Х а б а р ш ы с ы в е с т н и к государственного
жүктеу/скачать 5,02 Mb. Pdf көрінісі
|
Вывод. Таким образом, интеграция активной образовательной и двигательной деятельности наиболее адекватна для девочек, тогда как мальчики составляют группу риска и для них необходим поиск оптимального решения в балансе физического и образовательного компонентов воспитания. Игнорирование таких изменений в вегетативном статусе может негативно отразиться на мотивации обучения, нарушить соотношение эмоционально-волевых и интеллектуальных компонентов, как основополагающих мотивов познавательной деятельности и сформировать стойкую доминанту негативного отношения к учебе и школе. Несомненно, традиционные модели обучения необходимо совершенствовать, но при этом учитывать индивидуальную и возрастно-половую специфику адаптации. Учебные нагрузки по интенсивности и объему должны быть адекватными уровню функционирования организма при наличии достаточного функционального резерва. Литература 1 Апанасенко Г.Л. Уровень соматического здоровья, его связь с физическим развитием и прогнозирование заболеваемости подростков / Г.Л.Апанасенко, В.К.Козакевич, Л.Д.Коровина // Валеология. – 2002. - №1. – С.19-24. 2 Апанасенко Г.Л. Диагностика индивидуального здоровья / Г.Л.Апанасенко // Валеология. – 2002. - №3. – С.27-31. 3 Баевский Р.М. Оценка и классификация уровней здоровья с точки зрения теории адаптации / Р.М.Баевский // Вестник АМН СССР. – 1988. - №8. – С.35-39. 4 Ефимова И.В. Особенности регуляции сердечного ритма у студентов с различным уровнем двигательной активности / И.В.Ефимова, Е.В.Ениколопова // Физиология человека. – 1987. – Т.13. - №5. – С.9. 5 Заруба Н.А. Зависимость успешности учебной деятельности от психологических и физиологических особенностей первоклассников / Н.А.Заруба, О.А.Никифорова, В.Е.Быцанова, Е.А.Каленская // Валеология. – 1997. - №3. – С.24-26. 6 Калюжная Р.А. Актуальные вопросы возрастной кардиологии / Р.А.Калюжная // Вопросы физиологии сердечно-сосудистой системы школьников. – М., 1980. – С.3-17. 7 Колчинская А.З. Кислородные режимы организма ребенка и подростка / А.З.Колчинская. – Киев: Наукова думка, 1973. – 356 с. 8 Силантьев М.Н. Влияние интенсивных образовательных технологий и дифференцированных объемов регламентированной двигательной деятельности на адаптационные возможности организма школьников: Автореф. дис… канд.биол.наук / М.Н.Силантьев. – Краснодар, 2006. – 25 с. 9 Шаханова А.А. Некоторые методы контроля процесса адаптации и дезадаптации школьников к физическим нагрузкам // Материалы н-п конференции «Проблемы развития физической культуры и спорта в современном обществе». – МАЙКОП: РИПО «Адыгея», 1998. 148 СЫНАҚТЫҚ ӨМІР МЕРЗІМДЕГІ БАЛАЛАРДЫҢ АДАПТАЦИЯЛЫҚ МҮМКІНДІКТЕРІ О.А. Хлущевская, Г.З. Химич Вариативті қозғалу мерзімдер шарттарында инновациялық білім беру бағдарламалары бойынша білім алатын, төменгі сынып оқушыларының морфофункционалды даму ерекшеліктері қарастырылады. ADAPTATION POSSIBILITIES OF CHILDREN IN CRITICAL PERIODS OF LIFE O.A. Khluchshevskaya, G.Z. Khimich There are considered the features of morphofunctional development of primary school pupils, who are studied on innovative educational technologies in conditions of optional motor modes. УДК: 373.167.1 Н.Ш. Карипбаева, С.С.Тулеугалиева, В.В. Полевик Б.З. Елькенова Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ СЕМЕЙ АЙМАҒЫНДАҒЫ ЖУАНЫҢ ТҮРЛЕРІ, ТАРАЛУЫ, ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ БИОЛОГИЯЛЫҚ ӨСУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Аннотация: Мақалада Шығыс Қазақстан облысының Семей аймағындағы жуалардың түрлеріне экологиялық және биологиялық өсу ерекшелігіне байланысты жасалған сараптама нәтижелері келтірілді, сонымен қатар жуалардың гүлдеу ерекшеліктері мен маңызы сипатталды. Зерттеу нәтижесінде анықтаған 26 түрдің ішіндегі 3 (11%) түр гигрофитті, 6 (23%) мезофитті, қалған 17 (65%) ксерофитті. Ксерофитті түрлер далалы, қыратты, таулы өсімдік бірлестіктерінде кездестірілді. Кілттік сөздер: жуала,тұқымдас, гигрофит, мезофит, ксерофит,эфемер Қазақстан территориясы 29 флоралық ауданға бөлінген. Солардың ішінде 5 флоралық аудан Шығыс Қазақстан облысының территориясында орналасқан, олар : Ертіс (3 флоралық аудан), Семей тізбекті – қарағайлы орманы (4 флоралық аудан), Қазақтың шығыс шоқылы ауданы (11 флоралық аудан), Зайсан (12 флоралық аудан), Алтай (22 флоралық аудан) және Тарбағатай (23 флоралық аудан)[3]. Бұл флоралық аудандарда табиғи – климаттық жағдайларға байланысты дала, шалғынды, шөлейтті, орманды, таулы, өсімдіктер типтері кездеседі. Бұл өсімдік типтерінің фитоценоздық құрамында басқа өсімдік түрлерімен қатар жуалардың алатын орны ерекше. Жуалар даражарнақтылар класына жататын тұқымдас, олар өткір иісті фитанцитті көпжылдық, полиморфты шөптесін өсімдік. Көптеген түрлерінің пиязшықтарынан басқа тамырсабақтары болады. Қазақстан территориясында жуаның 108 түрі белгілі, бұлардың арасында 9 түрі сирек кездесетің өсімдік ретінде Қазақстанның «Қызыл кітабына» еңгізілген, олар тау беткейлерінде, етегінде, далалы және шалғынды, орманды жерлерде өседі[2]. Шығыс Қазақстан облысы бойынша жуаның түрлері, таралуы, экологиясы туралы ғылыми деректер өте аз. Осыны ескере отырып, Семей аймағында орналасқан 3 флоралық ауданда 2010 – 2015 жылдар аралығында Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік университетінің биология кафедрасы ондаған маусымдық экспедициялар ұйымдастырып, флораның алуан түрлілігін зерттеді. Солардың ішінде жуаның түрлері жиналып, анықталды. Оларға систематикалық, экологиялық, биологиялық тұрғыда сараптамалар жасалынды. Ғылыми – зерттеу жұмыстары жүргізілген 3 флоралық ауданда жуаның 26 түрі кездеседі (кесте 1). Олардың таралу ареалы біркелкі емес. Біз анықтаған жуалардың ішінде A.nutans L. барлық флоралық аудандарда кең таралған. Ол бұл аудандардың далалы, сортаң, шалғынды жерлерінде және қыратты, таулы жерлердің тастақты беткейлерінде кездеседі, нағыз ксерофитті түр. Семей аймағындағы флоралық аудандарда жуа түрлерінің таралу ерекшеліктерін салыстырмалы түрде зерттеу, қазақтың шығыс шоқылы флоралық ауданында жуа түрлерінің көптеп кездесетіндігін көрсетт)[1]. 149 Қазақтың шығыс шоқылы флоралық ауданында Семейтау, Делбегетей, Көкентау, Қалба және Шыңғыстау сияқты қыратты аласа таулы және далалы жерлер орналасқан. Табиғи климаттық жағдайы өте қатаң, қуаң келеді. Бұл аймақта ксерофитті өсімдік бірлестіктері басым, олардығы әртүрлі экотоптарда жуаның 18(69%) түрін анықтадық. Солардың ішінде 5(19%) түрі (A.delicatulum S., A.pallasii Murr., A.caspium M.B., A.altissimum Rgl., A. polyrrhizum T.) таулы – қыратты аймақтарда кездесті, олар ерте гүлдейтің эфемероидты топтарды құрайды. Қазақтың шығыс шоқылы ауданында таралған 18(69%) түрдің ішінде 2 (7%) түр (A. polyrrhizum T., A.petraeum Kar. et Kir.) аз таралған, A. polyrrhizum T. Қазақстанның «Қызыл кітабына» еңген, қорғауды қажет ететің түр. Ксерофитті жуа түрлерінің ішінде екі түр (A. flavescens Bess., A.coeruleum P.) әсем гүлшоғырларының болуына байланысты, декоротивті маңызы бар, сондықтан бұл түрлер келешекте гүлзарларды құруда қосымша безендіру материалы ретінде пайдалануға болады деген ұсыныс жасаймыз. Бұл түрлерді көп мөлшерде және жие өсірген кезде олардың әсемділігі ерекше көрінеді. СЕМЕЙ АЙМАҒЫНДАҒЫ ЖУАНЫҢ ТҮРЛЕРІ, ТАРАЛУЫ, ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ БИОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕР Кесте 1 № Жуаның түрлері Таралуы Экологиясы Биологияс ы Маңызы 3 4 11 мезо фит гигро фит ксеро фит Гүлдеуі ерте ке ш таға мық әсем дік мала зық тық 1 Таспа ж. – A.lineare L. + + + + + 2 Қой ж. – A. angusosum L. + + + + + + 3 Қатаң ж. –A. senescens L. - + + + + 4 Қыр ж. – A. nutans L. + + + + + + 5 Түпті ж. – A. caespitosum S. + + + + + 6 Жіңішке ж. – A.subitilissimum L + + + + 7 Домалақбас ж. – A.globosum M. + + + + + + 8 Ақ ж. – A.galanthum Kar. et Kir. + + + + + 9 Көкжасыл ж. – A.coeruleum P. + + + + + + 10 Көкшіл ж. – A. caesium Schrenk + + + + + 11 Бөгде ж. – A.decipiens Fisch. + + + + 12 Ақсары ж. –A. flavescens Bess. + + + + + 13 Саласыз ж. – A. anisopodium L. + + + + 14 Азгүл ж. – A. oliganthum + + + + 15 Болжаулы ж. – + + + + 150 A. praescissum R 16 Тартымды ж. – A.delicatulum S. + + + + 17 Паллас ж. – A.pallasii Murr. + + + + 18 Арам ж. – A. caspium M.B. + + + + 19 Қызғылт ж. – A. rubens Schrad. + + + + 20 Қостісті ж. – A. bidentatum F. + + + + 21 Биік ж. – A. altissimum Rgl. + + + + 22 Тамырлы ж. – A. polyrrhizum T. + + + + 23 Тас ж. – A.petraeum Kar. et Kir. + + + + 24 Жұқатамыр ж. – A. hymenorrhizum Ledb. + + + + 25 Шошақ ж. –A. strictum Schrad. + + + + 26 Қиғаш ж. – A. obliguum L. + + + + Ертіс флоралық ауданында орманды – шалғындық өсімдік бірлестіктері кездеседі. Бұл ауданда жуаның 8 (30%) түрі таралған, олар (A.lineare L., A. angusosum L.,A. nutans L.,A. caespitosum S.,A.subitilissimum L, A.globosum M, A.decipiens Fisch., A. caesium Schrenk). Бұл түрлер мезофитті, яғни ылғалды жерлерде ғана өседі. Олар ксерофитті жуаларға қарағанда биік сабақты, гүлшоғыры ірі болып келеді. Мезофитті түрлер шалғынды жерлерде өсетіндіктен, басқа шалғынды өсімдіктермен бірге малазығы ретінде үлкен роль атқарады. Сонымен қатар мезофитті кейбір түрлер (A.lineare L., A. caesium Schrenk., A.galanthum Kar. et Kir., A.coeruleum P., A.globosum M.) жергілікті жерлерде тағам ретінде пайдаланады, әсіресе ерте көктемде бұл жуалардың жұмсақ сабағын қолданады. Семей қаласының шығыс бөлігінде тізбекті қарағайлы орман орналасқан, онда қарағайлы орман бірлестігі кездеседі. Бұл бірлестікте қарағай доминант болса, орман табанындағы шөптесін өсімдіктер кодоминанттар болып есептеледі. Шөптесін өсімдік бірлестіктерінде басқа тұқымдас өсімдіктермен қатар жуа түрлері де кездеседі. Қарағайлы орманда 5 (19%) жуа түрін кездестірдік. Олардың көпшілігі орман ішінде құмды жерлерде өсетін псомофитті топтар, солардың ішінде A.lineare L. орман шеттерінде орналасқан тобылғы, итмұрынды өсімдік бірлестіктерінде таралған. Бұл ірі таспалы, жұмсақ жапырақты, әдемі көк түсті гүлі бар, әсем өсімдік, оны тағам ретінде пайдалануға болады[5]. . Шығыс Қазақстан облысының Семей аймағындағы жуалардың түрлеріне экологиялық және биологиялық өсу ерекшелігіне байланысты сараптама жасалынды. Зерттеу нәтижесі біз анықтаған 26 түрдің ішіндегі 3 (11%) түр гигрофитті, 6 (23%) мезофитті, яғни өзен, бұлақ жағалауында және ылғалды,шалғынды жерлерде таралған, қалған 17 (65%) ксерофитті. Ксерофитті түрлерді далалы, қыратты, таулы өсімдік бірлестіктерінде кездестірдік. Жуалардың көпшілігі ерте гүлдейтің эфемероидты өсімдік топтарына жатады, бірақ біз зерттеген 26 жуа түрінің 8 (31%) түрі ерте гүлдейтің нағыз эфемероидтар, олардың жаппай гүлдеу уақыты сәуір – мамыр айларында жүреді, қалған 18 (69%) жуа түрі жаз айларында (маусым – шілде) гүлдейді. Жуалар жаппай гүлдеу кездерінде, өсімдік бірлестіктерінде олардың таралу ареалдарын анықтауға болады[4]. Осы мүмкіншілікті пайдалана отырып, тізбекті қарағайлы орманда A.lineare L., 151 A. angueosum L. кең ареалда таралғанын байқадық, олар кейбір өсімдік бірлестіктерінде белгілі бір көлемдегі орташа популяцияларды құрайды. Әдебиеттер 1. Карипбаева Н.Ш., Полевик В.В., Силыбаева Б.М. Ботаниканың оқу практикумы – Семей: Интеллект, 2012. 2. Силыбаева Б.М., Байғана Ж.К., Карипбаева Н.Ш., Полевик В.В. «Жоғары сатыдағы өсімдіктер систематикасы» Алматы: Print – S, 2012. – 615 б. 3. «Флора Казахстана» т.2., 1958; 4. http://dvs.rsl.ru Голубев Ф.В. Биологические особенности видов рода ALLIUM L. при интродукций: автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата биологических наук. - Москва 2003 5. http://dvs.rsl.ru Ильина И.В. Эколого – биологические характеристики и оценка состояния ценопопуляции некоторых видов рода ALLIUM L. в степном Зауралье Республики Башкортостан: автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата биологических наук. - Пермь 2007 «ВИДОВОЙ СОСТАВ, РАСПРОСТРОНЕНИЕ, ЭКОЛОГИЧЕСКИЕ, БИОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ЛУКОВ СЕМЕЙСКОГО РЕГИОНА ВОСТОЧНО – КАЗАХСТАНСКОЙ ОБЛАСТИ» Н.Ш. Карипбаева, С.С.Тулеугалиева, Б.З. Елькенова, В.В. Полевик В статье описан видовой состав и распространение луков прорастающих в Семейском районе Восточно - Казахстанской области. Рассмотрены экологические, биологические особенности луков. Описано 26 видов лука. Так же рассмотрена практическое значение и декады цветения луков. Изученные 26 видов лука были разделены на гигрофитов, мезофитов и ксерофитов в связи с их экологическими особенностями. "SPECIES COMPOSITION, DISTRIBUTION, ECOLOGICAL AND BIOLOGICAL FEATURES BOWS SEMEY REGION OF EAST KAZAKHSTAN REGION" N. W. Karipbaeva, S. S. Toleugalieva, B. Z. Yelkenova, V. V. Polevik The paper describes species composition and distribution of onions sprouting in the Semey region of East Kazakhstan region. Considers the environmental, the biological characteristics of bows. Described 26 species of onion. Consider the practical significance and the decade of the flowering onions. We studied 26 species of onions were divided into the hygrophytes, xerophytes and mesovito in connection with their ecological features. УДК: 581.143. 6 И. Н. Аникина, К. С. Исаева, М. Е. Жагипарова Павлодарский государственный университет им. С. Торайгырова ВЛИЯНИЕ ГИДРОЛИЗАТА КАЗЕИНА НА МОФОГЕНЕЗ КАРТОФЕЛЯ IN VITRO Аннотация: В статье представлены исследования по влиянию препарата гидролизат казеина на рост и развитие растений кртофеля in vitro. Повышение дозировок препарата в среде MS до 250 мг/л вызывает повышение количества междоузлий у регенерантов в 2-2,5 раза, в зависимости от сорта. Таким образом, гидролизат казеина является индуктором морфогенеза картофеля in vitro. Ключевые слова: регенерант, картофель, in vitro, дозировка, междоузлие. Интенсификация отечественного картофелеводства ставит перед сельскохозяйственной наукой важную задачу повышения продуктивности агроэкосистем за счет получения новых генотипов, сочетающих стабильную урожайность и высокий потенциал устойчивости к воздействию биотических и абиотических стрессоров и оздоровления культивируемых ценных сортов. Одним из путей решения этого вопроса является применение биотехнологических методов. Преимуществом культуры тканей in vitro является высокий коэффициент размножения и, как следствие, выход большого количества растений за короткий период времени, а также возможность 152 эффективно тиражировать новые сорта, а кроме того те формы и ткани растений, которые не размножаются в обычных условиях. Культура клеток и тканей растений открывает широкие возможности для решения многих проблем сельскохозяйственного растениеводства. Успешное культивирования растительных тканей in vitro напрямую связано с правильным подбором питательной среды. Основным инструментом Наибольшее распространение для культуры картофеля in vitro получила питательная среда Мурасиге-Скуга (MS), к минеральному составу которой предлагаются различные вариации органических дополнений, при этом наиболее часто это касается набора гормональных и других регуляторных факторов Бутенко Р.Г. (1999), Величко Н.А. (2004), Ozyigit I.I. at all., (2007). [1, 2, 3]. Кроме того вышло много работ по влиянию концентраций сахарозы на рост и развитие картофеля in vitro, Например, предлагаются концентрации сахарозы от 5 г/л до 40 г/л и более [1, 2, 3]. Недостаточно исследованной, по нашему мнению остается роль гидролизата казеина, как фактора морфогенеза растений in vitro. Многие авторы не указывают его в составе культуральной среды MS, например Choi Y. E. (2002) [4] . Трофимец с сотрудниками (1985) предлагают гидролизат казеина использовать в составе культуральной среды MS в концентрации 40 г/л, этого же мнения придерживаются Артюхова С.И., Киргизова И.В. (2014). Бексеитов Т.К., Аникина И.Н., Джаксыбаева Г.Г. предлагают гидролизат казеина использовать в составе культуральной среды MS в концентрации 100 г/л [5, 6, 7]. Лобачев Ю.В, Костина Е.Е., Ткаченко О.В. (2014) рекомендовали питательную среду Мурасиге-Скуга с добавлением гидролизата казеина 500 мг/л [8]. Шорников Д.Г. (2008), Palacios N. (2002) рекомендовали в среду Мурасиге-Скуга для микроразмножения добавлять гидролизат казеина – 250 мг/л, на этапе введения в культуру дозировка должна быть по мнению Шорникова Д.Г. - 100 мг/л) [9]. Таким образом, использование данного препарата при культивировании растительных тканей требует дальнейшего изучения. Цель исследования: - изучить влияние дозировок препарата гидролизат казеина 40 мг/л, 100 мг/л, 250 мг/л в составе культуральной среды Мурасиге-Скуга (MS) на рост и развитие регенерантов картофеля. Объектом исследования являлись регенеранты картофеля сорта Невский, Розара, Гала. Опыт проводился на 20 растениях каждого сорта в 6 кратной повторности с использованием жидкой формы культуральной среда MS (без агара), из расчёта 4 мл среды на 1 пробирку. В среду кроме минеральных компонентов так же добавляли сахарозу 20 г/л, ИМК 1 мл/л, тиамин 0,05 мг/л., пиридоксин 0,1 мг/л, никотиновая кислота 0,05 мг/л., аскорбиновая кислота 0,1 мг/л. В изучение были включены следующие варианты: Таблица 1 – Варианты опыта Вариант Дозировка препарата гидролизат казеина, мг/л 1 40 2 100 3 250 Выращивание регенерантов производили в условиях фитотрона при температуре 23 °С, при относительной влажности 70 %. В результате проведенных экспериментов были изучены изменения в росте и развитии культуральных растений картофеля сорта Невский при разных дозировках препарата гидролизат казеина. При этом удалось выявить общие закономерности влияния данного препарата. При изучении действия препарата гидролизат казеина на высоту и количество междоузлий культуральных растений выявлена сортовая специфичность действия данного препарата. Так при изучении влияния препарата гидролизат казеина на высоту регенерантов картофеля регенеранты сорта Невский при увеличении дозировки до 100 мг/л показали увеличение высоты в среднем на 4,3%, в при дозировке 250 мг/л дальнейшего увеличения высоты не наблюдалось. У регенерантов сорта Розара при увеличении дозировки до 100 мг/л наблюдалось незначительное увеличение высоты в среднем на 2,6 % ( в пределах ошибки опыта, в при дозировке 250 мг/л наблюдалось увеличение высоты на 12,3 %. У регенерантов сорта Гала при увеличении дозировки до 100 мг/л наблюдали увеличение высоты в среднем на 6,8 %, в при дозировке 250 мг/л на 9,4 % (рисунок 1). |