Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №4(40), 2013 г. 
80 
во время практики начинает с «ноля», попадая в совершенно новые условия своего обучения; не всегда он 
находится  в  поле  зрения  руководителя  практики,  опытных  коллег  и  помощников.  И,  безусловно,  у 
большинства  магистрантов  существуют  психологические  барьеры  в  преподавании,  которые  связаны  не 
столько  с  «боязнью  студентов»,  сколько  с  неуверенностью  в  своих  педагогических  компетентностях, 
способах преподавания, владением аудиторией.  
По  нашей  оценке,  микрообучение  в  процессе  преподавания  педагогических  дисциплин–  это  метод, 
позволяющий  эффективно  сочетать  теоретические  знания  по  дисциплине  и  практические  умения, 
которые тща-тельно анализируются, как преподавателем и группой, так и самим магистрантом.  
 В  процессе  микрообучения  перед  магистрантом  стоит  конкретная  педагогическая  проблема,  но  в  то 
же  времясозданы  «безопасные»  условия  для  ее  решения,  что  позволяет  снизить  риск  «провала» 
начинающего специалиста.  
Важно знать, что ведущим методом в микрообученииявляется наблюдение. Объективное наблюдение 
за  обучаемыми  магистрантами  заключается  в  записи  на  видеопленку  их  деятельности  в  ситуации 
преподавания.  Эта  видеозапись  дает  возможность  обучаемомуоценить  свои  действия,  с  помощью 
преподавателя  и  всей  группы  точно  проанализировать  свои  педагогические  умения  и  повысить  свою 
компетентность.  
Различаются два типа наблюдения: гетероскопия и аутоскопия.  
Гетероскопия  (наблюдение  другими  людьми,  наблюдение  «со  стороны»)  позволяет  объективно 
оценить  поведение  магистрантов  во  время  работы,  выявить  их  сильные  стороны  и  недостатки,  которые 
затем устранить с помощью соответствующего обучения.  
Видеозапись занятия, проведенного каждым магистрантом, предлагается для обсуждения всей группе. 
Это  вызывает  необходимость  выбора  четких  и  показательных  критериев  оценки  учебного  занятия. 
Используя  повседневный  опыт,  а  также  привлекая  теоретические  положения  и  экспериментальные 
данные,  можно  постепенно  прийти  к  единству  мнений  в  отношении  критериев,  которые  следует 
применять.  В  случае  необходимости  они  адаптируются  группой  в  зависимости  от  целей  проведения 
занятия, возможных узких задач наблюдения и оценки, условий обучения. 
Групповой анализ занятия, проведенных магистрантом – это весьма действенный способ вовлечения 
каждого  в  наблюдение  за  профессиональным  поведением,  в  обсуждение  его  достоинств  и  недостатков. 
Большое  значение  при  этом  приобретает  групповая  рефлексивность,  то  есть  способность  группы 
анализировать эффективность своей деятельности, извлекая уроки из своего и чужого, индивидуального и 
коллективного  опыта.Такая деятельность  сразу ведет к взаимодействию и возникновению связей между 
членами группы.  
Аутоскопия  или  самонаблюдение  позволяет  обучаемому  получить  картину  своего  поведения  на 
основе  строго  объективной  его  фиксации.  Увидеть  себя  во  время  проведения  занятия – подобный  опыт 
открывает  человеку  многое  такое  в  нем  самом,  что  подчас  его  просто  изумляет.  При  просмотре 
видеозаписи магистранты обнаруживают собственные недостатки и действия, которые не замечаются во 
время  реального  занятия.  Это  обратная  связь  ведет  к  познанию  себя  и  самокритике,  что  в  большой 
степени  способствует  изменению  поведения.  В  частности,  это  способствует  тому,  что  магистранты, 
имеющие опыт работы по профессии, начинают спокойнее принимать критику в свой адрес. 
 
Очевидно, что видеозапись полного занятия и последующий  ее просмотр, анализ, высказывания 
оценивающих  суждений  занимают  достаточно  много  времени,  что  неэкономично  и,  зачастую, 
невозможно  в  рамках  реального  образовательного  процесса.  Поэтому  наиболее  продуктивно  и 
целесообразно  делать  видеозаписи  коротких  фрагментов  учебного  занятия  (5-7  минут)  по  заданной 
проблеме.  Например,  организационное  начало  лекции,  либо  итоговый  этап  учебного  занятия  с 
рефлексивными аспектами, либо этап объяснения сути какого-либо явления, процесса и т.д.  
На  этапе  проведения  микрозанятиямагистрант  формирует  конкретные  умения:  давать  инструкцию, 
работать  с  доской,  техническими  средствами  обучения,  обращает  внимание  на  использование  жестов, 
движений  в  ходе  урока,  внешний  вид.  Есть  возможность  услышать  свою  педагогическую  речь, 
интонации,  грамотность,  произношение,  громкость,  четкость,  логичность  и  последовательность 
объяснения.  Остальные  учащиеся  не  только  играют  роль  студентов,  но  и  практикуют  навыки 
фокусированного  наблюдения  учебного  занятия,  а  затем  умения  профессионально  обсуждать  его, 
объяснять  его  с  точки  зрения  теории.  Таким  образом,  микрообучение  дает  возможность  объединять 
теоретические и практические знания.  
По  каждому  фрагменту  занятия  также  должны  быть  разработаны  критерии,  каждый  из  которых 
оценивается  в  буквенном  выражении.  Для  проведения  наблюдения  за  фрагментами  учебных  занятий 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №4(40), 2013 г. 
81 
готовятся  карты,  в  которых  фиксируются  критерии  оценивания.  Критерии  оценивания  опреде-ляются  в 
соответствии  с  поставленными  образовательными  задачами.  К  каждому  критерию  должна  предлагаться 
шкала оценивания.  
 
Как правило, выставленные баллы  озвучиваются по  очереди каждым  учащимся, затем проходит 
обсуждение  сильных  и  слабых  позиций  в  преподавании.  Критические  замечания  воспринимаются 
адекватно, так как «преподаватель» имеет возможность увидеть объективную картину – себя со стороны.  
 
Таким  образом,  в  процессе  микрообучения  «работают»  три  вида  рефлексии  [2]:  ситуативная 
рефлексия–  выступает  в  виде  «мотивировок»  и  «самооценок»,  обеспечивающих  непосредственную 
включённость  субъекта  в  ситуацию,  осмысление  её  элементов,  анализ происходящего.  Включает  в  себя 
способность  субъекта  соотносить  с  предметной  ситуацией  собственные  действия,  а  также 
координировать  и  контролировать  элементы  деятельности  в  соответствии  с  меняющимися  условиями; 
ретроспективная  рефлексия–  служит  для  анализа  уже  выполненной  деятельности  и  событий,  имевших 
место в прошлом; проспективная рефлексия– включает в себя размышления о предстоящей деятельности, 
представление  о  ходе  деятельности,  планирование,  выбор  наиболее  эффективных  способов  её 
осуществления, а также прогно-зирование возможных её результатов. 
Практика  позволяет  утверждать,  что  метод  микрообученияявляется  эффективным  средством 
формирования рефлексивно-феноменологической компетентности учащихся магистратуры, повышает их 
самостоятельность  в  подготовке  к  учебным  занятиям  в  вузе,  помогает  преодолеть  недостатки  и 
освободиться  от  общей  неуверенности  и  напряженности,  способствует  совершенствованию  психолого-
педагогической  наблюдательности  и  внимания,  развивает  функции  контроля  и  самоконтроля  за 
педагогической  деятельностью  на  занятии,  что  в  целом,  способствует  повышению  эффективности  и 
продуктивности образовательного процесса.  
Литература: 
1. 
Дмитриев В.И. Учебные видеопрограммы в общепедагогической подготовке будущих учителей // 
Современные проблемы науки и образования. – 2009. – № 2 – С. 27-28 
2. 
Карпов  А.В.  Рефлексивность  как  психическое  свойство  и  методика  ее  диагностики  // 
Психологический журнал. – 2003. – Т.24. - №5. – С.45-57 
3. 
Плигин  А.А.  Образовательная  технология  и  обучение  педагогов  основам  ее  проектирования  // 
Школьные технологии. –2008. – №2. – С. 9-16 
4. 
Журавлев  А.,  Нестик  Т.  Основные  подходы  и  перспективы  исследований  групповой 
рефлексивности в организационной психологии // Психология в экономике и управлении. – 2011. – № 2. – 
С.6-15 
 
Ферменттер тіршілік құпияларының кілті 
ретінде оқытудың ғылыми және теориялық әдістері. 
 
Өзбекова Ж.Т., Қайнарбаева А.Д . -  
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің аға оқытушылары 
 Резюме 
В  этой  статье  рассматриваются  биохимические  процессы  ферментов  .  В  организме  человека 
происходят  различного  рада  биохимические  соединения  ферментов  и  их  отложения,  а  также  их 
окислительно-восстановительные  процессы.  Ферменты  это  обычно  белковые  молекулы  или  молекулы 
РНК или их комплексы, ускоряющие (катализирующие) химические реакции в живых системах.  
Resume 
The  biochemical  processes  of  enzymes  are  examined  in  this  article  .  In  the  organism  of  man  take  place 
different soviet biochemical connections of enzymes and their deposit, and also their ORP processes. Enzymes it 
is  ordinary  albuminous  molecules  or  molecules  РНК  or  their  complexes  accelerating(catalyzing)  chemical 
reactions in the living systems. 
 
 Күнделікті  өзіміздің  қоршап  тұрған  дүниенің  құпия  сырлары  өте  көп.  Ғылым  деп  аталатын  кең 
шалқар  бір  құпия  жұмабақтардың  сырларын  ашып  жатыр.  Соның  арқасында  біз  білмейтін  құпия 
дүниелердің  саны  азайып  келеді.  Сіз  айалаңызда  тұрған  өмір  жайлы,  тіршілік  туралы  көңіл  тоқтатып 
ойланып көрдіңіз бе? Сонда мынандай бір ақиқат нәрсе бар. Біз жанды нәрселер мен жансыз дүниелердің 
арасындағы  ерекшеліктерді  жақсы  білеміз.Біздің  денеміз  негізінен  белок,  көміртегі,  май  су  сияқты 
химиялық  заттардан  тұрады.  Бұлардың  әрқайсысының  өзінше  маңызды  орны  болғанымен  ең  бастысы- 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №4(40), 2013 г. 
82 
белоктар. Тірі организмдегі осы белок және басқа заттар ішкен ас арқылы келеді де, кейін денеге қажетсіз 
заттарға  айналып,  бөлініп  кетеді.  Осылайша  ас  қабылдау,  сөйтіп  олардың  әр  алуан  ыдырау  процесі  зат 
алмасу  деп  аталады.  Міне,  бұдан  мынандай  қортынды  шығады.  Біздің  денеміз  өзінің  зат  алмастыру 
қабілеті біткенше, біржола тозғанша омір сүреді екен. Өмір- белоктік денелердің тіршілігі . Өмірде белок 
қатыспайтын нәрсе, процесстер жоқ. Фертементтер тірі организмде болып жататын мыңдаған химиялық 
реакцияларға қатынасатын болғандықтан кей- кейде оны “өмір кілті” деп айтамыз. 
 Ферменттердің  қандай  қасиеттері  бар?  Оның  ең  бірінші  қасиеті  химиялық  реакцияны  өте 
шапшаңдатып, тездетіп жібереді. Сутегінің тотығын су мен қышқылға айналдыру үшін темірдің зәредей 
дағы жетіп жатыр. Ал, егер осы реакцияға активтілігі темірге қарағанда он миллион есе күшті ферментті 
қатыстырсақ, оны әлде қайда шапшаңдатуға болады. Демек, темірдің ықпалы арқылы сутегінің тотығын 
су мен қышқылға айналдыруға бір секунд кетсе, ферментті қатырсақ, бір секундтың оннан бір бөлігіндей- 
ақ  уақыт  кетеді  екен.  Мұндай  химиялық  реакциялардың  жылдамдығына  көз  ілеспей  қалғанымен  бір 
секундта  бөлінген  заттың  мөлшерін  байқау  қиынға  тұспесе  керек.  Фермент  –  катализатордың  осынау 
қасиеті  тірі  организмдердің  өмір  сүруінде  де  үлкен  роль  атқарады.  Өйткені,  осыншалықты  тездеткіш 
нәрсе  болмаса  адамның  денесінде  болып  жататын  өте  қажетті  сан-алуан  реакция  аз  уақытта  іске  аса 
қоймас еді. 
Ферменттердің  тағы  бір  мынандай  қызық  қасиеті  бар.  Химиялық  реакциялар  кейде  керісінше  де 
жүреді.  Кез  келген  зат  жойылса,  оның  құрамындағы  заттар  бұрынғыдай  бөлініп,  қосылғанға  дейінгі 
қалпына келеді. Ал, ферменттер осының екеуіне де қатысып, екеуін де тездете алады. Ферменттердің бұл 
қасиеті  клеткалар  мен  тканьдердің  ішінде  болатын  өзгерістердің  механизмін  білуге  мүмкіндік  береді. 
Клеткалардың  ішінде  ферменттер  қалай  болса  солай  жүрмейді,  тұрақты  бір  орны  болады.  Сонымен 
қажетті  уақытта  әр  жерге  ауысып  отырады.  Оның  осындай  көшіп  жүретін  қасиеті  тірі  организмдерде 
болатын  химиялық  айналыстарда  үлкен  роль  атқарады.  Ферменттердің  ең  бір  үлкен  ерекшелігі 
темпратураны,  әсіресе,  70-  80  градустан  асқан  температураны  өте  сезгіш  келетендігінде.  Біз  оның  бұл 
қаситеіне таңырқамай- ақ қояйық. Өйткені, барлық ферменттердің белоктардан тұратынын жақсы білеміз. 
Ал, белоктар жоғары температура әсер еткенде өте қатты өзгереді. Мысалы, жұмыртқаны қайнап тұрған 
суға салып жіберсеңіз белогы табан астында қатып қалады. 
 Ферменттердің жылы температураны сезгіштігінде тағы да мынадай бір қызық сыр бар. Біз оны 40- 50 
градусқа дейін қыздыратын болсақ, оның реакцияны жылдамдататын қасиеті бұрынғыдан да арта түседі. 
Ал,  мұнан  жоғары  қыздырып  жіберсек,  ферменттердің  бұл  қасиеті  күрт  төмендеп  кетеді.  Бұл  орайда 
қыздырудың  ұзақтығы  мен  қысқалығы  да  коп  роль  атқарады.  Егер  біз  қыздыруды  тоқсан  градустан 
асырып  жіберетін  болсақ,  өте  қынжыларлық  нәтижелерге  тап  боламыз.Өйткені,  ферменттер  өзінің 
заттарға  әсер  ететін  барлық  қасиеттерінен  ажырап  қалады.  Бұл  жерде  ескеретін  тағы  бір  жай  бар. 
Мысалы,  адамның  бұлшық  еттерінде  болатын  ферменттер  100  градусқа  дейінгі  температураны  көтере 
береді.  Кей  ферменттер  қыздыруды  тоқтатқаннан  кейін  белгілі  бір  уақыт  өткен  соң  өзінің  бұрынғы 
қаситетіне қайтадан ие болады. 
 Біз  бұл  орайда  мына  мәселені  де  мықтап  еске  сақтауымыз  керек.  Әрбір  ферменттің  өмір  сүруіне 
қолайлы  әрі  қажетті  температуралар  бар.  Олар  соны  қалайды.  Мысалы,  қаны  жылы  болатын 
жануарлардың  денесіндегі  ферменттер  әдетте  37  –  40  градустың  арасындағы  жылылықты 
қалайды.Ферменттердің  активтілік  қасиеті  организмнің  тіршілік  етуіне  өте  қаты  әсер  етеді.  Оны 
шөптердің  тіршілік  ету  ерекшеліктерінен  оңай  байқауға  болады.  Айталық,  қыста  шөп  солып 
қалады,демек оның бойындағы ферменттердің активтілігі өте азайып кетті деуіміз керек. Көктемде күннің 
жылуына  байланысты  ферменттердің  әсер  ету  күші  көбейе  береді.  Сөйтіп,  шөптің  организміндегі  өмір 
сүргіштік қасиетін арттыра түседі. 
 Фермент  сонымен  қатар  қышқылдар  мен  сілтілердің  әсерін  де  өте  тез  сезіп  отырады.  Демек,  бір 
фермент  қышқылы  аз  реакцияға  белсенділік  корсетсе,  онының  біреуі  сілтісі  аз  реакцияны  қалайды,  ал, 
үшінші  нейтральдық  жағдайы  жақсы  көреді.  Ферменттердің  бұл  қаситеттерін  адамның  ас  қорыту 
процесінен  тез  аңғаруға  болады.  Мысалы,  ас  ең  алдымен  ауызға  түсіп  тіспен  шайналады  да  сілекейге 
шыланады. Ас сілекейге шыланғанда нейтральдық реакцияға түседі. Демек, бұл кезде сілекейде болатын 
ферменттер іске кіріседі. Әрбір фермет белгілі бір заттарға ғана ықпал етеді. Мұның қарапайым алғанда 
былай түсінуіміз керек. Фермент заттың молекуласына кілттің құлыпқа дәл келгеніндей тура келуі керек. 
Міне,  бұл  ферменттің  ең  басты  қасиеті  болып  табылады.  Сондықтан  да  оны  ерекше  белок-  катализатор 
дейміз.Химиялық  реакцияны  тездету  үшін  әртүрлі  катализаторларды  қолдануға  болады.Кез  келеген 
химиялық қоспаның кристалын алу үшін жаңағы зат тек қана таза болу керек. Ал, белок- ферменттердің 
тазасын алуға ерекше бап қажет. Бұған дейін қандай зерттеуші болмасын қанша қара терге түсіп ізденсе 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №4(40), 2013 г. 
83 
де  бір  топтағы  үш-  төрт  ферменттің  қосындысын  алудан  аса  алмады.  Бірақ,  соңғы  кезде  бірнеше 
қиындықтарды  жеңе  отырып,  заттарды  өте  майдалап  бөлу  мен  тазалаудың  арқасында  кейбір  белоктік 
ферменттерді  тамаша  таза  күйінде  алуға  қол  жетті.  Сөйтіп,  олардың  құрылысын  зерттеуге  мүмкіндік 
туды. 
 Мұқият  зерттеудің  арқасында  соңғы  кезде  мына  бір  жай  анықталып  отыр.  Белок  молекуласының 
қабырғасын  тұрғызатын  кірпіштеріміз  –  құрамында  азоты  бар  аммиак  қышқылының  органикалық 
қосылысы  екен.  Демек,  аммиак  қышқылы  белок  молекуласының  құрамына  түрлі  мөлшерде,  түрлі 
жағдайда  біріге  береді  екен.  Сонда  аммиак  қышқылы  бірімен-  бірі  айрықша  жағдайда  белгілі  тізбектің 
қажетті түйінін жасап отырып қосылады. Бір белоктың молекуласында жалғыз тізбек болса, екіншісінде 
сондай бірнеше тізбек болады екен. Ал, тірі табиғатта өзара ұқсас бірде- бір белок кездеспейді десек, оған 
кінәлі аммиак қышқылы көрінеді. 
 Мысалы, сіз күнде көріп жүрген қан тамшысы мен шаштың, тауық жұмыртқасының арасында қандай 
ұқсастық  бар?  Бірақ,  олар  өзара  ұқсамаса  да,  бәрі  белоктан  пайда  болған.  Ал,  табиғатта  мұндай 
ұқсамайтын  белоктар  миллиардтап  саналады.  Соған  орай  мына  бір  жайды  алып  қарайық.  Біз  белоктың 
құрамына  тек  20  аммиак  қышқылы  кірсін  дейік.Ферменттердің  әр  нәрсеге  әрқалай  әсер  ететін  қасиеті 
тағы бір жағдайды анықтауға мүмкіндік беріп  отыр. Құрамы жағынан өте қарапайым келетін химиялық 
қосындыларды  қолданып,  ферменттердің  іскерлегін  арттыруға,  немесе  біржола  жойып  жіберуге  болады 
екен.Олар  белгілі  жағдайда  ғана  іске  қосылады.  Бұл  құбылысты  ас  қорытатын  ферменттердің  жұмыс 
процестеріне  сүйене  отырып,  И.  П.  Павловпен  оның  шәкірттері  дәлелдеп  берді.  Пепсин  (ас  қазан 
шырынындағы фермент) белоктарды тұз қышқылы әсер еткеннен кейін ғана қорытып, бөлшектей алады. 
Активтілігі  жоқ  ферметтер  –  проферменттер  деп  аталады.  Бұлшық  еттің  негізгі  құрамы  (  суды 
қоспағанда) белок  екенін біз жақсы білеміз.  Ал, біз бұлшық  еттерімізді бір тәулікте  талай рет қатайтып, 
талай рет босатып отырамыз. Бұлшық еттегі белоктардың осындай қасиетін ғылымда миозин деп атайды. 
Миозин бұлшық етті жиырып отыратын белок қана емес, сол бұлшық етте болатын химиялық реакцияны 
тездетуге жылу беретін әрі шапшаңдататын фермент болып табылады.  
 Қандай  ауру  болсада  денедегі  зат  алмасудың  бұзылуынан  барып  пайда  болады.  Демек,  бұл  тірі 
организмнің  клеткаларында  өте  тығыз  байланысып  тұрған  ферменттердің  қызметі  бұзылады  деген  сөз. 
Міне, осыдан келіп, дәрігерлерде ауруларды ферменттер қолдану арқылы жазуға болмас па екен деген ой 
келеді.  Көп  ұзамай  ас  қорытатын  шырынның  ішінде  кездесетін  пепсин,  трипсин,  химотрипсин  деген 
ферменттер  қолданыла  бастады.  Емдеу  үшін  басқа  да  ферменттердің  препараттар  пайдаланылып 
жүр.Мысалы, дені сау адамның бір литр қанында бір граммдай глюкоза болады. Егер адам қант ауруына 
душар  болса,  жаңағы  глюказаның  мөлшері  6  грамға  дейін  көбейеді.  Бұл  жерде  қанның  қанттылығын 
айқындау  өте  маңызды  нәрсе.  Ең  алдымен  дәрігер  сырқатты  адам  сезбей  тұрғанда  –ақ  қайыра  алады. 
Екіншіден,  аурудың  емделіп  жүрген  кезіндегі  жағдайын  мұқият  қадағалауға  мүмкіндік  береді. 
Үшіншіден,  оның  алдын  алып,  тіпті  болдырмауға  жол  ашады.  Әдетте,  қандағы  глюкозаны  анықтау 
жайшылықта  мүмкін  емес.  Өйткені  қанның  құрамындағы  басқа  заттар  химиялық  реакция  кезінде 
глюкозаға өте ұқсас болады. Енді қалай ету керек?  Бұл жерде бізге тағы да ферменттер  көмекке келеді. 
Тек  қана  глюкозаға  әсер  ететін  ферментті  қолдану  арқылы  қандағы  глюкозаның  құрамын  оп-  оңай 
ажыратуға болды. Міне, ферменттер дегеніміз осындай таңғажайып нәрсе.Ферменттер – тірі табиғатта өте 
көп тараған. Шын мәнінде ол жан – жануар мен өсімдіктердің бәрінің денесінде кездеседі. Осыдан келіп 
біз организмдегі белоктардың бәрі ферменттер деген қортынды жасай аламыз.  
 

жүктеу/скачать 4,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: