Хабаршы вестник bulletin «Филология ғылымдары» сериясы Серия «Филологические науки»
жүктеу/скачать 4,16 Mb. Pdf көрінісі
|
| Вестник КазНПУ им.Абая, серия «Филологические науки», № 1(55), 2016 г.
қатынас жазушы қаламы арқылы үлкен әлеуметтік шындық дәрежесіне көтеріле суреттеледі. Ауыл өмірінің ақиқаты айна-қатесіз көз алдыңа келеді. Жазушының қаламынан кейінірек туған «Дайрабай», «Жел өтіндегі ұя», «Жан айқайы» повестерінде де күрделі мәселелер қозғалады. Атақты Дайрабай күйшінің шытырманға толы өмір жолы мен өнер сапары кешегі замандағы қазақ өмірінен сыр шертсе, соңғы екі хикаятта бүгінгі күннің аса өзекті тақырыптары бой көтереді. «Жел өтіндегі ұяда» жазушы Балқаш көлінің экологиялық жай-күйін сипаттаса, «Жан айқайы» туындысында тұқымы тозып бара жатқан қазақ жылқысының, кешегі ерлер пырағы атанған арғымақтар мен тұлпарлардың бүгінгі тағдыры талқыға түседі. Айта кетерлігі, қай тақырыпты қозғаса да, жазушы Теңізбай Рахымжанов әр мәселенің әлеуметтік себептеріне, түп-төркініне үңілуді мақсат етеді. Шындықты осылайша тереңнен іздеу, ақиқатты айтуға ұмтылу оның ең басты қаламгерлік қасиеті деуге болады. Ғылымға бет бұрған сәтте де Теңізбай Рахымжанов алғашқыда ақындық өнердің ауылынан алшақтап кетпеді. Қазақтың бойына табиғаттың өзі даралап тарту еткен суырыпсалма ақындық, импровизация өнері жас ғалымның тұңғыш зерттеулеріне тақырып болды. Осынау біртума өнер түрінің дәстүрлік негіздеріне үңілді, даму үрдісін саралады. Әсіресе, қазақтың халықтық поэзиясындағы өрнекті де нақышты поэтикалық тілінің әр кезеңдегі тарихи, қоғамдық, әлеуметтік ойлар мен жайларды баяндап жеткізудегі ерекше қасиеттерін тамаша тұжырымдап берді. Ұлттық қазына атаулыға үрке қараған кеңестік дәуірде осы тектес тақырыпта ғылыми ізденіс жасау үшін біршама батылдық пен өзіңе деген нық сенім керек болатын. Қашанда көркем әдебиеттің поэтикасы жайлы, оның табиғатын ашу бағытындағы қадамдар әдебиеттану ғылымының көкейкесті міндеттерінің бірі болып келе жатқаны анық. Ғалым Теңізбай Рахымжановтың басты еңбектері бүгінгі қазақ романының поэтикасын, көркемдік жүйесін зерттеуге арналды. Көркем шығарманың ішкі сынын сипаттап, оның құрылымы мен табиғатындағы көркемдік бояу-нақыштарын айқындап беру қай ғалым үшін де жан-жақты әдеби-эстетикалық дайындықты талап етсе керек. Білікті талдау арқылы ғана әр шығарманың даралық қасиеті, әр қаламгердің өзіндік қолтаңбасы танылмақ. Міне, осы талаптар тұрғысынан келгенде ғалым Теңізбай Нәбиұлы Рахымжановтың «Қазіргі қазақ романының поэтикасы», «Романның көркемдік әлемі» атты монографиялық еңбектері ұлттық әдебиеттану ғылымына елеулі үлес қосқан жаңалығы мол дүниелер болды. Ғалым зерттеулерінің басты нысаны – ел тарихындағы өнерлі тұлғалар тағдыры төңірегінде жазылған романдар. Атап айтқанда, М.Әуезовтың «Абай жолы» эпопеясы, С.Мұқановтың «Өмір мектебі», С.Жүнісовтың «Ақан сері», Д.Әбіловтың «Сұлтанмахмұт», Ә.Әлімжановтың «Махамбеттің жебесі» тәрізді көрнекті туындылардағы көркемдік кесте мәселелері ғалымның терең де жан-жақты зерттеулері арқылы жаңа қырынан, көркемдік жүйе тұрғысынан талданып, ғылыми тұжырымға ие болды. Ғалым Теңізбай Рахымжановтың «Романның көркемдік әлемі» монографиясында жоғарыда аталған шығармалар белгілі-бір жүйемен қарастырылады. Зерттеуші ең алдымен психологиялық талдау мәселесіне, әсіресе портрет, пейзаж, ішкі монолог, сыртқы монолог, диалог тәрізді құралдардың шығарма табиғатындағы көріну аясына, оларды әр жазушының пайдалану шеберлігіне тоқталады. Монографияның «Қазіргі қазақ романындағы психологиялық талдау» деп аталатын алғашқы тарауындағы романдар кейіпкерлерінің өміріндегі тартысты кезеңдердегі, аса қиналған кездеріндегі ішкі жан құбылысы, яғни өзімен-өзі іштей сырласып, мұңдасқан сәттері төңірегіндегі жазушының ой- тұжырымдары ғылыми тұрғыдан тиянақты, дәлелдемелік жағынан ойға қонымды болып шыққан. Аталмыш еңбегінде ғалым көркем деталь мәселесіне айрықша назар аударады. Бұл орайда профессор Теңізбай Рахымжанов Добин, Щеглов, Нович тәрізді орыс зерттеушілерінің пікірлерін, сондай-ақ қазақ қаламгерлерінің шығармашылық тәжірибесін негізге ала отырып, көркем деталь арқылы кейіпкердің шығармашылық өнерін суреттеудің, жалпы қаһарманға психологиялық мінездеме берудің мән-маңызы хақында тың тұжырымдар түйеді. Бұл ұлттық әдебиеттану ғылымында жеткілікті зерттелмей келе жатқан мәселе төңірегінде Теңізбай Рахымжановтың батыл қадамы деуге болады. Сондай-ақ, ғалым аталмыш романдардағы баяндаудың түрлері мен типтерін саралайды, баяндаушы-жазушы, баяндаушы-кейіпкер, баяндаушы-әңгімеші атқаратын көркемдік-эстетикалық қызметтің, романдардың көркемдік жүйесіндегі характер мен сюжеттің табиғатын ашуға ден қояды. Дүниетаным, ықылас, көзқарас, ниет қайшылығынан туындайтын тартыс желілерін айқындаудағы әр 247 Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Филология ғылымдары» сериясы, № 1 (55), 2016 ж. жазушының ақыл-ой парасаты мен шеберлігін ашуға келгенде де профессор Теңізбай Рахымжанов тың тұжырымдар ұсынады. Аталған романдағы әлеуметтік, тұрмыстық және жеке адам басындағы психологиялық тартыстардың қаһарман характерінің өсу эволюциясымен сәйкес шығуын фабула, сюжет, композиция құрылымына қарай сабақтауға ұмтылады. Бір сөзбен айтқанда, профессор Теңізбай Рахымжановтың ғылыми монографиялары ұлттық әдебиеттану ғылымындағы поэтика, көркемдік мәселелерін жан-жақты әрі біліктілікпен зерделеген елеулі еңбектер санатында. Әрине, ғалым еңбегі бірер монографиямен, бір ғана тақырып төңірегінде шектелмесе керек. Профессор Теңізбай Рахымжанов – қазақ әдебиетінің ағымдағы әралуан мәселелеріне, көкейкесті проблемаларына үнемі көңіл аударып, өз пікірін айтып келе жатқан бесаспап ғалым. Сонымен қатар, ол әдебиеттану ғылымының түрлі мәселелерін зерттеп жүрген жас ғалымдар тәрбиелеу, аспиранттар мен ізденушілерді ғылымға баулу ісіне де өз үлесін қосып келеді. Бүгінге дейін білікті ғалымның ғылыми жетекшілігімен бірнеше шәкірт кандидаттық диссертациялар қорғады. Өзінің барлық бітім-болмысымен ұстаз-ғалым атанған Теңізбай Рахымжанов көп жылдардан бері «Қазіргі қазақ әдебиеті» пәнінен жоғары оқу орнының студенттеріне дәріс оқып келеді. Және осы пән бойынша Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі мақұлдап бекіткен типтік бағдарламаның да авторы. «Жігітке жеті өнер де аз» деген өмірден алынған, шындықпен суарылған тұжырымды сөз бар халқымыздың даналық қазынасында. Теңізбай Рахымжановтың өмір жолы мен жазушылық, ғалымдық ғұмырнамасы, осы сапарда бүгінге дейін атқарған ісі, елі мен халқының рухани дүниесіне сіңірген еңбегі оның түрлі өнерді бойына тоғыстырған жан-жақты тұлға екендігін дәлелдесе керек. Әр кезде де арық сөйлеп, семіз шығуға ұмтылатын, табиғатынан сабырлы да салмақты, атқарған ісін сөзімен насихаттаудан гөрі, сөзін ісімен дәлелдеуді дағдыға айналдырған қаламгер-ғалымның бүгінде ой қазанында қайнауда жатқан, қаламының ұшында тізіліп, әне-міне үзілгелі жүрген, ішкі жоспар қалтада жасырынып жатқан жаңа жобалар мен тақырыптар қаншама?! Азаматтың жасы дерлік алпыстың асқарында отырған әрі ақын, әрі жазушы, әрі ғалым, әрі ұстаз Қазақстан Жазушылары одағының мүшесі, еліміздің Білім беру ісінің үздік қызметкері, филология ғылымдарының докторы, профессор Теңізбай Нәбиұлы Рахымжановтың осынау сегіз қырлы тұлғасы қашанда көркем ой мен ғылыми толғамдардың толқынымен толысып, ілгері озып, биіктей беретіні сөзсіз. жүктеу/скачать 4,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|