Грамматика және оның салалары. Негізгі грамматикалық ұғымдар
Етістік туралы жалпы түсінік
жүктеу/скачать 156,19 Kb.
|
Ãðàììàòèêà æ?íå îíû? ñàëàëàðû. Íåã³çã³ ãðàììàòèêàëû? ??ûìäàð
| Етістік туралы жалпы түсінік
Етістік, оның лексика-семантикалық ерекшелігі. Етістіктің семантикалық топтары, оны ғалымдардың топтау жүйесі. Етістіктің морфологиялық сипаты. Қазіргі қазақ тілінде етістік – ең күрделі сөз табының бірі. Бұл оның лексика-семантикалық ерекшелігінен, түбір тұлғасынан және оған үстелетін грамматикалық формаларының қат - қабаттылығынан және олардың арақатынасынан, жаңа сөз жасау жүйесінен, қолданылу аясынан, сөйлемде атқаратын синтаксистік қызметінен, лексико-грамматикалық қасиеттерінен байқалады. «Заттың қимылын, күйін, белгінің, көңіл-күйдің, қарым-қатынастың қимыл түрінде өзгеру процессін білдіретін сөздер етістік деп аталады» - деп анықтайды Ы.Маманов. Қазақ тілінде етістіктің құрылымын жақсы түсіну үшін оның көптеген сөз тудырушы және форма тудырушы аффикстерін, олардың түрлі грамматикалық қызметтерін - функцияларын осы тілдің өз тұрғысынан, аглютинативтік ерекшелігін ескере отырып айыру керек. Етістіктің түбір сөздерге әр түрлі жұрнақтар жалғану арқылы жасалуын синтетикалық тәсіл деп көрсетсек, сөздердің тіркесуі арқылы яғни аналитикалық тәсілмен жаңа мағыналы қимылдық ұғым тудыратын сөздер де жасалатындығын есте сақтаған жөн. Етістіктің лексика-семантикалық мағынасы мен формаларының байлығы оның өзіне тән әр алуан лексика-семантикалық,лексика-грамматикалық және грамматикалық категорияларынан тіпті айқын көрінеді. Мәселен, етістіктің өзіне лайық сөз тудыру жүйесі, ол жүйенің неше қилы формаларымен қатар, өзіне ғана тән сөз түрлендіретін де формалары бар. Ал шақ, рай, етіс, амалдың жүзеге асу сипаты сияқты категориялары – етістіктің семантикасы жағынан ең бай формалары, сондай-ақ етістіктің өзге семантикалық және морфологиялық формаларынан мазмұндары да, тұрпат түрлері де өзгеше есімше, көсемше деп аталатын категориялары бар. Бұлар бір жағынан етістікті басқа сөз таптарынан ерекшелендіретін формалар болса, екіншіден, солармен ұштастыратын айрықша функциялары бар категориялар. ( Кей ғалымдар есімше мен көсемшені етістіктің айрықша түрлері деп қарастырады). Сонымен қатар болымдылық және болымсыздық, сабақтылық және салттылық категориялары да бар. жүктеу/скачать 156,19 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|