Х а б а р ш ы с ы в е с т н и к семипалатинского государственного

218 
 
ЭКОНОМИКА ҒЫЛЫМДАРЫ
 
 
ӘӨЖ  331,2 
 
А.Ж.Зейнуллина, А.А.
 Сарсенбаева  
Шәкәрім    атындағы    Семей    Мемлекеттік   Университеті, Семей қаласы 
 
ЕҢБЕК   АҚЫНЫҢ    НЫСАНДАРЫ  МЕН  ЖҮЙЕЛЕРІ
 
 
Еңбек  ақы  мәселелері  тек  экономикалық  жағынан  ғана  емес,  сонымен  қатар,  әлеуметтік 
жағынан да маңызды болғандықтан, экономикалық тұрғыдан және іс жүзінде ерекше орынға ие. 
Түйінді    сөздер:    еңбек  ақы,  жалақы    мөлшері,    жұмыс  күші,    еңбекті  бағалау,    кесімді 
жалақы,   мерзімді жалақы. 
 
Еңбек  ақыны  дұрыс  ұйымдастыру    өндірістік  мәселелермен  бірдей  маңызды  іс.  Жалақыны 
ұйымдастырудың негізгі міндеті – еңбек ақыны әрбір жұмысшының еңбек үлесімен байланысты етіп, 
жұмысшының жұмысқа ынтасын арттыру болып табылады.   
 Жалақы  формалары  және  жүйелері,      сандық  және  сапалық  көрсеткіштер  жиынтығымен 
анықталатын,  еңбек  нәтижесін,  жұмысшының  еңбегінің  саны  мен  сапасының  жалақы  мөлшеріне 
байланыстылығын орнату тәсілі болып табылады. .[1] 
Еңбекке  ақы  төлеу  жүйесі  -  жұмсалған  еңбек  пен  есептелген  жалақы  арасындағы  аракатынасты 
белгілеу жүйесі. Жалақының негізгі жүйелеріне — мерзімді және кесімді жүйе жатады. Өндірісте еңбекке ақы 
төлеудің өзге де жүйелері белгіленуі мүмкін. Ақы төлеу еңбектің жеке және   ұжымдық нәтижелері үшін 
жүргізілуі мүмкін.  
 Жұмысшылардың  жалақы  формалары  мен  жүйелері    еңбек  өнімін  бағалау  тәсілін;  еңбекке 
еңбек  ақы  төлеу  үшін  өлшем  жүргізуді  (жұмыс  уақытымен,  шығарылған  өніммен,  жеке,  ұжымдық 
және  соңғы нәтижемен);  еңбек пен  еңбек ақы арасындағы функционалдық  басыбайлылық сипатын, 
еңбектің  сандық  және  сапалық  нәтижелеріне  байланысты  жалақының  өзгеріс  пропорциясын 
анықтайды. .[1] 
Әртүрлі  меншік  формасындағы  кәсіпорындарда  еңбек  ақы  төлеудің  екі  негізгі  формасы  кең 
таралған.  Олар:  кесімді  -  өнімнің  әрбір  бірлігіне,  немесе  жасалған  жұмыстың  көлеміне  байланысты 
төленетін  жалақы;  мерзімді  –  тариф  жүйесінде  көрсетілген  календарлық  емес,  нормативтік  жұмыс 
уақытына төленетін жалақы. 
Бұл формалардың қайсысын қолдану әр кәсіпорынның өзінің жұмыс жағдайына байланысты 
болады. 
Кесімді жалақыны қолдану жағдайлары: 
а) Жеке жұмысшының нақты еңбегіне тәуелді жұмыстың сандық көрсеткіштерінің бар болуы; 
б) Орындалған жұмыс көлемін дәл анықтау мүмкіндігінің бар болуы; 
в)  Нақты  учаскедегі  жұмысшылардың  жұмыс  көлемін  немесе  шығаратын  өнім  көлемін 
ұлғайту мүмкіндігінің бар болуы; 
г)  Нақты  өндіріс  учаскесінде  жұмыс  көлемін  немесе  шығаратын  өнім  көлемін  ұлғайту 
қажеттілігінің бар болуы; 
д) Еңбекті техникалық нормалау мүмкіндігінің бар болуы. 
Мерзімді жалақыны қолдану жағдайлары: 
а) Өнім шығару көлемін арттыру мүмкіндігінің болмауы; 
б) Өндіріс үдерісі қатаң шектелген; 
в) Жұмысшының атқаратын қызметі тек технологиялық процесті бақылау ғана болғанда; 
г) Өндірістің конвейерлік және ағымдық типтері қолданылғанда; 
д) Өнім өндіру көлемін ұлғайту өнімнің сапасын кемітуге әсер еткен жағдайда. 
Кәсіпорынның алдына қойылған міндеттері мен оның технико-экономикалық жағдайларының 
ерекшеліктеріне  байланысты  кесімді  жалақының  мынадай  формалары  қолданылады:  тура  кесімді, 
кесімді-прогрессивті, кесімді-сыйақылы, жанама, ұжымдық және аккордты. 
Тура  кесімді  жалақының  мәні  мынада:  жұмысшының  жалақысы  өнімнің  әрбір  бірлігіне 
бұрыннан белгіленіп қойылған расценка бойынша есептеледі.  
Кесімді-прогрессивті  жүйеде  -  тура  кесімді  расценкалар  нормасы    аясында    есептелінеді,  ал 
нормадан  тыс  өндірілген  өнім  жоғары  расценкамен  есептелінеді.  Расценканың  көтерілу  деңгейі 
арнайы шкаламен шектеледі, онда негізгі расценкадан қанша өнім үшін қаншалықты көтерілетіндігі 
пайыз  түрінде  көрсетіледі.  Мұнда  базалық  көрсеткіш  ретінде  соңғы  3  айда  орындалған  норма 
алынады, бірақ ол бекітілген нормативтен төмен болмауы тиіс. 

219 
 
Кесімді-сыйақы  жүйесінде  –  жалақы  тура  кесімді  расценкамен  және  сандық,  сапалық 
көрсеткіштерді  артығымен  орындағаны  үшін  берілетін  сыйақыны  қосу  арқылы  есептейді.  Сыйақы 
көлемі  есепті  кезеңдегі  негізгі  жалақы  көлеміне  байланысты  болады  немесе  үнемдеудің  көлеміне 
байланысты болады. [2] 
Жанама–кесімді жалақы жүйесі  -  өнім өндіруге тікелей қатыспайтын жұмысшылардың еңбек 
өнімділігін  арттыруды  ынталандыру  үшін  қолданылады.  Бірақ,  бұл  жұмысшылардың  еңбектері 
негізгі  жұмысшылардың  жұмыстарына  тікелей  қатысы  бар.  Бұл  жүйемен  станоктарды 
жөндейтіндердің  (наладчиктердің)  жалақысы,  сонымен  қатар,  завод    ішіндегі  транспорт  
жұмысшыларының еңбектері төленеді. Жанама–кесімді жалақы – қосалқы көмекші жұмысшылардың  
еңбек өнімділігі мен  сапасы  негізгі   жұмысшылардың еңбек өнімділігін арттыруға  жағдай жасаған 
уақытта тиімді болады. Жанама расценканы алу үшін, жанама–кесімді жалақы алатын жұмысшының 
күндік  тарифтік  ставкасы  оған  белгіленген  қызмет  көрсету  нормасына  немесе  жұмысшылардың 
күндік өнімділік нормасына бөлу арқылы есептелінеді. [3] 
Ұжымдық  (бригадалық)  кесімді  жалақы  -  жұмысты  ұжымдық    формада  ұйымдастырғанда, 
яғни    өндіріс  процесін  бірнеше  жұмысшы  немесе  бригада  жүргізгенде  қолданылады,  бұл 
жұмысшылардың  арасында  толық  еңбек  бөлінісі  болмауы  тиіс,  сонымен  қатар,  олар  бірін-бірі 
қиындықсыз алмастыра алулары тиіс. Бұл жүйе бригаданы өнім өндіруді арттыруға ынталандырады, 
өзара  көмек  беруді  күшейтеді,  жұмысшылардың  біліктілігін  көтеруге  ықпалын  тигізеді.  Ұжымдық 
жалақы әрбір жұмысшының жеке қосқан үлесіне қарай бөлінеді.   
Жеке жалақыны есептеудің бірнеше әдістері бар. Ағымдық  линияларда бригаданың өндірген 
өнімі  көлеміне  қарай  есептелінеді.  Жеке  расценка  болса,    жеке    жұмысшының    тарифтік  ставкасы  
мен  бригадалық  өнімділік  нормасымен  есептелінеді.  Жалақыны  есептеудің  басқа  әдісі  де  бар,  онда 
жұмысшының жалақысы оның жұмыс уақытымен және біліктілік деңгейімен анықталады, ол жалпы 
бригадалық жалақыдан  алынады. [4] 
Бригаданың еңбек нәтижесіне қай жұмысшының қаншалықты үлес  қосқанын дәл анықтау үшін, 
бригада  мүшелерінің  келісімімен  еңбекке  қатысу  коэффициенттері    (коэффициент    трудового  участия) 
қолданылады. Еңбекке қатысу коэффициенттері (ЕҚК) әрбір жұмысшының еңбегінің саны мен сапасын, 
жұмысының    күрделілігін,  бригада  мүшелеріне  қаншалықты  көмек  көрсеткенін,  еңбек  және  өндіріс 
тәртібін қаншалықты сақтағандығын есепке алады. 
 
ЕҚК  қолданып,  төмендегілерді  бөлуге  болады:  сыйақыны,  жалақы  қорынан  үнемдеуден 
түскен үстемені. 
ЕҚК  белгілеу  мен  қолдану  тәртібі  бригаданың  жалпы  жиналысында  қарастырылады,  оны 
кәсіподақ  ұйымының  келісімімен  кәсіподақ  басшысы  бекітеді.  Түнгі  уақытта  істелетін  жұмыстарға, 
мейрам  күндеріндегі  жұмыстарға,  уақытша  жұмысқа  жарамсыздыққа  байланысты  төленетін 
төлемақылар,  жаңашылдық  пен  өнертапқыштыққа  төленетін  сыйақылар  бригаданың  жалпы  жалақы 
құрамына кірмейді. 
Кесімді  форманың  ерекше  түрі  болып  аккордты  жалақы  саналады.  Оның  мәні  мынада:  жеке 
жұмысшыға  немесе  бір  топ  жұмысшыларға  белгілі  өнім  мөлшеріне  бекітілген  жалпы  жалақы  қоры 
беріледі.  Аккордты  жалақы  мөлшері  осы  жұмысқа  арналған  расценқалармен  және  кәсіпорында 
бекітілген  нормалар негізінде  анықталады.  Жалақыны жеке  жұмысшылар арасында   кесімді  жалақы 
секілді бөледі. [5] 
Жалақының  мерзімді  формасында  жұмысшының  жұмыс  істеген  уақыты  мен  оның  біліктілік 
деңгейіне    қарай    жалақы  төленеді.  Бұл  форманы  еңбекті  нормалау  экономикалық  жағынан  тиімсіз 
болғанда қолданады. Мұнда өнімділік бекітілген технологиялық режиммен анықталады және өнімнің 
жоғары  сапалы  болуына  басты  назар  аударылады.  Мерзімді  жалақы  -  қарапайым-мерзімді    және  
мерзімді-сыйақылы      жалақы  болып  2-ге  бөлінеді.  Қарапайым-мерзімді    жалақы  біліктілік  деңгейі 
есепке  алынып  істелген  жұмыс  уақытымен  төленеді.  Мамандар  мен  қызметкерлер  лауазымдық 
жалақы  алады,  ал  жұмысшылар  тарифтік  ставкамен  есептелінетін  жалақы  алады.    Мерзімді-
сыйақылы   жалақыда – жұмысшылар өздерінің тарифтік жалақысына қоса, белгілі бір сандық және 
сапалық  көрсеткіштерге  жеткені  үшін  сыйақы  алу  мүмкіндігі  бар.  Бұл  жүйе  еңбектің  саны  мен 
сапасын арттыруға материалдық ынтаны күшейтеді. [6] 
Көптеген  кәсіпорындарда  жеке  және  бригадалық  жалақы  төлеу  элементтері  аралас 
қолданылады.  Мамандар  мен  қызметкерлерге  еңбекақы  төлеудің  ерекшеліктері  бар.  Кәсіпорынның  
мамандары    мен  қызметкерлері  ұйымдастырушылық,  экономикалық  және  техникалық  басқаруды 
жүзеге  асырады.  Олардың  жұмыстары,  әрине,  нормалауға  келмейді,  сондықтан,  өз  міндеттерін 
бекітілген  талаптарға  сай  орындап,  мерзімді  жалақы  алады.  Әр  түрлі  біліктіліктегі  лауазымдық 
жалақыларды  толық  есепке  алу  үшін,  жасалатын  жұмыстың  күрделілігіне  қарай,  біліктілікті 

220 
 
категориялау қолданылады  (экономист, 2 – категориялы экономист, 1 – категориялы экономист, бас 
маман).  Әрбір  маманға  жеке  категория  беріледі,  ол  оның  нақты  біліктілік  деңгейін,  оның  еңбегінің 
нәтижелілігін,  іскерлік  қасиетін,  тапсырылған  жұмысты  уақтылы,    шығармашылықпен  орындауын 
көрсетеді.  Квалификациялық  категориялар  аттестациялау  арқылы  беріледі,  ол  3  жылдан  аспайтын 
мерзімде жүргізіледі. 
Кәсіпорын  жұмысында  жоғары  көрсеткіштерге  жетуге    ынталандыру  мақсатында  сыйақы 
төлеудің бірнеше түрлері қолданылады. 
Барлық  категориядағы        жұмысшыларды,    мамандар  мен  қызметкер-лерді    марапаттау 
ережелерін  кәсіпорынның  өзі  бекітеді  (мемлекеттік  және  муниципалдық  кәсіпорындардан 
басқалары).  Жұмысшылардың  барлық  категорияларына  сыйақы  беру-пайданың  өсуіне,  өзіндік 
құнның  төмендеуіне,  отын-энергетикалық  және  материалдық  ресурстарды  үнемдеуге,  өндірілген 
өнімнің    сапасы  мен  техникалық  деңгейінің  жоғарылауына  байланысты  беріледі.  Берілетін  қосымша 
төлемдер  мен  сыйақылар  тізімі  Еңбек  кодексінде  және  Қазақстан  Республикасы  Үкіметінің  нормативтік 
құжаттарында  көрсетілген. Мемлекет оның ең төменгі мөлшерін белгілейді. [7] 
      Қорыта айтар болсақ,   еңбек  ақыны  ұйымдастыру  шараларындағы мақсаттың түп негізі 
істелінген  жұмыстың  ақысын  төлей  отырып,  жұмысшылар  мен  қызметкерлерді    ынталандыру, 
қажеттіліктерін өтеу болып табылады. 
Еңбек  ақыны  есептеуді  жетілдіруді  қай  жағынан  қарасақта      ондағы  мақсат  біреу-    ол   
халықтың әлеуметтік жақдайын жақсарта отырып,  табысты  арттыра  түсу болып табылады.[8] 
 
Әдебиет
 
 
1Толпаков Ж.С  Бухгалтерлік  есеп.// Қарағанды  2009ж. 
2  Жумагулов Б. С.     Методология оплаты труда//№,Бухгалтер.Kz. - 2008.г №4.  
3    Радостовец  В.К.,  Шмидт  О.И.  «  Бухгалтерский  учет  на  предприятии»//  Центраудит-Казахстан. 
Алматы , 2002г. 
4  Кайкен Ж.Б., Султанов Ө.С., Қалдыбаев  М.М,   Кәсіпорын  экономикасы// Семей,2011ж 
5    Ғаламтор бойынша  іздеу жүйесі  httr://www.google.kz/ search. 
6  ҚР-ның  Индустриялық-инновациялық    дамуының  2003-2015  жылдарға  арналған    мемлекеттік  
стратегиясы. 
7 ҚР-ның Еңбек Кодексі, 2007 жыл. 
8 «Қазақстан-2050»  Стратегиясы//  «Егемен Қазақстан» газеті,2012  жыл, желтоқсан. 
 
Каждый работник должен получать заработную плату и иметь обоснование по начисленной 
сумме.  Система  учета  оплаты  труда  нуждается  в  строгом  контроле  и  эффективной  обработке 
данных, а также в регулярном информировании соответствующих  нормативных  документов.      
 The  salary  is  a  significant  part  of  the  cost  of  most  enterprises.  Given  this,  the  value  of  payroll  is 
particularly large and weighty. Each employee should receive a salary and a study on the costs accrued.   
 
 
 
УДК 502.3:628.47 (574.42) 
 
А.А. Асенов 
 
Семипалатинский государственный университет имени Шакарима, г. Семей 
 
ОРГАНИЗАЦИОННО
-ЭКОНОМИЧЕСКИЕ МЕХАНИЗМЫ УПРАВЛЕНИЯ ЗАТРАТАМИ 
 
 
 
  В  статье  рассматриваются    вопросы  организации  контроля  и  регулирования  затрат.  
Реализация  данных  задач  возможна    при  использовании  интегрированного  подхода,  который  
позволяет  наиболее  эффективно  обеспечить  функционирование  структурных  элементов 
организации,  представленных  как  центры  ответственности.  Смысл  создания  центров 
ответственности  –  обеспечение  четкой  персонифицированной    ответственности  за  уровень 
отдельных расходов и затрат на предприятии. 
Ключевые слова: управления, затраты, механизмы. 
 В  современных  условиях  хозяйствования  искусство  экономического  управления    для 
отечественных  предпринимателей    и  менеджеров  заключается  в  умении  предвидеть 

221 
 
производственную  и  коммерческую  конъюнктуру  и    определить  ожидаемую  прибыль.    Для 
достижения  поставленной  цели  безусловно  необходимо  в  первую  очередь      оптимизировать 
соотношения затрат и результатов.  
Одной  из  перспективных  направлений  управления  предприятием  является  управление  по 
центрам  ответственности.  Понятие  «центр  ответственности»  в  теории  управления  производством  и 
управления  затратами,  в  частности  появилось  с  развитием  производственных  отношений.  В 
современной  трактовке  центр  ответственности  –  это  подразделение  предприятия,  возглавляемое 
менеджером,  который  обладает  делегированными  полномочиями  и  отвечает  за  результаты  работы 
этого подразделения. Смысл создания центров ответственности – более четкая организация контроля 
и  регулирования  затрат  как  функции  управления,  обеспечение  четкой  персонифицированной  
ответственности  за  уровень  отдельных  расходов  и  затрат  на  предприятии.  Суть  этого  процесса 
состоит  в  сопоставлении  достигнутых  результатов  с  запланированными  (или  нормами),  анализе 
причин  отклонения,  установлении  ответственных  за  эти  отклонения  и  принятии  необходимых 
корректирующих мер. 
 Кроме  того,  построение  центров  ответственности  в  соответствии  с  организационной 
структурой 
предприятия 
позволяет 
связать 
деятельность 
каждого 
подразделения 
с 
ответственностью  конкретных  лиц,  оценить  результаты  каждого  подразделения  и  определить  их 
вклад  в  общие  результаты  деятельности  предприятия.  Цель  учёта  по  центрам  ответственности 
состоит  и  в  обобщении  данных  о  затратах,  о  результатах  деятельности  по  каждому  центру 
ответственности;  тогда  возникающие  отклонения  можно  связать  с  деятельностью  конкретного 
человека.  Именно  интегрированный  подход  позволяет  наиболее  эффективно  обеспечить 
функционирование  структурных  элементов  организации,  представленных  как  центры  ответствен-
ности. На получение наивысшей прибыли в них будут влиять конкурентная позиция, конкурентная 
цена,  доля  рынка  и  размер  издержек,  структура  отрасли,  эффективной  инвестиций  и  эффект 
масштаба.  Интегральная  ответственность  за  уровень  издержек  связана  не  только  с 
внутрифирменными  затратами,  но  включает  ответственностью  эффективность  продаж, 
своевременность  поставок  и  правильность  выбора  между  производством  продукции  и  ее 
приобретением у поставщиков [1]. 
Центры  ответственности  по  отношению  к  процессу  производства  классифицируются  на 
основные  и  функциональные.  Основные  центры  ответственности  обеспечивают  контроль  затрат  в 
местах  их возникновения:  производственный  комплекс  отвечает  за  затраты цехов,  входящих  в  него, 
цех  -    за  затраты  участков,  входящих  в  него,  участок  –  за  работы  бригад.  Функциональные  центры 
распространяют  контроль  затрат  на  многие  места  их  возникновения,  если  затраты  в  них 
формируются под влиянием данного центра. К таким центрам ответственности можно отнести: отдел 
главного  механика,  отвечающий  за  затраты  на  тепло  и  электроэнергию,  воду  по  предприятию  в 
целом,  и  другие  функциональные  отделы,  связанные  с  расходованием  производственных  ресурсов 
(рис.1). 
Вход – сырье, материалы в физическом весе, виды услуг,  центр ответственности -  выполняет 
работу  с  этими  ресурсами  и  выход    это  внешние  потребители  (если  внешним  пользователем  ресурс 
измеряется  доходом).  В  целях  обеспечения  регулируемости  уровня  затрат  важно  планировать  и 
учитывать  по  центру  только  те  затраты,  на  которые  может  оказывать  значительное  влияние 
руководитель  этого  центра  ответственности.          Часто  ответственность  за  определенную  статью 
расходов может быть разделена. 
 
 
 
 
 
 
  
                                   Рис. 1- Центры ответственности 
 
Например, стоимость материалов способна изменяться не только в зависимости от количества 
используемых  материалов  (ответственность  несет  начальник  производственного  цеха),  но  и  за  счет 
варьирования  цены  (ответственность  несет  работник  отдела  снабжения).  Поэтому  при  выявлении 
отклонений фактических затрат от запланированных следует персонифицировать ответственность за 
вход 
Центр 
ответственности 
выход 

222 
 
эти  отклонения,  так  как  лицо,  не  обладающее  полномочиями  контроля  расходов,  не  может  нести 
ответственность за их уровень [2]. 
С  производственным  уровнем  системы  управления  затратами  связано  главным  образом 
соблюдение  запланированных  затрат  и  поиски  резервов  снижения  затрат  в  результате 
рационализации  технологического  процесса  и  совершенствования  продукции.  Затраты  на 
производство лучше всего контролировать при производственном потреблении ресурсов, то есть там, 
где  происходит  производственный  процесс  или  его  обслуживание.  В  связи  с  этим  появились  такие 
объекты  формирования  и  учета  затрат,  как  места  возникновения  затрат,  центры  затрат  и  центры 
ответственности. 
К  местам    возникновения  затрат  на  предприятиях    относят  структурные  подразделения,  а 
именно:  основные  цеха,  отделы  и  участки,  представляющие  собой  объекты  нормирования, 
планирования  и  учета  издержек  производства  для  контроля  и  управления  затратами 
производственных  ресурсов. Места возникновения затрат являются объектами аналитического учета 
затрат на производство по элементам производства и статьям калькуляции.По отношению к процессу 
производства  места  возникновения  затрат    можно  классифицировать  на  производственные  и 
обслуживающие.  К  производственным  принадлежат  основные  цеха,  участки,  к  обслуживающим  - 
отделы  и  службы  управления,  склады,  лаборатории  и  т.п.Исходным  побудительным  моментом 
группировки  затрат  по  местам  возникновения  была  невозможность  их  первичной  группировки  по 
видам продукции. Цех или другое подразделение четко выделялось как место возникновения затрат, 
что  облегчало  их  локализацию  и  позволяло  приблизить  косвенно  распределяемые  затраты  к 
произведенным  в  данном  месте  продуктам.  Учет  затрат  по  местам  возникновения  способствовал 
повышению точности калькулирования и его ввели именно с этой целью. 
В число целей учета затрат по местам возникновения входит  также контроль за обоснованностью и 
рациональностью  расхода  ресурсов.  Укрупнение  структурных  подразделений  постепенно  привело  к 
тому, что учет затрат по местам возникновения все более обособлялся от калькулирования.  
Центры  затрат  –  это  первичные  производственные  и  обслуживающие  единицы, 
характеризующиеся  единообразием  функций  и  производственных  операций,  сходным  уровнем 
технической  оснащенности  и  организации  труда, направленностью  затрат.  Их  выделяют    в  качестве 
объекта  планирования  и  учета  затрат  в  целях  детализации  затрат,  усиления  контроля  и  повышения 
точности  калькулирования.  В  центрах  затрат  руководитель  данного  центра  отвечает  только  за 
затраты [3].  
В  соответствии  с  классификацией  затрат  центры  затрат  можно  разбить  на  центры 
регулируемых  затрат  и  центры  частично  регулируемых  (произвольных)  затрат.  На  предприятиях 
перерабатывающей  сельскохозяйственное  сырье  (например  кожевенный  завод)    примерами  центра 
регулируемых  затрат  может  служить  цеха  основного  производства  (пара-силовой,  механический, 
швейный,  раскройный,  шорно-седельный,  ширпотребный).  Следует  отметить,  что  помимо 
достижения оптимального соотношения между затратами и выпуском у центров регулируемых затрат 
есть и другие важные цели, такие как: обеспечение необходимого уровня качества препаратов.  
    Х Х ХХ Х Х  Х Х       
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                  Производственные     Производство  
         
        Центры затрат 
        Цех  
 
 
 
 
       Участок 
 
 
 
 
        Бригада 
 
 
 
 
 
 
Обслуживающие 
Отделы (службы) 
                            центры                  управления и обслу- 
 
 
 
 
 
         живания производства 
 
 
 
 
 
Условные 
 
статья себестоимости 
                           центры                         субстатья по комплексным расходам 
                                                        экономический элемент 
                                             
              
Рис. 2 -  Группирование центров затрат 

223 
 
 
Среди  затрат  указанных  центров  преобладают  полностью  регулируемые  затраты,  но  есть  и 
затраты  других  типов  (например,  в  цехе  основного  производства  –  амортизация  оборудования).  А 
примерами  центров  произвольных  затрат  (слабо  регулируемых)  на  предприятии  можно  отнести 
администрацию,  рекламу.  В  данном  центре  слабо  регулируемых  затрат  нельзя  установить 
оптимальное соотношение между затратами и выпуском продукции. 
 Центры  затрат,  как  и  места  возникновения  затрат,  классифицируют  по  отношению  к 
процессу  производства  на:    производственные,  обслуживающие  и  условные    (рис.2)Степень 
детализации  центров  затрат  зависит  от  трудоемкости  учета  и  возможной  эффективности 
использования  получаемой  информации.  Номенклатура  центров  затрат  должна  предусматривать 
единую  систему  их  кодирования,  дающую  возможность  их  сортировки  и  группировки  данных  о 
затратах по любым закодированным признакам в разных комбинациях [4]. 
Объем  потребления  производственных  ресурсов  в  местах  возникновения  затрат  зависит  не 
только от усилий производственных коллективов – куда больше он обусловлен работой технических 
и  снабженческих  служб  предприятия.  Поэтому  зона  их  ответственности    шире  мест  возникновения 
затрат  –  соответствующих  отделов  как  структурных  подразделений.  Такой  центр  ответственности 
вбирает несколько производственных мест возникновения затрат. 
Следует иметь в виду, что места возникновения и центры затрат могут совпадать, но в то же 
время  цех,  состоящий  из  нескольких  участков,  являясь  центром  ответственности,  охватывает 
несколько  мест  возникновения  затрат.  Функциональные  отделы  и  службы  управления  отвечают  за 
уровень затрат, возникающих только в этих подразделениях. Их ответственность распространяется на 
многие звенья производства. 
Центры  затрат  отличаются  от  мест  возникновения  затрат  тем,  что  представляют  собой 
группировки  затрат  по  отдельным  работам,  операциям,  функциям  внутри  производственных 
подразделений.  Это  выделение  определяется  желанием  иметь  дополнительные    точки  контроля 
затрат  в  подразделении,  а  главное  –  обеспечить  более  точное  распределение  косвенных  затрат  по 
объектам  калькулирования.  Особенно  необходимость  выделения  центров  затрат  необходимо  в 
условиях роста автоматизации производства. Поэтому и стоит задача повышения точности отнесения 
затрат  расходов  по  содержанию  и  обслуживанию  оборудования  и  цеховых  расходов  на 
калькуляционные объекты. 
Таким  образом,  за  счёт  интегрированного  управления  затратами  достигаются  рост 
масштабов  деятельности;  повышение  прибыльности;  рост финансовых результатов  деятельности 
предприятия;  обеспечение  непрерывного  роста  предприятия;  улучшение  качества  и  повышение 
эффективности управления; анализ и повышение конкурентоспособности продукции и др. 
 

жүктеу/скачать 22,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: