Хабаршы вестник bulletin «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы Серия «Естественно-географические науки»

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Естественно-географические науки», №2(48), 2016 г. 
75 
дәуіріндегі жазбалар қүнды болып саналады. Ол уақыттағы бейнелеу өнері шеберлерінің бір ерекшелігі 
әр түрлі образдарды келтіруінде болатын, мысалы күнбасты қүдайлар, қасқыр терісін жамылған садақшы, 
қаруланған батырлар, адамдар мен жануарлардың қүрбанға шалынуы, экзотикалық көріністер, әртүрлі 
таңба-белгілер, сонымен қатар әртүрлі бүқалар мен қүландар, аттар, түйе, қабандар, қасқырлар мен 
бүғылар. 
Таңбалы-Тас табиғатының ең бір ерекшелігі ол негізгі жазбалар орналасқан шатқал аңғары болатын. 
Биік қүздармен қоршалған, тар жазықтықтарда акустикалық және оптикалық әсерлер қалыптасады. Шат-
қал ішінде қатты дауыс көтермей-ақ 100-150 метр қашықтықта сөйлесуге болады. Шатқалдың енді тегіс 
беттері көптеген мыңжылдықтар бойы қүмды тотықпен қапталған. Ғасырлар бойы, Қазақстан тарихында 
өзінің ізін қалтырған көптеген үлттар үшін Таңбалы-Тастың шатқалдары мен тар сайлары, киелі 
мекендері, бабалар рухы мен қүдайға табынуы бойынша өздерінің қүндылықтарын жоғалтпаған күйінде 
қалды. Өлкеміздегі мүндай табиғи қүндылығымыздың ерекше маңызға ие екендігі қуантарлық жағдай. 
Дегенмен мүндай табиғи мүражайдың қазіргі жағдайы қандай? - деген сауал еріксіз туындайды [4, б. 313]. 
Соңғы кездері Таңбалы тас шатқалы алматылықтар мен қонақтардың сүйікті тынығу орнына айналды. 
Өкінішке қарай, соның салдарынан мүнда түрмыстық қалдықтар толып кеткені белгілі. Осыған орай 
соңғы жылдары республика көлемінде акциялар үйымдастырылып, экопатруль қызметі көрсетілуде. 
Сондай акциялардың бірі - ҚазТАГ - Іле өзеніндегі Тамғалы тас маңайы түрмыстық қоқыстан тазартыла-
ды, деп Еуразиялық даму банкінің (ЕАДБ) баспасөз қызметінен хабарлады [5, б.336]. Акция мақсаты -
қоғамның экологиялық мәдениетінің көтерілуіне, адамдардың қоршаған ортаға деген жауапкершілігін 
сезінуіне, сондай-ақ ЕАДБ қатысушы-мүше мемлекеттердің ерекше табиғатын қорғауға септігін тигізу. 
Оның үраны: «Тынықтың ба - өзіңнен кейін жинастырып кет!». 
Бүкіл Қазақстан аумағында жайғасқан сан сырлы археологиялық ескерткіштер және орасан зор 
теңдессіз олжалар халқымыздың мәдени және ғылыми игіліктеріне айналды. Бірақ, әлі зерделенбеген 
белгілі археологиялық объектілер қаншама, ал жер астында сыры ашылмағандары ше? Бүл ретте археоло-
гиялық ескерткіштердің зерттелінбегені болсын, сондай-ақ әзірге анықталмағаны болсын, олардың 
әрқайсысы да мемлекет пен ғылым үшін бағасы жетпес ақпар екендігін әрі еліміздің мәдени мүрасының 
өте маңызды бөлігі болып табылатындығын кәміл сеніммен мәлімдеуге болады. Қазақстан Республикасы-
ның тарихи-мәдени мүра объектілерін сақтау, зерделеу, мемлекеттік қорғау және дәріптеу аясындағы 
қатынастарды қүқықтық реттеу жүйесі тарихи-мәдени мүраларға қамқор болып, мемлекеттің тарихи және 
мәдени жәдігерлерін сақтап, тарих пен мәдениет [6-7, б. 901-912]. 
Қорыта келгенде, Жетісу жеріндегі ерекше қорғалатын табиғи мүражайлардың қазіргі жағдайын 
қорғау үшін барлық елдердің күш-қуатын біріктіргенде ғана экологиялық шаралар тиісті нәтижеге бере 
алады 
Адам мен табиғаттың қарым-қатынасын жақсарту бағытталған тағы бір шара - табиғат байлықтарын 
түтынуды белгілі бір мөлшерде қолдану керек. Халықтың экологиялық санасын қалыптастыру керек 
экологиялық білім мен тәрбие берудің бірқатар мәселелерінен түрады. Олар-экологиялық ғылыми сананы 
қалыптастыру, экологиялық этиканы, экологиялық психологияны және экологиялық қүқықтық сананы 
қалыптастыру қажет. 
1 Бегембетов А.А. «Іле-Алатау» Ұлттық паркі. - Алматы, 2001 - 46 б. 
2 Бегембетов А.А. Рекреационное использование лесов юго-востока Казахстана. - Алматы, 2010 - 141 б. 
3 Бектемір С.Ж. Қазақстандагы экологиялық туризмнің дамуы // Білімде, гылымда және өндірісте жогары 
технологиялар және инновациялар Высокие технологии и инновации в образовании, науке и производстве: Халық-
аралық гыл.-практ. конф. (17-18 апр. 2008 г.). - Қостанай, 2008. - Б. 311-313. 
4Бүркітбаева Ү.С. Жетісуым - жеті құтым, ырысым: Тарихидеректер. - Алматы: «Нұрлыәлем», 2009. - 336б. 
5 Еділқызы Л. Экологиялық туризм: Отандықтабыскөзініңбасты факторы бола алады // ЕгеменҚазақстан. -
2006 - 14 сәуір (N 81). 
6 Жетісу. Энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004. - Б. 901-912. 
7Жетісу - жер ұйыгым: Обл. - экологиялық гыл.-практ. конф. материалдары /Алматы обл. мамандар кәсібін 
дамыту ин-ты.; Құраст. Шардарбеков Д. - Талдықорган, - 2009 - Б. 88-92. 
Резюме 
Жолыбаев Е.А. - магистрант 2 курса по специальности 6М060800 - экология, Бакирова К.Ш. - д.п.н. профессор 
кафедры география и экологии КазНПУ им. Абая 
Природные музеи Жетысу 
Исторические-культурные и природные музеи под открытым небом являются наиболее важной частью культур­
ного наследия. Природные музеи - имеют прекрасные свойства, как свидетельства исторические события и истори­
ческие фигуры, напоминающие о священном крае казахского народа. На сегодняшний день принимая во внимание 
природные музеи мы знаем, что они являются туристическим кластром и развитие этих музеев важно для страны. 

Абай атындагы ҚазҰПУ-ніңХабаршысы, «Жаратылыстану-география гылымдары» сериясы, №2(48), 2016 ж. 
Изначально, музей был основан в качестве государственного фонда для сохранения ценных предметов и вещей, а 
также культурных наследий. Для образования музея послужили коллекции с древних времен. В работе музея по 
сбору фонда были использованы результаты объединенных работ степной экспедиции и научных институтов. В 
Казахстане история музея берет свое начало с 1830 года. В Оренбурге на основе наследий опис^гвающих историю и 
этнографию местного народа в 1831г. вблизи военного училища им. А.Неплюева был открыт музей при губернии. В 
настоящее время, музей природного и культурного туризма стал международным центром духовности центра 
известны. В частности: в Жамбылской области, Аксу Джабаглы, Жамбылской музей, Наіщональный парқстадионов 
Медео,Тургеньское ущелье, национальный парк Алтын-Эмель и мн.др.вАлматинской области находятся под 
защитой государства, всего 1519 обьектов являются реальными историческими и культурными памятниками местно¬ 
го значения. В том числе, археологических -1250, градостроительства и архитектуры - 262 памятников природы - 7. 
Это культурное наследие на сегодняшний день составляют основной фонд Центрального Государственного музея 
РК. С мая месяца 2002 г. начал издаваться журнал «Музеи Казахстана». 1977 г. на 11-конференции Совета Междуна¬ 
родных музеев - 18 мая был отмечен как «Международный день музея». На сегодняшний день, деятельность музея в 
качестве общественного института проводится в соответствии с социальными общественно-экономическими 
условиями. 
Ключевые слова: культурное наследие, музеи, туристический кластр, природа, археология, памятники, местная 
история 
Summary 
Zholybaev E.A. - 2
th
 course master specialty of ecology, Zholybaev. e@mail. ru, 
Bakirova K.Sh. - d.p.s. professor of chairGeography and Ecology, KazNPU named after Abai 
Natural museum Zhetisu 
Historical, cultural and natural open-air museums are the most important part of the cultural heritage. Natural museums -
have excellent quality as historical events and historical figures, reminiscent of the sacred region of the Kazakh people. Today 
taking into account the natural museum, we know that they are a tourist Clastres, and development of these museums is 
important for the country. Initially, the museum was founded as the state fund for preservation of valuable subjects and things, 
and also cultural heritages. For formation of the museum collections since ancient times served. In work of the museum on 
collecting fund, results of the joint works of steppe expedition and scientific institutes were used. In Kazakhstan the history of 
the museum originates since 1830. In Orenburg on the basis of the heritages describing history and ethnography of the local 
people in 1831 near a military college Neplyuev the museum at the province was open. Today, the museum of natural and 
cultural tourism has become an international center of spirituality center known. In particular: in the Zhambyl region, 
symbols, AksuDzhabagly, Zhambyl Museum, Turgenev stadium Medeo gorge Altyn-Emel National Park, etc. Almaty region 
under the protection of the state in 1519 with real historical and cultural monuments of local importance.Including 
archaeological -1250, urban planning and architecture -262, natural monuments-7. These heritages make fixed assets of the 
Central State museum RK today. 
Keywords: Cultural Heritage, museums, tourist class, nature, archeology, monuments, local history 
ӘОЖ 606:665.66 
КАСПИЙ ЭКОЛОГИЯСЫ МЕН МҰНАЙ ӨНІМДЕРІ БАР СУЛАРДЫ ТАЗАРТУ 
Т.Қожамқұлова - Экология мамандыгының 2 курс магистранты, Абай атындагы ҚазҰПУ 
Мақалада Каспий жағалауы аймағының ластануы онда тіршілік ететін ағзаларға ғана емес, жергілікті тұрғындар-
дың денсаулығына да үлкен қауіп төндіру үстінде екені көрсетілген. Каспий жағалауының әсем табиғатына, оның 
экология жағдайына атмосфераның, топырақ жамылғысының, судың ластануының әсері үлкен мәселе. Атмосфера-
ның ластануына мұнай-газ өндіретін және оны қайта өңдейтін кәсіпорындар әсер етуде. Мұнай кен орындарында 
мұнай өнімдерін өңдеу кезінде мұнай мен қалдық сулардың топырақ пен грунтқа төгілуі оларды ластайды. Солтүстік 
Каспий жағалауының мұнай өнімдері қалдықтарымен ластанған аумағы 194 мың га жерді алып жатса, төгілген 
мүнайдың мөлшері 1 млн. тоннадан асады. Теңіз деңгейінің көтерілуіне және мүнайдың теңізге төгілуіне байланыс­
ты теңіз суының құрамында мұнай өнімдерінің қалдықтары, фенол, хлорлы органикалық пестицидтер, аммонийл^і 
азот, ауыр металдардың мөлшері рұқсат етілген шектен бірнеше есе жоғары екені анықталған. Теңіз жағалауының 
мұнай және мұнай өнімдерімен, улы газдармен ластануы планктондар мен теңіз суында тіршілік ететін жануарлар 
мен өсімдіктердің жаппай жойылуына әкелуде. Берілген мақалада қазіргі уақытта қоршаған ортаның химиялық 
ластануы, осы энергия тасушыларын өндіру, тасымалдау және өңдеудің орасандығына байланысты, соның ішінде 
мұнаймен, одан өндірілген өнімдерімен ластану ерекше қауіп төндіретіндігі айқын. Мұнай апаттарында судың, 
ауаның ластануына орасан зор зиянын келтіреді. Соңғы уақытта микробиологиялық әдісте қоршаған ортаны қорғау-
да көп көңіл бөлінуде. Бұл әдістің сөзсіз арт^гқш^іл^гғы-тиімділік, үнемдшк, экологиялық қауіпсіздік, технология-
лық бейімділік және екінші рет ластанбауға әкеледі. Гидрогельдердің физика-химиялық қасиеттерін зерттеудің 
нәтижелеріне сүйенсек, гидрогельдер ақаба суларды мұнай өнімдерінен тазартуға жарамды екені анықталды. 
Түйін сөздер: Каспий экологиясы, мұнай өнімдері, судың ластануы,гидрогель 
76 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Естественно-географические науки», №2(48), 2016 г. 
77 
Каспий жағалауының әсем табиғатына, оның экологиялық жағдайына атмосфераның, топырақ жамыл-
ғысының, судың ластануы үлкен қауіп төндіруде. Атмосфераның ластануына мүнай-газ өндіретін және 
оны қайта өңдейтін кәсіпорындар әсер етуде. Мүнай кен орындарында мүнай өнімдерін өңдеу кезінде 
мүнай мен қалдық сулардың топырақ пен грунтқа төгілуі оларды ластайды. Солтүстік Каспий жағалауы-
ның мүнай өнімдері қалдықтарымен ластанған аумағы 194 мың га жерді алып жатса, төгілген мүнайдың 
мөлшері 1млн.тоннадан асады [1,42 б]. Теңіз деңгейінің көтерілуіне және мүнайдың теңізге төгілуіне 
байланысты теңіз суының қүрамында мүнай өнімдерінің қалдықтары, фенол, хлорлы органикалық 
пестицидтер, аммонийлы азот, ауыр металдардың мөлшері рүқсат етілген шектен бірнеше есе жоғары 
екені анықталған. Судағы мүнай өнімдерінің ең жоғары концентрациясы мамыр-шілде айларында 
байқалады. Теңіз жағалауының мүнай және мүнай өнімдерімен, улы газдармен ластануы планктондар 
мен теңіз суында тіршілік ететін жануарлар мен өсімдіктердің жаппай жойылуына әкелуде [2,64 б]. 
Жұмыстың мақсаты: Каспий теңізінің экологиялық жағдайына мониторинг жасау мен мүнай 
өнімдері бар ақаба суларды тазарту мәселесі. 
Тапсырма: 
- Каспийдің ластануына мониторинг жасау; 
- мүнай және мүнай өнімдері бар ақаба суларды тазалау; 
Зерттеу нысаны 
Каспий жағалауы аймағының ластануы онда тіршілік ететін ағзаларға ғана емес, жергілікті түрғындар-
дың денсаулығына да үлкен қауіп төндіруде.Теңіз түбіндегі шөгінділердің мүнай өнімдерімен ластануы 
бентостық тіршілік ететін ағзалар мен моллюскілерге, сондай-ақ, су қүстары мен балықтарға да зиянын 
тигізуде. Мысалы, өткен ғасырмен салыстырғанда Каспийде балық аулау 3 есеге, яғни 500-600 мың 
тоннадан 180 мың тоннаға дейін азайды. Теңіз суын ең қауіпті ластаушы заттың бірі - ыдырамайтын ауыр 
металдар (мырыш, барий). Судағы мыс пен мырыштың мөлш. 20 мкг/л (рүқсат етілген шектен 2 есе 
артық), ал барийдікі - 50 мкг/л (бүл - 5 есе артық). Судың мүнай өнімдерімен ластануы 1980 жылдан 
бастап күшейе түсті. Су қүрамында ауыр металдардың көбеюі бекіре сияқты бағалы балықтардың санын 
азайтты. Судың беткі қабатын бүрке жабу арқылы мүнай судағы тірі ағзаларды жояды. Мүнай өнімдері 
суда өсетін фитобентос, фитопланктон және көк-жасыл балдырларға әсерін тигізеді. Тек қана 1 тонна 
мүнай ауданы 12 км судың бетін жабады. Теңіздер мен мүхиттың бетін жабатын мүнай ауа мен судың 
арасындағы энергия алмасу, жылу, газ, ылғалдылықты бүлдіру мүмкін, физика-химиялық процестерді 
өзгертеді, судың беткі бөлігінің температурасы артады, балық кетеді не өледі, түбіне түнған мүнай тірі 
ағзаларға зиян етеді. Мүнаймен ластану биологиялық теңдіктеріне әсер етеді: дақ күн сәулесінен өткізбей-
ді, оттегінің судағы таралуын азайтады. Мүнайдың улы заттары балықтардың су қүстарының қырылуына, 
теңіз жануарларының еттерінің сапасына зиянын тигізеді. Мүнайдың концентрациясының көбеюі мүнай-
мен улануға әкеледі:1 мг/м-нан жоғары концентрацияда мүнайдың токсині артады. Мүнайдың концен-
трациясы кезінде суда үшатын өнімдер, еру, қышқылдану арқылы азаяды. Мүнайдың судың бетіне 
шығуы арқылы судың терең бөлігіне енетіні белгілі. 3 аптадан соң мүнайдың 1мм бөлігі 80 метрге дейін 
төмендейді екен. Мүнай өнімдері судың түбін ластайды, ал 1-5 мм мүнай еркін жүреді. Олар әсіресе суда 
жүзіп қүстарға зиянын тигізеді. Осының нәтижесінде қүстың қанаты суда итеруші және жылу бөліну 
қасиетінен айырылып, қүс өледі. Осы мүнайдың салдарынан болатын ауруларда белгілі. Қан аздық ауру 
Қазақстанның Солтүстік аймағында 2-4 есе артық, бүкіл республикаға қарағанда мүнайды ашық фонтан 
түрінде және мүнай өнімдерін қүю арқылы шығару зиянды [3,27 б]. Судың беткі қабатын мүнайдан тазар-
тудың факторлары бар: мүнайдың жабысқақтығынан оны судан айыру қиындығы, лас ауданның көптігі, 
желдің әсерінен мүнай дақтарының қозғалысы, гидрометерологиялық шарттар және т.б. Бүл бәрі эконо-
микалық және экологиялық жоғарылауға әкеледі. Бүгін Каспийдің қандай мөлшерде және қандай химия-
лық заттармен уланғаны жөнінде мәлімет аз. Токсиндік заттар антропогендік және биогендік ластануды 
дәл анықтауға мәлімет бере алмайды. Қазір Атырау облысындағы 20 бүрғылау орнын су басқан. Бүл 
теңіздің ластануының қатерін туғызады. Теңіз суында 150 бүрғылау орнының мүнайы бар. Соның ішінде 
120 қүбыр жарамсыз және мүнайдың теңізге ақпауы үшін сақтандырылмаған. Маңғыстауда қыс мезгілін-
де мүз ығысуынан қорғалмаған қүбырлар қирап отырады. Каспий теңізінің тасуынан қазірдің өзінде 45 
бүрғылау орны қауіпті жағдайда түр. Мүнаймен ластану батпақты ауданға, Каспийдің Оңтүстік аумағына 
кері әсер етеді. Әзірбайжан Республикасында да осындай жағдайдан Каспий ластануда. 
Зерттеу әдістері мен нәтижелері 
Каспийдің ластануының басты себебі, мүнай өндіру болып табылады. Алайда технологияның төмен 
деңгейі, табиғат ресурстарын дүрыс пайдаланбау салдарынанкөптеген экологиялық мәселелер туындай-
ды. Қазақстан мүнай кен орындары Батыс Қазақстанда,яғни Атырау мен Маңғыстау облыстарында 

Абай атындагы ҚазҰПУ-ніңХабаршысы, «Жаратылыстану-география гылымдары» сериясы, №2(48), 2016 ж. 
Механикалық 
Химиялық 
Физико-химиялық 
Биохимиялық 
Т^ндару 
Тотыщтру 
Флокуляция, коагуляция 
Фильтрация өрісі 
Гидроіщклонды тазалау 
Тотықсызданд^іру 
Флотация, электрофлотация  Биофильтрлер 
Центрифугиралау 
Бейтараптанд^іру 
Экстракция 
Тотықт^ірғыш каналдар 
Фильтрлеу 
Тұнбалау 
Электролиз 
Сорбция 
Гельдің ісіну қабілеті гельдің торларының арасындағы тиімді тебісу қабілеттілігіне байланысты. 
Тебісу және тартылыс күшінің бәсекелестігі салдарынан, гельдің күйін макродеңгейге өзгерту мүмкінші-
лігі туады. Бұл гидрогельдің жүйесінің күйін манипуляциялау мүмкіншілігін береді. Манипуляциялау 
келесі жолмен жүзеге асады: гидрогельдің құрамына әр түрлі функционалды топтарды енгізеді, топтар-
дың әрқайсысының өзіне тән қасиеті болады. Гидрогельді белгілі бағытта қолдануына байланысты оның 
құрамына қажетті функционалды топты енгізеді (негіздік, қышқылдық, спирттік және т.б.). Бұл топтарды 
енгізу арқылы гидрогельдердің әр түрлі салада қолдануға мүмкіндік туады: медицина, фармацевтика, 
мұнай өңдеу, ағынды суларды мұнай өнімдерінен тазалау, өсімдік өсіру, биотехнология және т.б. Гидро-
гельдердің физика-химиялық қасиеттерін зерттеудің нәтижелеріне сүйенсек, гидрогельдерді ақаба сулар-
ды мұнайөнімдерінен тазартуға жарамды екені 2-ші кестеде берілген [5,70 б.]. 
Кесте 2. Әр түрлі гидрогельдің көлемінде ақаба суды жанармайдан тазалау дәрежесі 
Гидрогельдің мөлшері, г. 
Жанармай мен судың мөлшері, г. 
Тазалау дәрежесі, % 
Гидрогельдің мөлшері, г. 
Сорбцияға дейін 
Сорбциядан кейін 
Тазалау дәрежесі, % 
0,1050 
30 
4,17 
13,19 
0,1510 
30 
8,12 
26,17 
0,2051 
30 
11,05 
36,8 
0,2415 
30 
15,45 
51,5 
0,2904 
30 
21,16 
70,5 
0,3402 
30 
27,12 
90,4 
Алайда ағынды суды мұнай өнімінен тазарту үшін, гидрогельдің құрамына қандай функционалды 
топты енгізу қажет екенін білу керек. Мысалы, жоғарыда көрсетілген нәтижелер бойынша акриламид 
негізіндегі гидрогель басқа гидрогельдерге қарағанда аз ісінеді, әрі оның құрамында тек бір ғана 
функционалды топ болады. 
Қорыта келгенде, зерттеу нәтижесінде гидрогельдер ақаба суларды мұнай өнімдерінен тазартуға, 
сондай-ақ токсикалық емес және технологиялық материалдар ретінде медицинада, фармацевтикада, 
биотехнологияда, өсімдіктануда кеңінен қолдануға болады. Бұл гидрогельдер бірқатар ерекшеліктерге ие, 
мысалы: жоғары адсорбциялық қабілеттілік, экономикалық тұрғыдан тиімділік, сорбент дайындалатын 
шикізатқа қол жетімділік және сонымен қатар соңғы ыдырауында зиянды жанама өнімдерді бөлмейтінді-
гі, қолданылатын жерде биологиялық тепе-теңдікті бұзатын суды биоыдырайтын органикалық қалдық-
тармен ластамайтындығын ерекше атап айтуға болады. 
78 
орналасқан. Бұл аумақтар мұнай өнеркәсібінен зиян шегетін аймақтар қатарына жатқызады. Бұл жерлер-
дің ауа бассейні екі түрлі жолмен (табиғи және антропогендік) ластануда. Сонымен қатар су ресурстарыда 
мұнай, мұнайхимия өндірістерінің ақаба суларымен ластанады. Өндірістік ақаба суларды тазалау әдістері 
төрт топқа бөлінеді: 
механикалық; физика-химиялық ( адсорбция, абсорция, электрохимиялық); биологиялық;химиялық. 
Мұнай және мұнай өнімдері бар ақаба суларды тазалау үшін, концентрациясы 100 мг/л аспайтын 
жағдайда, мұнай қақпандары қолданылады. Бұл құрылғылар тік бұрышты резервуардан тұрады, онда 
тығыздыққа байланысты мұнайды судан бөлу процесі жүзеге асады. Мұнай және мұнай өнімдері бетіне 
қалқып шығады, онда жиналып мұнай қақпанынан пайдалануға жіберіледі [4,32б]. Қазіргі уақытта қорша-
ған ортаның химиялық ластануы, осы энергия тасушыларын өндіру, тасымалдау және өңдеудің орасанды-
ғына байланысты, соның ішінде мұнаймен, одан өндірілген өнімдерімен ластану ерекше қауіп төндіреді. 
Жалпы ластану қаупі мұнайлық ластанудан тазарту әдістерін қарастыруға тура келеді. Мұнай апаттарыда 
судың, ауаның ластануына орасан зор зиянын келтіреді. Нәтижесінде, ағынды сулар ластанып, ішке 
тұтынған тірі ағзалар әртүрлі дертке шалдығады.Соңғы уақытта микробиологиялық әдіске көп көңіл 
бөлінуде. Бұл әдістің сөзсіз артықшылығы-тиімділік, үнемділік, экологиялық қауіпсіздік, технологиялық 
бейімділік және екінші рет ластанбау.Осыәдістерге тазарту үрдісінде түрлі заттардың гельдерін қолдану 
жатады, ағынды суларды өңдеу әдістері1-ші кестеде келтірілген. 
Кесте 1. Ағынды суларды өңдеу әдістері 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Естественно-географические науки», №2(48), 2016 г. 
79 
1.Сериков Ф.Т., Оразбаев Б.Б. Экологическое состояние нефтегазовых месторождений Прикаспия и побережья 
казахстанской части Каспийского моря //Нефть и газ. - 2001, № 2.-42с. 
2.Сериков Т.П., Сагандыкова Р.Р., Югай В.М., Ескужиева А.Б. Об охране окружающей среды в условиях добычи 
нефти и газа на предприятиях ОАО «Казахойл-Эмба» //Нефть и газ. - 2001,№ 1.-64с. 
3.Хаиров Б.Г. Современные экологические проблемы в нефтяной отрасли Республики Казахстан //Нефть и газ. -
2001,№ 3.-27с. 
4. Құлажанов Қ.С., Алмабеков О.А., Нұралы Ә.М. Мұнай өңдеу процестерін жетілдіру. - ҚР жогары оқу 
орындарының қауымдастыгы - Алматы, 2011 - №4. - 32 б. 
5. Межевич Н.Е. Способы очистки поверхности воды от нефти и нефтепродуктов// Химия и технология воды. -
2007,№5.-70с. 

жүктеу/скачать 2,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: