ҚАЗАҚСТАНДА ӨНДІРІЛЕТІН АУЫЛ-ШАРУАШЫЛЫҚ ӨНІМДЕРІНІҢ

291 

 

песка,  галечника,  щебня.  Однако  в  последние  10-12  лет  осетровые  сюда  практически  не  доходят. 

Основная  причина  этого  распространившиеся  браконьерство,  обусловленное  высокой  ценой  и 

спросом осетровых пород рыб. В настоящие време катастрофическое истощение запасов осетровых 

видов  рыб  привело  к  стремительно  возросшей  активности  международных  и  национальных 

природоохранных  организаций.  К  сожалению,  несмотря  на  многочисленные  программы, 

направленные  на  восстановление  популяции  осетровых  рыб,  ситуация  продолжает  ухудшатся. 

Большинство популяций осетровых находятся на грани вымирания.  

Одним  из  наиболее  эффективных  методов  по  сохранению  и  разведению  осетровых  может 

быть  УЗВ.  Определенные  успехи  достигнуты  зарубежными  учеными,  так  Венгерскими 

специалистами  разводятся  следующие  виды  рыб  в  УЗВ:  стерлядь;  веслонос;  русский  осетр; 

сибирский  осетр;  белый  осетр,  а  также  различные  гибриды  осетровых.  Именно  с  дальнейшим 

проведением работ по созданию и эксплуатации маточных стад венгерские исследователи связывают 

перспективу развития осетроводства [7]. 

Исследования, проводимые в США по формированию и эксплуатации маточных стад белого 

осетра,  направлены,  как  на  получение  пищевой  икры  от  аквакультуры,  так  и  на  мероприятия  по 

искусственному воспроизводству популяций этого вида [6]. 

Во  Франции  формируется  ремонтно-маточное  стадо  сибирского  осетра  с  содержанием 

ремонта  в  бассейнах  и  кормлением  искусственными  кормами  с  целью  получения  посадочного 

материала для товарного выращивания, также в этой стране существуют программы искусственного 

воспроизводства атлантического осетра [2,8,9].  

Значительных  успехов  в  формировании  и  эксплуатации  маточных  стад  осетровых  достигли 

итальянские  исследователи.  Так  маточное  стадо  адриатического  осетра  было  создано  в  1988  году, 

полученное  от  него  потомство  используется  для  целей  воспроизводства,  при  этом  реализуются 

уникальные научно обоснованные программы, в том числе с участием других европейских ученых и 

проводятся масштабные исследования [1,3,4,5].  

Работы  по  формированию  ремонто-маточного  стада  проводили  в  установках  с  замкнутым 

циклом  водообеспечения.  Температуру  воды  поддерживали  в  интервале,  оптимальном  для 

интенсивного роста и ускоренного развития репродуктивной системы осетровых рыб - от 20 до 24

°

С. 

Разведение осетровых видов рыб в условиях УЗВ является перспективным и инновационным 

методом сохранение и приумножения ценных пород осетровых. Но на ряду, с тем, что система УЗВ 

является легко контролируемой системой, она также является и замкнутой. Замкнутость системы 

приводит  к  сокращению  разнообразия  в  генетическом  плане  и  не  желательным  генетическим 

мутациям,  таким  как  врожденные  уродства  и  слабость  потомства.  В  связи  с  этим  необходимо 

вести постоянный селекционный контроль. Бантировка и ведение зоотехнической документации не 

дает  нам  полной  информации  в  связи  с  особенностями  объекта  –  рыбы  (нет  четких 

морфологических  различий  и  особенностей).  Перспективным,  для  проведение  селекции  в  рыбном 

хозяйстве,  может  стать  применение  молекулярно-биологических  методов  исследования.  Данный 

подход  позволит  сохранить  генетический  полиморфизм  видового  состава  ремонтно-маточного 

стада и избежать в будущем врожденные генетические патологии. 

Цель исследований – явилось установления происхождения осетровых рыб выращиваемых в 

УЗВ: данные о видовой принадлежности выборки и микросателлитный анализ локусов. 

Работа  выполнялась  на  базе  Научно-исследовательского  института  (лаборатория 

биотехнологии  инженерного  профиля)  ЗКАТУ  имени  Жангир  хана  и  Всероссийского  научно-

исследовательского  института  сельскохозяйственной  микробиологии.  Проведение  полимеразной 

цепной  реакции  осуществлялось  на  амплификаторе  iQ5  фирмы  BioRad.  Состав  реакционной  смеси 

включал в себя следующие компоненты: праймеры, зонд, буфер для проведения ПЦР реакции, MgCl 

1.5 M, смесь дизоксинуклеотидтрифосфатов dNTP и Taq-полимераза.  

В  качестве  объектов  исследования  были  взяты  кусочки  плавников  от  50  особей  осетровых 

рыб путем случайного отбора.  

Выделение  ДНК  из  плавников  проводилось  путем  механического  разрушения  материала. 

Примерно  0,2  г  фрагмента  плавников  измельчали  хирургическим  лезвием  на  фрагменты  размером 

0,5-1 мм

2

. К фрагментированному плавнику добавляли по 0,3 г стеклянных шариков размером 0,5 мм 

и 0,3 г размером 0,1 мм, а также 0,5 мл лизирующего раствора из набора для выделения ДНК AxyPrep 

(Axygen).  Пробирки  встряхивали  на  вортексе  в  горизонтальном  положении  в  течении  5  мин  на 

максимальной  скорости.  Дальнейшее  выделение  проводили  в  соответствии  с  инструкцией 

изготовителя. Выход ДНК составил 50 мкл с концентрацией 20-50 нг/мкл. 

292 

 

ПЦР проводли при следующих параметрах: предварительный прогрев при 95°С – 2 мин., 35 

циклов: (92°С – 20 сек., 57°С – 30 сек., 72°С – 30 сек.), и окончательный синтез 72°С – 10 минут. Во 

всех  реакциях  использовали  Taq-полимеразу  (Evrogen,  Москва).  Продукты  реакции  разделяли 

методом  электрофореза  в  1,5%  агарозе,  окрашивали  бромистым  этидием  и  фотографировали  в 

ультрафиолете. 

Анализ  микросателлитных  локусов  AoxD165,  AoxD161,  AfuG41  и  AfuG51  был  выполнен  с 

использованием  ПЦР.  Использованные  праймеры  и  температуры  отжига  приведены  в  Таблице  2. 

Амплификацию  проводили  по  следующей  схеме:  предварительный  прогрев  ДНК:  95°C  –  10  мин., 

синтез  ПЦР-продуктов  (35  циклов):  плавление  –  95°С  –  20  сек.,  отжиг  праймеров  –  15  сек.,  синтез 

ДНК – 72°С – 15 сек., окончательная достройка цепей: 72°С – 5 мин. 

Разделение фрагментов амплификации проводили в приборе для капиллярного электрофореза 

MultiNA (Shimadzu). Кластерный анализ выполняли в программе Bionumerics 7.0. 

При проведение видовой идентификации было выявлено, что из всей отобранной выборки  - 

50 особей ясно выделяются видовые маркеры шипа и стерляди (Рисунок 1).   

 

 

А – Результаты ПЦР по видовой идентификации шипа 

 

В - Результаты ПЦР по видовой идентификации стерляди 

 

Рисунок 1 – Видовая идентификация осетровых пород рыб. 

 

Видовая  идентификация  выборки  осетровых  пород  рыб  выращиваемых  в  условиях  УЗВ 

показала,  что  видовые  маркеры  шипа  могут  присутствовать  одновременно  с  маркерами  русского  и 

сибирского  осетра.  Присутствие    видовых  маркеров  шипа  одновременно  с  маркерами  русского  и 

сибирского  осетра,  возможно,  обусловлено  результатом  гибридизации  между  данными 

родственными видами. 

Анализ  полученных  результатов  показал,  что  по  каждому  из  микросателлитных  локусов, 

можно  выделить  2-3  надежных  кластера,  объединяющие  родственные  генотипы.  При  кластерном 

анализе  локуса  AoxD165  появляеться  третий  кластер  в  отличии  от  кластерного  анализа  локусов 

AoxD161, AfuG41 и AfuG51 где формируются только два четких кластера. Кластерный анализ сразу 

четырех микросателлитных локусов дает более четкое представление о степени родства исследуемых 

особей осетровых видов рыб (Рисунок 2).  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

293 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Рисунок 2. Результаты кластерного анализа по четырем микросателлитным локусам  

AoxD165, AoxD161, AfuG41 и AfuG51. 

 

По  результатам  проведенного  анализа  очевидны  следы  рекомбинации  между 

таксономическими  и  микросателлитными  маркерами.  По  всей  видимости,  это  является  следствием 

соотвествующих скрещиваний. Наиболее разумным в данном случае является использование данных 

кластерного анализа, выполненного по совокупности 4-х микросателлитных локусов. Данный подход 

позволил  определить  родственные  группы  особей  осетровых  и  в  дальнейшем  спланировать 

селекционную работу по разведению ремонтно-маточного стада. 

В  результате  проведенных  исследований  по  определению  видавой  принадлежности  с 

помощью микросатилитного анализа локусов из 50 образцов было четко выделено два чистых вида –

шип и стелядь, соответсвенно 12 образцов принадлежали шипу и 5 образцов стерляди. Остальные 33 

образца  содержали в себе несколько маркеров разных видов рыб (русский осетр + шип, сибирский 

осетр+шип), эти результаты нуждаются в дополнительных исследованиях. 

 

Литература 

1.  Agnisola,  C.Cardiovascular responses  to  hypoxia  in  the  Adriatic  sturgeon  (Acipenser  naccarii)  / 

C.Agnisola, D.J.McKenzie, D.Pellegrino, P.Bronsi, B.Tota and E.W.Taylor.// J. Appl. Ichthyol. - Vol. 15. - 

1999. - P. 67. 

2. Billard, R.Motility analysis and energetics of the Siberian sturgeon Asipenser Baeri spermatozoa / 

R.Billard,  J.Cosson,  F.Fierville,  R.Brun,  T.Rouault,  P  .Williot.  //  J.  Appl.  Ichthyol.  -  Vol.  15.  -  1999.  -  P. 

199-203. 

3.  Cataudella,S.  Some  aspects  of  osmotic  and  ionoc  regulation  in  Adriatic  sturgeon  Acipenser 

naccarii. I: Ontogenesis of salinity tolerance / S.Cataudella.// J. Appl. Ichthyol. - Vol. 15. - 1999. - P. 57-60 

4.  Clementi,  M.E.  Purification  and  characterization  of  the  hemoglobin  components  of  Adriatic 

sturgeon Acipenser naccarii blood / M.E.Clementi, E.Cataldi, C.Capo, R.Petruzzelli, E.Tellone, B.Giardina. 

// J. Appl. Ichthyol. - Vol. 15. - 1999. - P. 78. 

5.  Di  Marco,  P.Influence  of  sampling  conditions  on  blood  chemistry  values  of  Adriatic  sturgeon 

Acipenser  naccarii  (Bonaparte,  1836)  /  P.Di  Marco,  D.J.McKenzie,  A.Mandich,  P.Bronsi,  E.Cataldi  and 

S.Cataudella.// J. Appl. Ichthyol. - Vol. 15. - 1999. - P. 73. 

6. Logan, S.H.Economics of joint production of sturgeon (Acipenser transmontanus Richardson) and 

roe for caviar / S.H.Logan, W.E.Johnston, S.I.Doroshov. // Aquaculture - Vol.12 - 1995. - Р. 299-316. 

294 

 

7.  Varadi,  L.The  history,  current  research  and  future  potential  of  sturgeon  culture  in  Hungary/ 

L.Varadi, A. Ronyai. // J. Appl. Ichthyol. - Vol. 15. - 1999. - P. 329-330. 

8.  Williot,  P.Ovarian  development  and  cycles  in  cultured  Siberian  sturgeon,  Asipenser  Baeri  / 

P.Williot, R.Brun.// Aquat. Living Resour. - 1998. - Vol. 11. - P. 111-118. 

9.  Williot,  P.Management  of  female  breeders  of  Siberian  sturgeon,  Acipenser  baeri  Brandt: 

preliminary results / P.Williot, R.Brun, Т.Rouault, O.Rooryck. // Acipenser. 1st International Symposium of 

the Sturgeon. Summaries of oral communications, posters, films. Bordeaux. - 1989. - Р. 39. 

 

ТҰЙЫҚ ЖҮЙЕМЕН СУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ҚОНДЫРҒЫЛАРЫНДА ӨСІРІЛЕТІН 

БЕКІРЕ ТҰҚЫМДАС БАЛЫҚТАР ПОПУЛЯЦИЯСЫН ГЕНЕТИКАЛЫҚ БАҒАЛАУ                         

А.Н. Туменов, Н.Х. Сергалиев, Е.Е. Андронов, М.Г. Какишев 

 

Осы  мақалада  тұйық  жүйемен  суды  қамтамасыз  ететін  қондырғыларында  өсірілетін 

бекіре  тұқымдас  балықтардың  генетикалық  әралуандығын  зерттеу  нәтижелері  келтірілген. 

AoxD165,  AoxD161,  AfuG41  и  AfuG51  микросателлиттік  локустар  бойынша  қай  түрге 

жататыны анықталды.   

 

GENETIC POPULATION ESTIMATES STURGEON ARE GROWN IN A CLOSED                             

WATER AVAILABILITY (CWA)                                                                                                                             

A.N. Tumenov, N.H. Sergaliev, E.E. Andronov, M.G. Kakishev 

 

This article presents the results of studies of the genetic diversity of sturgeon reared under CWA. 

The analysis of specific accessory and microsatellite loci AoxD165, AoxD161, AfuG41 and AfuG51. 

 

 

ӘОЖ  :

 

619:615.32(574.4)

 

Н.Ш. Карипбаева, В.М. Туманбаев,  А.Р.Рустемова  

Семей  қаласындағы Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті                                                             

 

ДӘРІЛІК ӨСІМДІКТЕРДІҢ ШЫҢҒЫСТАУ ӨҢІРІНДЕ ТАРАЛУЫ  

 

Мақалада  Шыңғыстау өңіріндегі дәрілік  өсімдіктердің географиялық белдеулерде таралуы, 

үй  және  жабайы  жануарлардың  қорегіндегі  дәрілік  өсімдіктердің  химиялық  құрамы  мәселесі 

қарастырылған. 

Түйін сөздер: Шыңғыстау , өңірі, белдеулері , химиялық құрамы. 

 

Шыңғыстау  –  Сарыарқаның  шығыс  бөлігінде  орналасқан  солтүстік  -    батыстан  оңтүстік 

шығысқа қарай созылған тау жотасы. [1]  

Шыңғыстаудың отүстік бөлігін оңтүстік бастысқа  қарай біртін деп сатылап төмендей келіп  

Күйкентай , Қараүңгір, Қотанемелі , Жорға сияқты аласа таулармен шектесіп жатыр. Ғылыми зерттеу 

жұмысын жүргіз барысында 2015 жылдың маусым айында Шыңғыстау өңіріне дәрілік өсімдіктердің 

түр құрамы мен орналасу орындарын анықтау үшін зерттеу жұмыстары жүргізілді. 

Шыңғыстау ауданы. Шығыс Қазақстан территориясында орналасқан.Географиялық аймағына 

байланысты  үш    белдеуге  бөлінеді:  далалы,  шөлді  және  таулы  аймақ  болып  бөлінеді.Қазіргі  кезде 

табиғи географиялық  зерттеулер бойынша бес белдеуге бөлінген:  далалы, шөлді – далалы , шөлейтті 

,  биік  таулы  ,  аласа  таулы  далалы.  Шыңғыстаудың  биік  таулы  белдеудің  абсолюттік  биіктігі    1800- 

2500  метрге    дейінгі    таулы  аймақтар  енеді.Шыңғыстау  Шығыс  Қазақстан    облысының  

территориясында орналасқан таулы – далалы белдеулердің бірі болып табиғи географиялық  ауданы 

болып саналады. [2] 

Шыңғыстауда  дәрілік  өсімдіктердің  таралу  аймақтары  таулы-далалы  белдеулердің  өзі  бір-

бірінен жақсы ажырайтын бес табиғи-географиялық  белдеулерге бөлінеді: 

1.

 

Шалғынды-далалы  белдеу.  Бұл  белдеу  Шыңғыстаудың    800-900  метр  биіктіктегі  тау 

бөктерлерінде  кездеседі.  Ксероморфты  таулы  –далалы  топырақты  бұталы,  астық  тұқымдас  және 

алуан түрлі гүлді шөптекті өсімдіктер кездеседі. 

2.

 

Далалы  қалыпты  ылғалды  белдеуде.Бұл  белдеу  Шыңғыстау  аймағында  340-350    метр  

биіктерде кездеседі.Бұл белдеу ылғалды жақсы жинайтын тау аралықтарындағы сайлы жерлер енеді , 

ылғалды қара топырақты белдеуге бұталы және  алуан түрлі гүлді өсімдіктер бірлестіктері жатады. 

295 

 

3.

 

Қуаң  далалы  белдеу.  Шыңғыстаудың  оңтүстік  беткейінде  орналасқан  .  Бұл  белдеуде 

бетегелі-жусанды,    аласа  бұталы  өсімдіктер  бірлестіктері  кездеседі.  Қуаң  далалы  белдеу  таудың  

биікгінде  орналасуына  байланысты    өте  куан,  сондықтан  нағыз  ксерофитті  құрғақшылыққа  өте 

төзімді өсімдіктер түрлері өседі. 

4.

 

Шөлді-далалы  белдеу    Шыңғыстаудың  етегінде    жазық  жерлерде  орналасқан,  топырағы 

ашық  қоңыр  таулы  топырақтан  тұрады.Өсімдік  жамылғысы  далалы    өсімдіктерге  тән  ксерофитті 

өсімдіктер топырағынан құралған  Бұл белдеуде эфемерлі бұталы және алуан түрлі гүлді өсімдіктер 

кездеседі астрагал,селеу ,ырыш, рауағаш,жуа,жусан және тағы басқа. 

5.

 

Сұр  –  топырақты  белдеу.  Шыңғыстаудың  шығыс  және  солтүстік  бөлігіндегі  аласа 

таулардың етегіндегі жазықтарында кішігірім фрагмент күйінде кездеседі.Бұл белдеу ылғалды және 

әрі  топырағы  тұзды  болғандықтн  ксерофит    және  эфемерлі  өсімдіктерге  өте  бай.Бұл  белдеу  шилі, 

жусанды,кермекті, алабұталы тағы басқа доминантты өсімдік  топтары тараған. [3] 

Шыңғыстау  аймағының  тау  беткейлері,  далалы  жазық,  шалғынды,  тоғайлы,  өзен 

жағалауларында дәрілік өсімдіктердің түрін жинап анықтадым. Дәрілік өсімдіктерді жинап , олардың 

экологиялық, биологиялық өсу ерекшеліктеріне байланысты  зерттеу жұмыстары жасалды. 

 

Шыңғыстау өңірінде таралған дәрілік өсімдіктердің түрлері 

 

 

Түрі 

Кездесетін аймақтары 

Қылшалар  тұқымдасы  -  

Ephedraceae. 

1.Дала 

қалшасы-Хвойник 

двухколосковый 

Кузьмичива 

трава             ( Ephedra dictachya) 

Көп жылдық , ксерофит , 

Өзен жағасында Sp 

2. 

Қырықбуын 

қылшасы 

- 

Хвойник хвощевой 

Көп 

жылдық, 

ксерофит, 

таудың шынында Sol 

Күрделігүлділер 

тұқымдасы-Compositae 

3.Кәдімгі 

мыңжапырақ 

Тысячелистник  обыкновенный  – 

Achillea millefolium 

Көп 

жылдық, 

ксерофит, 

жазықтық Sр 

Тарандар 

тұқымдасы 

– 

Polygonaceae 

4.Алтай 

рауағашы 

Ревень 

Алтайский- Rheum . altaicum 

 

Көп 

жылдық, 

ксерофит, 

қиыршық 

тасты 

таудың 

етегінде Sp 

5.Түйежапырақты 

рауағаш 

- 

Ревень  татарский  –  Rheum 

tataricum 

 

Көп 

жылдық, 

ксерофит, 

таудың шынында Sр 

 

Шатыршагүлдер 

тұқымдасы-Umbelliferae 

6.Сасыр -Ферула гладкая – Ferula 

glaberrima 

 

Көп жылдық, ксерофит Сор. 

7.Сасық  сасыр  -Ферула  вонючая 

– Ferula assafoetida 

Көп  жылдық,  ксерофит,  тау 

етегінде Сор 

Талдар 

тұқымдасы 

- 

Salicaceae 

8.Ақ тал - Ива белая , – Salix alba 

Ағаш , мезофит . 

Өзен жағасында Sр 

Қайындар  тұқымдасы  -

Betulaceae 

9.Ұсақ  жапырақты  қайын    -  

Береза  мелколистная  –  Betula 

microphylla 

Ағаш , мезофит . 

Өзен жағасында Sр 

Раушангүлділер 

тұқымдасы- Rosaceae 

10.Тобылғы-  таволга  городчатая-  

Spiraea crenata 

Бұта, 

тау 

шатқалдарында  

Сор. 

Тимелеялар  тұқымдасы  - 

Thmelaeceae 

11.Қасқыржидек  –волчеягодник 

обыкновенный 

–Daphne  

mezereum 

Бұта, мезофит. 

Өзен жағасында Sр 

 

Ерінгүлділер  тұқымдасы  – 

Labiatae 

12.Қасқыржем 

 

- 

Спаржа-  

Asparagus L. 

Бұта, мезофит. 

Өзен жағасында Sр 

 

 

 

296 

 

13.Қызылтаспа, жонышқа - Горец 

птичий – Polygonum aviculare 

Көп  жылдық,  ксерофит,  жол 

жағасында Sр 

14.Сыйырсілекей  Кровохлебка  – 

Sanguisorba officinalis 

Көп  жылдық,  мезофит,  өзен 

жағасында Sр 

15.Қалқанды итмұрын Шиповник 

иглистый- rosa acicularis 

Бұта  ,  мезофит,  тау  етегінде 

Сор 

Қалақай  -  Крапивные  – 

Urticaceae 

16.Күйдіргіш  қалақай  Крапива 

жгучая – Urtica urens 

Бір жылдық , ксерофит . 

Жазықтық Sр 

17.  Екі  үйлі  қалақай  Крапива 

двудомная – Urtica dioica 

Көп 

жылдық, 

мезофит, 

жазықтық Sр 

18.Мия  ,  қызылмия  -Солодка 

голая – Glycyrrhiza glabra 

Көп 

жылдық, 

ксерофит, 

жазықтық Sр 

Гераниевые – Geraniaceae 

19.Герань  холмовая  –  Geranium 

collinum 

Көп жылдық, мезофит . 

Өзен жағасында Sр 

Ерінгүлділер  тұқымдасы  - 

Labiatae 

20.Дала жалбызы -  Мята полевая 

– Mentha arvensis 

Көп  жылдық,  ксерофит,  тау 

етегінде  Sр 

Ерінгүлділер  тұқымдасы  – 

Labiatae 

21.Бунгов  киікоты  -  Зизифора 

бунговская – Zizphora bungeana 

Көп  жылдық,  ксерофит,  тау 

етегінде  Sр 

Бақажапырақ – Plantago L. 

22.Подорожник 

степной 

- 

жолжелкен  - Plantago stepposa 

Көп  жылдық,  мезофит,  өзен 

жағасында Sр 

Жуалар 

тұқымдасы 

-  

Alliaceae 

23.Жуа- лук -Allium L 

Көп 

жылдық, 

ксерофит, 

таудың  етегімен  шатқалында 

Sp 

Күрделігүлділер 

тұқымдасы -Compositae 

24.Жусан- полынь-Artemisia L 

Көп 

жылдық, 

ксерофит. 

таудың  етегімен  шатқалында 

Sp 

Ерінгүлділер  тұқымдасы  – 

Labiatae 

25.Жебір – Тимьян-Thymus L. 

Көп  жылдық,  ксерофит,  тау 

етегінде  Sр 

Көкгүл 

тұқымдасы 

– 

Gentianaceae 

26.Көкгүл-горечавка-Gentiana L. 

 

Қазтамақтар 

тұқымдасы-

Ceraniaceae 

27.Қазтамақ  –Герань  -Geranium 

L. 

Көп 

жылдық, 

ксерофит. 

таудың  етегімен  шатқалында 

Sp 

Раушангүлділер 

тұқымдасы- Rosaceae 

28.Мойыл - черемуха -Padus .Mill  Көп 

жылдық, 

ксерофит, 

таудың  етегімен  шатқалында 

Sp 

Күрделігүлділер 

тұқымдасы –Compositae 

29.Түймешетен 

-пижма- 

tanacetum L. 

Көп 

жылдық, 

ксерофит, 

жазықтық Sр 

Ерінгүлділер  тұқымдасы  – 

Labiatae 

30.Шалфей- Savia L 

Көп  жылдық,  ксерофит,  тау 

етегінде  Sр 

 

Шыңғыстау  өңірінде  кездесетін  дәрілік  өсімдіктер  түрлерін    орналасу  аймағына  және 

белдеулерге  байланысты  жіктеледі.  Дәрілік  өсімдіктер    Шыңғыстаудың  өңірінде  таулы 

аймақтарында,  тау  етегі  шатқалдарында,  қиыршық  тастардың  жанында,  жазықтар  мен  өзен 

жағалауларында  кездеседі.  Бұл  дәрілік  өсімдіктерді  үй  және  жабайы  жұп  тұяқты    жануарлар 

қорегінде  жылдың  әр  мезгілінде  қоректеріне  пайдаланады.  Дәрілік  өсімдіктердің  химиялық 

құрамдары  әртүрлі  болып  келеді.  Дәрілік  өсімдіктермен  қоректену  арқылы  өздерінің  ден 

саулықтарын  нығайта  түседі.  Жуаның    құрамында  каротин,  С  витамині  (аскорбин қышқылы),  эфир 

майы  зиянды  микробтарды  өлтіретін  фитонцидтер  болады.Мал  дәрігерлігі    практикасында  жуаның 

спирттік  тұңбасы  жас  төлдің  іш  өтуін  тоқтату,  асқазан,  ішек  жұмысын  жақсарту  үшін  қолданады. 

Киікоты өте улы өсімдік құрамында  улы алколод бар. Мал жайылымдарында ірі қара мал мен қой 

жиі  улануы  байқалады.Қасқыржем  өсімдігінің  құрамында  С,В  тобындағы  витамидер  ,  аспарагин, 

каротин,сапониндер және кониферин деп аталатын гликозидер бар. Мойыл өсімдігі құрамында эфир 

майы,  аскорбин,лимон  қышқылы  мен  қан  бар.    Мойыл  гүлдерінің  жапырағында  және  тұқымында 

амигдалин  гликозидті  кездеседі.  Рауағаш  көктемде  гүлдейді  оның  ірі  жапырақтарын  көктем 

айларында мал  үй жануарлары  сүйсініп жейді.Оның құрамында танюглюкозид және антроглюкозид 

297 

 

деген екі түрлі гликозидттер бар.Сасыр өсімдігінің аты айтқандай жағымсыз иісі болады. Құрамында 

эфир  майы  ,  белок,қант  А,Д,С,  витамидері  бар.  Ірі  қара  мал  және  қойлар  қорегінде  пайдаланады. 

Тобылғыда  эфир  майы  ,  спириен,  гаультерин  деген  гликозиттер  және  витамидер  бар.Тобылғыны 

көктемде  арқарлар    тобылғының  жапырақтарын  жақсы  қоректенеді.  Шалфей  өсімдігінің  химиялық 

құрамы  эфир  майы  ,    алкалоидтар,  флавоноидтар,  парадизилон,  урсол  қышқылы,  ментол  бар  .  Үй 

және  жабайы  жұп  тұяқты  жануарлар  Шыңғыстаудың  дәрілік  өсімдіктерімен  жылдың  әр  мезгіліне 

байланысты  қоректеріне  пайдалану  арқылы  ден  саулықтарына  витаминдер  жинап  көп  деген 

аурулардың алдын ала дәрілік өсімдіктерді қорегінде пайдалану арқылы тосқауыл қойылады.[4-5] 

 

жүктеу/скачать 7,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: