Г. О. Устенова А. Ш. Амирханова

Экстракциялық препарапардың жалпы сипаттамасы
23
Ауаның шикізат бетінде болуы
Ауанын шикізаттын беткі жағында болуы, экстракциялау үдерісіне 
кері әсерін тигізеді және сол себепті одан кұтылудын екі жолы бар:
• аддынғы ретті вакумдау;
• ауаны ерігіш газдармен алмастыру аркылы (көміртегі диоксиді, 
аммиак).
Шикізатты вибрациялаудын, пульсациялаудың, ұсактаудың және 
деформациялаудыи экстрагент ортасына әсері.
Экстракциялау үдерісінде шикізатка катысты вибрациялауды, 
пульсациялауды, ұсактауды және деформациялауды колдану экстрак- 
циялаудын жылдамдығы мен толык мөлшерде алынуына жаксы әсерін 
тигізеді.
Олай болатыны:
1) катты бөлшектерге аса күшті эсер ету аркылы турбулентті ағымды 
және гидродинамкалык микротолкындарды туғызуға болады. 
Осының әсерінен жасушалардын жаксы өзара алмасуын тудыруға 
болады;
2) шикізат бөлшектерінін интенсивті түрде араласуы кезінде үйкеліс 
орындарында температураның локальды артуы, экстрагент 
тұткырлығыньщ азаюы және сол себепті ішкі диффузиялык коэф- 
фициенттің артуы байқалынады.
Жасушаға катысты ішкі және сырткы турбулентті араласулардың 
аркасында молекулалык-кинетикалык козғалыс фазалар беттесуінің 
аймағындағы концентрацияның әр түрлілігін карастыратын конвек- 
тивті козғалыспен алмасады.
Электроимпульсті разрядтардын әсері. Экстракциялау үдерісінде 
электроимпульсті разрядтарды колдану ББЗ бөліп алуды жылдамда- 
тады, олай болатыны шикізатта жасуша аралык кұрылымды бұзатын, 
разрядтар әсерінен микрожарылыстар болады. Экстрактивті заттардын 
жуылуы әсерінен және экстрагент жылдамдығын арттыратын пульса­
ция әсерінен ББЗ-ды бөліп алу тез жүреді.
Алайда экстракциялау үдерісінін жылдамдығын арттыруға колда- 
нылатын осындай әдістер реті жасушалык кұрылымның бұзылуы 
мен олардын органоидты және балласты заттармен ластануына әкеп 
соктырады.
Осылайша экстракциялаудын толык жүруі мен жылдамдығы көп- 
теген факторларга байланысты болып саналады. Экстракциялаудын 
теориялык негіздерін білу технологтарға ББЗ-ды тиімді әрі жылдам 
өндіруге негіз болады [10, 12, 13].

24
Iтарау
Дәрілік өсімдік шикізатынан ББЗ-ды бөліп алу үшін әртүрлі экстра- 
генттер колданылады. Өсімдік және биологиялык материалдарды экс- 
тракциялауда экстрагент деп еріткіштерді санайды.
Экстрагенттерге койылатын талаптар:
1) еріткіштіктін тандалынуы (яғни ББЗ-дын барынша өндірілуі 
және балластык заттардын минималды бөлінуі);
2) шикізаттың жаксы ылғалды кабылдауы, десорбциялык касиет- 
тері, жоғары диффузиялык касиеті;
3) микробиологиялык, тұрактылык;
4) алынатын заттарға катысты;
5) фармакологиялык индифирентілік;
6) ұшкыштық;
7) онай жанғыштык;
8) ауамен жанғыш заттарды түзбеуі;
9) қол жетімділігі және арзан болуы.
Барлык талаптарға сәйкес келетін экстрагенттер жоқ, сол себепті 
экстрагент ретінде мына топтарға бөлінген еріткіштерді колданады.
1-кесте. Полярлану дәрежесіне байланысты экстрагенттердін классифика- 
циясы
Еріткіштердін тобы
Мысаллар
Диэлектрика.іык
түрактылыктар
1. Полярлы
Су
78,3
Глицерин
64,1
Метил спирті
37,9
2. Аз полярлы
Этил спирті
25,2
Ацетон
20,7
Пропил спирті
19,7
Бутил спирті
17,7
Дихлорэтан
10,3
3. Полярсыз
Сірке кышкылы
6,2
Этилацетат
6,0
Хлороформ
4,7
Этил эфирі
4,2
Төрт хлорлы көміртегі
2,2
Экстрагент таңдау «ұксас үксаста ериді» деген занға сүйенеді. 1, 
2-кестелерге карасак гидрофильді топтары бар заттардын полярлы 
ерітінділерде жаксы еритіндігін, ал аралас топтары бар заттар болса 
аз полярлы ерітінділерде және липофильді заттардын полярлы емес 
еріткіштерде жаксы еритіндіктерін байкауға болады.

Экстракциялық препараттардың жалпы сипаттамасы
25
Экстрагент алынған ББЗ-дын мөлшеріне ғана емес және бөліп алы- 
натын экстрактивті заттарға да әсері бар екендігі байкалады. Өсімдіктегі 
көптеген затгар гидрофильді болып табылуына байланысты, полярлы 
ерітінділер көп мөлшердегі экстрактивті заттарды экстрагирлейді.
Әдетте экстрагент ретінде су-этанол коспасын колданады. Сулы- 
этанол коспасынын диэлектрикалык тұрактылығы, әр түрлі топка 
жататын ББЗ-ды экстракциялауде коспанын концентрациясына бай­
ланысты болады, яғни этанолдың коспадағы мөлшеріне байланысты 
экстракциялау жүзеге асады.
Ацетон, диметилкетон, СН3СОСН3— иісі бар, түссіз, жанғыш сұйык 
зат. Балку температурасы — 94,9 °С, кайнау температурасы — 56,2 °С. 
Су, спирт, күрделі эфир, түрлі май, бензин және органикалык еріткіш- 
термен кез келген мөлшерде араласады. Көптеген органикалык заттар­
ды жаксы ерітеді. Алколойд, майларды эктрагирлеуде колданылады.
Этил эфирі (С2Н5ОС2Н5) түссіз, аса үшкыш касиеті бар оңай 
козғалатын сұйыктык, оның қайнау температурасы 34 °С-тан 36 °С- 
ка дейін. Ацетонмен, спирттермен, эфирлермен, майлармен және 
шайырлармен жаксы араласады. Тығыздығы 0,714 г/см3 (20 °С-та). 
Этилацетаттын этанолмен 9:1 катынасындағы коспасын суды экстрак- 
цияда флавонойдтарды алуда колданылады.

жүктеу/скачать 9,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: