Г. К. Андабаева КӘсіпорын экономикасы
Ã. Ê. Àíäàáàåâà Ê?ñ³ïîðûí ýêîíîìèêàñû
- Бұл бет үшін навигация:
- Өнімнің өзіндік құны калькуляциясы
- Өнім өндірісі мен өткізу шығындар сметасы
| 1
|
2 | |
|
3 | ||
|
Шығындарды |
тікелей |
нақты өнім түрін өндіруге тікелей |
|
өнімнің өзіндік |
|
қатысатын және өзіндік құнға |
|
құнына енгізу |
|
бекітілген норма бойынша |
|
тәсілі бойынша |
|
енгізілетін (шикізат, материалдар, |
|
|
|
жанармай, энергия) шығындар |
|
|
жанама |
өнімнің әр түрлерін дайындауда |
|
|
|
қамтылады және өнімнің жеке |
|
|
|
түрлерінің өзіндік құнына қандай- |
|
|
|
да бір белгісіне пропорционалды |
|
|
|
жанама (шартты) түрде енгізіледі. |
|
|
|
Оған жататындар: қондырғыларды |
|
|
|
қалыпта сақтау және |
|
|
|
пайдаланудағы, жалпы өндірістік, |
|
|
|
жалпы шаруашылық және т.б. |
|
|
|
шығындар |
|
Шығындардың |
негізгі |
өнім өндірудің технологиялық |
|
өндіріс |
|
процестерімен тікелей байланысты. |
|
үрдісіндегі |
|
Оған жататын шығындар: шикізат, |
|
қызметі роліне |
|
негізгі материалдар, |
|
байланысты |
|
технологиялық жанармай, энергия, |
|
|
|
жұмысшылардың негізгі жалақысы |
|
|
үстеме |
өндірістің әрекет етуі үшін қажетті |
|
|
|
жағдайлар туғызумен, оны |
|
|
|
ұйымдастыру, басқарумен, қызмет |
|
|
|
көрсетумен байланысты |
|
|
|
шығындар. Үстеме шығындар – |
|
|
|
бұл жалпы өндірістік, жалпы |
|
|
|
шаруашылық шығындар |
|
Шығындардың |
ағымды |
сол кезеңге қатысты пайда болады |
|
пайда болу |
|
және сол кезеңдегі өнімнің өзіндік |
|
уақытына |
|
құнына жатады. |
|
байланысты |
болашақ |
нақты кезең ішінде шығындалады |
|
|
кезеңдегі |
да, бірақ өнімнің өзіндік құнына |
|
|
|
енетін біраз үлесі келесі кезеңдерге |
|
|
|
жатады |
|
|
алдағы |
смета тәртібі бойынша резервке |
|
|
|
алынатын, бірақ әлі пайда |
|
|
|
болмаған шығындар (демалыс |
|
|
|
уақытын төлеу және т.б.) |
|
Кесте 3 жалғасы | ||
|
1 |
2 |
3 |
|
Шығындардың |
элементарл |
элементарлы (біртекті) |
|
біртектілік |
ы |
шығындарды құраушыны |
|
дәрежесі |
|
бөліктерге бөлуге болмайды |
|
бойынша |
кешенді |
бірнеше біртекті шығындардан |
|
|
|
тұратын шығындар статьясы |
|
Шығындардың |
айнымалы |
өндіріс көлемінің өзгерісіне |
|
өндіріс көлемінің |
(пропорцио |
тікелей байланысты шығындар |
|
өзгерісіне |
налды) |
(өндірістік жұмысшылардың |
|
байланысты |
|
жалақысы, шикізат, және т.б.) |
|
|
тұрақты |
өндіріс көлемінің өзгерісі |
|
|
(пропорцио |
жағдайыында өзгермейтін немесе |
|
|
налды |
шамалы ғана өзгеретін шығындар |
|
|
емес) |
(құрылыс амортизациясы, |
|
|
|
жанармай, энергия, басқарушылық |
|
|
|
персонал жалақысы). Айнымалы |
|
|
|
және тұрақты шығындар |
|
|
|
қосындысы кәсіпорынның жалпы |
|
|
|
шығындары болып табылады |
Нарықтық экономика жағдайында өнімнің өзіндік құны кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметінің басты көрсеткіші болып табылады. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде өндіріс шығындарын есепке алу және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау басқарушылық есепте көрсетіледі. Оның негізгі мақсаты – мамандарға, басқарушылық персонал мен кәсіпорын бөлімшелеріне өнімнің өзіндік құнын басқару үшін ақпараттармен қамту.
Өнімнің өзіндік құны калькуляциясы
Калькуляция – барлық тауарлы өнім мен оның бөліктерінің өзіндік құнын, нақты бұйым түрінің өзіндік құнын, өнім өндірісі мен оны өткізудегі кәсіпорын бөлімдерінің шығындарын есептеудегі жүйе. Өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы өнім білігінің бағасын анықтау үшін қажет. Калькуляциялаудың басты объектісі - өткізуге
арналған дайын бұйым (өнім).
Калькуляция баптарының тізімі, оның құрамы мен өнім (жұмыс, қызмет) түрлері бойынша шығындарды бөлу тәсілі өндіріс сипаты мен құрылымын ескеру арқылы өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнын жоспарлау, есепке алу және калькуляциялау мәселелері бойынша салалық әдістемелік нұсқаулармен анықталады. Өнеркәсіп
кәсіпорындарының көпшілігіндегі шығындардың калькуляциялық баптарының номенклатурасы төмендегідей болады (кесте 4).
Кесте 4 – Калькуляциялық баптар бойынша шығындардың топтастырылуы
|
Шығындар баптары |
Өзіндік құн түрлері | ||
|
1 |
2 | ||
|
1 Шикізат пен материалдар |
Толық емес өндірістік (цехтық) өзіндік құн |
Толық өндірістік (фабрика, зауоттық) өзіндік құн |
Сатылған (өткізілген) өнімнің өзіндік құны |
|
2 Қатарылатын қалдықтар | |||
|
3 Сатып алынатын бөлшек бұйымдар, жартылай фабрикаттар мен өндірістік сипаттағы қызметтер | |||
|
4 Технологиялық мақсаттағы жанармай және энергия | |||
|
5 Өнім өндірісі үрдісіне тікелей қатысатын қызметкерлер жалақысы шығындары | |||
|
6 Әлеуметтік салықтар | |||
|
7 Өндірісті дайындау және игеру шығындары |
|
|
|
|
8 Жалпы өндірістік шығындар | |||
|
9 Жалпы шаруашылық шығындар |
| ||
|
10 Басқа да өндірістік шығындар | |||
|
11 Брактан болатын шығындар | |||
|
12 Коммерциялық шығындар |
| ||
Калькуляцияның жеке баптары бойынша шығындарды анықтау тәртібі:
бұйымды дайындаудағы тікелей шығындарды нормативті есептеу;
жанама шығындарды жеке бұйымдардың өзіндік құнына
бөлу.
Калькуляциялық баптар бойынша өзіндік құн құрылымы
өнімнің толық өзіндік құнындағы шығындар арақатынасын, не шығындалғандығын, қайда шығындалғандығын, қаржылар қандай мақсаттарға бағытталғандығын көрсетеді. Ол кәсіпорынның әр цехының немесе бөлімшесінің шығындарын бөліп көрсетеді.
Өндіріс шығындарының сметасы тек шығындардың экономикалық біртекті элементтерін бірлестірсе, калькуляция баптарында кейбіреулері ғана біртекті, ал қалғандары шығындардың әр түрлерін қамтиды, яғни кешенді құрайды. Қолдануға байланысты калькуляция түрлері бірнешеге бөлінеді.
Жоспарлы калькуляция – жоспарлы кезеңде өнімді дайындауға қажетті шығындардың максималды мүмкін болатын мөлшерін қамтиды және жоспарға енгізілген өнімнің барлық түріне жасалады.
Сметалық калькуляция – жоспарлы сияқты жұмыстың бір түріне және сырттан келген тапсырыс бойынша өнім өндірісіне жасалады. Тапсырыс берушілермен есептесу кезіндегі бағаның негізі болып табылады.
Нормативті калькуляция – шикізат, материалдар, энергия шығындарының нормасы бойынша бұйымның өзіндік құнын есептеу.
Жобалық калькуляция - өнім өндірісіне дайындық кезінде анықталады және жобаланған жаңа өндіріс пен технологиялық үрдістердің тиімділігіне түсініктеме беру үшін қажет.
Есепті калькуляция - өнім бірлігінің нақты өзіндік құнын көрсетеді, онда бұйымға кепілдік жөндеу және кепілдік қызмет көрсету шығындары, дұрыс жасалмаған бұйымдар шығыны және т.б. ескеріледі.
Шаруашылық есепті калькуляция – кәсіпорын бөлімшесінің өніміне жасалынады.
Өнімнің нақты өзіндік құнын есепке алу мен оны калькуляциялаудың негізгі тәсілдері:
нормативті;
тапсырыстық;
өндірістің кезеңдері (фазалары).
Өнім өндірісі мен өткізу шығындар сметасы
Өнім өндірісі мен оны өткізудегі шығындар сметасы кәсіпорынның жалпы шығындарын анықтау мақсатында есептелінеді. Шығындар сметасын құрудағы әрекеттер: 1) қосымша цехтар шығынының сметасын анықтаумен басталады, өйткені олардың өнімдері кәсіпорынның негізгі цехтарымен пайдаланылады және бұл цехтар шығындары негізгі өндірістік цехтар өнімінің өзіндік құнына енеді; 2) содан соң кәсіпорынның негізгі цехтары бойынша шығындар сметасы есептелінеді, оның негізінде шығындардың өндірістік (зауоттық) сметасы қалыптасады және тауарлы, өткізілген өнімнің өзіндік құн көрсеткіштері анықталады.
Шығындар сметасын жасаудың негізі – шығындарды экономикалық элеметтер бойынша топтастыру болып табылады.
Шығындар элементі – бұл экономикалық жағынан біртекті шығындар (материалды шығындар, амортизация және т.б.), кәсіпорында шығындар элементі бойынша өндірістің шығындар сметасы жасалады. Экономикалық элементтері бойынша шығындарды топтастыру толықтай кәсіпорын және оның бөлімшелері бойынша өнім өндірісіне шығындалған не және қандай көлемде шығындалғанын және жеке элементтерінің шығындардың жалпы сомасындағы арақатынасын көрсетеді.
Шығындар элементі:
материалдық шығындар;
шикізат және негізгі материалдар;
сатып алынатын бұйымдар;
қосымша материалдар;
сырттан сатып алынған жанармай;
сырттан сатып алынған энергия;
өнеркәсіптік-өндірістік персонал еңбегін төлеу шығындары;
жұмысшылардың еңбекақысы;
инженерлі-техникалық қызметкер еңбекақысы;
қызметкерлер еңбекақысы;
әлеуметтік мұқтаждықтарға төленетін аударымдар;
әлеуметтік сақтандыру;
зейнетақы қоры;
медициналық сақтандыру;
салалық сақтандыру тарифі;
негізгі қорлар амортизациясы;
негізгі өндірістік қорларды толықтай қалпына келтіруге аударымдар (үдемелі амортизацияны ескереді);
басқа да шығындар;
салықтар, жарналар, бюджеттен тыс арнайы қорларға аударымдар;
мүлікті міндетті сақтандыру бойынша төлемдер;
байланыс, есептеу орталықтарының, банктердің қызметін төлеу;
кадрларды дайындау және қайта дайындықтан өткізу, іс- сапар шығындары;
негізгі қорларды жалға алу төлемдері;
басқа да төлемдер.
жүктеу/скачать 178,05 Kb.
Достарыңызбен бөлісу:
