  —сары 

түсті,,шырышты  қабықшада  қан  аздық  және  тұмсықтарының  бозаруын 

бақылайды.  Ішкі  қарауда  мүшелердің  жүрек  көйлегінде    серозды  -фибриозды 

экссудат табылады, миокардта- жүрек бұлшық етінің қайта жаңаруында нүктелі 

қан құйылу (қайнаған ет түрінде );ішектегі геморрагиялық және некротикалық 

ошақтар  және  ішектегі  геморрагиялық  диатез,аналық  без  және  жұмыртқа 

жолында,көк  бауыр  2-5рет  үлкейген,күлгін-  қызыл  түс,бос;осындай  өзгерістер 

бауырда да кездеседі.Зерттеу ауру құстардың қанымен мүшелерінен жағындыға 

алынатын  спирохетталардың  орналасуымен  куәланады  (қарапайымдылар  S 

формалы).Ішкі  мүшелер  және  жүдеу  ұшалар  Ауру  құстардың  бұлшық  етінің 

зақымдалуымен  қатысқан  ішкі  мүшелер  мен  жүдеу  ұшалар  техникалық 

утилизацияға  жібіріледі.Ұшаларда  зақымдану  болмаған  жағдайда  ішкі 

мүшелерутилденеді,ал ұшаларды қайнатқаннан кейін жібереді. 

31 

 

         Саркоспоридиоз  -  қарапайымдылармен  шақырылатын,саркоспоридия 

саркоцист  туысынан  шыққан  ауру.Жануарлар  мен  құстардың  көптеген 

түрлерінің  қаңқасы  мен  жүрек  бұлшық  еттерін  зақымдайды.  Үй  құстарының 

ішінде  (тауық,  күрке  тауық,  үйректер)  саркоспоридиоз  сирек  кездеседі. 

Саркоцисттер құстарда тек ашу кезінде көрінеді. Диагностика саркоцисттердегі 

саркоспоридийлардың  көрінуіне,  алдын-  ала  физиологиялық  ерітіндінің 

тамшысында  бөлінген  және  шынылар  арасында  басылуға  негізделеді. 

Саркоцисттер  немесе  Мишерова  қалташықтары  (ұзындығы  0,5-4мм,ен3  0,5-

3мм),  көптеген  жасушаларға  бөлінген,спорозоиттар  бірнеще  микрометрлерге 

бөлінген.  Бұлшық  еттегі  тірі  паразиттер  дистрофиялық,қабынулық  өзгерістер 

алып  келеді.  Зақымдалу  барысында  утилизацияға  тек  ұшаның  зақым  келген 

бөліктері ғана жіберіледіғал зақымдалмаған бөліктері қайнатуға жіберіледі. 

          Аяқ  қотыры.  Қотыр  кезінде  аяқтың  белгіленген  бөліктері  техниикалық 

утилизацияға жіберіледі.Ұшаларды деңгейсіз жібере береді. 

          Аскаридоз. Ascaridae туыстығына жататын, Ascarisgalli жұмыр құртымен 

 

шақырылатын,аш  ішекті  зақымдайтын  ауру.Көбінесе  шөжелерді,сондай  ақ 

күрке  тауық,қазғМысыр  тауығын,қырғауыл  мен  қарақұрды  зақымдайды. 

Ауруларда  көбіне  дәрумен  алмасу  бұзылады,  гиповитаминоздар  дамиды.  Ал 

бұл  иммунитетті  төмендетеді.  Патологиялық  процесстердің  қорытындысы 

бойынша  ішекте  бездердің  секреторлық  қызметі  және  ас  қорыту  жүйесінің 

функциясы бұзылып,сарқылу болады және құстардың өлімі болады. 

          Сою  алдында  диагностикалау.  Жұмыр  құрттар  құстардың  организіміне 

токсикалық  әсер  етеді,нәтижесінде  анемия  пайда  болады,жас  құстардың  өсуі 

баяулайды,ересек құстардың  өнімділігі  қысқарады,  сондай  ақ  кейбір  жағдайда 

диарея  пайда  болады.  Ауру  құстар  солғын,  баяу  қозғалғыш  болады,  дене 

салмағының түсуі байқалады. 

           Союдан  кейінгі  диагностика.  Патологиялық  құбылыстар  асқазан-ішек 

жолдарында,бауырда,өңещте болады. 

           Зақымдалған  ішкі  мүшелер  утилденеді,  қайнатудан  кейін  құстардың 

ұшалары шартты түрде тағамға жарамды деп табылады, азықтық ұн өндірісіне 

жіберіледі. 

            Цестодоз қоздырушысы жалпақ құрттар типі Cestoda классына жататын 

ленталы  құрттар.  Ветеринарлық-санитарлық  маңызы  бар  екі  отрядка  бөлінеді: 

Cyclophyllidea  шынжырлы  және  Pseudophyllidea  ленталы  құрт,нағыз  ленталы 

құрттар

 

(Eucestoda) клласына жатады. Олар құстардың және ірі қаралардың ас 

қорыту жолдарында өмір сүреді. 

            Эктопаразиттер  әр  түрлі  эктопаразиттермен-кенелермен,  қандаламен, 

биттермен шақырылатын,  теріде тұрақтайтвн ауру.Жас құстар кешігіп өседі, ал 

ересек  құстарда  жұмыртқа  өндіру  бәсеңдейді,  құстар  арықтайды.Кейбір 

паразиттер  жұқпалы  ауруларды  тасымалдаушылар  болуы  мүмкін.  Пухопероед 

қанатсыз бунақденелілер, олар өздері өлтіретін құстардың денесінде паразиттік 

тіршілік  етеді.  Қауырсынмен  және  түбітпен  азықтанады,сондай  ақ  тері 

бөліктері шеттетіледі,құстарда қышыма тудырады. 

32 

 

             Тауық кенелері теріні тістейтін ұсақ бунақденелілер, улы түкірік себеді 

және  қан  сорады,тауықтарды  мазасыздандырып  көп  зиян  келтіреді.  Олар 

құстардың  жұмыртқалағыштығын  ғана  емес,  сонымен  қатар  иммунитетті  де 

түсіреді.  Қандала  шөжелер  мен  тауықтарды  жиі  зақымдайды,  әсіресе  құстар 

ағаш  торларда  ұсталса.Төмен  температураға  өте  төзімді,  бос  салқындау 

бөлмеде бір жылға дейін сақталады. Тауықтардың қышымасы (кнемидокоптоз)  

микроскопиялық  кенелердің  қышымасымен  шақырылатын  ересек  құстардық 

жұқпалы ауруы. 

  

Бақылау сұрақтары: 

1  Сойылған  құс  өнімдерінің  инвазиялық  ауруында  ветеринарлық  санитарлық 

сараптау. 

 

 

2.7  Жұқпалы  емес  және  қалыпты  мөлшерден  ауытқу  кезінде  сойыс 

құстарының өнімдерін ветеринарлық санитарлық сараптау. 

 

Сабақ  мақсаты:  Жұқпалы  емес  және  қалыпты  мөлшерден  ауытқу  кезінде 

сойыс құстарының өнімдерін ветеринарлық санитарлық сараптауды үйрену 

 

           Алиментарлы  дистрофия. Бұл созылмалы ағып өтетін,организмдегі зат 

алмасудың  барлық  түрлерінің,  ферменттердің  бұзылуымен,  атрофиялық  және 

дистрофиялық процестермен, құстардың өнімділігі мен салмағының азаюымен 

сипатталады.  Ауру  құстардың  барлық  түрлерінде  қоректік  заттардың  

жетіспеуінен  ашыққанда  дамиды.  Диагнозды  клиникалық  және  потологиялық 

белгілерінің,инфекциялық,инвазиялық  аурулардың ерекшелігінде  азықтандыру 

және  күтіп-бағу  жөніндегі  мәліметтерді,  авитаминоз  және  уланудың  анализ 

нәтижесінде қойылады. Ауру тері асты өзегінде,іш майында,іш пердеде майдың 

жоғалуымен,кілегей  қабықтардың  қаназдығымен,жалпы  қан  азаюмен,бұлшық 

ет және ішкі мүшелердің атрофиясымен,остеопрзбен,сүйектің және тұрмыстық 

жұмсаруымен,сондай  ақ    ішек  қарын  жолының  катаральді  қабыну  көрінісі. 

Бұлшық  ет  ұлпасында  немесе  атрофияда  және  бұлшық  ет  құрғағанда  май 

бөліну  орындарында  таусылған  немесе  іркілдек  қатсуымен,сондай  ақ  бұлшық 

ет  ұлпаларының  ағаруы  немесе  көгеруімен,тарақша,сырғаның  ұшаларының 

барлық  мүшлерімен техникалық утилизацияға жіберіледі.  

         Несеп  қышқылды  диатез—  несеп  қышқылы  және  оның  мүшелері  мен 

ұлпаларда  кристал  және  тұздық  бөлінуі  мен  шамадан  тыс  жиналуымен 

сипатталатын  нуклеопротейдтер  алмасуының  ауруы.  Барлық  құс  түрі 

ауырыды,әсіресе  тауықтар  қатары.  Аурудың  белгісі  біркелкі  және  созылмалы 

түрде құс өнімдерімен жануартектестілерді (ет,балық,ет сүйекті және балықты 

ұн)  жасыл  шөптермен  витаминдердің  жеткіліксіздігінен  ақуызға  бай 

концентраттармен  азықтандыру  болып  табылады.  Диагнозды  клиникалық, 

паталогоанатомиялық  және  гистологиялық  негіздердің  барысында  қояды, 

гисцеральды  несеп  қышқылды  диатез  кезінде  серозды  жабындылар  көкірек 

33 

 

пердесінде  және  ішкі  мүшелер  ақ  борлы  таңулармен  жабылған,  кейде 

жапқыштар  ұнтақтарымен  оралған  сияқты.  Күрделі  жағдайда  қабаттану  гипс 

тәрізді  болады,  серозды  жабдықтар  жабысады  және  мүшелер  бір  бірімен 

бітіседі.  Аурудың  буынды  формасында  немесе  тұз  байлануда,буындарда  және 

сіңірлі  қынапта  несепқышқылды    тұздардың  бөлінуі  жиі,кейде  оларда 

некроздар,жаралану 

және 

фиброзды 

өсінділер 

байқалады.Серозды 

жапқыштардың 

 

жайылған 

зақымдалуында,мүшелер 

және 

буын 

таусылуларының  ұшаларын  техникалық  утилизацияға  жібереді.  Ошақты 

зақымдалу  жағдайында  мүшелер  мен  буындары  және  жақсы    семіргендерінен 

тек  зақымдалған  мүшелерді  қабылдамайды.Ұшаларды  тазалағаннан  соң 

аспаздық  өндіріске дайындауға жібереді. 

         А  гиповитаминоз—  бұл  құстардың  ұзаққа  созылып  өтетін,организмде  А 

витаминінің және оның провитамині капотиннің тапшылығынан болатын ауру. 

Ұшадағы  патоанатомиялық  өзгерістерге  неғұрлым  тән;  тарақшаның,сырғаның 

әлсіздігі    және  сынуы,терінің  ағарып  дөрекіленуі  (гиперкератоз)  әсіресе,аяқта 

таусылады. Ауруға тән ерекшелік фибринозды қабынудың әрә қарай дамуымен  

көздің құрғауы және мүйіздің жұмсаруы, сосын бүкіл көз алмасы(панофталит ) 

болып табылады. Висцеральды несеп қышқылыды диатезінің қатысуымен және 

таусылуымен,  ішкі  мүшелерде  және  серозды  жабындылардың  фибринозды 

зақымдалуынан  болған  жаралы  қабаттанулардың  ұшалармен  қоса  техникалық 

утилизацияға жіберіледі. 

         «Дөңгелек 

жүрек»  (энзоотикалық  ауру,  жүрек  өлуі,  жүректің 

жиырылуы,жүректің  токсикалық  дегенерациясы, жұмыртқа  пішіндес  жүрек)—

тауықтар  мен  үйректердің  ауруы.  Этиологиясы  қойылмаған.Ұшаларды  ашу 

кезінде  жүректің  көлемі  үлкеюі,созылған  немесе  жұмыртқа  пішінді  форма 

эксцентрлі;миокард  балшық  түсті  және  бұлшық  ет  талшықтарының  бойымен 

бозғылт қызыл жолақтар болуын бақылауға болады.Ұшаларда көбірек майдың 

бөлінуі  болады.  Ішкі  органдардың  зақымдалуының  ақаулар  болады.  Егер 

бұлшық етте патологиялық өзгерістер болса, ұшалар техникалық утилизацияға 

жіберіледі, егер жоқ болса—шектеусіз жіберіледі. 

           Асцит-ісіну.  Бұл құстардың ауруы,ұлпа сұйықтығының құрсақ қуысына  

жиналуымен сипатталады. Аурудың себептері жүрек ақаулары, бауыр циррозы, 

және  жиі  перитонеальдық  карциноматоз  болып  табылады.  Құрсақ  қуысы 

мүшелеріне  анемия  белгілейді.Құс  ұшасының  әлсіреуі  пайда  болған  жағдайда 

оларды техникалық утилизацияға жібереді. 

           Сарыуыз  перитониті  (оварио

—

жатыр түтігінің перитониті)

 

 -  ересек 

тауықтардың,  мекиен  тауықтардың,  үйректердің  ауруы,  сары  уыз,  құрсақ 

қуысының    айналуымен  байланысты.  Негізінде  ауруға  жатады:  зат  алмасудың 

бұзылуы 

(ақуыздық,дәруменді,минералды),рационда 

калий,холин,витамин 

А,Д,Е,В,Вб жетіспеуі,фосфор мен ақуыздың артық болуы жатады. Ықпал ететін 

факторларға жатады: азықтандыру және жоғарғы жұмыртқа өндірудің бұзылуы. 

Диагнозды негізгі клиникалық (салбырап,іштің ауруы,көгеруі және тығыздығы) 

және патлогоанатомиялық негіздерге сүйене отырып, зертханалық жем талдау 

бойынша  қояды.  Аналық  бездері  үлкейген,  деформациаланған  сары  уыз 

34 

 

фолликулалары  құрамына  кіреді.  Жұмыртқа  жұмсақ  қабықшалы,қабықшасыз 

болуы  мүмкін  және  құрсақ  қуысына  түсуі  мүмкін.  Құрсақ  қуысына  сары  уыз 

массасы  және  серозды—фибринозды  экссудат  жатады.Талақ  пен  бауыр 

фибринозды  үлкейеді  және  дистрофиялық  өзгерістер  болады.  Жүдеген  және 

ішкі органдар қатты зақымдалған ұшалар техникалық утилизацияға жіберіледі. 

             Перитиониттер.Өкпенің  ішкі  мүшелердің  серозды  жамылғысының 

ошағы  қабынуы  және  құрсақтың  зақымдалған  мүшелері  техникалық 

утилизацияға  жіберіледі,ал  ұшалар—

 

қайнатуға,қуыруға,консерві  өндірісіне 

сойыс  жануарларын  ветеринарлық  қарау    және  ет  және  ет  өнімдерін 

ветеринарлық санитарлық сараптау ережесі бойынша рұқсат етіледі. 

            Жарақаттар. 

Ұшаларда 

 

патологиялық 

өзгерістер 

болған 

жағдайда,жарақаттармен  шақырылады,жауырын,ісіктер  (опухолей)және  басқа 

да  потологиялық  процесстер  бөліктерді  зақымдайды,қатты  зақымдалған 

ұшаларды  ішкі  мүшелерімен  қоса  техникалық  утилизацияға  жіберіледі. 

Зақымдалу  аз  болған  жағдайда  ұша  бөліктеріндегі  патологиялық  өзгерістерді 

жойғаннан  кейін  қалған  бөліктерді  техникалық  режим  бойынша  консерві 

дайындауға  жібереді  немесе  негізделген  ережелер  бойынша  кайнатуға 

жібереді.Жаңа  пайда  болған  жарақат  кезінде  және  аздаған  қан  құйылу,кеуде 

сүйегі қапшығының қажалуы,барлық сіңген қан және ісікті ұлпалар техникалық 

утилизацияға  жіберіледі,ал  қалған  ұша  бөліктері  азық  өнімдерін  өндіруге 

шектеусіз қолданылады. 

            Сыртқы  иістер.  Препараттардың  немесе  құс  еттерінің  өзіне  тән  емес 

иістері  бар  ұшалар  ішкі  мүшелерімен  бірге  техникалық  утилизацияға 

жіберіледі. 

 

Бақылау сұрақтары: 

1  Жұқпалы  емес  аурулар  кезінде  сойыс  малдары  өнімдерін  ветеринарлық- 

санитарлық талдау   

 

2.8 Құс ұшаларының ақаулары. 

 

Сабақ мақсаты: Құс ұшаларының ақауларын анықтау 

       

         Ақау  -  қауіпсіздікке  керекті  талаптар  орындалмаған  жағдайда  болады. 

(ИСО 8402-94). 

     Құс  ұшалардың  ақауы  техникалық  өндеулер  дұрыс  жүргізілмеген  жағдайда  

көрінеді,сонымен қатар  сақтау мерзімін дұрыс сақтамағанда  құс етінің сапасы 

төмендейді.  Технологиялық  ақаулардың  сипаттамасы  МемСТ  16367-86 

негізделген. 

         Құс  ұшасындағы  қажалған ісік  -  кеуде  ұшында пайда болып көрінетін,  

тығыздалуымен және терінің ісінуімен сипатталатын, құс ұшасының тері асты 

бұлшық еттерінің қабатында болатын ақау. 

35 

 

         Құс  ұшасындағы  іркілу  -    терінің  үстіңгі  қабатын  немесе  зақымданған 

қауырсын түктермен, құс ұшаның кеуде және құрсақ қуыстарының қатысуымен 

болады. 

          Құс  ұшасындағы  шоқып  тасатау  -  құс  ұшаларының  қабыну 

процессінсіз болатын,шұқып тастау арқылы зақымдануы. 

           Құс ұшасындағы терінің қабынуы (дерматит)  - бұл терінің қабынуы. 

           Құс ұшасындағы нүктелі қан құйылу -  құс ұшасында жиналған,нүкте 

немесе дақ түрінде капилярдан төгілген, диаметрі 3 мм аспайтын қан. 

          Құс  ұшасындағы  қанталау  -  травматикалық  жарақат  нәтижесінде 

теріастына және бұлшықет ішіне қан құйылу. 

           Құс ұшасындағы жарақат - құс ұшасының беткі қабатының зақымдану 

нәтижесінде болатын бүліну. 

          Құс  ұшасындағы  сызат  -    қысқа  жолақ  түріндегі  ақау,  құс  ұшасының 

терең қабаттарының механикалық зақымдалуымен сипатталатын. 

           Құс  ұшасы терісіндегі  жыртылу  -    қысқа  жолақ  түріндегі  ақау,барлық 

тері  қабаттарының  механикалық  зақымдалуымен  сипатталады,  бұлшық  ет 

ұлпаларының зақымдалуынсыз болатын ақау. 

        Химиялық  процесстер  құс  еттерін  сақтауда  оттегінің  әсерінен  ауа 

миоглобин және гемоглобин - оксимиоглобин мен оксигемоглобинге ауысады, 

еттерге  ашық  қызыл  түс  беріп  тұру  үшін.  Одан  әрі  бірге  окисленин 

метмиоглобин және метгемоглобин түзеді, етке қоңыр түс беріп тұрады, еттің 

тұтынушылық қасиеттері нашарлайды. 

        Микробиологиялық  процесстер.  Қышқылды  ашу  шыбық  тәрәзді  және  сүт 

қышқылды бактерия түзетін кокктармен,сондай ақ ашытқы саңырауқұлағымен 

шақырылады.  Бұл  бактериялар  аэробты  және  анаэробты  ортада  0  °С  төмен 

температурада  қабілетті  көбейеді.  Олардың  біреуі  еттерде  сүт  қышқылды 

көмірсулар  түзеді,басқалары  қышқылдарда,көмірқышқылды  газ  және  спирт 

түзеді. Қышқылды ашыу белгіле рі бар еттер сұр түс көрсетеді және жағымсыз 

қышқыл иіс білінеді.Шіру етте белоктардың түсуінен шіріткіш бактериялардың 

көрінуі.  Олар  етте 

 

+5  °С  жоғары    температурада  көбейе  алады,  нейтральды 

ортада  рH  жақын.  Еттердің  шіру  процессінде  ақуыздық  молекула 

полипептидтерге түседі, соңынан аминқышқылдарына. 

 

Бақылау сұрақтары: 

1 Құс ұшалары қандай ақауларға бөлінген? 

2 Адамдар организмінде қандай патогендер кездеседі? 

 

 

2.9 Таңба басу және құс еттерін таңбалау. 

 

Сабақ мақсаты: Таңба басу және құс еттерін таңбалауды үйрену 

 

      Таңба  басу  және  құс  еттерін  таңбалау  «Етті  ветеринарлық  таңбалау 

нұсқаулығына» негізделіп жүргізіледі,

 

1993ж  АШМ Ветеринария Департаменті 

36 

 

бекіткен,  сондай-ақ    МемСТ  25391-82,  МемСТ  21784-76.  Таңбалау  тек  

ұшаларды,ішкі  мүшелерді  ветеринарлық-санитарлық  сараптаудан  кейін,  азық-

түлік мақсаттар үшін құс етін жарамдылығы туралы қорытынды ұсынылғаннан 

кейін жүргізіледі. 

      Құс  ұшаларын  таңбалау  үшін  шеңберсіз  «1»  немесе  «2»  санымен 

көрсетілген    электрлітаңба  немесе  қағаз    затбелгі  қолданылады.Электрлі 

таңбалар  құстардың  ет  комбинаттарында  және  құс  фабрикаларында:  балапан, 

тауық,  үйрек,  мысыр  тауығы    ұшаларының-бір  аяғына,сыртқы  жоғары 

сирақтарына қойылады, ұшаларда- үйрек, қаз, күрке тауықтарында- екі аяғына 

қойылады.  

        Қағаз  затбелгілер  (15  х  90  мм  мөлшерде,боялған  бөлігі—  60  мм) 

ұшалардың  жарты  аяқтарына  бекітіледі.Затбелгіде  аймақтың  номері 

көрсетіледі, «ветқарау» деп жазылады,кәсіпорынның нөмірі жазылады. 

        Ақауы  бар  құс  ұшаларына  таңба  арқасына  (арқаның  жоғарғы  бөлігіне) 

«П»әріпі жазылан штамп  қойылады,арық ұшаларға таңба басылмайды. 

        Құс  ұшаларында  ақауы  бар    жәшіктер    «П»әріпі  бар  штамптармен 

таңбаланады(промышленная  переработка),ал  арық  ұшалар  бар  жәшіктер  «Т» 

әріпі бар штамптармен таңбаланады. 

         Құс  ұшаларының  утилизацияға  жіберілетін  бір  бөлігіне  Ет  және  ет 

өнімдерін ветеринарлық санитарлық сараптау ережесімен белгіленген бірнеше 

ветеринарлық штамптар басылады. 

 

Бақылау сұрақтары: 

1 Құс ұшаларына белгі қою 

2 Таңбалау  қалай жүргізіледі? 

 

 

3   Құс етін өндеу технологиясының негіздері 

3.1 Құсты біріншілік өндеу  

 

Сабақ мақсаты: Құсты біріншілік өндеуді оқып үйрену  

 

 

        Еттерді  механизацияланған  және  автоматизацияланған  желілерде  қайта 

өңдейді. Ол үшін құстарды аспалы немесе арқан конвейрлерде тасымалдайды.  

 

Құсты қайта өңдеу желілері бірнеше конвейрлерден тұрады: 



 

Біріншілік өңде; 



 

Желімдеу (тек суда жүзетін құстар үшін); 



 

Аршу; 



 

Салқындату; 



 

Сұрыптау. 

Қайта  өңдеу  технологиясы  ерекшеліктеріне  сәйкес  Құстарды  конвейрден 

біріншілік  өңдеуге  конвейр  воскованияға    іледі,  аршу,  салқындату,  сұрыптау. 

Ковейрдің әр түрі арнайы жабдықталған. 

37 

 

Құстарды біріншілік қайта өңдеуге технологиялық операциялар еттерді аршуға 

дайындау кіреді. 

Құстарды біріншілік қайта өңдеу кезінде конвейрге ілу. Тірі құстарды конвейр 

аспасына  іледі,  содан  кейін  шыбық  көмегімен  фиксациялайды,  сол  кезде  құс 

қиғаш  жағдайында  жылжыйды.  Осылайша  жұмысшылар  үшін  құстарды 

толықтай электрлік естен тандыруға жол беріледі.  

 

Электр  тоғы арқылы  естен  тандыру  Союдан алдын  құс қозғалмау  үшін 

электрлік тоқтың көмегімен орталық жүйесіне әсер етіп естен тандырады. Осы 

кезде құстың организімінде  функционалды-морфологиялық өзгерістер болады, 

интенсивтілілігіне  кернеу  әсер  етеді,  күші  және  импульс  жиілігі,  тек  құс 

арқылы  өтеді  (барлық  дене  бойымен  немесе  бас  аймағында).  Жүректің 

жентектелу,  ас  қорыту  және  басқа  системаәрекеті.  Жүректің  толық  тоқтап 

қалуы бойынша құс еті, дұрыс қансыздандырылмайды, ол жерлерде қан құюлу 

пайда  болады,  әсіресе  қанат  аймақтарында,  сондықтан  оларды  қайта  өндіру 

еттеріне жібереді.  

 

Құстарды  қайта  өңдеу  кәсіпорындарында  естен  тандыру  үшін  жиілік 

электрлік аппараттарды қолданады (50Гц) немесе  жоғары жиіліктегі (3000 Гц 

дейін). Электрлік шынжыр құтарда аяғынан басына дейін тұйықталады немесе 

тек  басы  арқылы  жүргізіледі.  Электрлік  тоқтың  жиілік  қуаттылығы  және 

жеткізу әдісі техникалық сипаттамаға сәйкес болуы керек.  

 

Аппараттарда  контактпен  су  арқылы  кернеулік  жоғары  болмау  керек: 

балапандар, цесаряттар үшін 90-110, балапан бройлерлер 70-80, тауық, цесарка 

130-140,  үйрек,  үйрек  балапандары,  қаз,  қаз  балапандары,  күркетауық, 

күркетауық  балапандары  120-135.  Барлық  құс  түрлерін  су  арқылы  аппаратпен 

естен тандыру ұзақтығы 6 секунд.  

 

Сою.  Союды  бақылау.  Қансыздандыру.  Құстарды  дұрыс  емес  естен 

тандыру кезінде немесе дұрыс емес сою кезінде  қансыздандыру ет ішіндеқан 

тамырлары арқылы қанға толады және терінің сырты қызарады. Мұндай еттерді 

брактайды, немесе қайта өңдеуге жібереді. 

 

Құстарды өнеркәсіпте сою ұйқылы артерияға және мойындырық венаға 

негізделген.  Құстардың  басын  бір  жағынан  кесіп,  денені  бойлай,  8-10  мм 

арақашықтығында  бастың  қан  тамырларында  құлақ  саңылауын  қайта  кеседі: 

көз  арты,  милы  және  көз  артериялары,  ұйқылы  артерия  тармақтарының 

бәсеңдеуі,  ұйқылы  артерияның  желке  жағы,  ұйқылы  артерияның  ішкі  және 

сыртқы  бөліктері,  тіласты  және  таңдай  артериялары  және  яремды  вена.  Құс 

басының негізгі қан тамырлары кесілгеннен кейін, етті де толықтай бас сияқты 

қансыздандырады.  Тауықтарды,  балапандарды,  балапан-бройлерлерді,  үйрек 

және қаздарды сою автоматты болады, ал үлкен құстарды – қолмаен сояды.  

 

Шпарка.  Қансыздандырудың  соңына  жақындағанды,  ет  қанаттарын 

ұстау үлкейеді, ол келешекте өңдеу кезінде қиындықтар туғызады. Сондықтан 

еттерді  шпаркаға  жібереді.  Шпараны  арнайы  аппараттарда  судағы  бумен, 

ыстық  ауамен,  ыстық  суға  батырумен  және  т.б  өткізеді.  Жылудың  әсерінен 

бұшықеттер, қанаттарын құс жүнінен істелген қапшықта ұстайды, босаңсыйды, 

арнайы машиналардың көмегімен жеңілдейді. Бірақ сол уақытта шпарка денені 

38 

 

зақымдап  және  еттің  тауарлық  түрін  бұзады,  сондықтан  ол  қолайлы  режимде 

болуы тиіс.  

 

 

Кәсіпорындарда жұмсақ және қатты режимдегі шпаркаларды қолданады. 

Жұмсақ  режим  кезінде  терінің  мүйіз  қабатындағы  эпидермисі  бұзылады,  ал 

қалған  жерлері  және  тері  өте  зақымдалмайды.  Мұндай  әдіспен  өңделген 

еттердің,  жағымды  сыртқы  түрі  болады  (әсіресе  салқындатылған),  бірақ  та 

оларды  өңдеу  қиындау:  қанаттырын  ұстау  қиын  және  машиналарда  толықтай 

жойылмайды.  

 

жүктеу/скачать 1,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: