БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМ МАМАНДАРЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАЯРЛЫҒЫН

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(39), 2013 г. 
203 
шығу,  үлттық  және  жалпы  адамзаттық  қүндылықтар,  ғылым  мен  практика  жетістіктері  негізінде  жеке 
адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар 
жасау»  деп  атап  көрсеткендей-ақ,  қазіргі  кезеңде  әрбір  мұғалімнің  алдына  қойылып  отырған  басты 
міндеттің бірі - инновациялық озық үлгідегі тәжірибелерді меңгеру [2]. 
Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың  2011  –  2020  жылдарға  арналған  мемлекеттік 
бағдарламасының:  Жоғары  және  жоғары  оқу  орнынан  кейінгі  білім  мақсатында:  «...еңбек  нарығының, 
еліміздің  индустриялық-инновациялық  даму  міндеттері  мен  жеке  тұлғаның  қажеттіліктерін 
қанағаттандыратын және білім беру саласындағы үздік әлемдік  тәжірибелерге сай келетін  жоғары білім 
сапасының жоғары деңгейіне қол жеткізу» -деп анықталған [3].  
Мелекетіміздің білім беру саласында бағыт белгіленіп, жүйеленді. Бұл ізгіліктік, тұлғалық, тұлғалық-
бағдарлы,  іс-әрекеттік,  құзыреттілік  тұрғыдан  білім  беру.  Оның  мақсаты  –  оқушының  өз  тұлғалық 
мүмкіндіктерін  жүзеге  асыру  үшін  барлық  жағдайды  тудыру.  Мектептегі  әрбір  оқушы  қайталанбайтын, 
ешкімге  ұқсамайтын  даралық  ретінде  қалыптасуы  тиіс.  Сондықтан  мектептегі  ұйымдастырылатын 
педагогикалық  үдерістің  негізгі  міндеті  –  оқушының  тұлғалық  қасиеттерімен  даралығын  ашу,  оның 
айқындалуына,  дамуына  үлкен  ықпал  етуші  және  себепші  күштерді  ұйымдастыру  мен  іске  асырушы 
ретінде жетекші орын алуы тиісті.  
Мектептің педагогикалық үдерісіндегі оқу-тәрбие жұмыстарын заман талабына сай ұйымдастырудың 
мәселелері  әрқашанды  педагогика  ғылымының  озық  теориясы  мен  тәжірибесі  жөніндегі  ойлармен 
тұжырымдалып, әр кезеңде заман талаптарына сай қарастырылып келді. 
Қазіргі кезеңде елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, Қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік 
білім  беру  кеңістігіне  енуге  бағыт  алуда.  Бұл  педагогика  теориясы  мен  оқу-тэрбие  үрдісіндегі  елеулі 
өзгерістерге  байланысты  болып  отыр.  Себебі  білім  беру  парадигмасы  өзгерді,  білім  берудің  мазмүны 
жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болды. 
Мемлекеттік білім беру саласы қызметкерлерінің алдында қойылып отырған басты міндеттердің бірі - 
оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және жаңа педагогикалық технологияны игеру. 
Өскелең  ұрпаққа  заман  талабына  сай  тәрбие  мен  білім  беруде  мұғалім  инновациялық  іс-әекеттің 
ғылыми-педагогикалық  негіздерін  меңгеруі  маңызды  мәселелердің  бірі.  Өйткені  жаңа  педагогикалық 
технологияны  меңгеруге  мүғалімдерді  даярлау  -  оларды  кәсіби  білімін  көтеруге  дайындау  аспектісінің 
бірі және педагогтың жеке тұлғасын қалыптастыру үрдісіндегі іс-әрекеттің нәтижесі болып табылады. 
Болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыруда ең алдымен мүғалімнің инновациялық 
белсенділігін  ескеру  қажет.  Болашақ  мұғалімнің  инновациялық  белсенділігінің  жаңа  өзгерістеріне 
мұғалімнің көзқарасын, жаңаны білсем, үйренсем, қолдансам  т.с. жаңа іс-әрекеттерін жатқызуға болады. 
Болашақ  мұғалімнің  инновациялық-дидактикалық  іс-әрекеті  жалпы  әрекеттің  реттілігімен, 
нақтылығымен  сипатталады.  Педагогтың  инновациялық-дидактикалық  іс-әрекетке  қатысуы  мұғалімнің 
жаңалыққа  деген  көзқарасы,  педагогикалық  біліктілік  деңгейі,  жеке  педагогикалық  іс-тәжірибесі, 
мұғалімнің теориялық педагогикалық дайындық дейгейлерімен сипатталады. 
Инновациялық-дидактикалық 
іс-әрекетті 
болашақ 
мұғалімнің 
инновациялық 
даярлығын 
қалыптастырудың алғашқы баспалдағы ретінде қарастырамыз. Себебі, бүгінгі күндегі мектеп тәжірибесі 
көрсеткендей,  мектеп  мұғалімдерінің  инновациялық  даярлығы  сын  көтермейді.  Мұғалімдер  әлі  де 
ғылыми білімді толық бағалай алмайды, олардың тек өз жұмыстарына «қажеттісін» ғана алуға тырысады. 
Олар  өз  тәжірибелерінде  әлі  де  оқытудың  ескі  сарындағы  жолына  сүйенеді,  ал  жаңа  технололгияларды 
жетілдіре  отырып  толық  пайдалану  емес,  тек  олардың  белгілі  элементерін  ғана  жаңалық  ретінде 
пайдаланып келеді. 
Кәсіби  іс-әрекеттің  кез  келген  саласы  сияқты  педагогикалық  іс-әрекетте  еңбек  субъектісі  -  мұғалім. 
Болашақ  мұғалімнің  құралдары  («еңбек  құралдары»)  -  оның  білімі,  іскерлігі,  тұлғалық  сапасы, 
К.К.Жампеисова,  Н.Д.  Хмель  былай  деп  жазады:  «...мектептің  педагогикалық  оқу-тәрбие  үдерісінде  іс-
әрекет  субъектісі  мұғалім  мен  оқушылар;  мұғалім  іс-әрекетінің  нысаны  -  оқушы  емес,  педагогикалық 
үдеріс [4].  
А.И.Щербаков  пен  А.В.  Мудрик  «педагогикалық  іс-әрекет»  ұғымына  былай  анықтама  береді: 
«Педагогикалық  іс-әрекет -  бұл кәсіби мақсаты өскелең ұрпақты тәрбиелеу болып табылатын қоғамның 
ересек мүшелерінің іс-әрекеті» [5].  
Педагогикалық  іс-әрекет  кәсіби-педагогикалық  іс-әрекет  болуы  үшін  қажетті  белгінің  сипатталуы: 
«Педагогтың  кәсібилігі  негізінен  мынадан  байқалады:  ол  қалай  оқыту    қалай  тәрбиелеу,  оқушыны  бір 
күйден  екінші  күйге  қалай  көшіру  керектігін,  педагогикалық  мәселелерді  қалай  шешуге    мейлінше  тез, 
үнемді  жолдармен  тәрбие  мақсаттары  мен  міндеттерін  жүзеге  асыруға  болатындығын  біледі...  педагог 
білімдерінің жүйесі оқушылар білімдерінің жүйесін анықтайды» [6].  

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №3(39), 2013 г. 
204 
Бұл  жерде  мұғалім  білімдерінің  педагогикалық  құрылымынан  үш  компонентті  ажыратады:  ғылыми 
кәсіби  білімінің  жүйесі.  Бұл  жүйенің  маңызды  компоненттерінің  бірі  -  мұғалім  оқытатын  пәнін  терең 
білуі;  оқушылардың  психикалық  үрдістерін    олардың  білімін  қабылдау,  игеру  ерекшеліктерін қамтитын 
психологиялық  білімдері;  оқушылар  білімдерінің  сапасын  анықтау,  білімдердегі  кемшіліктерді  байқау 
іскерліктерін қамтитын педагогикалық білімдер мен іскерліктер, сондай-ақ, оқушы оқу жұмысында игеруі 
тиіс оның білімі мен іскерліктерінің жүйесін алдын-ала жобалауды, ертерек қарастыру іскерліктерін  бүл 
білім  мен  іскерліктердің  іс-әрекеттің  қандай  түрлерінде  қалыптасуы  мүмкін  екендігін  анықтауды 
қамтитын педагогикалық білім мен іскерліктер. 
Білім - субъектіге белгілі бір дәрежеде болашақты көре білуге мүмкіндік беретін объективтік дүниенің 
ойдағы бейнесі. 
Іскерлік  -  субъектінің  білімдері  мен  дағдылары арқылы  іс-әрекетті  мақсатқа  сай  реттеу  үшін  қажетті 
психикалық    практикалық  әрекеттердің  күрделі  жүйесін  игеруі.  Бұл  жерде  болашақ  мұғалімнің 
шығармашылық  жұмыспен  айналуысуы  мен  тікелей  байланысты  болмақ  және  осының  негізінде 
кәсібилілігі берік болып оның сапасының артуына да ықпалын тигізетіні анық.  
Болашақ  мұғалімнің  педагогикалық  шығармашылығы  деп,  ең  әуелі  бір  жағынан  оның  жүзеге 
асыратын  оқу-тәрбие  жұмысын,  ал  екінші  жағынан ғылымның  жаңа  табыстарын,  озат  тәжірибені  игеру  
жеке  өзінің  ғылыми-әдістемелік  ізденістерін  белсенділендіру  арқылы  кәсіби  шеберлікті  жүйелі 
жетілдіруді  талап  ететін  мақсатқа  бағытталған  жасампаздық  іс-әрекетті  түсінеміз.  Маман  жобасын  құру 
жөніндегі  еңбектерде  үлгінің  үш  блогы  қарастырылады:  қазіргі  жағдайлардан  туындаған  мәселелер 
(немесе  іс-әрекет  түрлері);  біздің  еліміздің  қоғамдық-саяси  құрылысының  ерекшеліктерінен  туындаған 
мәселелер  (немесе  іс-әрекет  түрлері);  кәсіптің,  мамандықтың  талаптарынан  туған  мәселелер  (іс-әрекет 
түрлері) шешуші орын алады [7]. 
Болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру мәселесіне қатысты болашақ мұғалімнің 
бүкіл кәсіби-педагогикалық іс-әрекетінің нобайын емес, оның мектепте озат педагогикалық тәжірибемен, 
білім  беру  саласындағы  ұйымдастырушылық  өзгерістермен,  ғылыми  ойдың  табыстарымен, 
жаңалықтарды  жасаумен,  оларды  игерумен    оқыту  мен  тәрбиелеу  практикасында  пайдаланумен 
байланысты үрдістерді - инновациялық үрдістерді жүзеге асыруына тиімді ықпал ететін бөлігінің үлгісін 
айтамыз. 
Болашақ мұғалімнің кәсіби-педагогикалық инновациялық іс-әрекетін біз  оның мектептегі оқытуымен  
тәрбиелеумен  байланысты  инновациялық  мәселелерді  (проблемаларды,  міндеттерді)  шешу  ретінде 
қарастырамыз  да,  берілген  мәселелерді  шешуге  мүмкіндік  беретін  инновациялық  іс-әрекеттің 
бағдарлаушы  бөлігі  болып  табылатын  білімдерді  кәсіби-педагогикалық  инновациялық  білім  деп,  ал 
орындаушы  бөлігі  болып  табылатын  іскерліктерді  кәсіби-педагогикалық  инновациялық  іскерліктер  деп 
атаймыз. 
Болашақ мұғалімнің кәсіби-педагогикалық инновациялық іс-әрекетке даярлығының мазмұнын аталған 
білімдер мен іскерліктер құрады. 
Сонымен,  болашақ  мұғалімнің  кәсіби-педагогикалық  инновациялық  білімдері  мен  іскерліктерінің 
жүйесі  кәсіби-педагогикалық  инновациялық  іс-әрекеттің  моделі  болып  табылады.  Бүл  жерде  кәсіби-
педагогикалық  инновациялық  іскерлік  кәсіби-педагогикалық  білімдерді  оқыту  мен  тәрбиелеу  саласына 
үйреншікті, сондай-ақ жаңа  күтпеген жағдайларда қолдану әрекеттері ретінде қарастырылады. 
Демек,  инновациялық  іс-әрекетке  даярлықтың  мазмұны  болып  табылатын  болашақ  мұғалімнің 
инновациялық  білімдері  мен  іскерліктерін  оның  инновациялық  іс-әрекетінен,  яғни  ол  шешетін 
инновациялық мәселелерді іздеу керек. 
Инновациялық іс-әрекет жағдайында болашақ мұғалімнің шығармашылық еңбегінің басты белгілерін 
ажырата  отырып,  шығармашылық  іс-әрекеттің  тәсілдерін  атауға  болады:  мәселені  қоя  алуы,  оқу-тәрбие 
үдерісінің  жоғары  деңгейіне  қол  жеткізуде  білімді  шығармашылықпен  пайдалана  алу.  Білім 
шығармашылық  іс-әрекеттің  іргетасы  болып  табылады.  Бірақ,  болашақ  мұғалімнің  озық  педагогикалық 
инновациялық тәжірибені үйрену, пайдалану, шығармашылықпен ой елегінен өткізуі де маңызды, себебі 
осы жағдайда да іс-әрекеттің жаңа, тиімді әдіс-тәсілдері меңгеріледі. 
Болашақ  мұғалімнің  инновациялық  даярлығын  қалыптастырудағы  өзін-өзі  дамыту  мотивтерін 
қарастыралық.  
1)  Өзін-өзі  тану  мотивтері:  тәжірибелік-зерттеу  жұмыстарымен  айналысуға  талпыныс  (құлшыныс) 
білдіруі; өзінің мақсатындағы басты жетістіктерді бағалай алуы; өзінің педагогикалық  еңбегінде жоғары 
нәтижеге  жетуге  мақсаттылығы;  жоғары  нәтижеге,  табысқа  жетудегі  болашақ  мұғалімнің  өзіндік 
жауапкершілігінің артуы және т.б. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(39), 2013 г. 
205 
2) Инновациялық өзін-өзі анықтау мотивтері: инновациялық іс-әрекеттің мақсатын түсінуге талпыныс; 
тәлімгерлердің,  мектеп  әкімшілігінің,  инноватор  мұғалімдердің  пікіріне  құлақ  асу;  өзінің  кәсіби-
шығармашылық қызығушылық кеңістігін кеңейту, оны тереңдетуге ат салысу; инновациялық іс-әрекеттің 
артықшылығын  мойындау;  педагогикалық  мамандықтың  ашылмаған  қыр-сырын  меңгеруге  құлшыныс 
таныту; оқытудың тиімді инновациялық технологияларын меңгеруге талпыныс; тәжірибелік-зерттеушілік 
іс-әрекеттің ерекшіліктерін меңгеру және т.б. 
3)  Инновациялық  өзін-өзі  басқару  мотивтері:  инновациялық  іс-әрекеттің  басым  бағыттарын  анықтау  
басқару мәселелерін шешуге қатысты мәселелерді алдын-ала сезе алу қабілеттерін көре білуге талпыныс; 
тәжірибелік-зерттеу іс-әрекеттерін жоспарлай алу; инновациялық іс-әрекетке қатысты өзін-өзі бақылауға 
талпыныс;  инновациялық  іс-әрекетке  өзіндік  бақылаудың  адекватты  критерийлерін  анықтау;  өзінің  іс-
әрекетінің нәтижесін объективті бағалай алу; уақытты ұтымды пайдаланудың тиімді жаңа әдіс-тәсілдерін 
меңгеру;  жаңа  ғасырдың  ақпарат  көздерін  (Интернет,  телекоммуникация  желілері  т.б.)  шұғыл  тиімді 
пайдалану; өзінің инновациялық қабілеттерін одан әрі дамыту, жаңа идеяларды табу, ұсыну, жинау оны 
жүзеге  асыруға  ат  салысу;  инновациялық  іс-әрекетке  деген  мақсаттылықты  арттыру,  жүзеге  асыруға 
ұмтылу; өзінің еңбек жолын өзін-өзі шығармашылықпен жетілдіру  инновациялық білім алуға бағыттау. 
4)  Инновациялықты  жүзеге  асыру  мотивтері:  инновациялық  іс-әрекеттегі  ең  басты,  өзектісін  назарда 
ұстау; өзекті, көкейкесті, маңызды мәселелерді ажырата алу, оларды тиімді шешудің жолдарын анықтау; 
инновациялық  іс-әрекеттің  үлкен  жетістіктеріне  мақсатты  түрде  қол  жеткізу;  әрқашан  кеңінен 
ойластырылған ұтымды жаңа шешім қабылдау; өзінің кәсіби біліктілігін ұдайы  жетілдіріп отыру; өзінің 
педагогикалық  мәдениетін  арттыру;  шығармашылық  іс-әрекетке  белсенділік  таныту,  басқа  жағдайларға 
тәуелсіз,  жеке-дара  идеялар  ұсыну;  өзінің  ішкі  сенімсіздіктерін  жеңе  алу    шығармашылық  тұрғыда 
бастаған ісін аяғына дейін жеткізу; тәжірибелік-зерттеу іс-әрекеттін жүргізу барысында жоғары оқу орны 
ғалымдарымен, инновациялық зерттеу орталықтары қызметкерлерімен тығыз байланыстар орнату; өзінің 
инновациялық іс-әрекетінің одан әрі зерттеушілік іс-әрекетке ұласуына атсалысу. 
5)  Инновациялық  өзін-өзі  жетілдіру  мотивтері:  инновациялық  іс-әрекеттің  тиімділігін  педагогикалық 
ұжымның,  мектеп  әкімшілігінің  мойындауы,  қолдануы;  инновациялық  іс-әрекеттің  нәтижелі  болуына 
атсалысу,  өзінің  жіберген  кемшіліктерін,  сәтсіздіктерін  талдау,  оны  жою  жолдарын  табу,  кемшіліктерді 
болдырмау  жолдарын  іздестіру;  инновациялық  іс-әрекеттің  қолжеткен  жетістіктері  мен  жіберген 
кемшіліктерінің  себебін  ашу,  тереңірек  талдау,  өзінің  шығармашылық  әлеуетін  одан  әрі  жетілдіру; 
инновациялық  іс-әрекетті  нәтижелі  жүзеге  асыру  үшін  өзінің  барлық  мүмкіндіктерін  пайдалану; 
инновациялық  қабілеттерін  одан  әрі  арттыру,  өзінің  әдіснамалық  мәдениетін  көтеру;  өзінің 
педагогикалық шеберлігін шыңдау; оқытудың тиімді педагогикалық технологияларын меңгеру  т.б. 
Мұғалімнің  инновациялық  даярлығын  қалыптастыруда  болашақ  мұғалімнің  инновациялық  өзін-өзі 
дамытуы шығармашылық іс-әрекет құрылымының мазмұнына қатысты анықталынады. 
Мұғалімнің  инновациялық  даярлығын  қалыптастырудағы  инновациялық  өзін-өзі  дамыту  инновация-
лық іс-әрекеттің мақсатымен анықталынады, ал мақсат инновациялық іс-әрекеттің мазмұнына бағыттала-
ды. Мазмұнның құрылымы инновациялық мәселемен анықталынады, сондай-ақ мазмұн күтілетін нәтиже-
нің жағдайларына да тәуелді іс-әрекетті жүзеге асырудың басты деңгейіне емес, орындаушылық деңгейі-
не байланысты. 
Сонымен,  болашақ  мұғалімнің  инновациялық  даярлығын  қалыптастырудағы  мұғалімнің  өзін-өзі 
дамытуы  инновациялық  іс-әрекеттің  мақсаты  мен  мазмұнын  белсенді  ұғынуымен  басталады.  Мұғалім 
инновациялық іс-әрекетке ненің кіретіндіктерін дұрыс ажырата алуы тиіс. 
 
1.  ҚР Президентінің «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты 
Қазақстан халқына Жолдауы. АСТАНА. 2012 жылғы 14 желтоқсан. 
2.  Қазақстан Республикасының “Білім туралы” Заңы //Егеменді Қазақстан, 7 тамыз 2007ж. 
3.  Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың  2011-2020  жылдарға  арналған  мемлекеттік 
бағдарламасы //Егемен Қазақстан, 7 желтоқсан, 2011 жыл.  
4.  Жампеисова К.К., Хмель Н.Д. и др. Актуальные проблемы казахстанской системы и практики в профессио-
нальной подготовке будущего учителя. Материалы международной научно-практической конференции  «Интегра-
ция науки и практики в условиях  мирового образовательного пространства», посвященной 75-летию АГУ им. Абая.        
5.  Щербаков  А.И.  Психолого-педагогическая  подготовка  учителя-воспитателя  и  пути  ее  оптимизации  в 
высшей  школе.  /  Проблемы  совершенствования  психолого-педагогической  подготовки  учителя.:  Межвузовский 
сборник научных трудов / Под ред. А.И.Щербакова. – Л., 1980. – С. 3-46.  
6.  Моделирование 
педагогических 
ситуаций: 
проблемы 
повышения 
качества 
и 
эффективности 
общепедагогической подготовки учителя. – М.: Педагогика, 1981. – 120 с. 
7.  Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н. Педагогическая инноватика как теория и практика нововедений в системе  
образования: научный фонд и перспективы развития/Книга 1/ Алматы: Научно-издательский центр "Ғылым", 2001. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №3(39), 2013 г. 
206 
УДК 808.2(075) 
 
ФОРМИРОВАНИЕ МЕЖКУЛЬТУРНОГО ДИАЛОГА В ПРОЦЕССЕ РАЗВИТИЯ 
ТВОРЧЕСКОГО ПОТЕНЦИАЛА МОЛОДЕЖИ
 
 
А.Ы. Сафаргалиева – Казахский национальный технический университет им. К.И. Сатпаева, Алматы 
 
Түйін 
Мақала шығармашылық жұмыс процесінде жастардың мәдениет-аралық диалогқа қабілеттілігін қалыптастыруға 
арналған. Мәдениетаралық қатынастардың ерекшеліктері әртүрлі мәдениет адамдарының диалогы, өнімдері текістер 
мен  шығармалар  болып  табылатын  шығармашылық  ретінде,  оны  жүзеге  асырумен  байланысты  мәселелер,  оны 
тәртіпке  келтіру  мен  реттеу  жолдары  қарастырылады.  Қ.И.  Сәтбаев  атындағы  Қазақ  ұлттық  техникалық 
университетінің тәжірибелік үлгісі бойынша үйлесімді дамыған тұлғаның қалыптасуы қарастырылған.
 
 
Summary 
This article is devoted to formation of the youth ability for intercultural dialogue  in the process of creative activity. The 
features of intercultural communication as a dialogue between people of different cultures, as creativity, the products of which 
are the texts and of the work; the problems associated with its implementation, the way of its establishment and regulation are 
considered  in  the  article.  The  formation  of  a  harmoniously  developed  person  are  considered  on  the  example  of  the 
K.I.Satpayev Kazakh National Technical University experience.  
 
Данная  статья  посвящена  формированию  способности  к  межкультурному  диалогу  молодежи  в 
процессе  творческой  деятельности.  В  ней  рассматриваются  особенности  межкультурного  общения,  как 
диалога  людей  различных  культур,  как  творчество,  продуктами  которого  выступают  тексты  и 
произведения; проблемы, связанные с  его осуществлением, пути по его налаживанию и регулированию. 
На  примере  опыта  Казахского  национального  технического  университета  имени  К.И.Сатпаева 
рассмотрено формирование гармонично развитой личности. 
В  середине  XX  столетия  идея  межкультурного  диалога  вошла  в  проблемное  поле  философского 
мышления  (М.  Бахтин,  В.С.  Библер)  и  неуклонно  расширяет  сферу  своего  влияния.  Для  большинства 
педагогических  исследований  методологической  основой  служит  теория  «диалога  культур»,  согласно 
которой  различные  культуры  находятся  в  постоянном  диалоге  между  собой,  непрерывно 
взаимодействуют и взаимодополняют друг друга.  
В  современном  мире  культуре  уделяется  огромное  внимание.  «Культура,  прежде  всего,  −  понятие 
коллективное.  Отдельный  человек  может  быть  носителем  культуры,  может  активно  участвовать  в  ее 
развитии,  тем  не  менее,  по  своей  природе  культура,  как  язык,  явление  общественное,  то  есть 
социальное…»[1, с.4]. «Феномен культуры – и в обыденном его понимании, и в глубинном смысле – все 
более сдвигается в центр, в средоточие человеческого бытия, пронизывает (знает ли человек об этом или 
нет) все решающие события жизни и сознания людей» [2, с. 261].  
Культура  −  это  форма  самодетерминации индивида в  горизонте  личности,  форма  самодетерминации 
нашей  жизни,  сознания,  мышления;  то  есть  культура  −  это  форма  свободного  решения  и  перерешения 
своей  судьбы  в  сознании  ее  исторической  и  всеобщей  ответственности.  Культура  существует  как 
общение, как диалог людей различных культур, как творчество, продуктами которого выступают тексты 
и произведения. «Культура в своих произведениях – позволяет нам – автору и читателю − как бы заново 
прожить мир» [2, с. 290].  
Многообразие  культур  –  одно  из  ключевых  условий  существования  современного  общества. 
Знакомство  с  другими  культурами  помогает  формировать  поликультурно-грамотную  личность, 
способную  вести  диалог  в  поликультурной  среде,  понимать  и  интерпретировать  лингвокультурные 
факты,  основываясь  на  сформированных  ценностных  ориентирах  и  оценках  своей  и  чужой  культуры. 
А.С.  Белова  отмечает,  что  диалог  является  «ключом  к  изучению  культуры,  фактором,  расширяющим 
сознание  человека  и  определяющим  направленность  его  духовных  поисков»  [3].  Благодаря  развитию 
межкультурного  диалога,  многообразие  культур  становится  источником  взаимного  духовного 
обогащения и способствует укреплению взаимопонимания, примирения, терпимости и гуманизма. 
Межкультурная  коммуникация  возникает  и  происходит  постоянно,  поскольку  люди  различных 
культур живут в одном государстве, в  одном городе, составляют  одну нацию. Это  общение происходит 
неосознанно  –  в  быту,  работе,  учебе.  Мир,  в  котором  людей  разделяют  религиозные,  расовые, 
национальные  предрассудки,  государственный,  корпоративный  эгоизм  нуждается  в  активном  диалоге 
культур – синтезирующей функции культурного опыта. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(39), 2013 г. 
207 
В  современном  образовательном  процессе  нельзя  добиться  высоких  результатов  без  внедрения  в 
учебный  процесс  новых  содержательных  структур.  Крупные  учебные  центры  типа  университетов –  это 
прежде всего территории, где создана и всеми технологическими средствами поддерживается атмосфера 
научной  школы,  особенного  творческого  состояния,  без  которого  невозможно  воспитать 
чувствительность  к  сложнейшим  объектам  культуры.  Практические  рекомендации  в  области 
распространения межкультурного диалога могут быть следующие: проведение различных мероприятий; 
привлечение  популярных  музыкальных,  театральных  коллективов,  выступающих  за  распространение 
межкультурного  диалога;  создание  совместных  волонтерских  программ  по  помощи  неимущим, 
социальных  программ;  создание  совместной  продукции  культурно-просветительского  характера  – 
фильмов,  роликов,  мультиков,  демонстрирующих  единство  различных  этносов,  вероучений  и  т.д.; 
распространение в Интернет-сети этой продукции – в блогах, социальных сетях, на форумах; проведения 
спортивных  мероприятий  под  лозунгом  культурного  объединения,  способствующие  диалогу  и 
коммуникации  (в  повседневной  жизни  люди  и  так  играют  в  футбол,  –  но  добавить  к  этому  некоторые 
элементы пропаганды толерантности было бы весьма полезно) [4].  
Для  создания  творческой  образовательной  среды  Казахский  национальный  технический  университет 
имени  К.И.Сатпаева  положил  в  основу  своей  деятельности  культуроцентристкую  концепцию,  которая 
предполагает  формирование  межкультурного  диалога.  В  университете  созданы  все  условия  для 
самореализации  личности  студента  в  различных  сферах  деятельности.  На  сегодняшний  день  в 
университете  функционирует  94  клуба  научной,  профессиональной,  общественной,  спортивной 
направленности  и  кружков  художественной  самодеятельности.  В  университете  впервые  созданы  Клубы 
докторантов  PhD  «Intellect»  и  «Global  thinking»,  основной  целью  которых  является  информационно-
консультационная  помощь  обучающимся  по  международным  образовательным  программам  и 
организация  встреч  с  зарубежными  учеными.  Одной  из  успешных  студенческих  организаций 
университета является Общество инженеров-нефтяников – обладатель многих престижных наград, в том 
числе Золотого стандарта студенческих сообществ 2012. Кроме того, данное общество стало победителем 
в номинации «Лучший социальный проект» городского конкурса «Студент года-2012» за проект «Дети», 
в  рамках  которого  студенты  университета    организовывали  благотворительные  акции.  Радуют  успехи 
университетских сборных команд КВН, занявших призовые места в городских и республиканских лигах 
КВН.  Ректор  университета,  профессор  Адилов  Ж.М.,  в  своих  выступлениях  постоянно  подчеркивает 
необходимость  «воспитания  нового  казахстанского  патриотизма,  гордости  за  страну  и  ее  достижения, 
укрепление общенациональных ценностей» [5]. 
Наличие особой гуманитарной среды в техническом вузе выступает возможностью, благодаря которой 
осмысленно  интерпретируется  получаемая  информация.  Руководящими  принципами  осуществления 
межкультурного диалога являются свобода выбора, свобода самовыражения, равенство, толерантность и 
взаимное уважение человеческого достоинства. Успешный межкультурный диалог требует ряда качеств, 
развиваемых в демократической культуре, включая непредубежденность, способность как слушать, так и 
говорить,  способность  разрешать  конфликты  мирными  средствами  и  признавать  обоснованность 
аргументов других сторон. Основой его становятся общечеловеческие ценности, в первую очередь, права 
человека [4]. В современной сложившейся ситуации мы можем наблюдать, что молодые люди не всегда 
умеют  и  могут  воспринимать  другого,  для  них  характерны  динамичность,  открытость  миру,  ранимость, 
повышенная эмоциональная реакция, оптимизм, романтичные устремления, цивилизация новизны.  
Проблемы  сохранения  и  дальнейшего  развития  межкультурной  компетенции,  предполагающей 
умения  адекватно  понимать  и  интерпретировать  лингвокультурные  факты,  основываясь  на 
сформированных ценностных ориентирах и оценках своей и чужой культуры [6], являются как никогда 
актуальными и важными.  Способности к межкультурному общению формируются нами на занятиях по 
практике  русского  языка,  лингвострановедению,  при  знакомстве  с  особенностями  речевого  этикета,  а 
также во внеучебное время, в организованном нами клубе любителей русского языка. Основными целями 
и  задачами  Клуба  являются:  содействие  более  активной  реализации потенциала  русского  языка  как 
средства  межнационального  общения;  воспитательно-просветительская  деятельность,  развитие 
патриотизма и высокой духовной культуры; привитие интереса к чтению и литературному творчеству в 
молодежной среде. 
Молодежь  успешнее  осваивает  материал  в  ситуациях,  когда  ребята  сами  являются  участниками 
творческого  процесса:  олимпиады,  конференции,  вечера,  интеллектуальные  игры,  тренинги,  конкурс-
фестивали,  круглые  столы,  концерты,    спектакли  и  т.д.  создают  условия  для  самоутверждения  и 
самореализации  в  творческой  деятельности.  Участие  в  культурно-познавательных  мероприятиях 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №3(39), 2013 г. 
208 
формирует культуру общения, и, как следствие этого, развивает активную жизненную позицию, внушает 
стиль жизни и дает понятие о счастье мастерства и свободы умелого существования в сильной системе.  
В контексте формирования межкультурного диалога на материале произведений казахских классиков 
(акция  «Одна  страна  –  одна  книга»),  созерцая  или  слушая  произведение  искусства:  живопись, 
архитектура,  музыка  (тема  «Год  культуры  в  Алматы»),  разъясняя  основные  положения  Стратегии 
«Казахстан  –  2050»,    обсуждая  тему:  «Деловые  переговоры  с  зарубежными  партнерами»  или  «Наша 
гордость  –  ученые-горняки»,  мы  наглядно  показываем,  как  происходит  общение  с  произведениями 
искусства,  с  учеными  разных  стран,  которые  жили  и  работали  в  разные  исторические  эпохи.  Само 
произведение  выступает  связующим  звеном  между  зрителем  и  авторoм  творения,  значительным 
источником  информации,  содержащейся  в  том  или  ином  сообщении.  Выражая  собственное  мнение, 
например,  о  произведении  культуры,  студент  вступает  в  диалог  с  автором  произведения,  позволяя 
первому стать центром «художественного видения». Процесс восприятия оказывает огромное влияние на 
все  его  сферы  деятельности  (эмоции,  чувства,  нравственные  взгляды,  убеждения,  интеллект,  и  т.д.)  и 
характеризуется  преобразованием  внутренних  «Я»  до  «ценностных  центров»,  отражающих  их 
обогащение культурными смыслами, нравственными ценностями.  
В  свою  очередь  текст  сообщения  выступает  структурной  единицей  образования,  так  как  является 
продуктом  творчества  и  выступает  носителем  диалога.  Содержание  текста  −  это  диалогическое 
взаимодействие двух субъектов, погруженных в бесконечный культурный контекст, требующий особого 
метода  −  понимания.  «Понимание»  может  приобретать  следующие  формы:  1)  «восприятие  текста;  2) 
узнавание  и  понимание  значения  в  данном  языке;  3)  узнавание  и  понимание  в  контексте  данной 
культуры; 4) активное диалогическое понимание» [2, с. 76−78].  
Социально-культурная  деятельность  позволяет  реализовать  резервные  возможности  человека  в 
художественно-творческом процессе: благодаря  умению держаться на сцене и творческому партнерству 
приобретается коммуникативность и умение подать себя в различных жизненных ситуациях, а в будущем 
дает  возможность  безболезненно  адаптироваться  в  обществе.  Но  не  стоит  забывать  о  том,  что  эти 
мероприятия  являются  не  только  итогом  творческой  деятельности,  именно  здесь  формируется 
толерантное  отношение  к  другим  участникам  выступления.  И  здесь  важно  научиться  принимать  точку 
зрения  и  позицию  другого,  так  как  именно  в  процессе  творческой  деятельности  происходит 
формирование толерантных отношений и культуры общения.   
Формирование  межкультурной  компетенция,  т.е.  способности  человека  существовать  в 
поликультурном  обществе,  достигать  успешного  понимания  представителей  других  культур  и 
представителей  своей  культуры  [6],  включает,  на  наш  взгляд,  следующие  компоненты:  мотивационно-
ценностный  (внутренние  устойчивые  мотивы  к  моральному  и  нравственному  просвещению  и 
воспитанию молодежи, к усвоению знаний, умений концентрировать внимание на поставленных задачах 
и возможности их разрешения); когнитивный (наличие знаний нравственного, этического и эстетического 
просвещения  и  воспитания,  знаний  в  области  теории  воспитания  молодежи);  практический  (владение 
умениями  взаимодействия  и  сотрудничества,  техникой  установления  межличностных  контактов, 
проявление  этико-правовой  культуры  личности  при  общении,  уважение  к  культуре  партнеров  по 
коммуникации;  использовать  приемы  речевой  культуры  с  целью  грамотного  изложения  материала; 
ораторские,  исполнительские  и  организаторские  умения);  личностный  компоненты  (представляет 
сформированность  важных  личностных  качеств,  готовность  работать  в  группе,  образ  позитивной  «Я-
концепции»,  ответственность,  организованность,  коммуникабельность,  терпимость,  тактичность, 
деликатность, честность). 
Подведя  итог,  можно  отметить  важность  осуществления  межкультурного  диалога  для  успешного 
развития  современного  общества.  Молодое  поколение,  являясь  по  своей  природе  творцами,  всегда 
способно отображать в разных видах творчества все многообразие окружающего мира через особенности 
своего  мировосприятия.  Диалог  с  теми,  кто  готов  принимать  участие  в  диалоге,  может  стать  отправной 
точкой  более  длительного  процесса  взаимодействия  и  взаимовлияния,  в  результате  которого  вполне 
может быть достигнуто согласие по вопросу важности ценностей прав и свобод человека. 
Кілтті сөздер: мәдениетаралық диалог, студент жастар, лық, орыс тілін ұнататындар клубы. 
Ключевые слова: межкультурный диалог, студенческая молодежь, творчество, клуб любителей русского языка 
Key words: intercultural dialogue; young people; creativity; the Russian language amateur’s club 
 
1. Лотман Ю.М. Беседы о русской культуре. М., 1994. 
2. Библер В.С. От наукоучения – к логике культуры. Два философских введения в двадцать первый век. М., 1991.  
3.  Белова  А.С.  Межкультурный  диалог  и  духовно-нравственное  развитие  личности  средствами  искусства// 
Педагогика искусства (электронный журнал), №4, 2011. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(39), 2013 г. 
209 
4. Попов М. Ю. Акулова А. А. Межкультурный диалог как фактор развития общеевропейского гуманитарного 
пространства http://teoria-practica.ru/-3-4-2009/philosophy/popov-akulova.pdf 
5.  Роль  молодежи  в  реализации  стратегии  «Казахстан-2050»  [Электронный  ресурс].  Режим  доступа 
//http://www.kazntu.kz/ru/node/ 
6.Азимов  Э.  Г.,  Щукин  А.  Н.  Новый  словарь  методических  терминов  и  понятий  (теория  и  практика  обучения 
языкам). – М.: Издательство ИКАР, 2009. – С. 134 
 
ӘӨЖ  37.015.3+001.895 
            С52           
 

жүктеу/скачать 4,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: