FUTURE CHALLENGES OF TEACHING ENGLISH AS A THIRD LANGUAGE
IN EDUCATIONAL SYSTEM IN KAZAKHSTAN
Бұл мақалада «Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен
қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы»
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2011 жылғы 29
маусымдағы № 110 Жарлығына сәйкес еліміздің оқу орындарында ағылшын тілін
үшінші тіл ретінде оқытуды енгізу мәселесі жайлы және ағылшын тілін үйренуді
орта мектептердің 1-сыныбынан бастаған жағдайда шешуді талап ететін
өзекті мәселелер қарастырылады.
As one of the key indicators of implementation of the State Program of
Development and Functioning of Languages of Kazakhstan for 2011-2020 adopted by the
Decree of the President of Kazakhstan No.110 dated June 29, 2011 Kazakhstan should
achieve the increase of the share of republic’s population that speaks English to 10 % by
2014, to 15 % by 2017, to 20 % by 2020; and the increase of the share of population that
speaks three languages (state, Russian and English) to 10 % by 2014, to 12 % by 2017, to
15 % by 2020.
According to the Head of State, if the basis of modern scientific terminology
composes the words from Latin language, in the age of development information
technology almost daily English language incorporated into the national languages of the
world through new words and new concepts so we, Kazakhstani people should not stay
away from these processes. It seems to be widely known that under certain circumstances
life with two or more languages can lead to advantages. This leads to the actuality of
acquiring the English language as the requirement to adaptation to new social-political
and social-cultural society. In its turn these factors call Kazakhstani people to
multilingualism and to be multilingual.
In fact, the benefits of multilingualism and multilingual education have been
advocated during the last decade. In particular, findings in the area of third language
acquisition and trilingualism, which has established itself as a field in its own right, have
contributed to a better understanding of multilingual processes and use. Third language
teaching, in consequence, has been informed by various trends in research of multilingual
acquisition, but is also challenged by these findings.
As almost the whole population of Kazakhstan is considered to be bilinguals this
article will put forward the challenges of integrating the English language at educational
centers as a third language and the ways how they are overcome today and expected to.
First, it would be good to provide an overview of international research on third
language teaching, including examples mainly from a European background as in Europe,
40
this development is certainly linked to the commitment of the European Union to a
multilingual Europe. In 1995 it was proposed that EU citizens should be proficient in
three European languages, their L1 and two other community languages, to ensure
multilingualism as an essential characteristic feature of European identity. It describes
sociolinguistic, psycholinguistic and educational aspects of multilingual teaching and
emphasizes current research trends in this fairly young area of language teaching. The
challenging ways which have been suggested to achieve multilingualism for all
necessarily have to address learners, teachers, educators and policy makers.
Third language teaching, in consequence, has been informed by various trends in
research of multilingual acquisition, but is also challenged by these findings.
One of the most crucial aspects of third language research, the effects of
bilingualism on third language acquisition (TLA), clearly shows how intertwined the two
research areas are. Or in other words, the move beyond the contact of two languages was
a necessary prerequisite for researchers to become aware of the relatedness between
bilingualism and second language acquisition (SLA). Twenty years ago, in 1987, the first
book on TLA was published. Ringbom (1987) compared monolingual and bilingual
(Finnish–Swedish) learners in Finland learning English as their third language and found
that the bilinguals outperformed the monolinguals. Stedje’s study on learning German as
a third language was carried out ten years earlier in the same context but since she
published in Swedish and German it has never become that widely known (Stedje 1976).
Another investigation evidencing the advantages of bilingual learners over monolinguals
in the process of learning an L3 was carried out by Thomas (1988) in the USA. She
showed that English–Spanish bilingual students performed significantly better
than their monolingual peers when learning French in the classroom (see also
Genesee, Tucker & Lambert 1975). The spectrum of TLA covers a range of multilingual
acquisition and use patterns. Some typical examples of L3 learners discussed in the
literature on multilingualism include:
_children growing up with three languages from birth (e.g. Oksaar 1977;
Hoffmann 1985; Barnes 2006),
_bilingual children learning an L3 – in many cases English – at school at an early
age, as is the case in the Basque Country (Cenoz 2005) or in South Tyrol (Jessner 2006),
_bilingual migrant children moving to a new linguistic environment, such as
Kurdish/
Turkish children learning German in Austria (Brizic 2006).
According to Information Agency “Kazinform” from March 6, 2013 the minister
of Education and Science of the Republic of Kazakhstan Bakhytzhan Zhumagulov
reported at the meeting with rectors of foreign HEI-s of Art that this year 367 thousand
children will go to the first class in Kazakhstan and all of them start to learn English from
the first class. If we relate this to the above-given examples of L3 learners, then the
Basque Country or South Tyrol with their bilingual children learning an L3 at school at
an early age can serve as good examples to TLA at Primary Education in Kazakhstan.
If to consider the TLA acquisition routes offered by Cenoz, then we clearly see
that our children will mostly be in the III type. In TLA the number of routes of
acquisition increases. Cenoz (2000) describes at least four types of acquisition order:
(i) simultaneous acquisition of L1/L2/L3,
(ii) consecutive acquisition of L1, L2 and L3,
(iii) simultaneous acquisition of L2/L3 after learning the L1,
41
(iv) simultaneous acquisition of L1/L2 before learning the L3.
It is obvious that effectiveness of multilingual education in Kazakhstan is closely
connected to settling the existing problems in this sphere. I would like to differentiate
these problems into the following categories:
1) problems related to teachers namely, shortage of qualified multilingual
teachers who are able to conduct classes in all three languages;
2) problems related to teaching methods namely, in case the teachers can
conduct a lesson in all three languages, but they lack the innovative methods of teaching
their disciplines;
3) problems related to school namely, lack of facilities for teaching through
innovative methods; insufficient or poor targeting library resources in all three languages;
4) problems related to mismatch of calendar, curriculum and learning materials
namely, the school calendar run from September to June poorly matches the local e.g.
Kazakhstan’s North regions climate, i.e. overlapping the missed materials during frosty
winter days with periods in the spring and autumn;
The first of these seem to have found its purposeful decision on behalf of the
Ministry of Education and Science of RK, i.e. in accord with demands of the State
Program of Development and Functioning of Languages of Kazakhstan for 2011-2020 the
amount of credits on foreign languages in the cycle of basic disciplines was increased
introducing the necessary changes into the curriculum. As a result nowadays third-year
students can study disciplines like Pofessionally-orientated Kazakh\Russian Language,
“Pofessionally-orientated Foreign Language”.
As the solution of the second-category problems the Ministry of Education and
Science of RK initiated the realization of the Republican state-financed program
“Vocational Advanced Training and Retraining of Staff of Public Institutions of
Education”. Within the frame work of which Nazarbayev Intellectual Schools and
Nazarbayev University are conducting good programs on vocational advanced training on
professionally-orientated English language teachers of Kazakhstani HEI-s from all
regions of Kazakhstan. For example, just recently Nazarbayev University has announced
about the start of application to the Vocational Advanced Training Program for secondary
school teachers. That program aims secondary school teachers’ vocational training
through modern pedagogical theory and practical methods of teaching. Last year
graduates of this program nowadays are implementing their knowledge in different
schools and in different parts of Kazakhstan.
However, more fundamental work on the last two problems lies ahead of us and
certainly present challenges for the Ministry of Education and Science of RK,
researchers, educators and even politicians involved in overcoming them.
References:
1.
Jessner U. Teaching third languages: Findings, trends and challenges University of
Innsbruck. Austria, 2008
2.
Nursultan Nazarbayev, President of the Republic of Kazakhstan , Address to the
people of Kazakhstan “Strategy Kazakhstan-2050”: new political course of the
established state”. Astana, October, 2012
3.
Nursultan Nazarbayev, President of the Republic of Kazakhstan , State Program Of
Education Development in The Republic Of Kazakhstan For 2011–2020. Astana, 2010
4.
Http://Admissions.Nu.Edu.Kz/Wps/Portal
: Nazarbayev University Announcements
42
5.
Ringbom, H. The role of L1 in foreign language learning. Clevedon: Multilingual
Matters. 1987
6.
Stedje, A. Interferenz von Muttersprache und Zweitsprache auf eine dritte Sprache
beim freien Sprechen – ein Vergleich. Zielsprache Deutsch 1, 1976
7.
Thomas, J. The role played by metalinguistic awareness in second and third
language learning. Journal of Multilingual and Multicultural Development 9, 1988
43
ӘДЕБИЕТТАНУДЫҢ ЖӘНЕ АУДАРМАТАНУДЫҢ
ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЯ И
ПЕРЕВОДОВЕДЕНИЯ
Нурмагамбетова М.Б.
БАУЫРЖАН МОМЫШҰЛЫНЫҢ АШЫЛМАҒАН ҚЫРЛАРЫ
(ана тілі туралы толғамдар)
Автором изучены нераскрытые грани в произведениях Бауыржана
Момышулы.
The author studied the works of undiscovered facets of Bauyrzhan Momyshuly.
Тіл – адамның, тілдік қоғамдастықтың санасында сәулеленген ақиқат дүниені
бейнелеудің, оларды жинақтап, жүйелеп, әрі қарай байыта отырып, қоғамдық ой-
сананы дамытудың, қарым-қатынас жасаудың теңдесі жоқ әмбебеп құралы.
Кез келген ұлттың рухани, заттық (материалдық) мәдениеті, бүкіл тыныс-
тіршілігі, өмірден түйген тәжірибесі, дүниетанымы ең алдымен тілдің сөз
байлығынан айқын аңғарылады. Өйткені ақиқат дүниенің бейнесі сонда сөз арқылы
«тіркеліп» ұғым, түсінік болып қалыптасады.
Қазақ қоғамы да әрине, өзінің ұлттық болмысын, тұрмыс-тіршілігін, асыл
арманын, елдігі мен ерлігін, жақсы мен жаманын, өнегесі мен өсиетін сөзбен
өрнектеген. Осы қасиеттердің бәрі мағынасында бейнеленген.
Осы ретте Бауыржан Момышұлының «Соғыс психологиясы» шығармасында
жазылған мына сөздері еске түседі: «Майданда сарбаздар өз ана тілінің, туған
әдебиетінің, ән-күйінің қорынан ең қарапайым, аз да болса үлесін ала алмаса, мен
мұны қылмыс деп есептеймін». «Тобыр әскер емес және әскер де тобыр емес».
«Ақыл бәріне берілген, ал жүрек барлығына емес». Бұндай қанатты сөздерді әрі
қарай жалғастыра беруге де болады. Осы ретте біз Бауыржан Момышұлы
поэзиясында қозғауын тапқан тың тақырып – ана тілінің мәселесі екендігін
байқадық. Бұған дәлел ретінде және «тілім» деп шырылдап жүрген ұлт ақыны
М.Шахановтың өлеңімен салыстыра отырып, халқын сүйген қос ұлдың тілінің
ертеңі жайындағы ойларына тоқталып өтсек:
Мұхтар Шаханов
Бауыржан
Қазақтығы тек түрінде,
Екі ауыз сөйлем құрай алмайтын
ұлтының ұлы тілінде,
Қазақтың тілі қарусыз тіл ме, басынан
бағы аунаған.
Шарасыздық әлде, менсінбеушілікте
Өз тілінде оқып жаза алмай,
Кезеңге жеттік мұңданар,
Тілді егер ұлттың анасы десек,
Анасын ауыстырады олар
Ана тілін ардақта
Көшеде бояу ерін сылқылдаған
Былдырап орысшалап жырқылдаған
Ұмытып ана тілін, салт-санасын
Не қалды тілімізде жыртылмаған.
Отбасы түсініксіз жатқан былдыр
Газетте қазақ сөзі аз, шылдым-мылдыр
Оқысаң алып кітап шым-шытырық
Опырмай, сандырақ па, бұл не
44
Рух пен тілден бөлінген халық
Жеңілген халық.
Ол анық ғаламдастартыру даңқы тез
билеп ырқына,
Бұл құндылықтарсыз қазақ тілі де
кетеді жерден ұсақтап, азып, жоғалып.
былжыр?!
Ержеткендер сөйлейді орысшалап
Кім отыр сөз құрылысын қынап-сынап
“Мамасы” мен “папасы” шүршіт
болып
Күйдірді-ау шүршітшілеп бала жылап.
15.02.1944 жыл.
Осы ретте тіл мәселесінің ертеңі мен бүгінін ойлаған қас батырымыз
Бауыржан Момышұлымен 1971 жылғы «Қазақ әдебиеті» газетінде жарық көрген
«Ағаның асыл сөздері» атты мақалада жүргізген сұхбатта былай делінген: «Біздің
тілшіміз Бауыржан Момышұлына жолыққан еді. Елі үшін еткен ерлігі ертегіге
айналып кеткен жауынгер жазушы ойланыс, толғаныс үстінде екен. Артындай
аппақ қағазы мен қаруындай қымбат қаламын жазу столының үстінде жиі
тоқайласып тұратындығы бізді қатты қуантып тастады...
Тілші әңгіме үстінде жазушыға әдебиеттің кей мәселелері жайлы бірнеше
сұрақ қойды. Баукең әдетінше: «қалам, қағазыңды ал қолыңа», - деді де, жауабын
тақпақтай жөнелді. Ол: «Менің міндетім - айту, сенің міндетің – көшіру» дегені еді.
«Тек сөзбе-сөз жазып отыр» деді.
Бірінші сұрақ: Жұртты отаншылдыққа, елдікке, ерлікке тәрбиелеуде
әдебиеттің атқарар роліне қалай қарайсыз?
Жауап: Біздің буын - әдебиеттегі аға буынға жатады. Ашаршылық, соғыс
сияқты бар ауыртпалықты басынан кешкен даңқты буын... сондықтан мұндай
сұраққа жауап бермеуіме болмайды.
Отанды сүю деген сөз – Совет Одағының ардақты азаматы бола біл деген
сөз. Ал, ардақты азамат болу оп-оңай шаруа емес. Өз халқыңды жақсы көрмесең,
басқа халықты сыйламайсың. Мұны ұлтшылдықпен шатастырмауымыз керек. Екеуі
аспан мен жердей екі дүние екенін жастар жағы ажырата білуі шарт. Үлкенді
сыйламау адамгершілікке жатпайды. Кішіні қамқорлықсыз қалдыру да сондай.
Біздің әдебиеттегі міндетіміз – көрген, білгенімізді, ақиқатты жасырмай жастарға
жеткізу. Кемшіліктерімізді де жасырмастан, кейінгілер қайталамау үшін бұл аса
қажет. Кей жазушылар мұны түсіне бермейді. Ол жақсылық емес. Шындыққа
қиянат жасамауды Б.Майлин, Ғ.Мүсіреповтерден үйрену қажет. Табыспен бірге
қатемізді де ортаға салып, ашық сөйлессек қана, жастарды патриот етіп
тәрбиелеуге жол таба аламыз.
Аға буын әдебиетшілеріміздің жастарға айтары мынау болмақ керек:
«Қарағым балам, жақсылығым болса, одан мысал ал да оны көбейт, көркейт;
кемшілігім болса, одан без». Ал, бұлай жазу, айту үшін ерлік керек. Ол құрғыр, әлі
күні көбімізде жетпей жатыр.
Ең үлкен ерлік – қатеңді мойныңа ала білуде. Мен қорқпадым, мен
қателеспедім деген кісіге өз басым сенбеймін. Ол адам өзін-өзі сынау, сыйлаудан
кетіп қалған адам. Оны тыртаңбайлық дейді.
Азамат болсаң, әдепті бола біл. Біреуге сын айту үшін алдымен өзіңді сынап
ал, «Волоколамск тас жолы» да: Қорқыныш! Қорықтым! Соны жеңу керек! деп
басталмайтын ба еді? Өз мінін білмеген кісінің басқаның мінін айтуына ешқандай
хақысы жоқ. Өзін аямаған кісі, басқаға жаны ашиды дегенге мен сенбеймін. Өз
45
кемістігіңді сезбесең, басқаның кемістігіне қайғыра алмайсың. Мен, мен деп төс
соғуда ақылдылық жоқ. Ар-намыс төркіні – кісінің өзін-өзі сынай, зерттей білуінде
жатыр. Өзін-өзі сынай білмеген дарақыларда ар, намыс жоқ. Біреуден үлгі алу
үшін, біреуге үлгі болу үшін өзіңді сынай біл. Біреуден үлгі ала білу, біреуге үлгі
бола білу де – Отанды сүюшілікке жатады.
Сұрақ: Балалар әдебиеті жайлы не айтар едіңіз?
Жауап: Біздің әдебиеттегі ақсап жатқан жер – балалар әдебиеті. Көп
жазушылардың кемшілігі – сәбидің тілін, психологиясын білмейді. Жоғарыдан, 5-
этаждан қарап тұрып соларға не ақыл айтпақшы. Балаларды «ей бала ғой» деп
менсінбей жүріп шығарма жазып жүргендер де аз емес. Сәбилер мен жастарды
сыйлау, сүю керек, себебі шындық дегеннің өзі солардың аузымен айтылады деген
сөз бар. Балалар сырлас болу керек, жастарға сену керек. Сенбесең, олар да саған
сенбейтін болады. Жазушы бұдан не ұтпақ. Бәрін өзім білем демей, өзіңнен кішімен
де ақылдасып, мынаған қалай қарайсың деу үшін де үлкен ерлік қажет. Әдебиет
сеніскен, сырласқан жерде ғана бірдеңе бітіре алады деп ойлаймын.
Сұрақ: Қазіргі жас ақын, жазушылар шығармаларындағы патриоттық
тақырыптың жырлануы қалай?
Жауап: Жастар әдебиетінде табысымыз мол, әрине, жоқ деп айтуға аузым
бармайды. Бірақ, кемістігі де кем емес.
Алдымен, олардың алған үлгісінде аздаған кемшілік болды. Ол үлгіде
Отанды сүйгеннен гөрі, сүйемін деп даурығу басым болды. Жастарға үлгі болу
дейтін өте қиын мәселе. Өз буына өзі пісіп, менменсіп жүргендер жастарға
ешуақытта үлгі бола алмайды. Жас адамның көңіліне тию, көкірегінен итеру –
надандық. Біз кейде жастарды менсінбей, қорлап жүрміз. Отан, ел жер, ерлік
туралы жазылған жастар шығармаларында өздері басынан кешпеген соң, әрине
ойдан шығарушылық бар. Ол өмірден алғандай қайдан болсын. Жастардағы ендігі
бір кемістік - өздерін-өздері жаспын дей беруінде. Мен отыз жасымда дивизия
басқарғам. Түсінген кісіге, талантты кісіге жасы жиырмадан асқан жаспын деу
жараспайды. Әлі жаспын деу – кемшілігін жасыру үшін айтылады. Бұл –
жауапсыздық. Творчестволық жағынан ержете алмай жүргендердің сылтауы. Елді,
жерді сүю деген тақырып – ұлы тақырып. Отан, ел сүю үшін – оны ұға білуіміз
қажет. Әкесін сыйламаған кісі, баласын да түсінбейді. Әке-шешесін сыйлаған
балада ғана намыс болады. Оларды ұялтпайын, арыма таңба баспайын, өлсем,
өлейін бірақ, жерге қаратпаймын дейді. Елін де – атаң, анаң...
Патриотизм – «Отаным, сені сүйем, күйем» деу емес. Ол – формализм. Әр
нәрсені айта білу керек. Елім, жерім дегенді тіке айта берудің қажеті шамалы. Ел,
жерді сүйетіндігіңізді жеке сөздеріңнен емес, бүкіл творчествоңнан сезетін болсын
оқушы!», - деген
Бір жиылыста Бауыржан Момышұлы: «Мен осында келгелі бері өзіңнің
жеке басының мақсаттарынан ары аса алмаған, өте майда бірқатар адамдарды
кездестірдім. Олар халықтың, Отанның, қоғамның, болашақтың мүдделерін мүлдем
естен шығарған. Опера театрының хорында қазақтың халық әндерін орындайтын
бірде-бір әншінің қалмағанын сіздер немен ақтайсыздар? Осы күнге дейін ащы әрі
шешімін таппай келе жатқан сұрақтар ашық күйінде қалып отыр: халықтың
жағдайын кім ойлайды, оның абыройын кім қорғайды, біз өзіміз кімбіз, біз
кімненбіз, кім боламыз, біздің болашағымыз қандай? Немесе өзінің қазақ екенін
және қазақ болып туылғанын ұмытқандар өте көбейіп кетті ме? Өзінің қазақ
46
екендігінен қысылатын және өз тілінде сөйлеуден ұялатын әдет қалай пайда болды
және қайдан шықты? Балалар бұзылған күйінде, е қазақ емес, е орыс емес,
түсініксіз түрдегі ұғымдар мен ұстындардың тұрпайы бір араласқан күйінде, өз
тамырларынан ажыраған және бөтен топыраққа сіңген күйінде тәрбиеленіп жатыр.
Сіздер неге мұны көрмейсіздер? Әлде көргілеріңіз келмей ме?», - деп жан айқайын
естірткен.
«Кімде-кім өз ұлтын жойылудан сақтағысы келсе, Бабалардың сан
ғасырлық үміт-сенімін ақтағысы келсе, Өшіргісі келмесе тірліктен халқының
рухани ізін, өз ана тілінде оқытуға міндетті ұлы мен қызын да!», -деп жырлаған
жалынды ақын Мұхтар Шаханов та Бауыржан Момышұлы секілді елінің
болашағын ұлттық тілмен байланыстыр жырға қосты. Міне біз Б.Момышұлының
тіл, әдебиет, ұлт болашағы туралы ойларымен бөлістік. Сол замандардың өзінде тіл
мәселесін көтеріп, болашақ жастардың «шүршіт» болмауы үшін күрескен батыр
қыл қаламын қылыш етіп, жалынды сөздерін ұран ете, шындықты шырылдап
жырлап өтті. Қорыта айтсақ, Бауыржан Момышұлы тек халық батыры ғана емес,
сондай-ақ данагөй данышпан дана тұлға.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1. НұршайықовӘ. Ақиқат пен аңыз. - Алматы: Жазушы, 1978. - 360 б.
2. Бақбергенов С.Белгісіз солдат. - Алматы: Жазушы, 1977. -264 б.
3. Қ. Қаражан. /Бауыржандай хас батыры бар халықтың арманы жоқ. Айқын. 10
желтоқсан 2010 ж.
4. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі - Алматы: Дайк-Пресс, 2008. -968 б.
5. Ә.Тәшімбай. Екі майданның ері (Бауыржан Момышұлына 100 жыл). Ұлттық
кітапхана (қоғамдық ақпараттық-сараптамалық журнал). №4 (6) 2010.
6. Нысанбаев. Қанмен жазылған кітап. Егемен Қазақстан. 10 желтоқсан 2010
жыл.
7. М. Қалдыбай. Біздің Баукең / Егемен Қазақстан. №49. 10 желтоқсан. 2010.
Достарыңызбен бөлісу: |